ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM V

Патријарх Калист и
неговиот соподвижник Игнатиј Ксантопул

Поука на оние што безмолствуваат (од 1 до 50)

1. За потребата еден друг да се учиме на добро

Ние, кои, како чеда на светлината и наследници Божји, а и сонаследници Христови, според Божјото верување, треба да бидеме учени од Самиот Бог (сп. Јован 6,45), да го носиме во нашите срца Новиот Завет неискажливо јасно со пламен испишан и да бидеме управувани од благиот и вистински Дух, – би требало да живееме слично на ангелите и да немаме никаква потреба некој да нѐ учи: да Го познаеме Господа (сп. Јерем. 31, 34). Но, како, од една страна, уште од нашето детство сме се отклониле од доброто кон злото, а, од друга, демонските искушенија и непријателството на сатаната, кој нѐ учи да не ги извршуваме божествените и спасителни заповеди, да се движиме по душегубните стрмини, и, што е најжалосно, да мудруваме и да дејствуваме против нас самите, и тоа во таква мерка, што, според Божјите зборови, нема ниеден што разбира и што Го бара Бога; сите ние сме се оддалечиле од правиот пат и сме станале непотребни (сп. Псал. 13, 2-3), телесни и безблагодатни, па затоа имаме голема потреба да се поучуваме еден од друг, да се упатуваме кон доброто и да си помагаме во тој однос.

2. Се укажува дека оваа поука е пишувана по молба на некој брат и за извршување на татковска заповед; се испросува Божја помош за себе, за да можат да ја напишат поуката, а и за оние што ќе ја читаат – да можат да ја разберат и да ја извршат

Бидејќи си движен, според зборовите на Господа, од желбата да го исчитуваш божественото и Свето Писмо и да се просветиш, за да можеш непогрешно да ги разбираш неговите тајни, често не молеше да ти напишеме посебни зборови и одредено правило, кои би ти помогнале, а можеби и на други, како што велиш ти самиот, затоа и ние, ако тоа не го направивме досега, сега се чувствуваме задолжени да ја исполниме твојата желба, која е достојна за пофалба, со Божја помош, откако досега го заборавивме нашиот долг кон тебе, поради нашата совоспитаничка мрзливост, да го направиме од љубов кон тебе и за твоја полза, па така, подражавајќи ја твојата ревност према доброто и твојата неуморна трудољубивост, возљубено наше чедо, но плашејќи се, пред сѐ од Божјиот суд кој му се заканува на секого, кој го скрива својот талант, а, освен тоа, сакајќи да ја извршиме и татковската заповед, која ни ја дале нашите духовни отци и нашите учители: да им го предадеме на други она што ни го предале тие нам, она што сме го научиле од нив. А Бог, Отецот на љубовта, дарежливиот Дарител на сите блага, Кој им подарил говор и на неразумните животни, да ни ги подари и нам, тромите и немите, потребните зборови, за да ја отвориме нашата уста, за полза на оние што ќе нѐ слушаат, на тебе и на другите што ќе ги читаат овие зборови, та мудро и разумно да ги слушате, како да Го слушате Самиот Господ, со љубов, и да живеете неотстапно според ова, зашто без Него, како што е напишано, не можеме да направиме ништо корисно и спасително за душата (сп. Јован 15, 5); и уште: „Ако Господ не ја изѕида куќата, залудно ќе се трудат градителите нејзини“ (Псал. 126, 1).

3. Програмата на оваа поука

Бидејќи со секоја работа раководи целтта, нашата цел е: според нашите сили, да ти кажеме сѐ што може да ти помогне на твојот успех, а твојата цел е: твојот живот да го насочуваш и да го раководиш точно според ова што ќе ти го кажеме, затоа е потребно, пред сѐ да ти објасниме на што треба да гледаме во полноста на Христовата градба на духовниот дом, за да можеме правилно да ја поставиме основата на нашиот живот и зградата на овој дом со успех да ја завршиме и во свое време, или како Бог ќе ни помогне, да ѝ ставиме соодветен дом, раководени со сето ова со градителството на Духот.

4. Основното начело на поуката

Основното начело на нашата поука, која ја предаваме со Божја помош, накусо се содржи во следново: потребно е на секој начин и со сите сили да се трудиме да живееме според Божјите заповеди на нашиот Спасител; да се трудиме преку нивното извршување пак да се издигнеме кон духовното – благодатното возобновување, кое ни било на дар дадено во светата тајна крштение, или, ако ти е тебе така угодно да го сфатиш овој дар: да го отфрлиш стариот Адам со сите негови дела и похоти, и да се облечеме во новиот и духовниот, кој е нашиот Господ Исус Христос, како што пишува божествениот Павле: „Чеда мои, за кои сум пак во родилни маки, додека не се обликува во вас Исус Христос“ (Гал. 4, 19); и: „Сите, што сте крстени во Христа, во Христа се облековте“ (Гал. 3, 27).

5. Што ја помрачува и што ја обновува славата на благодатта на светото крштение?

Каква е оваа благодат и како се удостојуваме со неа; што ја помрачува и што ја очистува, ова ќе ти го објасни свети Јован Златоуст, кој е појасен и од златото и со својата душа и со своите зборови, а кој говори: „ ,Гледајќи ја славата Господова, се преобразуваме во ист лик“ (2. Кор. 3, 18). Ова им било појасно на верните во времето на апостолите, кога дејствувале даровите на чудата. Впрочем, за оној што ги има очите на верата, за него не е тешко и денес да го разбере ова. Заедно со тоа, кога се крштеваме, нашата душа, очистена од Светиот Дух, станува посветла од сонцето; и ние тогаш не само што стануваме способни да ја гледаме таа слава, туку и ние самите добиваме од неа некаква светлина. Како што чистото сребро, кое е поставено спроти сончевите зраци, испушта светлина не само од својата природа, туку и од онаа што ја прима од светењето на сонцето, така и душата, очистена од Светиот Дух, и, откако станала посветла од среброто, ги прима во себе зраците од Божјата слава и од себе ги испушта зраците на Божјата слава. Затоа и апостолот говори: ,Ние, пак, сите со откриено лице, како во огледало гледајќи ја славата Господова, се преобразуваме во истиот лик, од слава во слава, како од Духот Господов“ (2. Кор. 3, 18); славата на Духот станува наша слава, се вселува во нас, таква каква што треба да биде на Духот Господов“. А понатаму продолжува златоустниот проповедник и вели: „Ако сакаш, ќе ти го покажам ова уште посилно и поуверливо во примерот на апостолите. Помисли за Павле, и за неговата облека која имала чудотворно дејство; помисли за Петар, чија сенка пријавувала чудотворна сила. Ако тие не го носеле образот на Небесниот Цар и не биле проникнати со сјајот на Бога, тогаш ни нивната облека ни нивната сенка не би пројавувале таква сила, зашто и облеката на царот е страшна за разбојниците. Сакаш ли да видиш како и преку телото зрачи нивната светлина? Послушај што е речено во новозаветната книга „Дела на светите апостолиˮ: „сите што беа во Синедрионот го вперија погледот во него и видоа дека лицето негово му беше како лице на ангел“ (Дела. 6, 15), но тоа уште не е во состојба со зрачењето на славата внатре во него. Зашто, она што го имал тогаш Мојсеј на своето лице, тие го носеле во својата душа. И уште нешто што е многу повеќе од тоа, зашто она што било кај Мојсеј било нешто телесно, а не духовно. И како што телата, кои имаат способност да примаат и да одразуваат светлина, откако се осветлувани од тела кои самите светат и таа светлина, која сјае од нив ја разлеваат врз телата што се околу нив; така се случува и со верниците. И затоа оние што го доживуваат ова се одвојуваат од земното и мислат само на небесното. – Но, ние треба горчливо да офкаме затоа што сме се удостоиле со благородство, а не го разбираме она што се говори за него, затоа што набрзо го загубуваме и се свртуваме кон земното. Оваа неискажлива и страшна слава кај нас трае еден или два дена, а потоа ја гаснеме, изложувајќи ја на бурата од нашите животни дела и со густината на облаците ја препречуваме светлината“ (VII беседа на второто послание до Коринтјаните).

А некаде на друго место истиот проповедник говори: „Телата на оние што Му угодиле ќе се облечат во таква слава, која дури и не може да биде видена со нашите сегашни очи. Некакви белези и нејасни примери на ова Бог благоволил да ни даде во Стариот и во Новиот Завет. Во Стариот Завет лицето на Мојсеја сјаело со таква слава, кое било недостапно за очите на Израилците, а во Новиот лицето Христово блескало со уште поголема светлина.“

Дали ги слушна зборовите на Духот? Дали ја разбра силата на тајната? Дали позна какви се болестите што сме ги навлекле на себе по купелот на нашата духовна преродба – крштението? Какви се нејзините плодови, полнотата и победните почести? И колку зависи од нас да ја умножиме или да ја намалиме оваа натприродна благодат, да ја пројавиме или да ја потемниме? Неа ја затемнуваат: бурата на животните грижи и мракот на страстите што се раѓаат од нив, кои нѐ напаѓаат како виор и како налет на разбеснети води и ја потопуваат нашата душа, не ѝ даваат да здивне и да го погледне она што е добро и блажено; она за што е создадена, туку сета, испотепана, измачена од брановите и затемнета од димот на телесните сласти ја омрачува и потонува во извртености. Душата го пријавува спротивното на ова, она што се одразува од боготворните заповеди кај оние кои не живет ат според телото, туку според духот, зашто се говори: ,Живејте по Духот, и нема да им угодувате на телесните страсти“ (Гал. 5,16), туку корисното и спасоносното за вашите души, издигнувајќи ги до самиот врв на совршенството, до самиот последен стапалник на оваа скала до стапалникот на љубовта која е Бог.“

6. Во светото крштение на дар ја добиваме божествената благодат; kога ќе ја покриеме со страстите, одново ја чистиме со извршувањето на заповедите.

