ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM V

Патријарх Калист и неговиот
соподвижник Игнатиј Ксантопул

Поука на оние што безмолствуваат (од 51 до 100)

51. За тоа, дека и новите во духовниот живот и почетниците, можат понекогаш да се молат со сите зборови на оваа молитва, а понекогаш, – внатре во срцето и секогаш, и затоа не треба често да ги менуваме зборовите на оваа молитва

Можат и почетниците понекогаш да се молат со сите зборови на оваа молитва, а некогаш само со делови од неа, но само внатре во срцето и непрестано. Зашто, според зборовите на свети Диодох: „Кога оној што престојува во своето срце, тој е тогаш далеку од сите убавини на овој живот, па одејќи според духот, нема да може да им се предава на телесните похоти. Бидејќи оди ограден од добродетелите, имајќи ги, неговите добродетели се како стражари пред вратите на неговиот град на чистотата. Затоа, сите напади на бесовите против него остануваат безуспешни“.

-И свети Исак Сирски пишува: „Којшто постојано ја запазува својата душа, срцето негово ќе се развесели со откровение. Оној што умот свој го усредоточува внатре во самиот себе тој ја гледа во себе зората на Духот. Оној што се гнаси од расеаноста на својот ум, тој го гледа својот Господ – внатре во своето срце“.

Но, при сето ова, не треба често да ги менуваме зборовите на молитвата, за да не би, преку честото менување и пренесување на вниманието од едно на друго, умот твој да не свикне на тие промени, да не свикне да не стои на едно и да се откажува од него, да не се оддалечи од себе и да биде лишен од секаков плод, затоа што често се искорнува и се пресадува од едно место на друго.

52. За тоа, дека плодот на молитвата на срцето има потреба од долговремен подвиг и од себепринудување и за тоа – дека, сѐ што е добро се постигнува со голем труд и во долг временски период

Молитвата, внатре во срцето и сето она што е поврзано со неа, не се постигнува едноставно, во кусо време и со мал труд; за тоа е потребен долг период и долг подвиг, телесен и душевен, долго и продолжително самопринудување. Зашто, според големиот дар и благодатта, со која чекаме да се удостоиме, ние сме должни да приложиме од своја страна и соодветни подвизи, и да ги означиме часовите и границите, кога ќе го истераме непријателот од нашето срце и во нас вистински ќе се всели Христос.

Еве како говори за ова свети Исак Сирски: „Оној што сака да Го види Господа во себе, да се труди со сите сили да го очисти своето срце со тоа што постојано ќе си спомнува за Бога, и така, во светлината на својот ум, секој час ќе Го гледа Господа“.

-И свети Варсануфиј пишува: „Ако внатрешното дејствување со Бога не му помогне на човекот, тогаш тој попусто се труди во она што е надворешно. Зашто внатрешното дејствување, со искрено покајание на срцето – донесува чистота – вистинско безмолвие на срцето; безмолвието – смирение; смирението го подготвува срцето да биде живеалиште на Бога, а преку ова се изгонуваат бесовите и страстите. На ваков начин човекот станува храм Божји – полн со светост и светлина, чистота и благодат. Блажен е оној што од длабочините на своето срце Го соѕерцава Господа и што со плач ја излива својата молитва пред Неговата добрина“.

И свети Јован Карпатски говори: „Потребен е долг период во молитви и потребно е многу време, за да добиеме во устројството на нашиот ум некое духовно небо, каде што престојува Христос, како што вели апостолот: „Испитувајте се сами себе дали сте во верата! Сами проверувајте се! Или не сте свесни дека Исус Христос е во вас? Освен, само ако сте недостојни“ (2. Кор. 13, 5).

И свети Јован Златоуст говори: „Постојано живеј со името на Господа Исуса, за да Го проголта срцето твое Господа, и Господ – твоето срце, и да бидат едно Господ и твоето срце. Но, оваа работа не е работа само од еден ден или два, туку е подвиг долг и времето е многу долго. Потребни се многу подвизи и многу време, за да се исфрли ѓаволот и да се всели Христос.

53. За нечистата молитва на срцето и за тоа: како се придобива чистата и нерасеана молитва

Од постојанството во употребувањето на спомнатиот начин за добивање на чиста и нерасеана молитва, со отстранување на сите пречки, лоши помисли и надворешни незгоди, подвижникот најпосле стекнува навика без самопринудување вистински, чисто и нерасеано, или доаѓа дотаква духовна состојба – кога умот секогаш престојува во срцето, без принудување навлегува таму преку дишењето, и таму престојува со љубов и непрестано се моли.

Свети Исихиј говори: „Оној што нема молитва чиста од лоши помисли, тој нема оружје што е потребно за борба; чистата молитва непрестано дејствува во внатрешните скришни места на срцето, та со неа да биде камшикуван и обгоруван духовниот непријател, којшто нѐ напаѓа од заседа, со тоа што непрестајно го повикуваме името на Господа Исуса Христа“. – И уште: „Навистина е блажен оној, кој со својата мисла се прилепил кон молитвата Исусова и кој непрестано вика кон Господа Исуса Христа во своето срце, и Нему Му припаѓа така како што му припаѓа на телото и како што пламенот ѝ припаѓа на запалената свеќа.“ – И понатаму продолжува и вели: „Сонцето, наднесувајќи се и, минејќи над земјата – го прави денот, а светото и почитувано име на Господа Исуса Христа, сјаејќи непрестано во умот, создава во нашата душа мноштво сонцевидни помисли“.

54. За нерасеаната и чиста молитва на срцето и за топлината што се раѓа од неа

Молитва на срцето е онаа молитва, која е чиста и нерасеана, а од која се раѓа во срцето некаква топлина, во која се пее во псалмите: „Пламна срцето мое во мене и додека размислувам оган ќе се разгори во мислите мои“ (Псап. 38, 3), – огнот, што дошол Господ Исус Христос да го фрли на земјата од нашите срца, која пред тоа ги раѓала трњето на страстите, а сега, со помошта на благодатта, раѓа духовни плодови, како што вели Самиот наш Господ и Спасител: „Јас дојдов да фрлам оган на земјата и колку би сакал да се беше веќе разгорел“ (Лука 12, 49), кој оган некогаш ги згреал и распалил Клеопа и неговиот сопатник и ги натерал да извикаат еден кон друг, велејќи: „Зар не гореа во нас срцата наши, кога ни зборуваше по патот и кога ни го објаснуваше Писмото?“ (Лука 24, 32).

Свети Јован Дамаскин, во еден од своите тропари, посветен на Пречистата Богородица, пее вака: „Кон песна ме поттикнува огнот на девствената љубов, која е во моето срце.“

-И свети Исак Сирски пишува: „Од напрегнатото дејствување се раѓа безгранична топлина, која во срцето се распалува со вжештени помисли, кои одново се појавуваат во умот. А ова дејство и ова пазење го истенчуваат умот со својата вжештеност и му даруваат видение. Од оваа топлина, која настанува од благодатта на соѕерцанието, се раѓа и поток на солзи. – Од непрестаните солзи душата прима смирување на помислите и се издигнува до чистотата на умот, а при чистотата на умот и човекот доаѓа до видение на Божјите тајни. – А по ова, умот доаѓа до гледање на откровенија и знаменија, какви што видел пророкот Језекиил“. – И уште: „Солзите, удирање по главата за време на молитвата, паѓањето наземи, ја поттикнуваат сладосната топлина на солзите внатре во срцето. И тогаш, срцето со пофална восхитеност Го прославува Бога, извикувајќи: „’Душата моја жедува за силниот и живиот Бог: кога ќе дојдам и ќе се јавам пред лицето Божјо?’“ (Псал. 41, 2).

И свети Јован Лествичник пишува вака: „Духовниот оган, откако ќе дојде во срцето, ја воскреснува молитвата, а откако ќе ја воскресне и ја вознесе на небото, тогаш слегува небесниот оган во горната одаја на душата“. – И уште: „Верниот и разумниот монах, е оној кој ја запазил својата топлина неизгаслива и сѐ до крајот на својот живот не престанувал да додава оган врз оган, топлина врз топлина, желба врз желба и ревност врз ревност.“

-И свети Илија Екдик пишува: „Кога душата ќе се испразни од сѐ што е надворешно, ќе се соедини со молитвата, тогаш молитвата, како некој пламен, откако ќе ја опфати, како огнот што го опфаќа железото, целата ја вжештува и усвитува. И тогаш душата, останувајќи сѐ уште таа иста душа, останува само недостапна за сѐ што е надворешно, слично на усвитеното железо“. – Уште: „Блажен е оној што уште во теков на овој живот се удостоил да се види таков. Тој самиот, земен по природата, да се види огнен по силата на благодатта Божја“.

55. Оваа топлина има разно потекло, но онаа што произлегува од чистата молитва на срцето е вистинската

Треба да знаеш дека оваа топлина има различно потекло во нас и различно престојување. Ова е очигледно, врз основа на светоотечките искажувања, но не смееме да кажеме дека ова го знаеме и од самиот опит. Оваа молитва доаѓа главно од чистата молитва на срцето, секогаш се раѓа од неа и со неа, расте со неа и празнува во вистинска просветеност – го просветува оној што ја има оваа топлина. Ова го сведочат светите отци.

56. Какво е непосредното дејство на топлината на срцето

Оваа топлина непосредно одгонува сѐ што ѝ пречи на совршената чиста молитва. Зашто овој оган е нашиот Бог, оган што ги изгорува искушенијата на злобните бесови и на нашите страсти. Свети Диодох пишува: „Кога срцето ќе ги прими демонските стрели со некаква болка што гори така што оној што е напаѓан чини дека ги носи самите тие стрели забодени во своето тело, тоа е веќе знак дека душата почнала да ги мрази страстите. Тоа е почетокот на нејзиното очистување. Зашто, ако не ги претрпи тие големи болки од бесрамноста на гревот, не ќе може потоа потполно да се изнарадува на дејството на правдата. А оној што сака по ова да го очисти своето срце, тој треба непрестано да го разгорува со постојано спомнување на Господа Исуса Христа; тоа треба да му биде предмет на неговото богомислие и непрестано духовно дејствување. Зашто, оној што сака да ја отфрли гнилоста гревовна од себе, тој е должен да се моли, а не еднаш да се моли, а другпат да не се моли, туку е должен секогаш да се моли и да го запазува својот ум, макар и да живее некаде далеку од молитвените домови. Зашто, како што оној што се зафатил со чистење на злато, ако ја остави печката без оган само извесно кратко време, причинува, соодветната руда одново да се стврдне, така и оној, кој некогаш си спомнува за Бога, а другпат не го прави тоа, тој, како што се чини, она што го придобил преку молитва го губи со нејзиното занемарување. Но, оној што вистински ја сака добродетелта, тој, преку постојаното спомнување за Бога, ја победува оземјеноста на срцето, така што на тој начин, при постепеното испарување на лошото, под дејство на огнот од ова спомнување, да може со потполна слава совршено да се издигне кон својата природна светлосна озареност“. Еве како умот без пречки живее во срцето и се моли чисто и без талкање, според зборовите на светиот човек, кој говори: „Молитвата е чиста и не расеана тогаш кога умот го набљудува срцето за време на молењето.“

Свети Исихиј пишува: „Вистински монах е само оној кој ја одржува трезвеноста, а вистински е трезвен, којшто е монах по своето срце, во кое е присутен само Бог.“

57. За копнежот по Бога и за расположението кон Него, кои се раѓаат од топлото внимание и од молитвата

Од таквата молитва, која е со топлина и внимание, односно од чистата молитва се раѓаат во срцето желбата, божественото расположение и љубовта кон Господа Исуса Христа, за Кого треба секогаш да си спомнуваме како што е напишано: „Од пријатниот мирис на твоите масла името ти е како разлеано миро; затоа те сакаат момите“ (Песна 1, 2). – И уште: „Зашто сум болна од љубов“ (Песна 2, 5).

-И свети Максим Исповедник говори: „Сите добродетели му помагаат на умот во неговото божествено расположение, а најмногу му помага во ова чистата молитва, зашто преку неа се издигнува кон Бога и се ослободува од сѐ што е надворешно“.

58. За солзите на срцето и за божествената желба и расположение

Од ваквото срце често тече солзата, која го очистува и зајакнува, а не го истоштува и не го исушува духовно збогатениот. Последното доаѓа од стравот Божји, а првото од божественото расположение, при една силна и незадржлива желба и љубов кон Господа Исуса Христа, за Кого постојано мисли. И кога ќе биде доведена во восхит преку ова, душата извикува: „Христе, Ти си ме насладил со желбата, но копнежот мој по тебе останува незаситен; Ти си убавина што не може да се домисли.“ И тогаш, заедно со Павле, Христовиот проповедник, извикува: „љубовта Христова нѐ гони“ (2. Кор. 5, 14). – „Кој ќе нѐ одвои од љубовта кон Христос? Дали неволјата? Или маката? или прогонот? или гладот? или голотијата, или погибелта? или мечот? Зашто сигурно знам дека ни смртта, ни животот, ни ангелите, ни властите, ни сегашноста, ни иднината, ни височината, ни длабочината, ниту, пак, кое било друго создание нема да може да нѐ оддели од љубовта Божја во Христос Исус, нашиот Господ“ (Рим. 8, 35, 38-39).

59. Совет за тоа да не сакаме ништо прекумерно и раководство: како непрестано да си спомнуваме за нашиот Господ Исус Христос

Да се удостоиме со оваа желба и со она што доаѓа по неа, за што е сега токму време кога треба да говориме, но треба строго да се држиме за следново правило: „Не барај го пред време она што треба да биде кога ќе му дојде времето, зашто и доброто не е добро, ако не го правиме добро.“

И свети Марко Подвижник говори: „Не е корисно предзнаењето за првите работи, да знаеме за оние што доаѓаат по нив, зашто знаењето без дела погордува, а љубовта поправува, затоа што трпи и сѐ претрпува“ (сп. 1. Кор. 8, 1). – Треба постојано и неуморно да се трудиме, како што е речено, за тоа: постојано да си спомнуваме за Господа Исуса Христа и да Го носиме во длабочината на нашето срце, во длабочината, а не надвор од него или одозгора врз него, како што говори за ова истиот свети Марко Подвижник: „Ако највнатрешното скриено сокровиште на нашето срце не се отвори со потполна духовна надеж, ние не можеме точно да дознаеме кој живее таму и не можеме да видиме дали се примени или не се примени нашите духовни жртви.“

60. За топлата ревност, за појавувањето на божественото во нас и за суштественото благодатно просветлување

Зашто само на ваков начин оној што покажува ревност за усовршувањето во духот и духовното може не само да се отклони од лошите дела, туку и од страсните помисли и од неподобните мечтаења, како што е напишано: „Живејте по Духот, и нема да им угодувате на телесните страсти“ (Гал. 5, 16). И не само тоа, туку тој ќе отстапи и од секоја своја лоша помисла и од секакво мечтаење, зашто со силата на својата ревност тој уништува и изгорува секое лукаво дејство, кое пред тоа дејствувало во него и чувствено и духовно, заедно со пакосните и лоши духови, како што говори свети Исак Сирски, велејќи: „Страшен е за демоните и сакан за Бога и за ангелите оној, кој со својата пламена ревност ги искоренува трњето кои се насеани во нас од демоните“. – И од ова тој ќе дојде до уште поголем успех; од тоа ќе дознае колкава е Божјата љубов кон него и ќе се удостои во него да се пројави и да се всели во него суштественото и божествено просветлување и со голема ревност ќе се зафати да се врати кон некогашната благодат, која ни била дадена преку светата тајна крштение и нашето духовно посинување. За ова говори понатаму и свети Исак Сирски: „Тоа е Ерусалим и царството Божјо, кои се скриени внатре во нас, според зборовите на Господа“ (сп. Лука 17, 21). Таа област е облак на Божјата слава, во која ќе влезат само оние што имаат чисти срца, – тие ќе влезат таму да го видат лицето на својот Господ“.

