




“ВОЗЉУБИ ГО ГОСПОДА, СВОЈОТ БОГ, СО СЕТО СВОЕ СРЦЕ, И СО СЕТА СВОЈА ДУША, И СО СИОТ СВОЈ РАЗУМ; - ТОА Е ПРВАТА НАЈГОЛЕМА ЗАПОВЕД;
А ВТОРАТА Е СЛИЧНА НА НЕА: ВОЗЉУБИ ГО СВОЈОТ БЛИЖЕН КАКО СЕБЕ СИ!
НА ТИЕ ДВЕ ЗАПОВЕДИ СЕ КРЕПАТ ЦЕЛИОТ ЗАКОН И ПРОРОЦИТЕ“ (Матеја 22:37-40).
ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM V
Блажениот Патријарх Калист
и неговиот соподвижник Игнатиј Ксантопул
За безмолвниот живот
Господин Калист Тиликуда
1. Неможно е покајанието без безмолвието; неможно и до некаде да се допреме до чистотата без анахоретството, без живеењето во пустина; неможно е да се среќаваме со луѓето и да разговараме со нив и да се удостоиме умствено да Го гледаме Бога и молитвено да разговараме со Него. Затоа, оние што ќе бидат исполнети со желба да се покаат за своите гревови, да се очистат од страстите и да дојдат до таму, за да вкусат од соѕерцанието на Бога и да разговараат со Него, што е главната цел на оние што живеат по Бога и залог за вечното Божјо наследство, затоа тие на секој начин го бараат безмолвието, сметајќи дека е најкорисно да се оддалечат од луѓето, да живеат во пусти места – да станат анахорети, се разбира, со соодветно духовно расположение.
2. Почетокот на нивното дејствување во безмолвието е: плачот, самоосудувањето и самопонижувањето, а за да можат тие да бидат колку што е можно почисти, потребни се: бдеењето, стоењето, воздржувањето и телесниот труд, а крајот на кој е: потоците солзи, кои течат од оние што се исполнети со смирена мудрост – со скрушеност на срцето. Така внимаваат на своето очистување и така дејствително преуспеваат во него. Целтта на овие трудови е: смирувањето на помислите, како почеток на изливањето на солзите.
3. По ова умот обично почнува да ја разгледува природата на работите, да напредува во Божјата уметност, да ја разбира божествената мисла и во сѐ да ги гледа трагите на Божјата сила и Неговата премудрост, добрина и сѐ она што обично соѕерцаваме во Бога; тој навлегува и во тајните на Светото Писмо, вкусува од натприродните блага, се наситува со благата од другиот свет и станува живеалиште на Божјата љубов. На тој начин тој ѝ се восхитува на љубовта, се радува и се весели, како оној што навлегол во добродетелите, исполнет е со љубов према Создателот на сѐ, не доживува никакви прелести и не ги насетува; претрпува само извесни задолжителни напади и непотребни гревовни грижења, а ова се случува поради многу причини, бидејќи е подложен на промени.
4. На ваков начин треба да се издигнува во своето пресоздавање, да стои далеку од очајанието, да се окрилува со надежта во Божјото човекољубие, во придобивањето на божествените блага, да престојува во солзи, во молитва и во други добри работи и да се насладува, колку што му е достапно, со рајот на љубовта кон Бога и да не гледа ништо друго, освен солзите, мирот од помислите и Божјата љубов. Така се оди по незаблудниот пат, така се создава залогот за спасението на душата, која е постојано исполнета со смирена мудрост, трезвение и молитва, – во Христа Исуса, нашиот Господ.
5. Кога седиш во твојата ќелија, умот твој нека има смелост према Бога во својата смиреност. Смирението нека биде присутно во тебе поради твојата беда и твојата ништожност, а смелоста треба да ја имаш поради Божјата љубов и Неговата снисходливост према сите луѓе. Така душата се издигнува кон побожното почитување на Бога, и тогаш, кога се чувствува грешна, да има смелост да Му пристапува поради Неговото човекољубие. Затоа и светиот апостол Павле заповеда: „Да пристапуваме кон престолот на благодатта, за да примиме милост и да најдеме благодат за благовремена помош“ (Евр. 4, 16). И навистина смелоста кон Бога е како око или крило на молитвата или некакво молитвено устројство; така што, да не смета некој за себе дека е добар и достоен, за да може да се издигнува во божествената надеж, да се воодушевува со помислата за неискажливото човекољубие, како и за љубовта и незлобивоста на Бога кон нас. Па затоа, моли се со смело расположение, во смирена мудрост, хранејќи се со благи надежи на Бога, како што е речено, во Христа Исуса, нашиот Господ.