Во божествената утроба, односно во светото крштение, ја примаме на дар целосно совршената Божја благодат. А потоа, ако поради злоупотребувањето на привремените работи и нашата преголема грижа за делата на овој свет, ја покриеме со маглата од нашите страсти, сепак, можно е, преку покајание и исполнување на богодејствените заповеди – пак да ја добиеме нејзината природна светлина и да го видиме нејзиното најјасно пројавување. Нејзиното пријавување се открива соодветно со ревноста на секого да биде верен во верата, но, пред сѐ, со помошта и благоволението на Господа Исуса Христа, како што вели свети Марко Подвижник: „Христос, бидејќи најсовршен Бог, на оние што се крстиле им ја дал совршената благодат на Светиот Дух која не дава никакво додавање од наша страна, туку се открива и пројавува во нас соодветно со извршувањето на заповедите и ни дава зголемување на нашата вера, „додека сите не го достигнеме единството на верата и познанието на Синот Божји, до состојба на совршен човек, до мера на возраста на Христовата полнота“ (Ефес. 4, 13). Затоа, ако нешто принесеме откако ќе се преродиме во Него тогаш и тоа било од Него, скриено во нас.“

7. Оној што живее по Бога треба да ги извршува сите заповеди, но поголемиот дел од својата дејност треба да им го додели на првите од нив, зашто тие им се родителки на другите

И така, како што рековме, почетокот и коренот на сето дејствување што би живееле според спасителните заповеди и плодот што го чекаме од ова е: да побрзаме пак кон благодатта на Светиот Дух, која ни била дарувана преку светото крштение, која е се уште во нас, „зашто даровите и повикот Божји се неотповикливи“ (Рим. 11, 29), како што говори апостолот, туку пренатрупана со страстите, благодатта се открива само преку извршувањето на Божјите заповеди. Затоа, ние треба да се трудиме со сите сили да ги извршуваме сите Божји заповеди, и, на тој начин да ја исчистиме благодатта на Светиот Дух, која е во нас, да ја доведеме до пројавување и јасно воочување. Блажениот Давид говори: „Твоето слово е светилник на нозете мои и светлина за патеката моја“ (Псал. 118. 105); и: „Господовата заповед зрачи светлина; ги просветлува очите“ (Псал. 18, 8) и „се управував според сите твои заповеди“ (Псал. 118. 128). А оној што се навалил на градите на Господа говори: „Оној, што ги чува заповедите Негови, пребива во Него, и Тој – во него“ (1. Јов. 3, 24); и: „Неговите заповеди не се тешки“ (1. Јов. 5, 3). А Самиот наш Господ Исус Христос учи: „Кој ги има заповедите Мои и ги пази, тој е оној што Ме љуби; а кој Ме љуби Мене, возљубен ќе биде од Мојот Отец; и Јас ќе го возљубам и ќе му се јавам Сам“ (Јован 14, 21); и: „Ако некој Ме љуби, ќе го пази словото Мое; и Мојот Отец ќе го возљуби, и ќе дојдеме кај него и живеалиште во него ќе направиме“ (Јован 14, 23); и: „Кој не Ме љуби, не го запазува словото Мое“ (Јован 14. 24).

Но, најмногу треба да се грижиме за првите и најважните од нив. За оние што им се како мајки на другите и ним да им посветуваме најголем дел од нашето дејствување. Зашто, на овој начин, со Божја помош, ќе стигнеме без препнување до целта, која ни е поставена од почетокот на нашето дејствување, до крајот на нашите стремежи, до пројавувањето на благодатта на Светиот Дух во нас.

8. Почетокот на секое угодно дејствување на Бога е повикувањето на името на Господа Исуса Христа со вера, и со него – мирот и љубовта, кои зрачат од него

Почетокот на секое угодно дејствување на Бога е повикувањето на името на Господа Исуса Христа со вера, и со него – мирот и љубовта, кои зрачат од него, така како што и Самиот Господ рекол: „Без Мене не можете да направите ништо“ (Јован 15. 5), а со ова повикувањето се даваат мирот и љубовта, зашто, како што говори апостолот: „Сакам да се молат на секое место, кревајќи ги чистите раце без гнев и расправии“ (1. Тим. 2, 8); со љубов, зашто „Бог е љубов и дека оној, кој пребива во љубовта, пребива во Бога, и Бог – во него“ (1. Јов. 4, 16). А љубовта и мирот не само што ја прават молитвата благопријатна, туку и тие самите пак се раѓаат од оваа молитва и сјаат, како нераздвојни божествени зраци, и растат и доаѓаат до совршенство.

9. На сите од овие три и на сите три заедно им се дава изобилство на сите блага

Со секоја од овие три работи и со сите три заедно ни се дава и умножува во нас изобилство на сите блага. – Зашто, кога со вера ќе го повикаме името на нашиот Господ Исус Христос, ние се надеваме силно дека ќе бидеме помилувани и ќе го добиеме вистинскиот живот, кој е скриен во Него и кој истекува од Него како од извор, кој никогаш не пресушува. – А со мирот, кој го надминува секој ум и кој нема никакви граници, се удостојуваме да се измириме со Бога и еден со друг. – Љубовта, чија слава е неспоредлива, бидејќи е крајот и главата и на Законот и на пророците, зашто Бог се именува љубов, – целосно со Бога се соединуваме: со уништувањето на нашиот грев со правдата Божја и благодатното посинување, кое преку љубовта пречудно дејствува во нас. Светите врховни апостоли говорат: „Зашто љубовта покрива многу гревови“ (1. Петр. 4, 8); „љубовта сѐ покрива, во сѐ верува, на сѐ се надева, сѐ поднесува. Љубовта никогаш не пропаѓа“ (1. Кор. 13, 7-8).

10. И нашиот Господ Исус Христос, во деновите на Своите спасоносни страдања, им ги оставил на светите ученици заповедите, како конечни во божествено наследство, а и по воскресението

Затоа и Самиот Себлаг и пресладок Господ наш Исус Христос, и кога се приближил до Своите доброволни за нас страдања, и кога им се јавил на Своите апостоли по воскресението, а и тогаш кога требало да се врати при Својот Отец по природа и нашиот по благодат, како вистински и човекољубив Отец, им ги оставил овие свети заповеди и слатки утехи, како, така да се каже, скапоцени залози и слатки утехи на наследство од Бога дадено. – Кога започнале Неговите спасоносни страдања, Тој им го објавил ова на Своите ученици со следниве зборови: „Ако посакате нешто во Мое име, Јас ќе го направам“ (Јован 14, 14); и: „Вистина, вистина ви велам: што и да посакате од Отецот, во Мое име, ќе ви даде: досега ништо не сте барале во Мое име; барајте и ќе добиете, за да биде радоста ваша полна“ (Јован 16. 23-24). По воскресението, пак, им говорел, велејќи: „А знаците, на оние што ќе поверуваат, ќе им бидат овие: со Моето име ќе истеруваат демони; ќе говорат нови јазици; ќе фаќаат змии в раце и ако нешто смртоносно испијат, нема да им наштети; на болни ќе полагаат раце и тие ќе оздравуваат“ (Марко 16, 17-18). Согласно со ова говори и Неговиот возљубен ученик – светиот евангелист Јован: „И многу други чуда изврши Исус пред учениците Свои, што не се запишани во оваа книга. А овие се запишани за да поверувате дека Исус е Христос, Син Божји, и верувајќи да имате живот во Неговото име“ (Јован 20, 30-31). И свети апостол Павле пишува: „та во името на Исус да се преклони секое колено на сѐ што е небесно, земно и подземно“ (Филип. 2,10). И во „Делата на светите апостолиˮ е напишано: „Тогаш Петар, исполнет со Дух Свети, им рече: ‘Началници народни и старешини израилски, ако денес нѐ испитувате за доброто дело, што му го направивме на болниот човек, за да кажеме како е тој излекуван, тогаш нека ви биде познато на сите вас и на сиот народ израилски, дека овој стои здрав пред вас во името на Исус Христос од Назарет, Кого вие Го распнавте, Кого Бог Го воскресна од мртвите. Тој е оној камен што од вас ѕидарите беше отфрлен, Кој стана камен темелник; и во никој друг нема спасение: зашто под небото нема друго име дадено на луѓето, преку кое би можеле да се спасиме“ “ (Дела 4, 8-12). И пак Спасителот вели: „Ми се даде секаква власт на небото и на земјата“ (Матеј 28, 18). А ова е јасно од она што им го рекол Богочовекот Господ на Своите апостоли пред Своите крсни страдања: „Да се љубите еден со друг,како што ве возљубив Јас “ (Јован 15, 12); и: „По тоа ќе ве познаат сите дека сте Мои ученици, ако имате љубов помеѓу себе“ (Јован 13, 35); и: „Како што Ме возљуби Отецот, и Јас ве возљубив вас. Останете во Мојата љубов! Ако ги запазите Моите заповеди, ќе останете во љубовта Моја, како што Јас ги запазив заповедите на Мојот Отец и останувам во љубовта Негова“ (Јован 15, 9-10). И по воскресението, во разни пригоди, често Го гледаме и слушаме како им дава мир на Своите апостоли, велејќи: „Мир вам!“ (Јован 20, 21). А на свети апостол Петар кому му дал и првенство над учениците, трипати му се обраќа и му вели: „Симоне Јонин, Ме љубиш ли повеќе отколку овие?… Паси ги овците Мои!“ (Јован 21, 15-17), покажувајќи дека грижата за паствата е награда за топлата љубов кон самиот Господ Исус Христос. – Нема да биде далеку од нашата цел и од нашиот предмет, ако кажеме дека само од пројавените три добродетели ни се раѓаат и други три прекрасни плода, а имено: очистувањето на душата, просветувањето и духовната зрелост.

11. Во овие три се собрани сите добродетели

Ако некој посака со сето свое внимание, со точност да испита сѐ, тој ќе наиде на оваа трепетлива и нераскинлива врвка од сите добродетели која е од Бога исткаен порфир. Зашто, животот по Бога е како некаква скапоцена и со злато украсена верига, на која една добродетел тесно е поврзува со друга и сите заедно прават една единствена хармонична целина, зашто сите заедно претставуваат едно тело; тие го обожуваат човекот што искрено живе во нив, го збогатуваат како со некакви алчиња, преку спасоносното повикување на преслаткото име на нашиот Господ Исус Христос, со вера, надеж и смирение, а, исто така, збогатувајќи се со мир и со љубовта, кои се навистина од Бога насадено дрво со три стебла, кој им подарува живот на оние кои благовремено се допираат до него како што подобава и кои се причестуваат од него, не за смрт, како за првосоздадениот Адам, туку за живот непрекинлив и вечен.

12. Дарот и просветувањето на Светиот Дух им се даваат на верниците од Бога Отецот преку Исуса Христа заради Неговото свето име

А дарот и просветувањето од Светиот Дух им се даваат на верниците од Бога Отецот преку Исуса Христа заради Неговото свето име, како што Самиот пребожествен и љубител на човечките души Господ Исус Христос им рекол на Своите ученици: „Подобро е за вас Јас да си отидам, зашто, ако не си отидам, Утешителот нема да дојде кај вас; ако, пак, заминам, ќе ви Го пратам“ (Јован 16, 7); и: „А кога ќе дојде Утешителот, Кого што ќе Го испратам Јас од Отецот, Духот на Вистината, Кој излегува од Отецот, Тој ќе сведочи за Мене“ (Јован 15, 26); и пак: „А Утешителот, пак, Духот Свети, Кого што Отецот ќе Го испрати во Мое име…“ (Јован 14, 26).