Само тој самиот да не бара да го види Божјото јавување во себе, за да не го прими она што е вистинска темнина, што лажно се претставува како светлина.

61. За божествените и демонските дејствувања

Затоа, ако неговиот ум види светлина тогаш кога не ја бара, тогаш нека не ја прима, но нека и не ја отфрла, како што говори свети Марко Подвижник: „Постои дејство на благодатта кое не им е познато на оние што се уште деца во Христа, а има и друго дејство на лошата сила, кое настојува да ѝ биде подобно на вистината. Добро е да не се загледуваме во таквата појава, за да не бидеме прелестени, а не треба ни да го преколнуваме од опасност да не ја натажиме вистината, туку, во секој случај, да прибегнуваме при Бога, Кој единствен го знае корисното во едното и другото. Впрочем, потребно е за сето ова да ги прашуваме оние што имаат благодат и сила да расудуваат и да поучуваат според Бога.

62. За просветен и незаблуден учител

Добриот учител може да научи не само за тоа што го научил тоа од Светото Писмо и од списите на светите отци, но и затоа што и тој самиот, благодарение на Бога, блажено доживеал божествено просветлување. Ако некој не може да најде таков учител, подобро е да не прима кого било, туку смирено да пријде кон Бога и со искрено срце да се смета недостоен да биде удостоен со таков учител и да Му се моли да го научи и него, како што ги научил благодатно оние што се движени од Светиот Дух – кои добиле знаење и од божествените сили и од својот личен опит.

63. За вистинското и лажното просветување, за божествената и демонската светлина

Во некои од своите списи нашите свети отци укажуваат на белезите од вистинското и лажното просветување, како што направил и преблажениот Павле Латрски, кога му одговорил на еден од своите ученици којшто го прашал токму за ова, велејќи: „Светлината на демонската сила е огновидна, задимена и слична на светлината од обичниот оган, и кога душата, која ги зауздила страстите и се очистила од нив, штом ќе ја види ваквата светлина, таа се однесува кон неа со гнасење и со непријатност, а светлината од Светиот Дух е блага, чиста и дава радост; кога ни се приближува ја исполнува нашата душа со радост и спокојство, правејќи нѐ кротки и човекољубиви.“ И другите свети отци го говорат истото.

64. За непотребното и ненужно мечтаење и за тоа – како треба да се однесуваме према него

Бидејќи веќе спомнавме за мечтаењето и за лошото мечтаење, ќе биде корисно, како што ни се чини, да поговориме, доколку можеме, за него и за сите негови видови. Зашто мечтаењето е нешто што е многу лошо и што пречи и на чистата молитва на срцето и на нерасеаното дејствување на умот. Затоа светите отци говорат многу чисто за него и против него. Ова многувидно мечтаење е како некаков мост за демоните, како што рекле светите отци, преку кои минуваат овие наши опасни противници и убиствени нечестивци, навлегуваат во душата, општат и се мешаат со неа, ја прават кош на трутови – живеалиште на бесплодни и страсни помисли. – Таквото мечтаење треба да се отфрла, ако само понекогаш не сака некој да го употреби за придобивање на покајание и скрушеност, за плач и смирение, особено за посрамување на тоа срамно мечтаење, односно, преку него да го привлече богоугодното мечтаење, па на тој начин да започне борба против него, за да го победи, како нешто срамно и одвратно и да торжествува над него. И ти, ако поставуваш вака, не само што нема да си причиниш никаква штета, туку, напротив, ќе имаш голема корист од тоа, па, раководејќи ги твоите работи со непогрешно расудување, ќе го уништуваш лошото мечтаење со доброто и смртно ќе ги уништуваш непријателите со нивното оружје, како што некогаш божествениот Давид го убил Голијата (сп. Цар. 17, 49).

65. Не само лошото, па и доброто мечтаење, светите отци го сметаат штетно за чистата молитва и во едноставното умствено дејствување

Впрочем, таквата борба им е својствена на почетниците, на духовните младенци. А оние -отшелниците, што напреднале духовно во текот на овој долгогодишен подвиг, го отфрлаат подеднакво и доброто и лошото мечтаење, така што од него кај нив нема никаков траг. Така, како што се топи восокот пред лицето на огнот, така тоа исчезнува и се развејува под дејството на чистата молитва, заради искреното поврзување на нивниот ум кон Бога, целосното предавање на Него и соединување со Него.

-Свети Исихиј говори: „Секоја помисла предизвикува во нашиот ум слика на некој видлив предмет, зашто непријателот не би можел на друг начин, бидејќи и тој самиот е умствена сила, да нѐ измамува, ако не се користи со нешто што ни е познато и на што сме свикнале“. – И пак: „Бидејќи секоја помисла навлегува во срцето преку вообразба на нешто видливо и тоа видливо го вмешува со духовното; а кога божествената светлина ќе почне да го озарува умот, кога тој потполно ќе се испразни од сѐ видливо и ќе стане потполно невидлив, тогаш тој не си замислува никакви слики на видливи предмети. Зашто божествената светлина се појавува само во веќе очистениот ум, под услов, во него да нема никакви други помисли“.

-Истото го говори и свети Василиј Велики: „Бидејќи Бог не живее во ракотворни храмови, Он, исто така, не живее во домови изградени од вообразби и фантазии, кои се како некоја ограда, која ја заобиколува нечистата душа, така што таа тогаш нема сила да ја гледа чисто вистината, туку уште се служи со начадено стакло при баење.

-И божествениот Евагриј пишува: „Бог живее каде што Го признаваат. Затоа чистиот ум се нарекува престол Божји. Помислата за Бога нема да се најде во помислите кои се отпечатуваат во умот со слика. Затоа, оној што се моли, треба на секој начин, да го оддалечува таквите помисли, кои ги отпечатуваат тие слики во нашиот ум.“

-И свети Максим Исповедник, во своите толкувања на некои места, во списите на Дионисиј Ареопагит, пишува: „Едно е мечтаење, а друго е помисла или мисла. Тие настануваат на различни начини и се разликуваат едни од други според различните својства на движења, зашто размислата е дејство или производ на умот, а мечтаењето е плод на страстите и отпечатување слики на видливи предмети. Затоа мечтаењето не треба да има никакво место во нашиот однос кон Бога, зашто Тој е над сѐ.“

-И свети Василиј пишува: „Умот што не се расејува по надворешните предмети и не се занесува по светот со своите чувства, се враќа кон себе, а од себе се издигнува кон помислата за Бога, па, бидејќи озаруван од таа убавина, придобива заборавање за самата надворешна природа.“

-И ти, знаејќи го ова, принудувајќи се, со Божја помош, секој час, да се молиш без мечтаење, без слики и вообразби, да се молиш чисто со целиот свој ум, со сета своја душа и со сето срце.

-За ова говори и свети Максим Исповедник вака:

66. За умот, душата и срцето – чисти и совршени

За чистиот ум: „Чист е оној ум, кој се ослободил од незнаењето, се озарува со божествената светлина“

За чистата душа: „Чиста е онаа душа, која откако ќе се ослободи од страстите, непрестано се радува со божествената љубов“

За чистото срце: „Чисто е она срце, кое, имајќи секогаш чисто спомнување за Бога, без вообразби и без слики, секогаш е готово да се отпечати со впечатоци од Него, со какви Тој благоволил да му се јавува.“

За совршениот ум: „ Совршен ум е оној, кој, откако преку верата Го познал Оној, Кој е над секое познавање и откако ги познал и Неговите созданнја, – примил од Бога сеопфатно знаење за Неговата промисла и за Неговиот суд, во општи црти, се разбира, колку што е тоа можно за човекот.“

За совршената душа: „Совршена душа е онаа, чија пожелна сила целосно е устремена кон Бога.“

За совршеното срце: „Совршено се нарекува она срце, кое нема никакво природно движење кон нешто или некакви вообразби; на него, како на добро измазнета и исчистена штица, Бог пристапува и заради неговата простота, ги испишува врз него Своите закони.“

Кон ова ќе го додадеме и следново:

За чистотата на умот: – Според свети Диодох, – „очистувањето на умот е дело на Единиот Свет Дух“.

И уште, според свети Јован Лествичник: „Запазувањето на умот од расеаност е исто така дело само на Светиот Дух.“

И свети Нил Синајски говори: „Тој што посакал да ја види состојбата на својот ум, тој треба да се испразни од сите помисли, и тогаш ќе го види сличен на сафир или на небесен цвет.“ – И уште, истиот вели: „Состојбата на умот е духовна височина, слична на небесен свет, врз кој, за време на молитвата, се појавува светлината на Света Троица.“

-И свети Исак Сирски пишува: „Кога умот ќе го соблече стариот човек и ќе се облече во новиот, во благодатниот, тогаш ќе ја види својата чистота, слична на небесен цвет, кој, старешините на Израилевите синови, го именувале, местото каде што стоеше Бог“ (2. Мој. 24, 10), кога Бог им се јавил на планината“.

Правејќи вака, како што е веќе речено, ако се молиш чисто,- без вообразби и без слики, ти ќе одиш по стапките на светиите. А, ако не се молиш така, ти, место безмолвник, ќе бидеш мечтател и, место да береш грозје, ќе собираш трње. Но, да не биде така со тебе!

67. Како ги гледале пророците виденијата во образи

Ако некој мисли и претпоставува дека пророчките виденија, слики и откровенија биле дело на фантазијата и дело кое произлегувало на природен начин, таквиот треба да знае дека е далеку од вистината. Зашто и денешните пророци што ги имаме, не ги гледаат светите тајни на некој природен начин, туку нешто божествено и нешто што е над природата било печатено и претставено во нивниот ум, преку неискажливата сила од благодатта на Светиот Дух, како што говори свети Василиј Велики: „Светите пророци, имајќи го својот ум не развлечен и чист, ги примале со некаква неискажлива сила вообразбите во својот ум и Го слушале Словото Божјо како да говори во нив.“

-И свети Григориј Богослов пишува: „Светиот Дух најнапред дејствувал во небесните ангелски сили, а потоа во отците и пророците, од кои едни Го виделе Бога или Го препознавале, а други ја дознавале иднината, кога нивниот силен дух ги примал тие образи од Светиот Дух, со кои присуствувале во идното како да се сегашно.“

68. За Мечтаењето

За мечтаењето и за многу разновидни визии многумина се сомневаат, бидејќи ги има мечтаења со визии кои не се спротивставуваат, мислејќи дека наводно ги следат светителите. Св. Григориј Богослов вели: дека Бог не се согледува само со умот, туку и од она што е околу Него, т.е. со повеќе различни визии во една слика на вистината. И божествениот Максим вели: дека умот не може да достигне бестраст со самото дејствување, освен ако исто така нема низа од многу и различни визии. Слично на нив говорат и други свети отци. Тие знаеле, дека светиите не зборувале за духовно дејство и благодат „за прифаќање“, т.е. за познавање и гледање на Бога, што го соединува со човекот преку јасно искуство, но за созревањето „по наметнување“, т.е. на созревањето кое е многу повисоко од мудроста, слично и усогласено со животот, во магла приближувајќи се до поимот за Бога, кое може општо да се користи и замислува од многумина, па дури и од сите. Она што е кажано ќе биде јасно разбрано од оние кои внимателно ги испитуваат горенаведените делови (од делата на) светителите или други слични на нив. Како што е напишано, Создателот се разбира од големината и убавината на создавањето, а не од световното и народното, брборливо и суетно техничко учење. Затоа што тоа е слично на блудната слугинка, која се фали со гордост поради својата научна и мудра и изразна способност, без да ја научи евангелската вера, смирение и вистинска хармонија со Божествените работи, оддалечувајќи се себе од свештениот двор. Меѓутоа, сега зборуваме за совршеното и ипостасно (личност) просветлување, кое избраните апостоли го доживеале на неопишан начин кога заедно со Исус се искачиле на планината Тавор, примајќи ја добрата и вистинска блажена промена од десницата на Севишниот, и се удостоиле да бидат сведоци на невидливото Царство и Божанство со нивните телесни очи, кои се измениле во божествени, т.е. постанале духовни со силата на Светиот Дух. Колку што е далеку исток од запад, и небото од земјата и колку што е душата повозвишена од телото, и дејството на благодатта „по прифаќање“ се далеку од дејството „со наметнување“. Зашто, дејствувајќи „со наметнување“, како што рековме, напредува надворешно, привлекувајќи разни замисли од некои правилни движења, во збир на суштества, кои ги составува во една слика на вистината и со вера се воздигнува кон Бога. Дејствувањето „по прифаќање“ се одвива на непосреден и ипостас (засебен) начин од самиот Бог во срцето, понекогаш и надвор од него, видливо пренесувајќи му на телото божественото озарување и најбожественото просветлување. Реченото се случува затоа што срцето, според најмудриот Максим, го искусува (го трпи) натприродното, само без да изврши неродено обожување. Зашто, светителот вели: „Нероденото обожување го нарекува своевидно лично озарување на Божјето“. Дејствието на Духот, а пред сè благодатта на Божја“. И свети Максим во толкувањата вели: „Јакововиот бунар е Свето Писмо“. Водата е знаење содржано во Светото Писмо. Длабочината на бунарот е зреење на библиски гатанки, тешко се толкуваат. Садот за црпење вода е проучување на Божественото Слово со читање. Господ немал сад, бидејќи е самото Слово. На оние кои веруваат, Тој не им дава знаење што доаѓа од учење и проучување. Напротив, на достојните им дарува неисцрпна и секојдневна мудрост која извира од неисцрпната духовна благодат. Бидејќи садот за вадење вода т.е. учење, доловува незначителен дел од знаењето и остава целина, која ниту една причина не може да ја сфати. Напротив, знаењето по благодат има севкупност (и без проучување) на мудроста што е возможна за луѓето, која се истакнува на различни начини, според потребите“. И пак свети Диадох вели: „Нашиот ум во најголем дел не е многу подготвен за молитва, со оглед на тоа дека добродетелта на молитвата ја стеснува и ограничува“. Теологијата, од друга страна, претпочита да биде дадена поради просторот и неограниченоста на божествените визии. Затоа, за да не му отстапиме место на неговото слободно размислување и да не отстапиме на неговата склоност да биде неизмерно крилествен од радост, најдобро е да се вежбаме во молитва, пеење псалми и читање на Светото Писмо, не занемарувајќи ги толкувањата на светите отци, чија вера се познава по нивните зборови. Постапувајќи на горенаведениот начин, нема да дозволиме да ги меша своите изреки со зборови на благодат, ниту да биде расеан во талкањата под влијание на радоста и зборливоста, поттикнати од суетата. Напротив, ќе научиме да го одржуваме чист за време на созревањето, правејќи ги сите негови мисли актуелни. Смирен во часовите на тишината и опиен од сладоста на молитвата, умот не само што ќе се ослободи од страсните движења за кои зборувавме, туку ќе биде обновен и ќе му се даде сила лесно и без напор да живее во божествените визии, напредувајќи во исто време во знаењето за расудување со со големо смирение. Меѓутоа, треба да знаеме дека молитвата е повисока од сета сеопфатност. Тоа е својствено само за оние кои се преплавени со света благодат во секое чувство и сведоштво“. Дали слушна? Има, вели, молитва што ја надминува секоја широчина, карактеристична за оние кои се полни со најбожественото просветлување и благодат во секое чувство и сведоштво, т.е. на натприроден и личен начин во срцето. Свети Исак го нарекува незапечатен, т.е. безгледна, безоблична и едноставна меморија. Други свети отци и даваат други имиња.