6. Ти треба да се држиш строго до она што го смирува твоето тело, како и до она што го ослободува твојот ум од сѐ што го врзува и измачува. Еве што разбирам под ова: умерено јадење и пиење, краток сон, стоење на молитва според силите, коленичење, смирен изглед, сиромашна облека, малку зборови и тоа само кога е потребно и сѐ друго што може со нешто да придонесе за смирување на телото. Заедно со ова, потребно е да се преземе сѐ што може да го поттикнува умот кон дејствување и срцето – кон готовност да се прилепува кон Бога. А овие работи се: читањето на Светото Писмо и неговите свети толкувачи, умереното и разумно пеење на псалмите, размислувањето за она што е прочитано во Светото Писмо и за прекрасните работи што ги гледаме во видливиот свет и усната молитва, сѐ додека благодатта на Духот дејствено ја издигнува од срцето. Тогаш настанува друг празник и друго време за ликување, кое не е поттикнувано, туку е со духот од срцето дејствено оттргнувано.
7. А ова сега извршувај го вака: направи, колку што можеш, коленопреклонувања, а потоа седни и моли се. Кога ќе се умориш од молитвата, прејди на читање, како што е речено, и пак врати се кон молитвата, а кога ќе се помолиш и ќе се наситиш со твојата молитва, стани и пак извесно време пеј псалми, а од ова пак почни да се молиш, а кога ќе се умориш од неа, задржи се малку во размислување, како што е речено понапред, и пак почни да се молиш, Најпосле, зафати се со твојата рачна работа, за да го одгониш унинието, како што си слушал од светите отци. Во сето твое дејствување по Бога, секој ден, од утро до утро, секогаш што повеќе да ѝ се предаваш на молитвата; сѐ друго доаѓа на ред само затоа што се изморуваш во молитвата. А кога Божјата милост ќе ја осени твојата душа и кога ќе почне благодатта на Духот да истечува од срцето, како од извор, молитвата, тогаш умот ќе се занимава само со молитвата и со соѕерцанието, ќе се оттргне од сѐ друго, и ќе се насладува во рајот на Божјата љубов само со молитвата и соѕерцанието.
8. Над сите добри дела господствува молитвата: таа ја раѓа солзата на покајанието, извонредно многу помага во смирувањето на помислите, таа нѐ поттикнува само Бога да Го сметаме за највозвишен мир; таа е родителка на љубовта кон Бога; само таа ја очистува мисловната сила на душата, претставувајќи Го Бога како родител на ангелската чистота; пожелната сила на душата чиста за Бога ја запазува, зашто, прилепувајќи се кон Бога и разговарајќи со Него, Кој е безмерно и натприродно благ и добар, таа и сета желба ја прилепува кон Бога; раздразнителниот дел на душата во таква мерка го скротува, во каква Му припаѓа и Му се моли на Бога, и проси од Него во таквото припаѓање, зашто никој, додека се моли и проси, не може во душата своја да има несмирено и негневливо мудрување. Затоа, сведувајќи го сето ова во едно, можам да кажам, дека молитвата ги очистува и поправа сите сили на душата и сите нејзини морални и умствени дејствувања, особено тогаш кога го зема заедно со себе и соѕерцанието на Бога, а по него – и божествената љубов, при мирно устројство на животот и добро однесување, како што е кажано понапред. Од кое место на срцето истекува солзата, таму да се мисли и да се гледа и твојата помисла, која навлегува внатре во тебе по пат на дишењето за време на молитвата, и таму да се задржува колку што е можно подолго. Зашто ова е извонредно благотворно, – создава чисти и изобилни солзи, ги пресекува сплетките во умот, внесува мир во мислите, ѝ дава одд на молитвата и помага да се најде молитвата на срцето, со благодатта на животворниот Дух, во Христа Исуса, нашиот Господ.
9. Во безмолвието има пет работи: молитвата, или непрестаното спомнување на Исуса, која се воведува по пат на дишење; без секаква странична помисла. Молитвата се извршува преку сестрано воздржување: од јадење и пиење, од спиење и други чувства и седење во ќелијата со смирение; умерено пеење на псалмите; читање од Евангелието и од светите отци – главите за молитвата, – особено оние од свети Симеон Нов Богослов, Исихиј и Никифор; размислување за Божјиот суд, спомнување за смртта и за други слични работи и малку рачна работа. Откако ќе ги изминеш сите, потребно е пак да се враќаш кон молитвата, принудувајќи се без самосожалување кон овие работи, сѐ додека умот твој не свикне да се бори против расеаноста и прибрано да си спомнува за Господа и да има непрестана нажаленост на срцето. Вакво е дејствувањето на монасите почетници во безмолвниот живот, на новите безмолвници – на оние што сакаат да безмолствуваат. Таквите не треба често да излегуваат од својата ќелија и да избегнуваат среќавање и разговори со сите, освен кога е тоа крајно потребно, но и во тој случај тоа треба да го прават со извонредно големо внимание и себезапазување. Притоа, овие видувања и разговори треба да бидат што е можно поретки, и не само за почетниците, туку и за оние што напреднале, зашто и кај нив тие предизвикуваат расеаност на мислите.