13. Светите отци и Светиот Дух, Кој живее во нив, определиле да Му се молиме на нашиот Господ Исус Христос и од Него да просиме милост

Затоа многу премудро нашите славни раководители и учители, со Светиот Дух Кој живее во нив, сите нас, а особено оние кои сакале да Му се посветат на боготворното безмолвие и, откако ќе се оддалечат од светот, разумно да безмолствуваат, нѐ учат пред секоја друга работа и грижа, главно, да Му се молиме на Господа и од Него да просиме милост со несомнена надеж, да биде наша непрестана работа и грижа повикувањето на светото и преслатко Негово име, секогаш да Го носиме во нашиот ум, да биде во нашето срце и во нашата уста, да се самопринудуваме на секој начин: во Него и со Него, и да дишиме, и да живееме, и да спиеме, и да бдееме, и да одиме, и да јадеме, и да пиеме и воопшто, што и да правиме, така да го правиме. Зашто, како што кога е Тој отсутен, кај нас се собира сѐ што е штетно и не остава место за ништо што ѝ е корисно на душата, така и кога е Тој присутен, сѐ што е спротивно бива одгонувано, нема недостиг во ништо што е добро, туку сѐ е лесно да биде исполнето, како и самиот Господ што ни говори: „Бидете во Мене и Јас ќе бидам во вас…зашто без Мене не можете да направите ништо“ (Јован 15, 4-5). Затоа, ова име е страшно за секое создание и е многупочитувано име, кое е над секое друго име, треба да го повикуваме со вера, – и ние недостојните со смелост и со Негова помош, да ги подигнеме едрата на вистинските зборови и да почнеме да се движиме напред.

14. Оној што посакал брзо да чекори по Господа, тој треба, пред сѐ, потполно да се откаже од сѐ и да го избере потполното послушание

Во името на великиот Бог и Спасител наш Господ Исус Христос, Кој рекол: „Јас сум Светлина на светот; кој врви по Мене нема да оди во темнина, а ќе ја има светлина во животот… никој не доаѓа при Отецот, освен преку Мене“ (сп. Јован 8, 12; 14, 16); и: „Кој ќе влезе преку Мене, ќе се спаси; и ќе влезе, и ќе излезе, и пасиште ќе најде“ (Јован 10, 9). Се разбира спасоносно. Внимавај на ова што ти го говориме и искрено советуваме. – Пред сѐ, со сета своја усрдност, според Божјите зборови, заедно со одрекувањето, одбери ја и искрената послушност. Поради ова треба со сета своја усрдност да побараш и да си најдеш раководител и духовен учител непрелестен, а неговата непрелестеност да биде потврдена со тоа што говори, а тоа да биде потврдено со сведоштво од Светото Писмо. Тој треба да биде духоносен, да живее сообразно со своите зборови, да има во себе возвишено знаење и смирено мудрување, да биде во сѐ исправен и воопшто, да биде таков, кој, според богопредадените зборови, достоен за учителствување во Христа.

А откако ќе најдеш ваков учител, тогаш прилепи се до него, и со тело и со душа, како достоен син кон својот роден татко, биди под негово раководство и слушај ги неговите повелби; биди со него согласен во сѐ, во него гледај Го Самиот Христос, а не гледај го како човек. Одгонувај ја од себе секоја недоверба кон него, не сомневај се во него. Да немаш свое мудрување и да се откажуваш од својата волја и од своето сакање. Следи го чекор по чекор твојот учител, како свое огледало, како своја совест. Имај кон него потполна послушност, послушност без размислување. Ако некогаш ѓаволот, кој е твој противник во ова добро дело, посее спротивно семе во твојот ум, оттргни се од него како од оган и од блуд, оддалечи се веднаш од него, кој ти говори така „премудро“ и ти навева противни, прелесни мисли. Ти треба да знаеш: дека раководениот не го води раководителот, туку раководителот го раководи него. Тој е мој началник, а не јас негов . Тој ја зел пред Бога мојата вина, а не јас неговата. Според зборовите на свети Јован Лествичник, тој е мој судија, а не јас негов (сп. Слово 4).

За оној што одлучил да го искине списокот на своите гревови и престапи и да се удостои да биде запишан во божествената книга на оние што се спасуваат, нема посигурен начин на живеење од послушноста, зашто, ако според зборовите на блажениот Павле, Божјиот Син и наш Бог – Господ Исус Христос, заради нас и нашето спасение станал сличен на нас, устројувајќи ја премудро волјата на Отецот во врска со нашето спасение, одел по патот на послушноста, а со тоа се удостоил со љубовта на Отецот по Своето човештво и со Своето прославување, зашто се говори: „Сам себе се понизи, послушен се до самата смрт, смрт на крст. Па затоа и Бог Го превозвиши и Му даде име што е над секое име“ (Филип. 2, 8-9); тогаш, пак, кој ќе се осмели дрско, за да не кажеме безумно, да се надева, дека ќе се удостои со славата на Господа и Бога и Спасителот наш Господ Исус Христос, и со наградата на Отците, без да одбере да оди по таа патека, заедно со нашиот Водач и Учител Господ Исус Христос. Зашто, ученикот, ако сака да биде како што е неговиот учител, должен е, без отклонување и со сета своја душевна ревност, како свој најдобар праобраз, да го гледа животот на својот учител и неговите дела и да се принудува во сѐ да го подражава него. Така е напишано и за Самиот наш Господ Исус Христос, дека Тој им бил послушен на Своите родители (сп. Лука 2, 51), а и самиот Спасител говори за Себе: „Синот Човечки не дојде да Му служат, туку дојде да послужи и да го даде животот Свој за откуп на мнозина“ (Матеј 20, 28). По сето ова, можно ли е оној што живее поинаков начин, без духовен учител и раководител, самоугодно и самоволно, да мисли дека може да живее божествен и богоугоден живот, согласно со зборовите на нашиот Господ. И свети Јован Лествичник говори: „Како што оној што без водач лесно се оддалечува од патот и се загубува, така и оној што живее самоволен монашки живот лесно загинува, макар и да ја знае световната мудрост.“ Затоа многумина, за да не кажеме сите оние што чекорат по патот на послушанието без советник и советување, макар и многу да се трудат, макар да мислат дека сеат многу, но сето тоа се случува како сон, бидејќи од него имаат сосема слаба жетва, жнеат само лоши треви, зашто својот живот го устројуваат според својата самоволна и самоугодувачка мудрост, а од тоа нема ништо полошо. За ова сведочи свети Јован Лествичник, велејќи: „Вие што сте се одлучиле да одите по патот на ова духовно исповедништво, вие што сакате да го земете Христовиот јарем на својот врат, кои сакате својот товар да го истоварите врз вратот на некој друг, вие кои сакате доброволно да се предадете во ропство, со цел, во замена за тоа да ја добиете вистинската слобода; вие што сакате да ја препливате оваа бескрајна морска шир, потпомагани од рацете на другите, знајте дека сте одлучиле да одите по кусиот пат, иако сврзан со опасности и жестокости, на кој има само една патека, која воведува во заблуда, а која се именува самоволие. Оној што потполно се откажал од самоволието, тој веќе го придобил сето она што го смета за добро, духовно и богоугодно, веќе го придобил и пред да го започне својот подвиг, зашто послушанието е недоверба во себе, дури до крајот на својот живот“.

Затоа и ти, откако разумно ќе го сфатиш сето ова, откако ќе посакаш да се поучиш на сѐ што е сврзано со неопходностите на подвижничкиот живот, следи ги добро установените законитости, што ти се веќе посочени, и, најнапред, со сите твои сили прифати го послушанието, а потоа и безмолвието. Зашто, како што дејствувањето е стапалник кон соѕерцанието, така и послушноста е стапалник кон безмолвието, како што е напишано: „Не преместувај стари меѓи, кои твоите татковци ги поставиле“ (Изрек. 22, 28); а памети ги и зборовите: „Ако падне едниот, другиот ќе го крене другарот свој. Но, тешко на еден, ако падне, ќе нема друг, кој да го крене“ (Проп. 4, 10). И така, на овој начин да ја поставиш добрата основа, да почнеш добро, на тогаш ќе можеш да го поставиш и славниот покрив на твојата духовна зграда. Зашто, кога кај некого почетокот не е добар, тогаш, како што реков, и ништо друго не може да биде добро, дури и, ако се случи нешто да биде добро и успешно, така, напротив, кај него е почетокот добар, кај кого е сѐ прекрасно и богоугодно, макар понекогаш да се случи и нешто што е спротивно на ова, но, впрочем, сето ова зависи од нашата добра волја.

15. Кои се белезите на вистинското послушание кои, ако ги има вистинскиот послушник, може да биде послушник без паѓањже

Бидејќи за овој и ваков начин на живеење ни е неудобно да говориме, бидејќи многумина го минуваат на различни начини, сепак, треба да ти укажеме на некои главни белези на ваквото живеење, според кои треба да живееш како по правила, за да можеш да живееш без грешење и исправно. И, еве, ти говориме, дека вистинскиот послушник треба да ги извршува следните пет правила или следниве пет добродетели. Прво, послушникот треба да има чиста и искрена вера, према својот духовен раководител и тоа до таква мерка, што својот духовен учител да го смета како Самиот Христос, да му се покорува како на Христа, како што вели Самиот наш Спасител: „Кој ве слуша вас, Мене Ме слуша; и кој се откажува од вас, од Мене се откажува; а кој се откажува од Мене, се откажува од Оној што Ме пратил“ (Лука 10,16); и како што учи апостолот: „сѐ што не е според верата, грев е“ (Рим. 14,23). Второ – вистината, да биде вистинољубива во дела и во зборови, во точно исповедање на своите мисли, како што е напишано: „Вистината е основа на Твоите слова“ (Псал. 118,160); и: „Зашто Господ бара вистина“ (Псал. 30,23). И нашиот Господ Исус Христос говори: „Јас сум вистината“ (Јован 14,6). Затоа и бил наречен Вистина. Трето – не извршувајте ја својата волја, зашто извршувањето на својата волја е најголемата загуба и најголемата штета; тој треба постојано да ја отсекува својата волја, а тоа да го прави доброволно, а не по принуда, од својот духовен отец. Четврто – никако да не противречи и да не спори, зашто противречењето и спорењето не им се својствени на побожните. И свети апостол Павле пишува: „Ако некој сака да се препира, ние немаме таков обичај, ниту црквите Божји“ (1. Кор. 11,16). Па, ако ова вака општо им се забранува на сите христијани, тогаш ова се однесува уште повеќе на монасите, кои даваат завет на потполна послушност. Противречењето и препирањето произлегуваат од самоволието, сожителката на неверието и гордоста, додека, напротив, непротивречењето и непрепирањето произлегуваат од расположбата на оној што верува и смирениот. Петто, тој треба да ја извршува следнава добродетел: – искрено да му се исповедаш за сѐ на својот духовен раководител, онака како што го правиме тоа на замонашувањето, на монашкото потстрижување, како да престоиш на Страшниот Христов суд, пред Бога и пред Неговите свети ангели, кога треба да дадеме одговор за сѐ – од почеток до крај – за сѐ што сме рекле помислиле и направиле и во врска со сѐ што сме заветиле и што сме ветиле пред Господа. И божествениот Давид говори: „Но јас го познав гревот мој и не го сокрив беззаконието свое, па реков: ,Ќе ги исповедам на Господа моите престапиʼ, и Ти ми го прости гревот мој“ (Псал. 31,5), а свети Јован Лествичник пишува: „Раните, кога ги откриеш и покажеш, не минуваат во полоша состојба, туку ќе се исцелат“.