69. Пет својства на душата. Размислување кои се својства на душата и умот. Во едноставното и единствено дејствување на умот и чистата молитва, треба целосно да ги избегнуваме слободните размислувања (мечтаења), како слики, преобразени и форми.

Душата, како што рековме, има (својство) да замислува не само (поттикната) од демоните, туку и од сопствената природа, бидејќи има пет својства: ум, разум, мислење, машта и чувство, исто како што телото има пет сетила: вид, мирис, слух, вкус и допир. Затоа, размислувањата е едно од сетилата на душата, како што рековме, со помош на кое таа миси. Затоа, ако душата сака да се грижи и правилно да ги разликува работите за себе, треба да се бори да стекне крилја и да ги издигне до Бога сите нејзини сили, кои повеќе ја соединуваат со Него и во овој век и во иднина, додека за другите и треба едноставно да се грижи за нив и да им служи и да ги користи по потреба. Па да испитаме што велат светите отци и што е правилно според нив. Свети Максим вели: „Бидејќи е писмена и интелигентна за себе, т.е. по својата суштина, душата е секако самопостоечка. Ако е самосупстантивна, ќе постапува според сопствената природа и кога е сама и кога е со телото. Таа дознава и размислува според својата природа и никогаш нема да престане да ги користи своите умствени сили кои ги има како природни својства. Затоа што природните својства што едно суштество ги поседува на кој било начин се неотуѓиви, се додека тоа постои. Бидејќи постои отсекогаш откако е создадена (како што ја создал Бог), за себе и по своја природа, душата секогаш разбира и размислува и знае сама по себе – кога е заедно со телото. Според тоа, нема причина што би можело да ја отуѓи душата од својствата што ги има по природа или со одвојување од телото“.

Ние многу добро знаеме и учиме од светителите дека умот и разумот, и во овој век и во иднина, се движат околу Бога и соработуваат (со Него), додека другите сили (се применуваат) само во оваа, бидејќи тие се сообразни со Него. Душата, значи, како искусен менаџер, кој по природа има власт над своите сили, треба да избере да дејствува не само за сегашноста, туку главно за иднината, и на секој начин да се воздигнува, да се движи и да се приклучува со умот и разумот до Бога, во времето на чиста молитва и умствено и единствено и едноставно духовно дејствување, умот треба целосно да се одвојува од мечтаења и од другите сили. Зашто, според свети Нил: „Состојбата на молитва е бестрасна навика, која со крајна љубов го издигнува мудриот и духовен ум на мисловна височина“. Правејќи го она што е кажано, душата го зачувува драгоценото достоинство што го заслужува.

70. За умот

А самиот ум, како неделива, едноставна и целосна суштина, чиста и светла, треба да внимава и да се чува, одвојувајќи се од учеството во мечтаењето. Затоа што има природна сила за кажаното, како и вртење, да се навраќа и неконтролирано да се движи кон себе. Кажано е „ставот“ на умот, кој доаѓа до него од божествената благодат, според зборовите на Лествица: „Само Светиот Дух може да го контролира умот“. Како сила на душата, умот се движи и по некој начин се наоѓа под негово влијание. Сепак, тоа и се нарекува око на душата, обдарено со некоја своја природна сила, едноставна и само-создадена. Бидејќи е во природен однос со душата и нејзините сили, умот постои „како способност“, нарекувајќи се себе „душевен човек“. Меѓутоа, прифаќајќи ја нејзината природна и едноставна вредност и сјајот на нејзината неделива, целосна и самостојна (слободна) суштина, т.е. ослободувајќи се од телесните и душевни природни односи и во движење и удостојување да се промени од ум „како способност“ во ум „како дејство“, т.е. откако напредувал и постигнувајќи го натприродниот „духовен човек“, тој секогаш непоколебливо се враќа кон себе и преку себе неодоливо и ослободен од сè навлегува во неописливото и безоблично и просто разбирање за Бога, како што вели Василиј Велики: „Умот што не се расејува однадвор, ниту се излева кон светот со своите сетила, се враќа во себе и преку себе влегува во поимот за Бога. И бидејќи е обземен и целиот просветлен од убавината, тој ја заборава самата човечка природа“. Тој повторно се здобива со својот лик и подобие и ги очувува читави, бидејќи е ум и преку себе, без друг посредник, умствено се соединува и општи со Божествениот Ум, т.е. со Бога. Тоа е кружно движење, т.е. здружување, свртување и соединување на умот со себе и преку себе и со Бога, без опасност да падне и да направи грешка, бидејќи тоа е незадржливо и непосредливо соединување кое го надминува секое разбирање и секоја визија. Големиот Дионисиј вели: „Едно движење на душата кружно, т.е. влегување во себе однадвор и уникатно собирање на душевни сили како во круг, што му дава (моќ) да не талка, враќајќи го од многу надворешни работи и фокусирајќи се на себе. Откако постанува едно цело, го соединува кажаното со своите сили кои се целосно обединети, доведувајќи го до убавото и доброто, кое е над сите суштества и едно и исто и без почеток и без крај. Преку второто, спирално движење, душата свети со божествено спознавење на начин кој е својствен за неа, т.е. не умно и целосно, вербално и потврдено, со сложени и променливи дејства. Третото движење на душата е „право“, при што не навлегува во себе и не се движи умствено (како во кружното движење), туку оди околу себе надворешно. И од кажаното, како од некои различни и повеќе симболи, се издигнува до едноставни и обединети визии“. Свети Максим вели: „Ако умот прими непосредно соединување со Бога, неговата природна сила, т.е. се разбира, останува целосно неактивна. Ако, пак, се одвои наведената сила и биде присоединета од едно од суштествата, тогаш се одвојува од Бога, бидејќи го раскинува соединувањето, кое го надминува секое присоединување. Додека пак, повторно се соединува со Бога, како непремостлива планина го фрла од себе природниот закон, бидејќи со учество ја победил природата и станал бог“. Повторно тој вели: „Со своето соединување по причината на битието, чистиот ум влегува во општење кое го надминува секое сваќање, прекинувајќи го многукратното природно движење и однос со сè што не е Бог“. Тој достигнува неискажлив исход при што, на начин кој го надминува секое знаење, се држи само себлажена тишина над секое сваќање, кое не може да се осознае со зборови или сваќање, туку само преку искуството на учество на оние кои се удостоиле да ја вкусат надвор од сваќањето. Неговиот лесно препознатлив и забележлив знак е свесната и совршена бесчувствителност и оддалеченост на душата од денешниот век. Воколку не е подпомогнат од душата во нејзиното постојано движење кон Бога, умот не ја сфаќа а ја врши својата работа, т.е. не се враќа во себе за слободно да навлезе во Божјото сознание. Подобро кажано, (во наведените околности) тие не вродуваат плод, туку се соединуваат со мечтаења, се расфрлаат и се наоѓаат далеку од Бога“.

71. За чистата молитва

Свети Нил Синајски говори: „Труди се твојот ум, за време на молитвата, да го правиш да биде како глув и како нем; тогаш ќе имаш можност да се молиш како што треба“. И уште: „Блажен е умот кој за време на молитвата се пази од секакви вообразби и мечтаења“.

-И свети Филотеј говори: „Ретко можат да бидат најдени оние што се безмолвници и со својот ум. Тоа го имаат само оние, кои ги употребуваат сите свои сили, за да ја привлечат во себе благодатта на Светиот Дух и да се исполнат со духовна утеха, која произлегува од Него.“

-И свети Василиј Велики говори: „Добра е онаа молитва, која вистински ја внедрува во себе мислата за Бога. Божја убавина е да ја имаме во себе, во нашата душа, помислата за Бога и кога таа не е прекинувана со земни грижи, а и кога умот не е вознемируван од ненадејните движења на страстите. Богољубив, пази се особено да не се оддалечуваш од Бога.“

72. Едно е бестрасноста на умот, а друго е – вистинската молитва, а ова е нешто повеќе

Треба да се знае, иако, според свети Максим Исповедник, – „дека умот не може да стане бестрастен само со добрите дела, ако во исто време нема и многу различни соѕерцанија,“ но, според божествениот Нил, може некој да биде и бестрастен, и пак да не се моли вистински, туку да биде расејуван со разни помисли и да биде далеку од Бога, зашто овој свет отец за ова верува вака: „Не секој, кој ја придобил бестрасноста, веќе со тоа и се моли вистински, зашто таквиот може да биде зафатен и со едноставни помисли за видливите предмети и при тоа да нема ни страсни движења и да се занимава со разни слики и вообразби, и да биде далеку од Бога.“ – И уште: „Но, и тогаш кога умот не се задржува во обичните помисли за видливите работи, тоа уште не значи дека ја добил чистата молитва, зашто тој може да биде зафатен и со филозофско мудрување за видливите работи и да се вдлабочува во нивните причини и взаемни односи. Иако ова се истенчености, но, бидејќи се мудрувања за надворешните работи, тие ги впечатуваат во умот своите слики, а со тоа далеку го водат од Бога, зашто тогаш умот филозофира, а не се моли. Ваква е состојбата на научниците“.

-И свети Јован Лествичник говори: „Оние, чиј ум се научил да се моли со вистинска молитва, разговараат со Бога лице в лице, како оние кои можат и да му шепотат на уво.“

Од овие наведени мисли на светиите можеш точно да ги разбереш обата вида на живеење и какви дејствувања има и дека меѓу нив не може да се прави споредба на оној живот кој се раководи одозгора со оној што се устројува со човечки сили. Човечкиот живот може да биде полн со поуки и со земни мудрувања и разни филозофирања, а дејствувањето на другиот – е вистинската молитва. При ова, имај го на ум и следново, дека едно е бестрасноста на умот, а друго е – вистинската молитва, како што укажуваат светите отци, тој има неизоставно вистинска молитва; и уште: кој има вистинска молитва, пак, како што укажуваат светите отци, тие по секоја неопходност имаат и бестрастен ум, но за оние што имаат бестрастен ум – уште не може да се каже дека имаат и чиста молитва.

73. Уште за мечтаењата и за вообразбите на умот, како и за особеностите па прелеста и вистината.

Какви се белезите на прелеста

Кога веќе безмолствуваш и сакаш да бидеш сам со Бога, никогаш не примај, ако видиш нешто внатре во себе или надвор од тебе, било сетивно или духовно, – лик на Христа, или на ангел, или на светител, или на некаква светлина, или некаква вообразба од овој свет или умствено мечтаење; не верувај во ова и одбиј го решително со негодување, макар тоа и да ти се чини дека е нешто добро, сѐ додека не се допрашаш кај некој од искусните: дали му е тоа корисно и пријатно на Бога и дали е навистина корисно и добро. Пази го твојот ум секогаш и настојувај да биде далеку од бои, слики, виденија и форми, без примеса на нешто материјално и мерливо; да внимава само на зборовите од молитвата, во нив да се поучува и за нив да размислува внатре во движењата на срцето. Во ова следи го свети Јован Лествичник, кој говори: „Почетокот на молитвата се состои во одгонување на помислите при самото нивно појавување; средината на молитвата е во тоа, што умот се заклучува во зборовите на молитвата, кои ги говориме или помислуваме; а совршенството на молитвата се состои во приоѓањето кон Господа“.

-Свети Нил Синајски за ова говори вака: „Возвишената молитва на совршените е во некакво издигнување на умот и неговото потполно оддалечување од сѐ видливо и сетивно, кога, „Духот Сам посредува за нас со неискажливо воздивнување“ (Рим. 8, 26) пред Бога, Кој го гледа расположението на нашето срце отворено, како напишана книга и со молчаливи знаци го пројавува своето сакање. Така Павле бил грабнат и однесен до третото небо (со тело ли, не знам; без тело ли, не знам: Бог знае)“ (2. Кор. 12, 2). Така и Петар: „се качи на рамниот покрив од куќата, да се помоли“ (Дела. 10, 9), па имал видение на „некое големо платниште, врзано за четирите краишта, и се спушташе на земјата…“ (Дела 10, 11). А втората, доаѓа по оваа прва и совршена молитва во која зборовите на молитвата се изговарани последователно со ум скрушен и спознаен за тоа на Кого Му се принесува молитвата. А онаа молитва, која е прекинувана со телесните грижи и се меша со нив, далеку е од расположението, кое е прилично за оној што се моли“ (Рус. Добротољубие, том 2, издание 2, стр. 229, гл. 168-170).

-Престојувајќи во вакво расположение, не примај ништо друго, сѐ додека не се смират страстите, до допрашување кај старците и опитните, како што е речено.