10. Молитвата: Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме! се прави во срцето со внимание, без каква и да е странична помисла; таа не е веднаш совршена, но треба да свикнеме на неа. Во почетокот се прави со самопринудување, кога страничните мисли ја прекинуваат, но, најпосле трудот, трпеливоста и усрдноста го прави тоа што таа може да се прави без самопринудување и сама од себе. Страничните мисли долго време не престануваат, но, најпосле, и тие ќе престанат да наидуваат. Тогаш молитвата без пречка се издигнува со умот од срцето кон Господа, – со вера, надеж и побожност. И тогаш е таа молитва на срцето. Неа ја придружува некаква топлина, која почнува од самото вдлабочување на умот во срцето за оваа молитва и му помага во отстранувањето на страничните мисли и чувства, па така, таа самата, заедно со очистениот ум, од сѐ што е странично, – расте, се засилува и зацврстува. Кога срцето ќе се исполни со оваа духовна топлина, која се разликува од сите други топлини, тогаш е умот сместен во срцето и непрестано со топлина извикува кон Господа, – со чистота и никакви странични примеси. Во оваа молитвена топлина во срцето се раѓа љубов према Господа Исуса, чие име непрестано се спомнува, а од неа се точат слатки солзи, како и од силната желба према спомнуваниот Исус. Тоа е непрестаната молитва, која е едно со љубовта кон Господа.
11. За да се удостоиме со ова и со сѐ друго, што произлегува од ова, а за што не е време да говориме сега, потребно е да се трудиме да го имаме стравот Божји пред нашите очи, заедно со спомнувањето на Исуса внатре во нашето срце, а не некако надвор, за да може лесно да ги одгонува не само страсните и нечисти помисли, туку и сето она што е странично. А плод на сето ова ќе биде верата во Божјата љубов што дејствува во нас.
12. Блажена состојба! – Но, оние што се удостоиле со ова, да се пазат да не бараат да им се јави Бог, та место вистинската светлина, да не го примат оној, кој е суштинска темнина, која се претставува како светлина. А, ако некој ум види светлина без какво и да е барање од своја страна, тогаш нека не ја прима и да не ја отфрла, туку да се допраша кај оној, кој има сила да ги разликува таквите работи, и од него ќе ја дознае вистината и должен е да постапи според вистината, ако најде вистински учител, учител со искуство, кој ги знае тие работи не само врз основа на Светото Писмо, туку кој е и самиот просветен одозгора со Божјата благодат. А, ако не најде таков учител, тогаш е добро тоа што го видел да не го прима, туку со смирение да Му го предаде на Бога, сметајќи се дека е недостоен за такво видение. Ние сме го дознале ова од светите отци.
13. Пред сѐ друго и повеќе од сѐ друго, треба да го знаеме следново: како оној што сака да се научи да стрела без поставена цел и без да знае како се затегнува лакот, така и оној што сака да се научи на отшелнички живот, треба да го има овој белег: да биде секогаш со кротко срце и никогаш да не се возбудува ни со гнев, ниту со незадоволство. Во ова може лесно да се успее, ако подвижникот се оттргнува од сите и ако повеќе молчи. А, ако се случи некогаш да се возбуди, треба што побргу да се покае, да се самопрекори и да си наложи потоа – построго да внимава на себе, тивко и со чиста совест да стави нов почеток, пак да Го повикува Господа Исуса и Неговата божествена благодат, а тоа што го бара, – ќе го добие. И не само тоа, туку неговата душа ќе добие успокојување и од сите страсти и бесови, кои го вознемирувале пред тоа и ќе се израдува со голема радост. Впрочем, бесовите понекогаш ќе се обидуваат да ја напаѓаат, но нема да можат да дејствуваат на неа, зашто таа не е расположена према него и немаат никаква желба за наслади од нивна страна, бидејќи сите нејзини желби се устремени кон Господа, Кој ѝ дарува благодат. А на демонските напади е изложена по Божјо допуштање, а не затоа што ја напуштил Бог. – Зошто? – За да не се превознесува со мислата дека го нашла вистинското богатство од кое другите се уште далеку, туку во овие напади и борби да има постојано поттикнување кон смирение, и не само да ги победи своите горди противници, туку и да се удостои со уште поголеми дарови. – Со нив да се удостоиме и сите ние од Христа, Кој се смирил заради нас толку многу и на сите смирени им дава богата благодат.
Обработи
Отец Митко Попоски 2022