Оној што ќе почне овие пет посочени добродетели мудро и разумно да ги запазува, тој треба без сомневање да знае дека уште отсега станува учесник во блаженството на праведниците. Такви се својствата на возвишеното послушание; тие се неговите корења и неговата основа. А сега, послушај какви се неговите гранки, неговиот плод и неговиот покров.

Свети Јован Лествичник пишува: „Од послушанието се раѓа смирението; од смирението – дарот на расудувањето, од расудувањето – проѕорливоста, а од неа – предвидувањето“ (Сл. 4,105); сѐ тоа е дело на Единиот Бог, дар преголем и натприроден, кој им бива подаруван на оние што се блажено обожени. Освен ова што ти е кажано, треба да знаеш, дека според мерката на твојата верност и искреност на твојата послушност, во тебе ќе извира и смирението, а од смирението – расудувањето, но понатаму треба да се каже и од наредните добродетели. Затоа, труди се колку што можеш да се подвизуваш и без препнување да одиш по патот на послушанието. И тогаш, без грешење ќе напредуваш во доброто. Ако по патот на послушанието не си исправен, тогаш знај дека и понатаму во животот според Христа – нема да бидеш овенчан со венецот, кој им се дава само на победниците. Затоа, послушанието и неговите својства, на кои ти укажавме, нека ти бидат како патоводните и како компас, со кој се служат морепловците, за да го одредат вистинскиот пат, да се раководиш според ова што ти го рековме, за да можеш да го препливаш големото море на добродетелите и да пристигнеш во мирното пристаниште на бестрасноста. И, ако не зафати бура и опасни бранови, знај дека и ова ќе биде во врска со твоето послушание. На вистинскиот послушник ни самиот ѓавол не може да му причини никаква штета, според зборовите на светите отци. Но, за да ти покажеме накусо колкава е големината на вистинското послушание, ќе ти напомнеме една мисла на свети Јован Лествичник.

Овој голем светилник на живеењето во Христа, овој нов Веселеил на небесната лествица говори: „Отците го нарекуваат пеењето на псалмите оружје, молитвата – вид на тврдина, непорочните зборови бања; а блаженото послушание го именувале исповедништво без кое никој од страсните не може да Го види Господа“ (Сл. 4,8). Како што ни се чини, и ова е доволно за да се покаже и да се пофали преблаженото послушание преку овој образец за подражавање. Но, ние и од искуство може да видиме колку големо нешто е послушанието, ако погледнеме на она што било во минатото, ако го разгледаме она што било причина за нашата повреда и за нашата смртност, кога знаеме дека не сме биле такви создадени, и, исто така, кога ја знаеме и причината за нашето обновување и за нашата бесмртност. Ние мислиме дека причината за првата, односно нашата повреда била Адамовата самоувереност, неговата самоволност и непослушност, поради кои дошло и до изоставањето и престапувањето на Божјата заповед, а второто, обновувањето и бесмртноста е творечкото начело на вториот Адам, на Господа Бога и Спасителот наш Исус Христос, Неговиот единствен совет со Бога Отецот и послушноста кон Него запазувањето на Неговите заповеди. Затоа Спасителот говори: „Јас сам од Себе не зборувам; но, Отецот, Кој Ме прати, Тој Ми даде заповед што да кажам и што да зборувам. И знам дека заповедта Негова е живот вечен. А она што зборувам Јас, го зборувам така, како што Ми рече Отецот“ (Јован 12, 49-50).

Па така, како што е во нашиот праотец и во оние што произлегле од него гордоста коренот на сите зла, така и во новиот Адам, во Богочовекот, во Исуса Христа, како и кај оние што одлучиле да живеат според Неговиот образ, смирението е почетокот, изворот и основата на сите добрини. Овој ред и поредок, како што гледаме го запазува и небесниот свет, целиот свештен свет на сите боговидни ангели и нашата земна света Црква. И ние од ова се научуваме да веруваме, дека оние што се откажуваат од овој основен закон и се одлучуваат според дрското самоволие, тие се одделуваат од Бога, од пресветлото небесно наследство и пресветата вселенска Црква, и затоа се изгонувани и втерани во крајната темнина на пеколниот оган. Вака мислиме дека ќе пострадаат и еретиците, кои се на страната на сатаната, како што ни говорат боговдахновените книги, зашто и тие се отфрлени поради своето самоволие од божествената слава и од соборот на оние што Му угодуваат на Бога.

Но, некој од премудрите рекол дека спротивното се лекува со спротивно. Затоа, бидејќи причината на секое зло се наоѓа во непослушноста и гордоста, а на сѐ што е радосно – во послушноста и смирението, тогаш, оној што сака да живее праведно, треба да му биде послушен на својот духовен отец, кој е искусен и тешко измамлив, кој преку долговремени подвизи стекнал знаење на божествените работи, а во својот живот е украсен со сите добродетели; секоја негова повелба и секој негов совет треба да ги сметаш како глас и совет од Самиот Бог. Премудриот Соломон вели: „Спасението е во многу советници“ (Изрек. 11,14); – како и тоа дека несовесниот човек, односно, оној што нема советници, си е самиот непријател на себе. И, ако на некои од многупочитуваните отци им се случило да добијат богоугодно безмолвие и совршенство во Бога, тоа е преку посебно Божјо откровение, но ова се случува многу ретко. А она што е ретко, како што е напишано некаде, тоа не е правило на Црквата, како што и една ластовичка не ја прави пролетта. Но, ти, верувајќи дека вистинското послушание е како некоја дополнителна обука за доброто послушание, остави го она што се случува само во ретки случаи, според особена Божја промисла, и да се сообразиш со она што пречесните отци го востановиле воопшто за сите. На овој начин ќе се удостоиш да ја добиеш наградата, која е одредена за оние што живеат според утврдените правила.

Па тогаш, како треба да постапиш?

Ако никој не се решава да појде на пат што не го познава, без да има сигурен водач, ако никој не плови по морето без искусен кормилар, ако никој не почнува да учи некоја наука или некоја уметност, без способен и подготвен учител, тогаш, кој смее да се одлучи да ги изучува уметноста над уметностите и науката над науките, да појде по таинствената патека која води кон Бога и да се пушти да плови во безграничното духовно море, односно да живее монашки (христијански) и според верата во Христа Бога, слично на ангелите, самоуверено и без духовен раководител, без вистински духовен кормилар и учител, кој е опитен во својата работа? Навистина, тој што би го направил тоа, па кој и да е, се мами себе си. „Се загубува уште пред да почне да патува, за тоа што почнал неправилно по патеката во верата за спасение. Спротивно, пак, на тоа, оној што се подложува на правилата на нашите свети отци, пред да направи и еден единствен чекор, ја постигнува својата цел. Зашто, од каде би можеле да разбереме како треба да му се спротивставуваме на телото, или како треба да се вооружуваме против страстите и бесовите? Како можеме, без нашите духовни учители, да го разликуваме доброто од злото, кога секогаш до добродетелите се прилепени лошите страсти и, некако, секогаш се наоѓаат крај нивните врати? Како ќе можеме без нив да ги зауздуваме телесните чувства, како ќе можеме овие струни на гуслата да ги усогласиме според нашите душевни расположенија? Особено, како ќе можеме без нив да ги разликуваме гласовите, откровенијата, внушувањата, божествените виденија и искушенија, прелести и бесовски сеништа? Со еден збор, како ќе се удостоиме да се соединиме со Бога, како можеме да ги научиме богодејствените свештени дејства и тајни, без да бидеме посветени и просветени во нив од страна на вистински и просветени водачи и учители? Ова воопшто не е можно, никако не е можно, зашто, како што гледаме, избраниот сад, блажениот Павле, оваа уста Христова, оваа светлина на светот, овој учител на вселената, дека и тој брза кон другите апостоли, за, заедно со нив да ја провери својата евангелска проповед. А зошто го направил тоа? – „За да не трчам или за да не трчав попусто“ (Гал. 2,2). Кога гледаме дека и самата Премудрост, Самиот наш Господ Исус Христос говори за Себе: „Слегов од небото не да ја извршувам Мојата волја, туку волјата на Отецот, Кој Ме прати“ (Јован 6,38). Тој јавува и за Светиот и животворен Дух дека, „ќе дојде Тој, Духот на вистината, ќе ве упати во сета вистина; но од Себе нема да зборува, туку ќе говори што чуе“ (Јован 16,13).