Вакви се белезите на прелеста, а сега види какви се белезите на вистината

Белезите на вистината и благиот и животворен Дух се: „Плодот на Духот е: љубов, радост, мир, долготрпеливост, благост, добрина, верност, кротост, воздржливост“ (Гал. 5, 22-23), како што говори божествениот апостол, нарекувајќи ги овие добродетели плодови на божествениот Дух. Истиот апостол го вели и ова: „Плодот на светлината се состои во секое добро, праведно и вистинито“ (Ефес. 5, 9), а сѐ што е спротивно на ова ѝ припаѓа на прелеста. И еден друг од богомудрите отци кога го прашале за ова, одговорил вака: „Во врска со незаблудната патека кон спасението, за која ме прашуваш, возљубен мој, знај дека има многу патишта кои водат во живот, а има и многу патишта што водат во смрт. Едниот пат што води во живот е: исполнувањето на Христовите заповеди. Во овие заповеди ќе најдеш секаков вид добродетели, а особено овие три: смирението, љубовта и милосрдноста, без кои никој не може да Го види Бога. Овие три се непобедливите оружја против ѓаволот, кои ни ги дарувала Света Троица, на кои не може да погледне ѓаволското мноштво. Зашто кај ѓаволите нема ни тронка од смирение. И токму заради нив, затоа што се погордеале и што ги загубиле, и што се помрачиле, е подготвен вечниот оган. Тие немаат ни љубов ни милосрдност; тие се исполнети со немилосрдно непријателство кон човечкиот род и деноноќно не престануваат да војуваат против него. Затоа, да се облечеме во овие оружја, зашто оној што е облечен во нив, никогаш и никаде не може да биде уловен од непријателите. Оваа преплетена врвка, која ја исплела Света Троица, гледаме дека е и тројна и една: тројна е по имињата и по лицата, а една е по силата и дејството, и со приближеноста до Бога, со устремот и со себеприсвојувањето. За нив: за смиреноста, милосрдноста и љубовта, – Господ рекол: ,Јаремот Мој е благ и бремето Мое е лесно“ (Матеј 11, 30). И Неговиот возљубен ученик говори: „Неговите заповеди не се тешки“ (1. Јов. 5, 3). Затоа душата, која со својот чист живот е соединета со Бога, преку извршувањето на овие заповеди и со овие три оружја, кои се Самиот Бог, се облекуваат во Самиот Бог и на некој начин и тие самите стануваат богови, преку смирението, милосрдието и љубовта, па откако ќе ги замине видливите двајца и ќе се издигне над главата на законот, над самата љубов, – се соединува со пресуштната и живоначална Троица, разговарајќи непосредно со неа, примајќи со светлина светлина и се радува со радост непрестајна и вечна.“

Но, доволно е и за ова. Откако на овој начин укажавме делумно на белезите и плодовите на прелеста и на вистината, сега ќе кажеме нешто малку, со посочување на списите од светите отци, како што е прилично, и за утехата, за двата вида утешување: за божественото и вистински благодатното и за лажното и демонското.

– Божествениот Диодох за ова говори вака:

74. За божественото и за лажното утешение

„Кога умот ќе почне да го чувствува благодатното утешение на Светиот Дух, тогаш и сатаната го вложува во душата своето утешение со некакво божемно слатко чувство, за време на ноќното успокојување во истенчениот миг на некој сон или при заспивањето. Ако во тој миг умот со искреност и топлина си спомнува за светото име на Господа Исуса Христа и со ова сигурно оружје се користи против прелеста, тогаш лукавиот прелестител веднаш се оддалечува, но затоа, потоа се разгорува со нов напад против душата – со своето лице, а не преку помислите. На овој начин, умот, распознавајќи ги точно измамите на лукавиот, напредува сѐ повеќе и повеќе во разликувањето на духовните работи“ (гл. 31).

-И пак: „Добрата утеха станува или кога е телото во бодра состојба или кога е потонато во сон, кога е некој во своето топло и искрено спомнување на Бога, кога е како прилепен со љубовта кон Бога; а лажната и вештачка утеха станува секогаш кога човекот доаѓа во некаква лесна дремка или заборавање, при посредното спомнување за Бога. Онаа утеха, што произлегува од Бога, ја влече душата на благочестивите подвижници кон Божјата љубов со силно изливање на душевните чувства, а оваа, обично, ја обвејува душата со некаков ветрец на измамлива прелест и за време на телесниот сон се обидува да го украде чувството со вкусување на нешто пријатно, без оглед на тоа што умот во извесна мерка е крепок во однос на спомнувањето на Бога. Затоа, како што реков, ако умот се покаже во тоа време дека трезно Го спомнува Бога – Господа Исуса Христа, тогаш веднаш го расејува ова измамливо обвејување на непријателот и тогаш со радост навлегува во борба со него, имајќи го подготвено оружјето против него, според силата на благодатта и својата духовна опитност, достојна за пофалба.“

И уште: „Ако душата се воспламенува со некакво непоколебливо движење, без мечтаења, према Божјата љубов, влечејќи ја некако во длабочина оваа љубов и во самото тело, било да е тоа во будна состојба или кога потонува во сон, под дејство на светата благодат на подвижникот, но кога душата на ништо друго не помислува, освен на она со што е возбудена, тогаш треба да знаеме дека ова станува под дејството на Светиот Дух. Бидејќи сета исполнета со пријатни чувства од таа неискажлива божествена сладост, таа тогаш и не може да помислува за ништо друго, туку се чувствува преполна со некаква голема и неисцрпна радост. Ако во ваквата возбуденост умот почне некако да се колеба со сомневање или со некаква нечиста помисла, иако при ова се ползува со Господовото име за одвраќање на злото, но не само од љубов кон Бога, тогаш треба да знаеме дека таа утеха доаѓа од измамникот и дека е само призрак на вистинската радост. Таквата радост се навева однадвор и се покажува не како особеност и постојано расположение на душата; очигледно е дека овде непријателот сака да направи прељуба со душата. Гледајќи дека умот почнува да ја пројавува вистинската опитност на своето чувство, тој ѝ пристапува на душата со своите утехи, кои се чинат дека се добри, ѝ пристапува на душата за да ја утешува, очекувајќи дека таа, опфатена со таа блажена мокра сласт, нема да го распознае ова мешање на измамникот. По овој белег можеме да Го познаваме Духот на вистината и духот на заблудатаʼ (сп.1. Јов. 4, 6). Впрочем, никој не може да ја вкуси божествената добрина, ниту може да ја почувствува, осетно бесовската горчина, ако не се увери дека во длабочината на неговиот ум благодатта си направила живеалиште во него, а дека лошите духови се гнездат некаде околу членовите на срцето. Бесовите никако не сакаат умот да го знае ова, за да не се вооружува против нив со непрестаното спомнување за Бога“.

Сега и за ова знаеме доволно и треба со ова да бидеме задоволни, според советот на премудриот Соломон, кој вели: „Ако најдеш мед, само јади, колку што ти треба, за да не се прејадеш и да не го повратиш“ (Изрек. 25, 16).

75. За сладоста што истечува од срцето

А за да се доближиме повеќе до суштината на работата, можеме да речеме: „Кој може да ја опише сладоста на медот ако не вкуси од него? Неспоредливо е потешко да им се објасни божествената сладост и натприродната и животочна радост, која истечува од чистата и вистинска молитва на срцето, на оние што не ја вкусиле лично, радоста што тече постојано и за која говори Самиот Богочовек Исус, велејќи: „Кој пие од водата, што ќе му ја дадам Јас, нема никогаш да ожедни; таа во него ќе стане извор на вода што ќе тече во живот вечен“ (Јован 4, 14). И пак: „Кој е жеден нека дојде кај Мене да пие! Кој верува во Мене, како што е речено во Писмото, од неговата утроба, ќе потечат реки од жива вода. А ова го рече за Духот, Кого што ќе Го примат оние кои веруваат во Него; зашто Светиот Дух уште не им беше даден, бидејќи Исус уште не беше прославен“ (Јован 7, 37-39). Вака говори саканиот Христов ученик, кој за време на Тајната Вечера беше потпрен на Неговите гради, а великиот Павле го потврдува ова со следниве зборови: „Бог Го испрати Духот на Својот Син во срцата ваши, Кој вика: Ава, Оче“ (Гал. 4, 6).“

76. За тоа дека оваа духовна радост има многу белези, кои немаат свои именувања

Оваа духовна сладост, натприродна и животочна, истовремено е и сјаење и светлина суштествена, и несфатлива убавина, највозвишена желба од сите желби, знаење за Бога и таинствено обожување, останува неизразлива и по некакво негово изразување, непознатливо и по некакво непознавање, неразбирливо и по некакво разбирање.

-И свети Дионисиј говори вака: „Ние се молиме да навлеземе во овој мрак, кој е над светлината и преку нездогледување и непознавање, – да Го видиме и да Го познаеме Оној Кој е над видувањето и над познавањето, не можеме ни да Го видиме, ниту да Го познаеме, да ја видиме и да ја познаеме самата оваа Негова невидливост и непознатливост, зашто токму ова значи да Го видиме и да Го познаеме Него пресуштествениот и пресуштествено да Го воспееме преку одречување на секаква материјалност во Него.“ – И уште: „Божествениот мрак е недостапна светлина, во кој живите Го исповедаат Бога, зашто е невидлив поради безмерната јасност и недостапен поради пресуштественото изливање на светлината. Во овој мрак, секој што се удостојува да Го познае и да Го види Бога, токму поради тоа што не Го види и не Го знае вистински, кога е во Оној, Кој е над секое гледање и познавање, затоа што е Он зад границите на сѐ што се познава преку сетивата и умот, Кој е над сѐ сетивно и мисловно. “

-И свети Василиј Велики говори: „Потполно се неискажливи и неописливи молничавите болскања на божествената убавина. Ова не можат зборовите да го изразат, ниту преку слухот може да се сфати. Ако ја спомнеме светлината на деницата, или на месечината, или болскотот на сонцето, – сето тоа е несоодветно да се спореди со Божјата слава и светлина; таа светлина е од Него толку далеку, колку што е далеку темнината на ноќта од светлината на денот. И ако таа убавина, не видлива за телесните очи, која може да се долови само со душата и со мислата, осветлила некого од светиите, таа оставила кај нив силна желба кон неа и одвратност од сегашниот живот, така што тие говореле: „Тешко мене, бидејќи привремениот престој ми се продолжи“ (Псал. 119, 5). „Кога ќе дојдам и ќе се јавам пред лицето Божјо?“ (Псал. 41, 2); уште: „Сакам да заминам и да бидам со Христа, бидејќи тоа е многу подобро“ (Филип. 1, 23); и пак: „Душата моја жедува за силниот и живиот Бог“ (Псал. 41, 3); исто така: „Сега го отпушташ Својот слуга во мир“ (Лука 2, 29). За нив овој живот бил тежок како зандана; незадржливи биле стремежите кон Бога на оние, чија душа се допрела до таа божествена желба. Заради нивната ненаситна желба да ја соѕерцаваат божествената убавина, тие Му се молеле на Бога: гледањето на Неговата убавина да продолжува во целата вечност“.

-И свети Григориј Богослов пишува: „Таму каде што има страв, таму се извршуваат Божјите заповеди; а таму каде што се извршуваат заповедите, таму е и очистувањето на телото и избавувањето на душата од осенувањето на облакот, кој не ѝ дава да ги гледа божествените зраци. Таму каде што е таа чистота, таму сјае таа светлина, а каде што сјае таа светлина, таму е потполното задоволување на таа желба, која е повозвишена од сите други желби.“

-И свети Григориј Ниски пишува: „Кога ќе ја измиеш нечистотијата на својата душа, со грижа за добар и богоугоден живот; кога ќе ја оддалечиш нечистотијата што го исполнила твоето срце, тогаш одново ќе блесне во тебе божествената убавина, како што станува обично и со железото. Зашто, тоа кога ќе се ослободи од ʼрѓата врз каменот за острење, тогаш, иако пред тоа било нечисто и црно, почнува да сјае и да болскоти и да ги одбива од себе сончевите зраци. Така и со нашиот внатрешен човек, кого Господ го нарекува срце, откако ќе ја очисти неговата ʼрѓа, која се напластила од влагата на лукавиот, потоа пак ја добива својата првобитна добрина и убавина.“

-И свети Нил Синајски пишува: „Блажен е оној кој преку молитвата ја достигнал Божјата непостигливост.“

-И свети Јован Лествичник вели: „Бездната на плачот ја уништува радоста; а чистотата на срцето ќе добие просветување. Ова просветување е неисцрпно дејство на Светиот Дух, Кој ни дава да го гледаме она што не се гледа, и да го знаеме она што не се знае“.

Затоа се преблажени оние, кои, како што и Марија, сестрата на четиридневниот Лазар, која го избрала добриот дел: овој духовен живот, а за тоа се удостојуваат со некаков богопогоден жреб, кој им овозможува со голема радост да извикаат заедно со божествениот Павле: „А кога се јави добротата и човекољубието на нашиот Спасител, Бог, Тој нѐ спаси, но не според извршените од нас праведни дела, туку по Својата милост, преку бањата на преродување – и обновувањето од Светиот Дух, Кого изобилно Го излеа на нас преку Исус Христос, нашиот Спасител, та оправдани со Неговата благодат да станеме по надеж наследници на вечниот живот“ (Тит 3, 4-7). И уште: „Бог е Оној, Кој нѐ утврди со вас во Христос и нѐ помаза; Тој и нѐ запечати и ни даде залог на Духот во срцата наши“ (2. Кор. 1, 21-22). Исто така: „Таа ризница ја носиме во глинени садови, та преизобилната сила да биде од Бога, а не од нас“ (2. Кор. 4, 7). Така говорат богопросветените мажи.

-И ние да Му се молиме на Господа, по милоста Божја, и ние да правиме од прилика како што правеле тие.

77. Оние што сакаат да безмолствуваат добро – треба неопходно да имаат кротко срце

А сега е време, чедо, пред секој друг, или заедно со сите други, да знаеш, како оној кој сака да се научи да стрела – тој не ја натегнува својата стрела без да има одредена цел, така и оној што сака да се научи да безмолствува, треба да има своја оставена цел, а таа цел е: да има кротко срце.

Така и свети Исидор Пелусиот говори: „За придобивање на добродетелите не е доволно само да се подвизуваме, туку должни сме во подвизите да одржуваме усогледување на едни со други подвизи. Зашто, на пример, ако го минуваме подвигот на кротоста, па го пречиме со некакви возбудливи движења, тогаш тоа нема да значи ништо друго, туку како кога сакаме да добиеме спасение – не сакаме да го правиме она што е неопходно за тоа – но, уште светиот и божествениот Давид рекол: „Ги упатува кротките кон правда и ги учи кротките на своите патишта“ (Псал. 24, 9). И Исус Син Сирахов рекол: „Тајните им се откриваат само на смирените“ (Мудр. Сир. 3, 19). А преслаткиот наш Господ Исус Христос вели: „Земете го Мојот јарем на себе и поучете се од Мене, бидејќи сум кроток и смирен по срце, и ќе најдете спокојство за душите ваши“ (Матеј 11, 29). Уште: „А еве на кого ќе погледам: на смирениот и скрушен со дух и на оној што трепери пред Моето слово“ (Иса. 66, 2). Исто така: „Блажени се кротките, зашто тие ќе ја наследат земјата!“ (Матеј 5,5), – или срце, кое со силата на Божјата благодат принесува плод – 30, 60 и 100 по сто, што одговара на почетниците, средните и совршените.

78. Како да се преуспева во кротоста; и за трите сили на душата: – раздразнителната, желбената и разумната

Лесно ќе напредуваш во безгневноста и кротоста, ако отфрлаш сѐ од себе, а душата своја ја подложуваш да се потчинува на подвизите на љубовта, освен тоа, повеќе да молиш, умерено да јадеш и секогаш да се молиш, како што рекле светите отци: „Раздразнителниот дел на душата зауздувај го со љубовта, желбениот направи да свене – со воздржувањето, а разумниот – окрили го преку молитвата; тогаш светлината на умот никогаш нема да се помрачи во тебе.“ – И уште: „Благовременото молчење е узда за гневот; умереното јадење е смирување на невоздржливите помисли.“ – И уште: „Има три добродетели, кои секогаш на умот светлина му даваат. Тоа се: во никого да не гледаме злонамерност, сѐ што ни доаѓа – да го претрпуваме без вознемирување и да им благодариме на оние што ни прават зло. Овие три добродетели раѓаат други три, кои се поголеми од нив. Тоа се: не гледањето на злонамерноста раѓа љубов, спокојното претрпување на сѐ раѓа кротост; правењето добро на оние што ни прават зло – донесува мир.“ – И пак: „Има три најглавни морални состојби кај монасите: првата е – во ништо да не греши со дело; втората е – да не им се дозволува на лошите помисли да се задржуваат во душата; третата е – без страст да бидат гледани лицата на жени и на тие што ни нанеле навреда.“

79. Треба што побргу да се каеме за секое гревовно паѓање, а со тоа мудро да се укрепуваме против идните искушенија

Ако ти се случи некогаш да се вознемириш, или другпат си дозволиш духовно да се препнеш и да згрешиш против нешто, тогаш е потребно веднаш да се поправиш во таа работа. Ако некој те навреди или ако ти некого навредиш или што и да направиш, измири се што побргу. За ова треба да се каеме, да плачеме и да проливаме солзи, осудувајќи се себе за сѐ. На тој начин најдобро ќе окрепнеш за во иднина – да внимаваш на себе и да постапуваш разумно. Вака нѐ учи нашиот Господ Исус Христос, велејќи: „Ако принесуваш дар на жртвеникот и таму се сетиш дека брат ти има нешто против тебе, тогаш остави го дарот таму, пред жртвеникот, па оди и најнапред помири се со брата си, а потоа дојди и принеси го дарот свој“ (Матеј 5, 23-24). И светиот апостол Павле говори: „Отстранете ја подалеку од вас секоја огорченост, јарост, гнев, викање и хулење заедно со секоја друга злоба. Бидете еден спрема друг добри и милосрдни, проштевајќи си еден на друг, како што и Бог ви прости во Христа“ (Ефес. 4, 31-32). Уште: „Гневете се, но не грешете: сонцето да не зајде над гневот ваш“ (Ефес. 4, 26). И уште: „Не одмаздувајте се, возљубени, за себе, туку дајте му место на Божјиот гнев… не допуштај злото да те победи, туку победи го злото со добро“ (Рим. 12, 19, 21), Ете, вака се говори за меѓусебното измирување.

80. За препнувањсто и за покајанието

Свети Исак Сирски вака говори за препнувањето: „Да не жалиме тогаш кога ќе се препнеме и згрешиме нешто, туку тогаш кога ќе се задржиме во тој грев, зашто препнувањето и згрешувањето се случува и со праведниците и со совршените. А жалоста што ја чувствуваме заради гревовни паѓања ни се прифаќа место направени добри дела по благодатта. А оној што паѓа повторно во грев, надевајќи се дека може повторно – да се покае, тој постапува лукаво со Бога. Таквиот ненадејно го напаѓа смртта и не му остава место за покајание, како што се надевал да се покае и да направи добродетелни дела“. – Уште: „Секогаш треба да знаеме дека во сите 24 часа на денот и на ноќта имаме потреба од покајание. Значењето на зборот покајание, како што дознавме од вистинското својство на работите, е: постојана молитва кон Бога, срце исполнето со скрушена молитва за простување на изминатите наши гревови и силно настојување да се запазиме од нив во иднина“. – И уште: „Покајанието им е дадено на луѓето како благодат врз благодатта, зашто крштевањето е второ раѓање од Бога. И оној дар, кој сме го примиле од верата, го примаме преку покајанието. Покајанието е врата на милоста, која се отвора со усилби од оние што ја бараат; преку оваа врата влегуваме кон божествената милост, и освен низ овој влез никаде не наоѓаме милост, зашто, според зборовите на Светото Писмо: „Сите згрешија и лишени се од славата Божја. Но, ќе бидат оправдани преку дар со Божјата благодат, а преку откупот во Исус Христос“ (Рим. 3, 23-24). Покајанието е втората благодат; таа се раѓа во срцето од верата и од стравот, а стравот е жезлото на отците, кој управува со нас сѐ додека не пристигнеме во духовниот рај, а кога ќе стигнеме во него, тој ќе нѐ остави и ќе се врати. – Рајот е Божјата љубов, во која е насладувањето со сите блаженства“. – Пак: „Како што е неможно да го препливаме големото море без кораб и без лаѓа, исто така, никој не може без страв да дојде до љубовта. Смрдливото море што е меѓу нас и духовниот рај можеме да го преминеме само на лаѓата од покајанието, на која стравот Божји се веслачите. Ако овие веслачи на стравот не управуваат со коработ на покајанието, во кој, преку морето на овој живот, преминуваме кон Бога, тогаш се давиме и пропаѓаме во ова смрдливо море“.

81. За покајанието, стравот, љубовта, плачот, солзите и самопрекорувањето

Продолжуваме со зборовите на свети Исак Сирски: „Покајанието е кораб, стравот се веслачите, а љубовта е божественото пристаниште. Стравот нѐ воведува во коработ на покајанието, нѐ пренесува преку смрдливото животно море и нѐ воведува во божественото пристаниште, која е љубовта. И кога ќе стигнеме до љубовта, сме стигнале до Бог; тогаш и нашиот пат е завршен и сме пристигнале на островот од тамошниот свет, каде што се Отецот, Синот и Светиот Дух“.

Спасителот вака говори за жалоста по Бога: „Блажени се оние што плачат, оти ќе се утешат“ (Матеј 5, 4).

А свети Исак Сирски вака пишува за солзите: „Солзите за време на молитвата се знак за божествената милост, со кои се удостоила душата во своето покајание; тоа е знак дека молитвата е примена и преку солзите почнала да влегува во полето на чистотата. Зашто, ако не бидат отстранети кај луѓето помислите за преодното и не ги отфрлат од себе светските надежи и ако не го возбуди кај нив пренебрегнувањето на светот и не почнат да се подготвуваат добро за излегувањето од своето тело, не почнат да мислат за она што ќе настане таму, сѐ дотогаш очите нивни нема да пролеваат солзи, зашто солзите се последица на чистото и нерасеано богомислие, на многу чисти и постојани помисли и сето она што го доведува срцето во жалост, од што се зголемуваат солзите и стануваат поизобилни“.

И свети Јован Лествичник говори: „Како огнот што ја изгорува сламата, така чистите солзи, вистинските солзи ја отстрануваат секоја телесна и духовна нечистотија“. – Уште: да се потрудиме да ги придобиеме чистите и вистински солзи, кои се раѓаат од размислувањето за нашето преминување во вечноста, зашто во таквите нема ни расеаност, ни горделивост, туку, пред сѐ, очистување, преуспевање во љубовта кон Бога, измивање од гревовите и бестрасност“. – И уште: „Не верувај им на твоите солзни извори пред да се очистиш од страстите, зашто она вино што е туку што преточено не е уште добро“. – И уште: „Солзите што произлегуваат од стравот се запазувани од самиот страв, но оние што се раѓаат од љубовта – кај некои луѓе се откраднувани; освен, само во оној случај – кога оној голем и непрестаен оган не се распали во нивното срце во време на дејствувањето. И навистина е чудно, колку помалку има солзи од страв, отколку од љубов“.

Свети Антониј вака говори за самопрекорувањето: „Голем подвиг е за човекот да се кае за своите гревови пред Бога и исчекувањето на искушенијата до последниот здив на земниот живот“.

И друг еден свет отец, откако го прашале: „Оче, што особено си нашол на својот пат?“ Тој одговорил: „Тоа дека треба да се самопрекоруваме за сѐ.“ А, пофалувајќи ги оние што го прашале, рекол: „Друг пат освен овој нема.“

-И авва Пимен рекол со офкање: „Сите добродетели влегле во овој свет. Земи една од нив; без неа тешко може да се одржи човекот.“ Тогаш го прашале: „А која е таа добродетел?“ – Тој им одговорил: „Таа – човекот непрестано да се самопрекорува.“ Тој го рекол уште и ова: „Тој што постојано се самопрекорува, што и да се случи со него: дали некоја загуба или понижување, омаловажување или страдање, никогаш не се возбудува, затоа што веќе однапред смета дека е достоен за сето тоа… ако човекот за сѐ се обвинува себе, тој ќе устои секаде.“

82. За вниманието и за тоа дека секогаш и на сите наши патишта треба да бидеме претпазливи

Божествениот Павле пишува за вниманието и за претпазливоста, велејќи: „Гледајте колку внимателно треба да постапувате: „Не како безумни, туку како мудри; ползувајте го времето, зашто дните се лукави“ (Ефес. 5, 15-16).

И свети Исак Сирски говори: „О, премудрост, колку си прекрасна! Ти предвидуваш сѐ уште од далеку! Блажен е оној што те придобил, зашто таквиот се ослободил од младешката невнимателност. Добро прави оној што за мала цена си купува лекарство против големите страсти. Мудроста се состои во тоа: и во малите и во најголемите работи да бидеме внимателни. Со ова си осигуруваме голем спокој; не спиеме, за да не ни се случи нешто лошо; должни сме да ги пресекуваме причините за секое зло; должни сме и во најмалите работи да поднесуваме жалост, за да ја спречиме големата жалост. За ова премудриот Исус Син Сирахов вели: – Биди прибран и внимателен над твојот живот, зашто сонот на умот е вистинска роднина на смртта и нејзиниот лик го носи.“

И богоносниот Василиј Велики говори: „Оној што е невнимателен во малите работи, не верувај дека ќе биде внимателен и во големите“.

83. За тоа дека безмолвникот треба да биде во сѐ внимателен, особено треба да биде кроток и тивок, и особено да се грижи чисто да Го повикува Господа Исуса Христа, внатре – во своето срце

Затоа, поради сето до сега речено, имај срдечна грижа, особено за тоа да бидеш тивок и кроток, а во срцето свое со чиста совест да Го повикуваш Господа Исуса Христа, како што рековме. Зашто на овој начин, подготвувајќи се за она што те очекува во иднината, ќе ја имаш божествената благодат, која ја успокојува душата.

-Свети Јован Лествичник говори: „Никој од оние кои се склони кон раздразнителност и гордост, лицемерие и злоба, – никогаш да не се осмелат да видат ни следба од безмолвието, за да не паднат во обезумување. А, ако е некој чист од сите овие страсти, и тој самиот ќе го познае тоа“. – И не само што ќе имаш благодат, која ќе ја успокојува твојата душа, туку и душата твоја ќе се успокои од сѐ што ја возбудувало и измачувало, – од демоните и од страстите. Зашто, иако тие пак ќе те вознемируваат, но сето тоа ќе биде без лоши последици, затоа што душата веќе не преминува на нивната страна и не ја посакува сласта, која е од нив.

84. За добрата и восхитна љубов кон Бога и за божествената убавина

Сета негова желба и сета негова восхитена љубов, како и сецелото негово расположение целосно се устремени кон Божјата натприродна убавина, која е најблажена, а која светите отци ја именуваат како нешто најсакано.

Така, свети Василиј Велики говори: „Кога љубовта кон Бога ќе ја опфати душата, тогаш секој вид напад против неа, чија цел е да се подбијат со неа, повеќе ја насладува отколку што ја ранува.“- И уште: „Што е попрекрасно од Божјата убавина? Која помисла е порадосна од мислата за божествената убавина? Која желба во душата е така силна и нескротлива, како онаа што Бог ја внедрува во душата, која е очистена од секое зло? Тогаш душата искрено извикува од својата длабочина: „Зашто сум болна од љубов“ (Песна 2, 5).“

85. За духовната борба, за поучното попуштање и за оставањето по оттргнувањето од Бога

И напреднатиот е подложен на духовна борба поради поучно попуштање, но не затоа што е оставен поради одвраќање. – А зошто? – Затоа, за да не се погордее неговиот ум поради придобивањето на тие блага, но, бидејќи напаѓан и преку тоа поучуван, тој е запазуван преку смирението, со кое единствено не само за победување на оние што го напаѓаат со горделиви помисли, туку ќе се удостои и со големи дарови и ќе напредува, колку што е тоа можно за човечката природа, иако е сврзан со неизбежните вериги и со телесните тешкотии и што е задржуван од нив, тој се стреми кон совршенството во Христа и кон бестрасноста. За ова, вака говори свети Диодох: „Самиот Господ рекол дека сатаната ,падна од небото (сп. Лука 10, 18), за да не ги гледа безбројните живеалишта на ангелите, па како може оној што не може да се удостои да општи со Божјите служители, да има нешто со умот човечки, кој е Божјо живеалиште? Иако велат дека ова е по попуштање, за ова не даваат никаков доказ. Зашто, поучното попуштање не ја лишува душата од божествената светлина, туку се случува само тоа: божествената благодат, како што веќе рековме, да го скрие од умот своето присуство, за да ја преплаши душата со бесовската сила и да ја натера со голема смиреност да ја побара Божјата помош, доживувајќи го во себе лошото дејство на умот. Така и мајката своето дете, кое што не сака добро да се храни на нејзините гради, извесно време го остава и на тој начин го оддалечува од себе, така што тоа, кога ќе се исплаши од непознатите луѓе што го опкружуваат, со голем страв и со солзи се посега кон својата мајка и сака да се врати во нејзината прегратка. И душата што не сака да Го има Бога во себе, по Негово допуштање, како што е речено, им е предавана на демоните. Но ние, кои сме вистински Божји чеда, чеда на Неговата благодат, повремено сме отфрлани од Него и пак утешувани и под дејството на оваа Божја добрина, „додека сите не го достигнеме единството на верата и познанието на Синот Божји, до состојба на совршен човек, до мера на возраста на Христовата полнота“ (Ефес. 4, 13)“. А по ова продолжува и вели: „Поучното попуштање од почетокот ја напаѓа душата со голема жалост, со чувство на униженост и со извесна безнадежност, за да ја уништи во неа суетата и да ја доведе до смиреност. И веднаш потоа ѝ влева умилен страв Божји и исповед со солзи, како и силна желба за прекрасното молчење. А кога Бог ќе ја напушти душата, затоа што се оттргнала од Него, тогаш ја остава сама на себе, и таа се исполнува со очајание и неверување, со гордост и со гнев. И ние треба да ја познаваме и едната и другата состојба – и попуштањето и напуштањето, и тогаш да пристапуваме кон Бога сообразно со својствата на овие состојби: во првиот случај – да Му принесуваме на Бога благодарност и ветувања, затоа што така милостиво ја накажал нашата незаузданост со тоа што нѐ лишил од радоста, за да нѐ научи добро да го разликуваме доброто од злото; а во вториот случај – треба непрестано да ги исповедаме нашите гревови, непрестано да плачеме и да пролеваме солзи, да бидеме повеќе осамувани, како и да ги зголемиме нашите трудови, за да можеме да Го измолиме Бога, како и пред тоа, да погледне на нашите срца. Впрочем, треба да се знае дека, кога се наоѓаме во состојба на поучно попуштање, кога душата е зафатена во борба со сатаната лице в лице, тогаш Божјата благодат, иако се скрива, на неиспитлив начин ѝ помага на душата, за да им покаже на нејзините непријатели дека победата над нив зависи од душата“.