Слушај ја оваа уредба за добро дејствување, на која е подложено сѐ што е на небото и на земјата, да бидеме опфатени со трепет, вчудовиденост и ужас при помислата за нашата немоќ и мрзливост, за опасната положба на оние кои од лесномисленост и самоволие се решаваат да живеат самоволно, па без подготвеност одат во свое духовно распаѓање и пропаѓаат. Затоа, од толку големо мноштво, само малкумина се спасуваат. Но, тие нека одат како што сакаат, зашто, како што е напишано: „Сечие дело ќе се покаже јасно; судниот ден ќе го покаже; зашто преку оган ќе се открие, и огнот ќе испита какво е делото на секого“ (1. Кор. 3,13); и: „Ти ќе му дадеш на секого според делата негови“ (Псал. 61,12). Или не едноставно, како сакаат, туку како што треба – и да сакаат и да живеат. Апостолот пишува: „Господ ќе ти даде да разбереш сѐ“ (2. Тим. 2,7). А ти и секој, којшто сака да живее по Бога, според овие зборови на Светото Писмо, како според изреките, ќе ја разбереш сето златно и духовна ткаење на блаженото послушание. Затоа, како што рековме, да се потрудиме да си најдеме незаблудлив и совршен учител – според христоносниот Павле: „Тврдата храна е за зрелите, кои благодарејќи на поуката, имаат чувства и се научени да разликуваат добро од зло“ (Евр. 5,14). Барајќи на овој начин, напорно и со вера, без да погрешиш, ќе дојдеш до саканата цел. Зашто, Светото Писмо говори: „Зашто секој што моли, добива, и кој бара, наоѓа, и на оној што чука, ќе му се отвори“ (Матеј 7,8). И тој, бараниот учител, ќе те научи на сѐ што е редно, на она што е потребно на што Му е угодно на Бога. Освен тоа, тој ќе те раководи кон она што е побогоугодно и подуховно, на она што на многумина не им е достапно или ќе увиди, дека во сѐ живееш умерено, во едноставност и скудност во јадењето и пиењето, во покривките и во облеките, дека се задоволуваш со она што одговара на времето, она што е прилично и потребно; не барај ништо излишно, она што ќе те разнежни, она што ги насладува само чувствата, како што постапуваат оние што живеат неразумно, и на тој начин, сами на себе, со меч се закануваат. За што и великиот апостол говори: „Кога имаме храна и облекло, со тоа да бидеме задоволни“ (1. Тим. 6,8).

Но, ти сакаш и од нас да се поучиш, да имаш и од нас напишано изложување за сѐ, што се однесува за почетокот, средината и за крајот на животот по Христа. Твоето прашање е за пофалба, но не е лесен брзиот одговор на него. Впрочем, Христос ќе ни ја пружи Својата десница на помош, за да можеме да одговориме на твоето прашање. Ние ќе го направиме ова врз основа на пречесното и совршено послушание, како тврд и неразнишлив темел, изградувајќи го многугодишниот дом на сето духовно градителство, односно боготворното безмолвие. Па така, утврдувајќи се врз мислите на светите отци, просветени под дејството на Светиот Дух, ние говориме вака:

16. Оној што посакал искрено и според волјата на Бога, да безмолствува, треба, покрај тоа што ќе верува православно, да биде исполнет со добри дела

а) Спасителот говори: „Не секој што Ми вели: ‘Господи, Господи’, ќе влезе во царството небесно, туку оној што ја исполнува волјата на Мојот Отец, Кој е на небесата“ (Матеј 7,21). Затоа и ти, возљубени, ако не сакаш твоето боготворно безмолвие да биде засновано само на голи зборови; оние што искрено пристапуваат кон него – добиваат и овде јасни пројавувања на царството Божјо, а во идниот живот овие пројавувања се уште потполни и совршени. Тие треба тоа да го сакаат вистински и на дело. И ти треба да го сакаш вака, да веруваш православно и да бидеш исполнет со добри дела: „Ако е можно, доколку тоа зависи од вас, бидете во мир со сите луѓе,“ (Рим. 12,18), не расејувај се со ништо, не грижи се за многу работи, не дозволувај да те надвладеат суетни грижи; биди за сѐ благодарен и сознавај ги своите слабости. Најмногу од сѐ, окото твое пази го од дремење, а вниманието да ти биде будно кон сѐ. Бори се со разните и многувидни искушенија, поднесувај ги со благодарност и трпение, како да не се твои.

А што се однесува на она првото и второто што ти го рековме, дека православното твое верување треба да биде украсено со дела, за ова нека ти биде учител преславниот брат Божји: „Како што е телото без дух мртво, така и верата без дела е мртва… Покажи ми ја својата вера без дела, а јас преку моите дела ќе ти ја покажам мојата вера“ (Јак. 2,26,18). – И свети Григориј Богослов вели: „Бог од секој крстен човек ги бара следниве три добродетели: правата вера од душата, целомудрието од телото и вистината од јазикот.“

б) Двојна вера

Забележи дека верата, според предадената вера, е двојна. Првата е општата вера за сите христијани, во која сме во почетокот крстени и со која на крајот ќе си појдеме оттука; а втората им припаѓа на ретки луѓе, на оние, кои, преку извршувањето на сите Божји заповеди, се издигнале до состојба да бидат според образот и подобието на Бога, па, збогатувајќи се на тој начин со божествената благодатна светлина, сета своја надеж ја утврдиле на Господа, и тоа до таков степен што, според зборовите на Господа: „Имајте вера во Бога, зашто, вистина ви велам, ако некој ѝ рече на оваа планина: ‘Дигни се и фрли се в море!’ и не се посомнева во срцето свое, туку поверува дека ќе биде како што рекол, ќе му се исполни, што и да каже“ (Марко 11,23); Тие за време на својата молитва никако не размислуваат во срцето свое за прозбите свои кон Бога, туку просат со вера и го примаат готово она што им е потребно,

Но, ваквата тврда вера, која доаѓа од чистите дела, ја придобиле овие блажени отци, затоа што одлучно ги одбиле од себе секое знаење, размислување, колебање и секоја грижа; затоа што сите тие потонале во божествената надеж на верата, надежта и љубовта кон Бога, и, според зборовите на божествениот Давид: „Десницата на Севишниот се изменила“ (Псал. 76.10).

За првиот вид вера нема сега опширно да ти говориме, зашто сега нема потреба за тоа, а за вториот вид верување, како за некој божествен плод; тоа се одразува од првата и од неа цвета; за оваа и ваква вера сега е времето кога треба повеќе да говориме, – оваа вера е како некој корен и глава на боготворното безмолвие. Свети Јован Лествичннк говори: „Ако безмолвникот не верува, тогаш како ќе почне да безмолствува?“ (Сл. 27,68). И божествениот Давид вели: „Поверував и затоа реков (Псал. 115,1). А великиот апостол Павле известува: „Верата е подлога за увереноста во она на кое се надеваме – убеденост во она што не се гледа“ (Евр. 11, 1); и: „Праведннкот преку верата ќе биде жив“ (Евр. 10,38). И Спасителот наш, кога Го молеле апостолите да им ја зајакне верата, да им даде вера, им рекол: „Кога би имале вера колку синаповото зрно и ѝ речете на оваа црница: ‘Откорни се и пресади се в море!’ таа би ве послушала“ (Лука 17,6); и во една друга пригода им рекол: „Ако имате вера и не се посомните, не само тоа што стана со смоквата ќе го правите, туку, ако и на оваа планина и речете – дигни се и фрли се в море, ќе биде. И сѐ што ќе побарате во молитва со вера, ќе добиете“ (Матеј 21, 21-22). И свети Исак Сирски пишува: „Верата е поистенчена од знаењето, како што знаењето – поистенчено од чувственоста. Сите светии, кои се удостоиле да го добијат овој живот – потресната побожност пред Бога, – со силата на верата се насладуваат со таквиот живот, со животот натприроден. А ние, под вера не го разбираме верувањето кога некој верува во триипостасното Божество, во едната Божја природа, која надвишува сѐ, и во пречудната Божја промисла, во воплотувањето преку примањето на нашата природа, – макар што и оваа вера е извонредно возвишена, туку онаа вера, која сјае во душата на светлината на благодатта, која преку сведоштвото на умот го утврдува срцето да биде непоколебливо во верноста на надежта кое е далеку од секакво сомневање, која се покажува не во приклонувањето на слухот од ушите, туку во соѕерцанието на духовните очи, скриени во тајните на душата, на она благодатно богатство, кое е скриено од синовите на плотта, а им се открива од Духот само на оние, кои се хранат на Христовата трпеза, кои се хранат со Неговите закони, како што рекол Спасителот: „Ако Ме љубите, пазете ги Моите заповеди. Јас ќе го помолам Отецот и Тој ќе ви даде друг Утешител за да биде со вас довека, Духот на вистината, Кого светот не може да Го прими, зашто не Го виде, ниту Го познава; Тој ќе ве научи на сѐ и ќе ви напомни за сѐ“ (Јован 14, 15, 16, 17, 26). Тој му укажува на човекот на оваа света сила, која живее во него во секое време, која секогаш го закрилува и одгонува од него сѐ што е штетно. Ете, оваа сила духовниот ум ја чувствува со очите на верата, Таа е Самиот утешител, Кој со силата на верата, како со оган, ги распалува душевните сили, – и тогаш, душата се устремува нагоре и не се плаши од никаква опасност, исполнета со надеж во Бога како врз крила, се издигнува повисоко од секое видливо издание, и секогаш е како пијана, избезумена пред преголемата Божја грижа за нас, останува во чисто соѕерцание на божествената природа. За што сѐ додека не го прими ова, извршувањето на тајните, и додека не се удостоиме јавно да ни бидат откриени тајните, дотогаш верата меѓу Бога и светиите свештенодејствува неискажливи тајни (ги прима, ги одржува и ги соѕерцава овие тајни), со кои треба да бидеме удостоени, со Христовата благодат, да се удостоиме и ние, овде како во залог, а таму, во царството небесно – во вистинска вистинитост“.

в) Ти треба да бидеш во мир

А за тоа, за третото, ти треба со сите да бидеш во мир, за ова ти даваат силен поттик зборовите на блажениот Давид и на христоносниот Павле, кои се одгласуваат посилно од трубен глас: „Голем е мирот кај оние, кои го сакаат Твојот закон, и за нив нема соблазна“ (Псал. 118.165); – и: „Долго живееше душата моја со оние што го мразат мирот. Јас бев мирољубив“ (Псал. 119, 5-6); – и: „Да бара мир и да врви по него“ (Псал 33,14); – и: „Трудете се да имате мир со сите и светост, без која никој нема да Го види Господа“ (Евр. 12,14); – и: „Ако е можно, доколку тоа зависи од вас, бидете во мир со сите луѓе“ (Рим. 12,18).

г) Не треба да се расејуваш.

За четвртото, за тоа дека не треба да се расејуваш, за ова те вразумува преподобниот Исак Сирски кој ти говори: „Ако е похотата рожба на чувства, тогаш нека замолкнат, најпосле оние кои нѐ уверуваат, дека својот ум го запазуваат во мир и при големиот број суетни расеаности. Со ваквите што се несредени – да немаш никакви односи.“

д) Не треба многу да се грижиш.