И свети Исак Сирски говори: „Не може човекот да се умудри во духовната борба и не може да Го познае својот Промислител, не може да Го почувствува својот Бог и да се утврди во верата во Него, ако претходно не ги издржи сите искушенија и маки. Штом кај човекот ќе почнат да се појавуваат помисли за својата сопствена вредност, штом ќе почне да мисли високо за себе, Бог веднаш дозволува да се засилат и да зајакнат искушенијата против него, сѐ додека не ја познае својата немоќ, не пријде при Него и не се смири пред Него. Тогаш човекот се исполнува со совршена вера. Се исполнува со надеж на Божјиот Син и се издигнува до љубовта. Зашто чудната Божја љубов према човекот се познава тогаш кога се наоѓа во околности кои ја уриваат неговата надеж. Овде Бог ја покажува Својата сила во спасувањето на човекот. Зашто човекот никогаш не ја познава Божјата сила сѐ додека е во спокој и во слобода; и никаде Бог не се јавувал така допирливо во Својата вистинитост, како што го прави тоа во земјата на безмолвието и во местата, каде што нема среќавање и врева, кои ги има таму каде што живеат многу луѓе“.

86. За бестрасноста и за тоа што е човечката бестрасност

По сето ова што го рековме овде треба да се каже нешто и за бестрасноста и за совршенството, а потоа и набргу ќе го завршиме ова наше изложување.

-Свети Василиј Велики вака говори за бестрасноста: „Оној што почнал да Го љуби Бога и посакал, макар и најмалку, да се присоедини до Неговата бестрасност, до духовната светост, до тивкоста, незлобивоста и кротоста и до чудната веселба и радост, тој се труди да ги оддалечува своите помисли од секоја телесна страст, која може да ја возбуди неговата душа, а со своето непомрачено око ги гледа божествените работи, наситувајќи се ненаситно на тамошната светлина. Откако ќе создаде во својата душа таква навика и такво расположение, тој Му станува свој на Бога, се уподобува според своите можности на Него, станува сакан и пожелуван, затоа што се зафатил со така голем и тежок подвиг и успеал, иако телесен, со ослободена мисла од телесните страсти, – да разговара со Бога.“ – Ова е за бестрасноста.

А за тоа што е човечката бестрасност свети Исак Сирски пишува вака: „Бестрасноста не се состои во тоа – да не чувствуваме никаква страст, туку во тоа да не ги прифаќаме. Како последица на многу и различни добродетели, јавни и скриени, кои ги придобиле светиите, страстите во нив станале немоќни и тешко можат да ја напаѓаат душата. И мислата нема потреба да биде во непрестано размислување за нив, затоа што постојано е зафатена со своите помисли во врска со проучувањето и истражувањето на своите извонредни соѕерцанија, кои сознателно се движат во неговиот ум. А кога страстите ќе почнат да се движат и да тераат на возбудување, мислата одеднаш е опфаќана од сознанието за нешто небесно, што навлегло во умот, така што страстите остануваат без никакво дејство на него, како што рекол блажениот Марко Подвижник: ,Умот, според Божјата благодат, исполнувајќи ги добродетелните дела и, откако се приближил до вистинското знаење, малку чувствува од сето она што произлегува од лошиот и неразумниот дел на душата. Зашто неговото знаење го издигнува на висина и го оттуѓува од сѐ што е во овој свет. Кај светиите, заради нивната непорочност, по тенкоста, леснотијата и острината на нивниот ум, но, исто така, очистена преку нивните подвизи, станува светозарна, бидејќи телото нивно се исушило од извршувањето на делата на безмолвието и долгото престојување во нив. Затоа тие лесно и брзо го прифаќаат соѕерцанието, кое, задржувајќи се во нив, ги води кон уште поголемо вдлабочување во соѕерцанието и духовното издигнување. Наоѓајќи се во ваква состојба, во нив се умножуваат соѕерцанијата и нивната мисла никогаш не е скудна од предмети за возвишено разбирање. На тој начин, тие никогаш не остануваат без она, што го прави во нив плодот на Духот. А преку долговремената навика во ова, во нивното срце се бришат спомените, со кои се возбудуваат страстите во душата и се ослободува силата на ѓаволската власт. Зашто, кога душата не се здружува со страстите и кога помислува за нив, тогаш, бидејќи е непрестано зафатена со друга загриженост, силата на страстите не може да ги задржи во своите нокти нивните духовни чувства“.

И блажениот Диадох говори: „Бестрасноста не е тоа – да не бидеме напаѓани од демоните, зашто во тој случај би требало, според зборовите на свети апостол Павле, ,Да излеземе од овој свет“ (1. Кор. 5, 10), туку, кога тие ќе нѐ напаѓаат да остануваме непобедливи, како да сме облечени во панцир и да не се плашиме од стрелите на противниците; да го слушаме звукот на исфрлените стрели против нас, па дури и да ги гледаме со нашите очи, но да не бидеме ранети од нив, поради отпорноста и непробојноста на нашиот панцир. Војниците во борбите ги штити панцирот, а ние треба да бидеме облечени со извршување на добри дела, да се облечеме во сесилното оружје на светата светлина, на нашата глава да го имаме шлемот на спасението, и така ќе можеме да ги уништуваме темните демонски фаланги, зашто чистотата не се придобива само со тоа што нема да правиме зло, туку со тоа што ќе правиме усилби да го извршуваме доброто; на тој начин најлесно ќе го уништиме злото што е во нас“.

Свети Максим Исповедник укажува на четири вида бестрасност, велејќи: „Првата бестрасност ја нарекувам: кога телесното движење кон гревот не се претвора во дело. Втората бестрасност е: потполното отфрлање на душевните страсни помисли, од што овенува движењето на страстите, затоа што го нема она што ги распалува страсните помисли и ги приведува кон дело. Третата бестрасност е: совршената неподвижност на страсната похот, што е присутна и во втората бестрасност, а тоа е чистотата на помислите. Четвртата бестрасност е: потполното отфрлање на страсните мисли и мечтаења, од што и третата бестрасност го добива своето битие, затоа што ги нема чувствените мечтаења, со кои се претставувани видливо страстите.“ – Уште: „Бестрасноста е мирно устројство на душата, кога злото не може лесно да ја победи.“

87. За бестрасноста и совршенството

Еве ги зборовите на свети Еферм Сирски за бестрасноста и совршенството: „Бестрасноста, копнеејќи ненаситно кон саканото добро, бидејќи вечните добра немаат крај; таа може да биде конечна или завршена, според човечките сили, а таа е всушност незавршлива, зашто постојано се надминува себе, секој ден се зголемува и непрестано се издигнува кон Бога.“

Слично на ова говори и свети Нил Синајски: .„Има две совршенства: едно привремено, а другото вечно, за кое пишува апостолот: „кога ќе дојде совршеното, тогаш ќе исчезне делумното“ (1. Кор. 13, 10). Зборовите ,кога ќе дојде совршеното – покажуваат дека овде не можеме да го постигнеме божественото совршенство.“ – Уште: „Светиот апостол Павле знае за две совршенства, па затоа и ист човек го признава за совршен и за несовршен, а во однос на она што му е својствено на вистинското совршенство, – го смета тој човекот несовршен. Затоа и говори вака: „Не затоа што веќе достигнав, или дека веќе постигнав совршенство, туку се стремам да го достигнам она со кое Христос ме достигна мене… Ние, кои сме, пак, совршени, мислиме така…“ (Филип. 3, 12, 15).

88. За страсноста, сладострасноста, пристрасноста и бестрасноста

Свети Илија Екдик говори: „Лошата или гревовна материја е страсност на телото, сладострастие е страсност на душата, пристрасноста – на умот. Првата се пријавува преку допирот, а сладострасноста и пристрасноста – со другите чувства. А бестрасноста е спротивна на сите нив.- Уште: „Сладострасниот е близок до страсниот, а пристрасниот – до сладострасниот, а бестрасниот е далеку од едниот и од другиот“.

89. Кој е страсниот, сладострасниот и пристрасниот и за лекувањето на секого од нив; како и за бестрасниот

Свети Илија Екдик за истото говори вака: „Страстен е оној, кај кого е поттикот кон гревот посилен од помислата, иако тој уште не греши надворешно; сладострастен е оној, кај кого дејството на гревот – желбата да биде направен гревот – е послаба од помислата, иако тој се насладува со тоа внатре во себе; пристрастен е оној, кој слободно, или поточно ропски, ропски е приврзан и кон едното и кон другото. А бестрастен би бил оној, на кого му се непознати ваквите разни движења и состојби, кои не ги доживува.“ Истиот свети отец укажува и за начинот на кој можат да бидат излекувани, велејќи: „Страсноста се изгонува од душата со пост и со молитва, сладострасноста со бдеење и молчење, пристрасноста – со безмолвието (осамениот живот) и со внимание; бестрасноста се установува преку спомнувањето на Бога“.

90. За верата, надежта и љубовта

Бидејќи верата, надежта и љубовта се почеток на сите блага и морални добра, хороводители и предводници, оваа триплетена и боготкаена врвка, а особено љубовта, зашто и Самиот Бог се именува љубов: „Бог е љубов“ (1. Јов. 4, 8), тогаш не е право да не го исполниме овој наш спис и со нив, толку повеќе што според свети Исак Сирски: „Завршувањето на плодовите од Светиот Дух е тогаш кога ќе се удостоиме со совршената љубов“. Па да кажеме нешто и за неа со зборовите на светите отци. Така, свети Јован Лествичник пишува: „,А сега“, ќе кажеме по сѐ што сме кажале“, „Остануваат овие три работи:“ кои содржат сѐ во најтесен сојуз, а тие се: „верата, надежта и љубовта; најголема меѓу нив е љубовта“ (1. Кор. 13, 13), зашто според неа и Самиот Бог се именува љубов (сп. 1. Јов. 4, 8). Според моето разбирање, првата од нив е зрак, светлина, а третата круг, а сите се едно сјаење и еден болскот. Првата може да прави и да устројува сѐ; втората ја окружува Божјата милост и ја прави непосрамлива; третата никогаш не паѓа, не престанува да тече, а на оние што се исполнети со неа – не им дава да починат од божествената опијанетост. И уште: „Словото за љубовта им е познато на ангелите, но и ним тоа им е дадено по дејството на озареноста. ,Бог е љубов“ (1. Јов. 4, 8) и кој сака да ги искаже границите на љубовта, тој, бидејќи слеп, се обидува да го изброи песокот во морската бездна. Љубовта, по својот квалитет, е уподобување на Бога, дотолку им е тоа достапно на луѓето; по своето дејство – таа е опијанетост на душата, а по своето својство – извор на верата, бездна на долготрпеливоста и море на смирението. Љубовта е вистинско отстранување на секоја спротивна помисла, зашто љубовта „не памти зло“ (1. Кор. 13, 5). љубовта, бестрасноста и посинувањето само според своите именувања се разликуваат. Како што светлината, огнот и пламенот се соединуваат во едно дејство, така разбери го и ова што ти го говорам“.

И свети Диодох пишува: „Браќа, со духовното соѕерцание да предводат верата, надежта и љубовта, а особено љубовта; зашто верата и надежта се научуваат да ги презираат само видливите блага, а љубовта, самата душа преку добродетелите ја соединува со Бога; преку умственото чувство го достигнува Невидливото“. – И уште: „Една е љубовта што ѝ е природна на душата, а друга е онаа што ја излива Светиот Дух во неа. Кога сакаме да се движиме според нашата волја, да се ослободуваме лесно од лошите духови, тогаш не треба да се надеваме на нашата волја. Љубовта што е од Бога ја распалува нашата душа со љубов кон Бога, така што сите делови на душата се прилепуваат кон неискажливата сладост на божествената вљубеност во некакво неизмерливо едноставно расположение, зашто тогаш, преисполнет од духовното благодатно дејство, источува изобилен поток на љубов и радување“.

И свети Исак Сирски пишува: „љубовта, поттикнувана со нешто однадвор, таа е како некој мал светилник кој се потхранува со масло, со кое се поддржува неговата светлина; слична е на поток, исполнет со дождовница, кој пресекнува штом престане во него да се влева дождовницата. Но, љубовта, чија причина е Бог, е слична на буен извор, кој излегува од земјата; неговите води никогаш не секнуваат, зашто Самиот Бог е изворот на оваа љубов и тој никогаш не секнува“. А кога го запрашале: „Со што завршува многуплодието на Светиот Дух?“ Истиот свети отец одговорил: „Со тоа што тогаш оној што ги добил овие плодови, се удостојува со совршената љубов.“ – А кога потоа пак го прашале: – „По што се познава дека некој ја добил совршената љубов?“ тој одговорил: „Тогаш кога спомнувањето за Бога ќе се возбуди во неговиот ум, тогаш и неговото срце веднаш се исполнува со љубов кон Бога и од неговите очи потекуваат изобилни солзи. Зашто љубовта, обично, со спомнувањето за саканите – поттикнува солзи, а кој е таков – кај него солзите никогаш не се оскудни, зашто во него никогаш не престанува она што го влече да си спомнува за Бога. Зашто и во сонот тој разговара со Бога; на љубовта ѝ е својствено да го прави тоа. И затоа таа претставува совршенство на луѓето во овој живот“. – И уште: „љубовта према Бога по природа е жешка, и кога ќе ја исполни некоја душа без мерка, таа душа излегува вон од своите природни граници. И затоа она срце, што ја почувствувало ваквата љубов, не може лесно да ја смести во себе, и на таквиот човек резултатите од ова се забележуваат и на неговата надворешност. Лицето на таквиот човек станува огнено и радосно, а телото негово се стоплува. Тој не знае ни за срам ни за страв; тој како да е излезен надвор од себе и како да е избезумен. Страшната смрт ја смета за радост, а соѕерцанието на неговиот ум никогаш не престанува во помислите за небесното. И кога отсуствува, тој говори како да е присутен, не гледан од никого. Неговото природно знаење и гледање одминуваат; тој не ги чувствува своите движења кога се движи меѓу предметите. Но, и ако прави нешто, тој воопшто тоа не го чувствува, зашто неговиот ум е издигнат во соѕерцанијата и мислата негова како да разговара со некого. Со оваа духовна опијанетост некогаш се опивале апостолите и мачениците; апостолите го обиколиле целиот свет, трудејќи се и претрпувајќи понижувања, а мачениците, сечени на парчиња, ја пролеале својата крв како вода, и претрпеле најстрашни измачувања, не паѓале во малодушност, туку храбро претрпувале сѐ, и, бидејќи премудри, луѓето ги сметале за неразумни. А некои од нив скитале по пустините, по планините, во пештерите, во земните бездни и живееле во непогодни услови. Да нѐ удостои Бог и нас, преку ваквите неугодности, да дојдеме до Бога“.

91. За светата Причест и за тоа со колку големи блага се удостојуваме, ако се причестуваме често и со чиста совест

Ништо толку не ни помага во очистувањето на душата, во просветувањето на умот и осветувањето на телото, изменувајќи ги и душата и телото со божествено изменување, со отфрлање на страстите и бесовите, за натприродно соединување со Бога и божествено сорастворување, со чисто срце и со чисто расположение, колку што е можно ова за човек, причестувањето со светите, пречисти, бесмртни Тајни, со самото пречесно Тело и пречистата Крв на Господа и Бога и Спасителот Исус Христос. Затоа е неопходно потребно да проговориме посебно и за ова и потоа да го завршиме нашето пишување.

За тоа, дека причестувањето со Светите Христови Тајни е извонредно потребно, не говорат само светите отци, туку говори самиот Живот и самата Вистина и со зборови јавува за ова, велејќи: „Јас сум лебот на животот. А ова е лебот што доаѓа од небото, и оној, кој јаде од него, нема да умре. Јас сум живиот леб што слезе од небото; кој јаде од овој леб, ќе живее вечно; а лебот што ќе го дадам Јас, е Моето тело, што ќе го предадам за животот на светот“ (Јован 6, 48, 50, 51). Уште: „Вистина, вистина ви кажувам: ако не го јадете телото на Синот Човечки и не ја пиете крвта Негова, не ќе имате живот во себе. Кој го јаде Моето тело и ја пие Мојата крв, има живот вечен и Јас ќе го воскреснам во последниот ден. Зашто Моето тело е вистинска храна и Мојата крв – вистинско питие. Кој јаде од Моето тело и пие од Мојата крв, ќе биде во Мене и Јас во него. Како што Ме прати живиот Отец, и Јас живеам преку Отецот, така и тој што јаде од Мене, ќе живее преку Мене. Ова е лебот што слезе од небото, а не како татковците ваши што јадеа мана и изумреа; кој јаде од овој леб, ќе живее до века“ (Јован 6, 53-58). И светиот апостол Павле говори: „А јас го примив од Господа она, што ви го предадов; а тоа е дека Господ Исус онаа ноќ, кога го предадоа, зеде леб, и, откако заблагодари, го прекрши и рече: ‘Земете, јадете, ова е телото Мое, кое се крши за вас, правете го ова за спомен Мој!’ По вечерата, исто така, зеде и чаша, па рече: ‘Оваа чаша е Новиот завет во Мојата крв; ова правете го, кога ќе пиете за Мој спомен!’ Зашто, секогаш, кога ќе го јадете овој леб и кога ќе ја пиете оваа чаша, вие ќе ја објавувате смртта на Господ, додека Тој не дојде. Затоа, оној што недостојно јаде од овој леб и пие од чашата Господова, виновен ќе биде спрема телото и крвта на Господ. Но, секој човек да се испита самиот себе и потоа да јаде од овој леб и да пие од оваа чаша. Зашто, кој јаде и пие недостојно, тој го јаде и пие своето осудување, бидејќи не го разликува телото Господово. Па затоа меѓу вас има многу немоќни и нејаки, а мнозина и умираат. Зашто, ако бевме се испитувале сами себе, тогаш немаше да бидеме осудени. Но, судејќи нѐ, Господ нѐ превоспитува, за да не бидеме осудени заедно со светот“ (1. Кор. 11, 23-32).

92. Неопходно е да го знаеме чудото на Светите Тајни: што се тие, зошто ни се дадени и каква е ползата од нив

Свети Јован Златоуст пишува: „Треба да го знаеме чудото на Светите Тајни, во што се состои ова чудо, зошто ни се дадени Светите Тајни и каква е ползата од нив. Речено е: „Едно тело сте и еден Дух, како што сте и повикани кон една надеж на вашето звање“ (Ефес. 4, 4). Да внимаваме на овие зборови ние што сме посветени! Па така, не само со љубов, туку и на дело да бидеме членови на Христовото тело, да бидеме соединети со Неговото тело. А ова станува преку храната, која ни ја дарувал Христос, за да ја искаже Својата љубов према нас. Затоа се соединил Себе со нас, го растворил Своето тело со нас, така што ние да составиме нешто како тело, соединето со Него – со Главата. И тоа е знак на најсилната љубов. На ова укажува и многустрадалниот Јов, кога говори за своето семејство, кои го сакале толку многу, што сакале да се соединат со него, да станат едно тело со него: „Не велеа ли луѓето од мојот шатор: – O, кој не се наситувал од неговите месни гозби?“ (Јов 31, 31). Тие говореле така, сакајќи да ја искажат својата силна љубов кон него. Така постапил и Христос со истата цел: за да нѐ воведе во поголема дружба со Него, за да ни ја покаже Својата љубов спрема нас, Он им дал на оние што сакале не само да Го видат, туку и да Го допрат, да Го вкусат и со забите свои да се допрат до Неговото тело, и да се соединат со Него и да ја задоволи секоја нивна желба“ (од Беседата на Јовановото евенгелие). – Уште: „Оние што се соединуваат со оваа крв, стојат заедно со ангелите, со архангелите и со останатите горни сили, облечени во царската облека Христова и имаат духовно оружје. Но, со ова јас уште не сум кажал ништо големо, тие се облечени во Самиот Небесен Цар. А, а колку е голема и чудна оваа тајна, исто толку е точно и тоа, ако ѝ пристапиш со чистота, ти ќе пристапиш кон спасение; а, ако пристапиш со нечиста совест, Причеста ќе ти биде за казна и за измачување, зашто, како што е речено: „Кој јаде и пие недостојно, тој го јаде и пие своето осудување“ (1. Кор. 11, 29). Ако и оние што ја валкаат царската пурпурна облека се казнуваат еднакво како и оние што ја раскинуваат, тогаш чудно ли е, дека оние што го примаат Христовото тело со нечиста душа, ќе бидат подложени на иста казна заедно со оние кои ги прободеле Неговите раце и нозе со клинци. Слушај на каква страшна казна укажува светиот апостол Павле: „Ако оној што го прекршил Мојсеевиот закон, пред двајца или тројца сведоци безмилосно се накажува со смрт, тогаш, колку ли потешка казна, мислите, ќе заслужи оној што Го погазил Синот Божји и ја осквернал крвта на заветот, преку која е осветен, и Го похулил Духот на благодатта?“ (Евр. 10, 28-29)“. – И уште: „Кога се причестуваме со телото на Господа и кога пиеме од Неговата крв, треба да знаеме дека се приопштуваме до она тело, кое седи горе и на кое му се поклонуваат ангелите, кое се наоѓа близу до вечната сила, зашто токму ова тело ние го јадеме. О, колку патишта кон спасението ни се отворени! Он нѐ направил Свое тело, ни го дал Своето тело, и сето тоа сепак не нѐ оддалечува од злото!“ (Беседа на Посланието до Ефесјаните). -И пак: „Еден прекрасен старец ми раскажуваше, дека се удостоил да види и да слушне: ако оние што се на смрт се причестат со чиста совест со Светите Тајни, тогаш ангелите, заради Светата Причест, ќе ги пренесат до Господа“.

И божествениот Јован Дамаскин (во својата книга „За православната вераˮ, книга четири, глава тринаесетта) говори: „Бидејќи сме двојни по природа, тогаш треба да имаме и две раѓања, а и јадењето ни е сложено: Раѓањето ни се Дава преку верата и Духот, а јадењето ни е животниот леб – нашиот Господ Исус Христос, Кој слегол од небото.“ -Уште: „И како што во крштението луѓето се мијат со вода и се помазуваат со елеј, Тој ја соединил со елејот и благодатта на Духот и тоа го направил да биде бања на преродувањето, па како што обично јадеме леб и пиеме вода и вино, Го соединил Тој со нив Своето Божество и направил Своето тело и Своја крв, така што со она што е обично и со она што станува по природа, да нѐ издигнува до она што е над самата природа. Телото е навистина соединето со божественото, тоа тело, кое од Света Дева, не затоа што самото тело, кое се вознело на небото, слегува, туку затоа што самиот леб и вино се претвораат во тело и крв на нашиот Бог и Господ Исус Христос. Ако сакаш да знаеш како станува ова, тогаш доволно ќе ти биде да слушнеш: со Светиот Дух, така како што од Светиот Дух и од Дева, Самиот Себеси и во Самиот Себеси Господ го составил Своето тело. Повеќе од ова ништо друго не знаеме, туку знаеме само тоа дека Божјото Слово е вистинско, вистинско и сесилно, а како и на кој начин, ова е неиспитливо и не знаеме и да не иследуваме.“ – И уште: „На оние што се причестуваат со вера и достојно, Светата Причест им е за простување на гревовите и за вечен живот, за запазување на душата и на телото, а на оние, кои се причестуваат без дела и недостојно, за осудување и за измачување, како и смртта на Господа. И не се само лебот и виното образ на телото и на крвта на Господа Исуса Христа. Не, никако! – Туку самото обожено Христово тело и Христовата крв служат за укрепување на душата и телото, но не се распаѓаат и не се подложуваат на гниење. Зашто Он говори: „Моето тело е вистинска храна, и Мојата крв вистинско питие“ (Јован 6, 55). И уште: „Телото и крвта Христови служат за поткрепување на нашата душа и на нашето тело, но не се уништуваат и не се подложни на гниење и распаѓање, а ни се за запазување и очистување од секаква нечистотија. Бидејќи сме очистени од нив, се соединуваме со Христовото тело и со Неговиот Дух и стануваме тело Христово. Овој леб е почеток на идиот леб, кој е насушен. Насушниот леб е лебот на идниот живот или укажува на овој што го примаме во Светата Причест за запазување на нашето битие. Зашто телото на Господа е животворниот дух, затоа што е зачнато од животворниот дух, а она што е родено од Духот, Дух е. Ова го говорам без да ја откажувам природата на телото, туку сакам да ја покажам неговата животворност и божественост.“ И уште, при самиот крај на оваа глава: „Телото и крвта во Светата Тајна се нарекуваат местообразни на идните не како невистински тело и крв Христови, туку затоа што сега преку нив се причестуваме со Христовото Божество, а тогаш духовно само преку соѕерцанието Негово.“

И божествениот Макариј говори: „Како што виното оди во сите делови на телото на оној што го пие, и е виното во него и тој во виното, така и оној кој ја пие Христовата Крв се напојува со Духот на Божеството, се разлева по целата душа, и сета душа е во него и, откако ќе се освети на тој начин, станува достоен за Христа Господа. Зашто и апостолот говори: „Сите сме со еден Дух напоени“ (1. Кор. 12, 13). Исто така, и оние кои вистински се причестуваат со лебот во Евхаристијата, се удостојуваат да се причестат со Светиот Дух, така достојните души можат во веки да бидат живи. И како што за телото неговиот живот не е од него самото, туку е надвор од него, односно од земјата, така и за душата благоволил Бог, не од нејзината сопствена природа, туку од Самото Божество, од Светиот Дух и од Божјата светлина да ја има храната, и питието, и облеката, кои се вистинскиот живот на душата. Зашто, божествената природа го има Лебот на Животот, Кој рекол: „Јас сум лебот на животот“ (Јован 6, 48). И вода жива и вино што развеселува и елеј на радоста.“

И свети Исидор пишува: „Приопштување се нарекува причестувањето со божествените Тајни, затоа што со причестувањето се соединуваме со Христа и тоа нѐ прави да бидеме учесници во Неговото царство.“

И свети Нил Синајски пишува: „Не можно е верникот да се спаси на друг начин, и да добие простување на своите гревови и да се удостои со царството небесно, ако не се причестува со пречистите Тајни на Телото и на Крвта Христови.“

Слично на него пишува и свети Василиј Велики во своето писмо до благородниот Кесариј: „Убаво е и многу корисно да се причестуваме, да ги примаме светото Тело и светата Крв Христови, зашто и Самиот наш Господ Исус Христос јасно говори: „Кој јаде од Моето тело и пие од Мојата крв, ќе биде во Мене и Јас во него“ (Јован 6, 56) и „Кој го јаде Моето тело и ја пие Мојата крв, има живот вечен“(Јован 6, 54). Зашто никој не се сомнева дека присоединувањето со животот е засилување на животот. Ние се причестуваме четирипати седмично: во господовиот ден (недела), среда, петок и сабота, а и во другите денови, ако е празникот позначаен и на некој голем светител“.

Јас мислам дека светителот во тие дни служел света литургија, зашто секој ден не можел да го прави тоа, бидејќи бил зафатен со многу работи и грижи. И свети Аполос рекол: „Монасите се должни, ако можат, да се причестуваат со Светите Тајни секој ден, зашто оној што се оддалечува од Светите Тајни, тој се оддалечува и од Бога, а кој се причестува постојано, тој постојано го прима во себе Спасителот, зашто и самиот Спасител вели: ,Кој јаде од Моето тело и пие од Мојата крв, ќе биде во Мене и Јас во него“ (Јован 6, 56). И така, ова е многу корисно за монасите, зашто, преку ова тие постојано прават спомнување на спасителните Христови страдања. На тој начин тие треба да бидат постојано подготвени и постојано да се подготвуваат, за да бидат секогаш достојни да ги примат Светите Дарови, и да се удостојат со простување на гревовите“. Во братството на свети Аполос секогаш се запазувал таков начин на живеење.

Свети Јован Лествичник говори: „Ако едно тело, допирајќи се до друго тело, го трпи неговото дејство, тогаш како нема да се измени оној кој со своите непорочни раце се допира до Божјото тело?“ Исто така, во Отечникот е напишано: „Јован Вострски, човек свет, кој имал власт над нечистите духови, ги прашал еднаш бесовите кои живееле во некои бесни девојчиња и кои правеле лоши работи преку нивната сила, велејќи им: „Од кои работи се плашите кај христијаните?“ – Тие одговориле: „Навистина, вие имате три големи работи: првата е она што го носите на вашиот врат (крстот); втората е она, со што се измивате и поросувате в црква (светена вода); и третата е она, што го јадете на вашите црковни собори (причеста).“ А кога ги прашал потоа: „Од која од овие три работи најмногу се плашите?“ Тие му одговориле: „Ако го пазите добро она со што се причестувате, никој од нас не би можел да ви направи какво и да е зло на вас христијаните“.“ Значи, работите од кои најмногу се плашат нашите непријатели се: крстот, светото крштение, и светата причест.