За петтото, за тоа дека не треба да се грижиш за многу работи, како за многу работи што се благословени, така и за оние што не се благословени. За ова нека ти послужи како поука она што го говори Господ во Светото Евангелие: „Затоа ви велам: немојте да се грижите за душата – што ќе јадете и што ќе пиете, ниту за вашето тело, во што ќе се облечете. Зар не чини душата повеќе од храната, и телото- од облеката? Погледнете ги птиците небески; тие ниту сеат, ниту жнеат, ниту во амбар собираат, но вашиот небесен Отец ги храни. Зар не сте вие многу поскапи од нив? А кој од вас, грижејќи се, може на својот раст да му придаде макар еден лакт? Зошто се грижите и за облеката? Погледнете ги полските кринови како растат! Не се трудат, ниту предат;… Па затоа, не грижете се и не говорете: ‘што да јадеме, или што да пиеме’, во што да се облечеме?’ Зашто сето тоа го бараат незнабошците, а вашиот Отец небесен знае дека за сето ова имате потреба. Но, барајте го најнапред царството Божјо и неговата правда и сѐ ова ќе ви се придодаде. И затоа, не грижите за утре, зашто утрешниот ден ќе се грижи за своето; на секој ден доволно му е неговото зло“ (Матеј 6,25-28, 31-34). – И свети Исак Сирски говори: „Без да се ослободиш од грижите, не барај ја светлината во твојата душа, ниту тишината и безмолвието, – ако твоите чувства се распуштени (Сл. 69, стр. 508). – И свети Јован Лествичник поучува: „Малото влакненце го вознемирува окото, и малата грижа го уништува безмолвието, зашто безмолвието е отстранување на сите помисли, дури и на оние што се благословени. Навистина, оној што го придобил безмолвието тој нема да се грижи ни за своето тело, зашто не е лажлив Оној Кој ветил дека ќе се грижи за него“ (Сл. 27).

ѓ) Треба да бидеш молчалив.

И за шестото, за тоа дека треба да бидеш молчалив, редот на зборовите нѐ тера да ти го кажеме она што ни го вели свети Исак Сирски за ова: „Пред сѐ друго, засакај го молчењето, зашто тоа те доближува до плодот. И јазикот е немоќен да го искаже ова. Најнапред ќе се принудуваме да молчиме, и тогаш од молчењето ќе се роди во нас нешто што ќе нѐ приведе кон самото молчење. Да ти даде Бог да го почувствуваш ова нешто, од што се раѓа молчењето. Но, ако почнеш да го живееш овој живот, јас не знам да ти кажам колкава голема светлина ќе болсне во тебе од тоа. Кога на една страна ќе ги ставиш сите работи на твојот монашки и безмолвнички живот, а на другата молчењето, тогаш ќе видиш дека тоа самото е повредно од сите заедно“ (Сл. 41); „Молчењето е тајна на идниот век, а зборовите се орудие на овој свет“ (Сл. 42). „Кој ѝ забранува на својата уста да говори многу, тој го запазува своето срце од страстите, тој непрестано Го гледа Господа“ (Сл. 8). – А светиот божествен Арсениј, вака си велел на себе: „Арсениј бегај и молчи. Живеј во безмолвие, зошто во молчењето се корените на безгрешноста“.

е) Треба да бидеш безмолвен и да го сакаш соединувањето со Бога.

На овој начин и за седмото, за тоа дека треба да живееш безмолвно, ти се убедливи зборовите на свети Василиј Велики и на свети Исак Сирски. Свети Василиј, говори: „Безмолвието е почетокот на очистувањето на душата“, а свети Исак Сирски, вели: „Границата на безмолвието е молчењето за сѐ што е странично“. И во Светото Писмо е речено: „Застанете и разберете дека Јас сум Бог“ (Псал. 45,10). – И свети Јован Летвичник говори: „Првата работа на безмолвието е безгрижноста за сите работи, за благословените и за неблагословените; зашто оној што им ги отвора вратите на првите, секако ќе им ги отвора и на вторите. Втората работа е немрзливата молитва. А третата – прибраното дејствување на срцето. Како што е неможно некој да почне да чита без да ги научил претходно буквите, така е неможно и уште понеможно – без да ги совладат првите работи, да почнеш да ги извршуваш двете последни“ (Сл. 27,46). – И пак свети Исак Сирски пишува: „Најсакана дејност на безмолвието треба да биде непрестаното очекување на смртта. Оној што навлегува во безмолвието без оваа помисла, тој не може да го поднесе она што сме должни да го претрпуваме и поднесуваме“ (Сл. 41).

ж) Должен си да Му благодариш на Бога за сѐ.

Исто така, и во осмото, во тоа дека си должен да Му благодариш на Бога за сѐ, нека ти биде најдобар учител божествениот учител апостол Павле, кој заповеда: „Благодарете за сѐ“ (1. Сол. 5,18). Кон него присоедини го и преподобниот Исак Сирски, кој пишува: „Благодарноста на оној што прима го поттикнува оној што дава дарови; тогаш тој дава уште поголеми дарови. Оној што е неблагодарен за малку, тој е несправедлив и неблагодарен и тогаш кога добива и најголеми дарови“ (Сл. 2). И уште: „Спроводникот на Божјите дарови кон човекот е срцето, кое е непрестано движено кон благодарност, а спроводникот на искушенијата кон душата е помислата што мрмори, која постојано се раздвижува во срцето.“ Исто така: „Устата што непрестано Му благодари на Бога – благослов ќе прими, и во срцето, исполнето со благодарност, – одеднаш и ненадејно слегува благодат.“

з) Треба да ја осознаваш својата немоќ.

Колку големо богатство се создава во оној кој дошол до сознанието на својата немоќ, а тоа е деветтото по ред, ова ќе го разбереш, ако проникнеш во псалмот на божествениот Давид, во кој се вели: „Боже мој, Боже мој, почуј ме; Јас сум црв а не човек, потсмев за луѓето и презир во народот“ (Псал. 21, 1,7). – И свети Исак Сирски пишува: „Блажеи е човекот што ја создава својата немоќ затоа што знаењето за ова станува негова основа, корен и почеток на секое добро. Затоа што, штом некој ќе ја почувствува својата немоќ, тој веднаш ја стеснува својата душа во нејзината суетна гордост, која го помрачува разумот, а со тоа придобива и закрила“ (Сл. 61); и: оној човек што се позна таков каков што е, тој стигнал до совршенството на смирението.“

ѕ) Треба храбро да ги претрпуваш искушенијата.

Последната глава од ова слово, со која се завршува последниот број од десетте замислени точки, говори за тоа, дека разни и многувидни се сите искушенија кои треба да ги пречекуваш и да ги истрпуваш храбро. Па затоа послушај што е напишано во Светото Писмо. Еве што говори за ова христоносниот Павле: „Нашата борба не е против крвта и тело, туку против началствата, против властите, против световните управители на темнината од овој век, против поднебесните духови на злобата“ (Ефес. 6,12); и уште: „Ако, пак, останете без казна, во која сите станаа соучесници, тогаш сте деца незаконски, а не синови“ (Евр.12,8). Исто така: „Господ го казнува оној кого што го сака; го кара секој син што го прима“ (Евр. 12,6). И Јаков, братот на Господа, во првата глава од своето послание, вака ја истакнува следнава мисла: – Неискусен е човекот што не е искушуван (сп. Јак. 1,12). – Свети Илија Екдик говори: „Секој христијанин, кој верува правилно во Бога, не треба да се предава на безгрижност, туку секогаш треба да ги очекува искушенијата и да биде готов да се бори против нив, така што кога ќе дојдат искушенијата, да не ги смета необични, да не се обеспокојува, туку со благодарност да ја претрпува тешкотијата на страдањата, имајќи го на ум она што го вели пророкот: „Искушувај ме, Господи, испитај ме“ (Псал. 25, 2); и уште: „Твоето воспитување ме исправи до крај“ (Псал. 17, 35). Гледаш, тој не рекол: твоето воспитување ќе ме врати, туку вели: „ме исправи до крај“ (Цветник, 1).

Не барај ги причините на искушенијата, не прашувај се од каде и зошто доаѓаат, туку моли се само да можеш со благодарност да ги поднесуваш, како што говори свети Марко Подвижник: „Кога ќе дојде искушението, не барај да разбереш од што и зошто дошло, туку грижи се само за тоа – со благодарност и прибрано да го поднесеш“; и уште: „Ако нема човек, кој не може да Му угоди на Бога без да биде искушуван, тогаш треба да Му благодариме на Бога за секое страдање“; исто така: „Секое страдание го покажува расположението на нашата волја: ,дали е свртена кон доброто или кон злото”. Затоа секое страдање се именува искушение. Затоа со него се прави проверка на скриеното расположение кај искушуваниот“. – И свети Исак Сирски, како и многумина други, говори: „Искушението е корисно за секој човек. Зашто, ако искушението било корисно за свети апостол Павле, тогаш, да се затворат устите на сите, и така целиот свет да стане виновен пред Бога“ (Рим. 3, 19). Силните се искушувани, за да придадат уште кон своето духовно богатство, а слабите, – за да се запазат од она што е штетно, оние што спијат духовно, – да ги подготви за разбудување, оние што се оддалечени од Бога, – за да Му се приближат, а оние што Му се домашни и блиски на Бога, – за да продолжат храбро да живеат со Него. Оној син што не бил вежбан во поднесување на тешкотии, тој нема да го наследи богатството на татка си за своја полза. Затоа, Бог, најнапред, дава искушенија и измачува, а потоа го пројавува дарот на благодатта. Нека Му биде слава на Господа што преку горчливи лекарства нѐ воведува во сладоста на здравјето! Нема човек што не претрпува тешкотии за време на обучувањето, нема човек на кого не му е тешко времето на искушенијата. Без нив е неможно да се придобие крепко душевно здравје. Но, и претрпувањето на маките и страданијата, не зависи од нашите сили. Како би можел садот, што е направен од кал, да држи во себе вода, ако божествениот оган не го направил силен? Ако се наведнеме под јаремот на Божјата волја и ако се молиме во смирение со непрестајна желба, тогаш и ние, преку трпението, сѐ ќе добиеме, со помошта на нашиот Господ Исус Христос“ и премудриот Исус син Сирахов говори: „Синко мој, ако сакаш да Му служиш на Господа, приготви ја душата своја за искушение. Управи го твоето срце и биди цврст; не збунувај се кога ќе бидеш посетен од Бога“ (Мудр. Сир. 2).