93. Крајот на сите опширно изложени работи и особениот совет на оној што го барал ова изложување

Еве, сакано чедо, твојата молба, со Божја помош, се исполни. Ако ние, можеби, не успеавме да го направиме ова соодветно со твојата желба и со твоето очекување, но секако го направивме она што беше според нашите сили. На Бога Му е угодно она што го правиме според нашите сили. А ти гледај, не само да сакаш да се поучуваш и да се трудиш, според ова што ти го напишавме, туку покажи се и ревнител во дела како љубител на поуките. Затоа и прочуениот брат Божји говори: „Бидете извршители на словото, а не само слушатели, мамејќи се сами себе. Зашто, кој го слуша словото, а не го извршува, тој прилега на човек кој го гледа своето сопственото лице во огледало; ќе се погледне, па ќе си замине, и веднаш заборава каков бил. Но, кој ќе се вдлабочи во совршениот Закон на слободата и остане во него, тој, бидејќи не е заборавлив слушател, туку извршител кој дејствува, ќе биде блажен во своето дејствување“. (Јак. 1, 22-25).“

94. Како треба да се слушаат и да се примаат духовните поуки на отците

Пред сѐ, ти треба да разбереш како што треба и точно и со побожност да ги ислушуваш божествените и духовни правила на отците. Затоа свети Макариј говори: „Духовните предмети се недостапни за оние што не ги доживеале. На светата и верна душа ѝ доаѓа Светиот Дух на помош, за да може да ги разбере. И тогаш небесните сокровишта на духот му стануваат јасни само на оној, кој ги прима со опит, а на оној кој не е посветен во ова, за него е неможна дури и самата помисла за ова. Затоа, слушај со побожност за нив, сѐ додека и ти, заради твојата вера, не се удостоиш да го добиеш истото. Тогаш, со самиот опит на духовните очи, ќе дознаеш на какви блага и на какви тајни христијаните може да бидат учесници уште овде.“

Наоѓајќи се во ваква состојба, набргу ќе собереш добар плод и ќе имаш голема корист од она што е напишано и од она што случајно ќе го чуеш, па соединувајќи го она што си го научил и што си го извршил наученото, ќе напреднеш толку многу, така што ќе можеш и другите да ги советуваш и да ги раководиш со својот опит во божествените работи, кои се недостапни за многумина. Така и да биде со тебе со сесилната помош на Господа Исуса Христа, Кој да те поддржува и да те раководи! Амин.

Бидејќи пренаситеноста со зборови е непријатна за слухот, како што е пренаситеноста со храна за телото, а умереноста во сѐ е најубавата работа, затоа е потребно и ние, избегнувајќи го излишното и, сакајќи ја умереноста, како нешто најдобро, да го протолкуваш уште малку ова што ти го пишуваме и да си направиш краток извадок од сето ова, и на тоа да ја фрлиш котвата на нашите зборови.

95. Најважно од сѐ е: да знаеш како треба да се молиш, како и за вистинското просветување и за божествената сила

Светите отци говорат дека оној што сака разумно да биде трезвен, нека се труди да навлегува по пат на дишењето – внатре во своето срце, принудувајќи се непрестано да се моли чисто и нерасеано, внимавајќи само на зборовите од молитвата и вдлабочувајќи се во нив. Тие зборови се: „Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме!“ Прави го ова сѐ додека твојот ум се просвети во срцето, како што вели свети Диодох: „Оние што го прават ова, што непрестано го повикуваат ова свето и преславно име и го држат во длабочината на своето срце, тие најпосле ќе ја видат и светлината на својот ум“. А кога ќе се изврши ова, според Божјата милост, тогаш, од тој миг – целиот наш живот по Бога ќе биде како да одиме во светлина, ќе бидеме како синови на светлината, и без заблуда и без препнување ќе одиме, како што вели Самиот Давател на светлината: „Додека ја имате Светлината, верувајте во Светлината, за да бидете синови на Светлината!“ (Јован 12, 36); уште: „Јас сум Светлината на светот; кој врви по Мене, нема да оди во темнина, а ќе има светлина во животот“ (Јован 8, 12). И светиот псалмопеач така извикал кон Господа: „Во Твојата светлина ќе гледаме светлина“ (Псал. 35, 9). А божествениот Павле вели: „Бог, Кој некогаш заповеда од ‘темнината да изгрее светлина’, Тој ги озари срцата наши…“ (2. Кор. 4, 6). Зашто од Него како неугаслив и пресветол светилник, вистинските верници се водени и со својот духовен поглед достигнувале далеку зад видливиот свет, и, како на чисти по срце, им се отвара небесната врата кон рамноангелскиот и возвишениот живот. И на тој начин, нив ги озарува светлина, посилна од сончевата светлина, и ги прави способни да можат духовно да расудуваат, да прозреваат, да предвидуваат и да ги гледаат Божјите тајни. Воопшто, преку Него им се дава секакво познавање и откровение на божествените тајни; со натприродна и божествена сила се исполнуваат во Светиот Дух, а со таа божествена сила и нивното тело се олеснува, се истенчува и, како некој метеор, како нагоре да се устремува. Со оваа натприродна сила во Светиот Дух, некои од светите отци, додека биле уште во своето тело, како да биле нематеријални и бестелесни, со не натопени нозе, преминувале преку реки и мориња, преку кои се поминува само со кораби, долги и многудневни патишта ги минувале за миг и многу други чудни работи правеле на небото, на земјата, на сонцето, во морето, во пустините, на планините, на секое место и во секоја земја, во ѕверовите, во лазачите и воопшто во сите твари и во сите стихии, – и се прославиле. Кога стоеле на молитва, нивните свети и чесни тела се издигнувале над земјата, како да се окрилени, а на крајот – останувале негниежливи и нераспадливи и правеле знаци и чуда; а по воскресението ќе бидат грабнати на облаците, за да се сретнат со Господа, и така секогаш ќе бидат со Господа (сп. 1. Сол. 4, 17). А свети Макариј Велики говори: „Секоја душа, која се удостоила уште овде со вера и трудови околу придобивање на добродетелите, секогаш добива суштествено знаење за небесните тајни, затоа што била соединета со небесната светлина на својот лик. А во денот на воскресението, нивното тело, поради тој прославен лик, со прославена душа и со Светиот Дух, ќе биде издигнато за да Го пречека Господа во воздухот, откако станало сообразно со телото на Неговата слава.“

96. Работи што се втори по важност

На овие нови и неизразливи со зборови работи и тешки за разбирање, почеток и родителка им е безмолвието, при совршена незагриженост за ништо земно, а соединето со внимание и молитва, а имајќи ја за своја силна и не разрушлива ограда – извршувањето на божествените заповеди. А од овие работи, од безгрижноста, безмолвието, вниманието и молитвата, се раѓаат раздвижувањето на срцето и топлината, која ги изгорува страстите и бесовите, а срцето, како во вгорена печка, која очистува од неа – излегува силна желба кон Господа Исуса Христа и љубов према Него, а од ова – слатките солзи, кои се како од извор, со кој и душата и телото, во покајание, љубов, благодарност и исповедање, се очистуваат како со исоп и закрепнуваат, а од нив произлегуваат тишината и мирот на помислите, на кои нема граница, кои се над секој ум, а од ова зрачи – снежно светлата озареност. А крајот на сѐ е достапната за човекот – бестрасност, кое е воскресение на душата пред воскреснувањето на телото, во вообразба на Божјиот образ и подобие по пат на живот, дела и соѕерцание, вера, надеж и љубов, како и целосна устременост кон Бога, непосредно соединување со Него, навлегување и престојување во Него, уште за време на овој живот, како во огледало, а во идниот – гледање на Бога лице в лице, потполно соединување со Него и секогашно насладување со Него.

97. За тоа дека ваквиот живот е навистина незаблуден, вистински начин на богоугодно живеење, односно, безмолвието по послушанието, кое со право го именувале светиите „скриен живот во Христа“

Овој пат, ова живеење по Бога и светиот живот на вистинските христијани е вистински, кој е незаблудлив и искрен – скриен во Христа. Него го основал и кон него нѐ води таинствено Самиот Богочовек, преслаткиот Исус. По овој пат тргнале светите апостоли, а по Нив – нивните следбеници, а по нив нашите славни раководители и духовни учители, кои уште од самиот почеток, почнувајќи од Христовото доаѓање на земјава дури до сега, како светила сјаат во светот со зраците на своите живоносни зборови и прекрасни дела; ова им го предавале едни на други и на оние, кои живеат во наши дни, – им го предале ова добро семе, овој свештен квасец, овој свет почеток, оваа непокрадлива заложба, оваа благодат и сила одозгора, овој скапоцен бисер, ова божествено наследство од светите отци, ова богатство скриено в нива, ова обручение на Светиот Дух, овој царски знак, оваа тивка и течна вода, овој божествен оган, оваа чесна сол, овој дар, ова запечатување, оваа светлина и сѐ што е подобно на неа. Ова, како наследство, ќе биде предавано и од сега и на тој начин ќе се предава од поколение на поколение – до самото Второ Христово доаѓање. Зашто, вистинит е Оној Кој ветил, велејќи: „Јас сум со вас преку сите дни до крајот на светот. Амин!“ (Матеј 28, 20).

98. За тоа, иако има и други спасоносни патишта, но овој царски пат е за претпочитување, зашто тој води кон посинување

Иако има и други патишта и други начини на живеење, кои биле или се и уште вообичаени, како добри и кои водат кон спасение, кои им даваат спокој на оние, кои живеат според нив, но овој се смета за царски; сите други начини на живеење се надминати од овој, така како што душата го надминува телото, зашто потполно го обновува човекот и го доведува сѐ до посинувањето и до пречудното обожување во Духот, како што говори свети Василиј Велики: „Светиот Дух, откако дошол во душата ѝ дал живот, ѝ дал бесмртност, и го подигнал паднатиот човек. А, подигнатото од Светиот Дух, постојано движено, станало полно со дух и свето; и човекот по Светиот Дух, Кој се вселил во него, добил достоинство на пророк, апостол, ангел, Бог, а пред тоа бил само земја и пепел.“

99. Поради возвишеноста на дејствувањата, ова живеење има многу именувања

Затоа светите отци овој живот го возвеличуваат со многу именувања. Го именуваат како: пат разумен, дејствување пофално и созерцание верно, најнеобична молитва, трезвение на умот, умствено дејствување, дело на идниот живот, ангелско живеење, живеење небесно, божествено однесување, земја на живите, таинствено прогледување, богата духовна трпеза, рај од Бога создаден, небо, царство небесно, Божјо царство, живот сокриен во Христа, богознаење, натприродно обожување и со многу други слични именувања.

Следејќи ги овие свети отци, и ние што живееме во лоши и нечисти помисли, зборови и дела, решивме, возљубен, грижливо да ја исполниме твојата молба, и не бевме мрзливи да го направиме она што го бараше ти од нас; дури направивме и нешто повеќе од она што го бараше ти од нас, од љубов према тебе и заради заповедта на отците, како што рековме во предговорот на овој труд. А предводител на овој ангелски живот е Синот Божји, Бог Словото, според Својата промисла, со благоволението на беспочетниот Отец и со содејството на Светиот Дух.

100. Поука за тоа, дека со Божја помош, со Неговата благодат, и ние сме должни, колку што можеме, да се подвизуваме; да се удостоиме, сега уште во вид на залог, со тие натприродни и преголеми дарови; да не дозволиме поради нашата мрзливост – да ги загубиме. Му се молиме на Бога – тоа да не биде со нас!

Кога такви и толку големи блага ни претстојат, возљубен, не само со некаква несигурна надеж или како нешто што е ветено за во иднина, туку вистински и за сега и на дело, да се потрудиме ревносно да ги примиме, додека има време. Да побрзаме, да се подвизуваме, да се удостоиме и ние со нив, кои ни се даваат за мала и привремена ревност и за кратковремен труд. Тие ни се даваат повеќе како дар и според Божјата благодат. Според зборовите на светиот апостол Павле, овој божествен проповедник, кој вели: „Мислам дека страдањата на сегашното време не се ништо спрема славата, која треба да се открие кон нас“ (Рим. 8, 18). Да го послушаме, па, ако почнеме од сега да се трудиме, ќе ги добиеме, зашто според уверувањето на апостолот: „Тој и нѐ запечати и ни даде залог на Духот во срцата наши“ (2. Кор. 1, 22). Затоа, да се потрудиме, зашто, оние што се повикани од долен род во сродство и општење со царскиот дом, оставаат сѐ, за да го добијат тоа; се служат со сѐ – со зборови, со дела, и со секакви планови. Се обидуваат да го направат и она што е неможно; често се готови да го жртвуваат и својот живот, и тоа заради привремена и брзо минлива слава и чест, кои понекогаш не нѐ водат кон добро туку кон пропаст. Тогаш, колку повеќе треба да се трудиме и да бидеме ревносни ние, кои сме повикани во општење, брак и соединување до Бога, Кој е Цар на царевите и Создател, Кој е вечен, а на оние што Му се свои – им дава слава и чест, пресветли и непрестани. И не само тоа, туку уште дека ќе им даде власт да бидат чеда негови, како што е речено во Евангелието.: „А на сите што Го примија – на сите што веруваа во Неговото име – им даде моќ да станат чеда Божји“ (Јован 1, 12). Тој ни дава можност, а не нѐ тера на сила, не нѐ принудува против нашата желба. Зашто насилното принудување секогаш го вооружува принудуваниот против принудувачот, за да врати зло за зло. На овој начин Тој ѝ дава чест на нашата слободна волја, така што кога ќе биде направено доброто дело, кое се прави по Божја волја и со силата на Божјата благодат, извршувањето ни се припишува нам, на нашата ревност. Тој, иако е Бог и Господ, Тој направил сѐ што требало да направи: сите ги создал еднакво; исто така умрел за сите, за да ги спаси сите подеднакво. На нас е оставено: да Му пристапиме, да поверуваме во Него, да бидеме Негови, да Му служиме со страв, ревност и љубов, на Него, Кој вистински нѐ засакал, на Него – човекољубивиот Господ и Промислител, Кој доброволно претрпел и смрт за нас, и срамна смрт, за да нѐ избави од тиранијата на ѓаволот, кој што е наш злобен непријател уште од почетокот, – за да нѐ измири со Бога и со Отецот, за да нѐ направи Божји наследници и Свои сонаследници. Има нешто пречудно и преблажено од ова! Да не си дозволиме заради некоја мрзливост, заради некакво кратко самозадоволство, заради некакво земно задоволство да ги оддалечиме од себе ваквите и олкавите блага, ваквата чест и ваквите задоволства, туку со радост да правиме сѐ што е потребно. Да бидеме готови да поднесеме секакви трудови, ако е потребно, да не го штедиме ни самиот наш живот, за да Му угодиме на Господа, како и Он што не го поштедил Својот живот за нас и за нашето спасение, иако бил Бог, за да се удостоиме на овој начин и со сегашните и со идните дарови и венци. – Сето ова да го добиеме со милоста и благодатта на Господа и Бога, и Спасителот наш Исус Христос, Кој се смирил толку заради нас и Кој со таквото свое натприродно смирение и со својата боготворна благодат – ни дава сѐ богато и изобилно. Нему Му прилега секоја слава, чест и поклонение, со беспочетниот и пречист Негов Отец и со секогаш истиот по суштина и сесветиот, благиот и животворен Негов Дух, сега и секогаш и во вечни векови. Амин.

Преведе и обработи
Отец Митко Попоски 2022