Треба да се надеваме на Бога и корисното да го чекаме од Него

Котвата на надежта (сп. Евр. 6, 19) утврди ја во Бога, Кој е силен да спасува; од Него очекувај спасение од искушенијата во благопријатно време. Зашто, како што говори апостолот: „Бог, нема да допушти да бидете искушувани повеќе од силата ваша, а заедно со искушението ќе ви даде и излез, за да можете да издржите“ (1. Кор. 10, 13). Слушај што уште говори Светото Писмо: „Се фалиме и со маките, знаејќи, дека од маката се раѓа трпението; од трпението, пак – искуство, а од искуството – надеж. Надежта пак, не посрамува“ (Рим. 5, 3-5). „Кој ќе издржи до крај, тој ќе биде спасен“ (Матеј 24, 13). – „Со трпение спасувајте ги душите свои“ (Лука 21, 19). – „Радувајте се, браќа мои, кога ќе паднете во разни искушенија, знаејќи дека проверката на вашата вера создава трпеливост: трпеливоста, пак, нека ви биде совршено дело за да бидете совршени и целосни, без никаков недостаток… секого го искушува неговата похота која го влече и мами“ (Јак. 1: 2-4 + 14). – „Страдањата на сегашното време не се ништо спрема славата која треба да се открие кон нас“ (Рим. 8, 18). – „Долго време се надевав на Господа, и Тој се наклони над мене и ја чу молитвата моја, и ме изведе од длабината на јадот и од длабока тиња, па ги постави нозете мои на камен и ги зацврсти стапалата мои; а во устата моја вложи нова песна – похвала на нашиот Бог. Мнозина ќе видат, и страв ќе ги опфати и ќе се надеваат на Господа. Блажен е оној човек, чија надеж е името на Господа и не се загледува во ништожни работи и лажни воодушевувања“ (Псал. 39, 1-4). – И блажениот Симеон Метафраст пишува: „Душата, која е фатена со веригите на љубовта за Бога, страдањата не ги смета за ништо, туку се насладува со тешкотиите и цути во страдањата. И кога ништо не поднесува и кога не страда за Возљубениот, се чини дека тогаш страда уште повеќе; таквата душа бега од задоволствата, како од маки.“

17. И стравот Божји е двоен: еден е кај почетниците, друг е кај совршените А сега нема да бидеме мрзливи да кажеме нешто и за стравот Божји, зашто светите отци, во поредокот на добродетелите, стравот Божји го ставаат прв после верата.

За стравот Божји кај почетниците

Знај, пак, љубен мој, дека стравот Божји е двоен: еден кај почетниците, а другиот – кај совршените. – За првиот страв е напишано: „Почеток на мудроста е стравот од Господа“ (Псал. 110, 10; Изрек. 1, 7); „Дојдете, чеда, послушајте ме: јас ќе ве научам да се боите од Господа“ (Псал. 33, 11); „Стравот од Господа запазува од гревот“ (Изрек. 15, 27), и таму каде што е стравот, таму е извршувањето на заповедите. – И преподобниот Исак Сирски говори: „Стравот Божји е почеток на добродетелите. Тој се смета рожба на верата, а се сее во срцето тогаш кога умот се отстранува од суетата на светот, за да бидат собрани расеаните мисли преку непрестаното вдлабочување во идниот Божји суд“; исто така: „Почетокот на вистинскиот живот на човекот е стравот Божји; тој не поднесува да живее во душата, во која има расеани мисли“; и уште: „Биди мудар и во основата на твојот живот стави го стравот Божји, и по кусо време ќе застанеш пред вратите на царството Божјо; не оди по заобиколен пат“.

За вториот – за совршениот страв Божји

За овој втор или совршен страв Божји е речено вака: „Блажен е оној човек кој се бои од Господа и кому му се мили Неговите заповеди“ (Псал. 111, 1); „Блажени се оние, кои се бојат од Господа, кои одат по Неговите патишта!“ (Псал. 127, 1); „Бојте се од Господа сите праведници Негови, зашто ништо нема да им недостига на оние кои се плашат од Него“ (Псал. 33, 9); „Ете, така ќе биде благословен оној човек, кој се бои од Господа“ (Псал. 127, 5); „Стравот Господов е чист пребива довека“ (Псал. 18, 10). А свети Петар Дамаскин пишува: „Белегот на првиот страв Божји е омразата против гревот и гневењето кон него, онака како што се гневи против гревот оној што е каснат од него; а белегот на совршениот страв Божји е – љубовта према добродетелта и стравот од отпаѓањето од Бога, зашто нема човек што не може да отпадне од Бога; затоа, сѐ додека сме во овој живот, треба да се плашиме од паѓање и отпаѓање“. Затоа и ти, слушај го ова со разбирање, труди се непрестано да ги извршуваш сите посочени добродетели, како што треба, но и првиот страв да не го запоставуваш, зашто тој е како некое скришно сокровиште на секакви добри дела, сокровиште што е добро утврдено. Постапувајќи вака, твоите чекори ќе бидат секогаш упатени кон извршувањето на сите заповеди на нашиот Господ Исус Христос. А, ако продолжиш да одиш по овој пат, ќе го придобиеш и вториот – совршениот страв, кој е чист според љубовта кон добродетелите и милоста на нашиот преблаг Бог.

18. Заради заповедите и верата на нашиот Господ Исус Христос, ако е потребно, и самиот наш живот не треба да го жалиме

Освен ова што ние го рековме, дека заради заповедите и верата на Господа Исуса Христа, ако е потребно, треба да бидеме готови и нашиот живот да го жртвуваме – и нашата душа да си ја дадеме, како што за ова говори и Самиот наш Господ Исус Христос, велејќи; „Кој го загуби животот свој заради Мене и Евангелието, тој ќе го спаси“ (Марко 8, 35), верувајќи без сомневање и размислување, дека и воскресението, и животот и сѐ што е спасоносно ни доаѓа од Богочовекот и Спасителот Господ Исус Христос, како што и Он Самиот рекол: „Јас сум воскресението и животот; кој верува во Мене, и да умре, ќе живее. И секој што живее и верува во Мене, нема да умре довека“ (Јован 11, 25-26). И уште: „Бог толку го возљуби светот, што Го даде Својот Единороден Син, та секој што верува во Него да не загине, туку да има вечен живот“ (Јован 3, 16). Исто така: „Јас дојдов за да имаат живот и да го имаат во изобилие“ (Јован 10, 10). Биди во вакво расположение и не заборавај што е пред нас (сп. Филип. 3, 13), оди по патот заедно со Господа Исуса Христа, без да погледнуваш назад (сп. Лука 9, 62).

А сега, мислиме дека е добро да го изложиме природниот начин на блажениот Никифор, за влегувањето во срцето преку дишењето, кој помага за сосредоточување на умствените помисли. Овој свет човек, откако ги навел сведоштвата на многумина свети отци за внатрешниот живот, најпосле, го вели следново и за себеси:

19. Природниот метод на навлегување внатре во срцето со внимание преку дишењето и изговарањето на следнава молитва: „Господи, Исусе Христе Сине Божји, помилуј ме!“. Овој метод помага многу за сосредоточување на умствените помисли

„Тебе ти е познато, брате, дека дишиме на тој начин што го вдишуваме и издишуваме воздухот. Од ова зависи продолжувањето на нашиот живот и топлината на нашето тело. – Па така, откако ќе седнеш безмолвно во твојата ќелија, собери го својот ум, воведи го во патот на дишењето, по кој воздухот навлегува внатре, и принуди го, заедно со вдишениот воздух, да слезе во срцето, и држи го таму; држи го, но не оставај го да молчи и празен, туку наложи му да ја следи молитвата: „Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме!“ И ова нека му биде непрестана работа и никогаш да не ја остава. Зашто ова, не давајќи му да биде мечтателен, го прави да биде недопирлив за непријателските напади и го издигнува кај божествената желба и љубовта. – Но, брате мој, потруди се да го приучиш твојот ум да не излегува брзо оттаму, зашто во почетокот многу му е здодевно што е заклучен и притеснет, но кога ќе свикне, тогаш веќе не сака да биде меѓу надворешните предмети. Зашто царството Божјо е внатре во нас. Зашто оној што ќе го види таму и, откако ќе придобие чиста молитва, ќе почувствува дека сѐ што е надворешно веќе не му се чини привлечно и ја загубува својата вредност за него. И нему, таму – внатре не му е веќе невесело и нерадосно, туку ќе му биде како на некој човек, кој бил далеку од својот дом, на кога ќе се врати, тој просто не знае што да прави од радост, затоа што најпосле ги видел својата жена и своите деца; така и нашиот ум, кога, по долговремена духовна расеаност, пак ќе се соедини со својата душа, се исполнува со неискажлива сладост и радост“ (Ова место го наведуваме скратено). Еве, што кажал овој блажен отец, со намера да го научи умот, под влијание на овој природен метод, од своето обично талкање и расејување, да се врати и да почне да внимава на себе, преку што одново се соединува со самиот себе, а на овој начин се соединува и со молитвата, па заедно со молитвата слегува во срцето и останува таму засекогаш. А еден друг од богомудрите отци, како објаснение на ова што е речено, откако свикнал со ова и стекнал ваква навика, еве што забележува:

20. Уште за природниот метод на повикувањетона Господа Исуса Христа заедно со дишењето

Оној што сака да се научи како треба да го прави ова, како да го приучи својот ум, заедно со влегувањето на воздухот, да влегува и тој внатре во срцето, тогаш врз основа на својот личен опит ќе дознае, дека умот, со своето навлегување внатре, само почнува да ја отфрла секоја своја помисла, и станува единствен и оголен, и не бива зафатен со спомнување на ништо друго, освен со повикувањето на нашиот Господ Исус Христос, а напротив, ако излезе оттаму и се најде пак меѓу надворешните работи, веднаш почнува да се расејува со многувидни спомнувања.

21. И свети Јован Златоуст учи за молитвата внатре во срцето, со зборовите „Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме!“

И великиот свети Јован Златоуст говори: „Ве молам, браќа, никогаш не нарушувајте го и не презирајте го правилото на оваа молитва.“ А малку понатаму додава и вели: „Монахот е должен, јаде ли, пие ли, седи ли, служи ли, оди ли по пат или ако прави нешто друго, непрестано да изговара: ,Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме!“ така што името на Господа Исуса Хриса, навлегувајќи во длабините на срцето, ќе ја смири змијата, која ги држи тамошните патишта, ќе ја спаси и ќе ја оживотвори својата душа. Затоа, бидете непрестано со името на Господа Исуса Христа; срцето ваше да Го прибере во себе Господа, а и Господ – вашето срце, па така и Он и вие ќе бидете заедно.“ И пак понатаму говори вака: „Не одделувајте го своето срце од Бога, туку останувајте со Него и пазете го своето срце секогаш, спомнувајќи го во него името на Господа Исуса Христа, сѐ додека тоа не се вкорени внатре во вашето срце. И тогаш, тоа нема да помислува за ништо друго, освен за тоа – да Го прославува името Христово во себе.“

22. Сведоштвото за ова на свети Јован Лествичник и свети Исихиј

И свети Јован Лествичник говори: „Спомнувањето на Исуса да биде соединето со твоето дишење; и тогаш ќе ја познаеш ползата од безмолвието“. Исто така, и свети Исихиј вели: „Ако вистински сакаш да ги покриеш со срам твоите помисли, спокојно да безмолствуваш и без труд да го натераш твоето срце да биде трезно, тогаш труди се кон твоето дишење да се прилепи Исусовата молитва, и само во тек на неколку дена ќе го видиш резултатот“.

23. Оној што сака да биде мисловно трезен, секој, а особено почетникот, потребно е, за полесно вежбање во молитвата, да живее безмолвно, во недоволно осветлена ќелија, зашто, преку тоа, сосема природно, умот и мислите ќе се собираат некако во едно

Кон ова што го кажавме досега, како кон најглавно, што е озаконето од големите свети отци, како што може да се види од приведените сведоштва за тоа како треба заедно со вдишувањето, во нашето срце да Го воведуваме нашиот Господ Исус Христос, Синот Божји, како треба да се молиме, спомнувајќи го Неговото свето и спасоносно име, како треба да размислуваме и да имаме духовна трезвеност; како треба да бараме од Него милост за себе, ќе го додадеме уште и следново: и секогаш, особено во востановеното време за молитва, секој што се труди да биде трезвен внатре – во своето срце, особено почетникот во монашкиот живот, треба да се скрива во својата ќелија, тивка и неосветлена, како што заповедаат искусните духовни учители и отци во оваа божествена работа. Бидејќи очниот вид и она што го гледаме, обично, ја расејуваат нашата мисла, а, ако сме се затвориле во безмолвие и во затемнета ќелија, како што рековме, нашите мисли престануваат да се разбегуваат и да се умножуваат, а на тој начин, умот и без да сака, малку по малку се смирува и се собира во себе, како што пишува свети Василиј Велики: „Умот, кога не е расејуван од надворешните работи и кога сетивата не се растураат по работите од овој свет, тогаш тој се враќа кон себе.“

24. Главно, Господ Исус Христос му ја дава на умот нерасејаноста преку повикувањето на Неговото свето име во срцето со вера, а преку овој природен метод на слегување по пат на дишење, местото за молитва треба да биде осамено и неосветлено, како и сѐ друго што е потребно – што помага за успехот на сето ова

Овој подвиг умот го извршува, главно, преку содејството на божествената благодат, при срдечно, чисто и прибрано повикување на Господа Исуса Христа, а не само преку природниот начин на слегување во срцето по пат на дишење или преку осамување на безмолвно и неосветлено место. Ова никако!

Зашто, сето ова светите го пропишале само заради тоа, што помага во собирањето на мислите, враќањето на умо-дневната обична расеаност – кон самиот себе и сосредоточување на неговото внимание, како што рековме:

А од овие собирања на мислите и сосредоточување на вниманието се раѓа тоа, што умот почнува да се моли непрестано, чисто и нерасеано, како што вели свети Нил Синајски: „Вниманието што ја бара молитвата, – ќе ја најде молитвата, зашто по вниманието, повеќе од што и да е друго – следи молитвата, за што треба најмногу да се грижиме“. – Ете, како треба да ја гледаме сета оваа работа. И ти, чедо, којшто сакаш да живееш и да дочекаш добри денови, труди се да живееш според ова правило и овој духовен устав.

25. Како безмолвникот треба да го минува времето од вечерта до разбудувањето од сон

Откако ќе зајде сонцето, повикај Го на помош преблагиот и сесилен Господ Исус Христос, седни на столче во твојата тивка и неосветлена ќелија, собери го твојот ум од неговото обично талкање и по пат на дишење симни го тивко внатре, во твоето срце, и изговарај ја оваа молитва: „Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме!“ Со дишењето некако се соединети и молитвените зборови, како што вели свети Исихиј: „Со твоето молење, соедини ги: трезвението, името Христово, навремената мисла за смртта и смирението, зашто сето ова придонесува голема корист“. Заедно со оваа мисла, освен ова што е речено, имај и мисла за Страшниот суд и за наградите за добрите и казните за лошите дела; со сета своја душа, сметај дека си најгрешен од сите луѓе и понечист и од самите демони, па затоа мисли дека секако ќе бидеш вечно измачуван во адот. И ако при некоја од овие помисли се исполниш со дух на скрушеност, плач и солзи, тогаш задржи се на таа помисла сѐ додека солзите не престанат сами од себе. А, ако не си се удостоил да го добиеш дарот на солзите, тогаш продолжи го подвигот и моли се со смирена мудрост, за да ги добиеш, зашто со нив се очистуваме од страстите и од гревовните нечистотии; со нив стануваме учесници во добрите и спасоносни расположенија, како што говори свети Јован Лествичник: „Како што огнот ја уништува сламата, така чистите солзи ги отстрануваат сите духовни и телесни нечистотии“. И еден друг отец говори: „Оној што сака да ги отстрани своите слабости и недостатоци, тоа може да го направи само со плачот свој; а оној што сака да придобие добродетели, исто така, само со плачот свој може да ги придобие; а, ако, пак, немаш скрушеност, тогаш знај дека си суетен, зашто суетата не ѝ дава на душата да дојде до скрушеност.“ – Ако не ти дојдат солзи, тогаш, откако ќе поседиш, внимавајќи на посочените молитви, молејќи се еден час, потоа стани и со внимание испеј го малото повечерие. Потоа, пак седни и продолжи ја претходната молитва, според твоите сили, чисто и нерасеано, без каква и да е загриженост за нешто, без каква и да е помисла или мечтаење, со потполна трезвеност. Ова нека продолжува половина час. Најпосле, откако ќе се прекрстиш и ти самиот и твојата постела, седни на постелата и почни да мислиш за идните наслади и измачувања, за непостојанството и измамливоста на сѐ што е привремено, за ненадејното настапување на смртта, за овој долг што мора да го плати секој од живите, за страшните претсмртни и посмртни измачувања, за грешните зборови, спомни си накусо и за сите твои гревови и моли се искрено да ти бидат простени и, откако ќе ги разгледаш сите твои прегрешенија во текот на тој ден, легни на твојата постела, продолжувајќи ја молитвата, според зборовите на еден од духовните учители: „Заспивај и спиј со Исусовата молитва. Спиј пет или шест часа; воопшто несообразувај го спиењето со должината на ноќта.“

26. Како, откако ќе станеш од сон, треба да го минуваш времето до утрото

Штом ќе се разбудиш од сон, пред сѐ, прослави Го Бога, и, откако ќе Го повикаш да те закрилува, почни ја твојата најглавна работа, почни да се молиш нерасеано и чисто во твоето срце. Моли се така во продолжение на еден час. Тогаш, умот, самиот по себе, станува тивок и спокоен. А нам, ни е дадена заповедта: она што е прво и најубаво – да Му го принесеме жртва на Бога, односно нашите први мисли и со чисто срце, во молитва, да Му ги принесуваме на нашиот Господ Исус Христос, како што говорел преподобниот отец Нил Синајски: „Молитвата негова да биде услишена, прави оној, кој своите први мисли, како зрели плодови, Му ги принесува на Господа Бога“. А потоа, испеј ја полуноќницата.

А ако, бидејќи уште не си тврд во совршеното безмолвие, не можеш да го започнеш новиот ден како што рековме, – тогаш, ти, поради таа или некоја друга причина, како што често се случува со оние, кои тукушто ја започнуваат оваа работа, а другпат, макар што ова бива ретко, и со оние, кои прилично напреднале, зашто само совршените можат сѐ преку Исуса Христа, Кој ги крепи (сп. Филип. 4, 13), – тогаш, ако не можеш, во тоа време, откако ќе се разбудиш од сон и ќе станеш, потруди се колку што можеш прибрано да размислуваш, а потоа испеј ја полуноќницата, со внимание и со разбирање на она што го пееш.

Потоа седни и моли се во твоето срце чисто и нерасеано, како што е покажано, во тек на еден час или, подобро, колку ќе ти даде Дарителот на добрините. Свети Јован Лествичник говори: „Во текот на ноќта, поголемиот дел посветувај ѝ го на молитвата, а помалиот дел – посветувај го на пеењето на псалмите, а во текот на денот, средувај ги твоите работи сообразно со твоите сили“.

Ако и покрај сето свое подвижничко самопринудување, ќе бидеш се уште победуван од твојата поспана раслабеност и мрзливост, тогаш стани и впрегни ги сите твои сили, моли се постојано и труди се, како што знаеш, да се доведеш до бодра состојба. Потоа, седни и моли се, како што е напишано, секогаш со сета твоја сила труди се – да имаш чиста молитва, да разговараш со чистиот Бог.

Потоа стани, испеј го шестопсалмието со разбирање, па педесеттиот псалм и еден канон, што самиот ќе го одбереш. А потоа, пак седни и со бодра трезвеност, моли се половина час. И потоа, пак стани и испеј ги хвалитните стихири, малото славословие и првиот час, а потоа – направи отпуст.

Она што го читаш, изговарај го само толку гласно, колку што е потребно да можат да го чујат твоите уши, зашто ни е заповедано да Му принесуваме на Бога и плод од нашата уста, со сета мисла и со сета душа да Му благодариме на човекољубивиот Бог, Кој се грижи за нас премудро и човекољубиво, и Кој, според Својата неизмерна милост, нѐ удостоил да ја преминеме морската шир на ноќта, па, откако ќе ја видиме светлината на новиот ден и задачите што ни претстојат, тогаш, пак, треба топло да Му се молиме: да ни даде сили, за да можеме безбедно да ја издржиме мрачната и страшна бура на бесовите и страстите.

27. Како треба да живееш од утро до пладне

Од утро до пладне, целосно предај Му се на Единиот и Нему моли Му се, со скрушено срце, за да ти помага, тебе мрзливиот и безгрижниот. Труди се, според твоите сили, цело ова време да го поминеш во срдечна, чиста и нерасеана молитва и во читање. А кога го читаш она што ти е определено од Псалтирот, Апостолот и Евангелието, читај, стоејќи. Читај стоејќи и кога ја читаш молитвата кон Господа Исуса Христа и кон Пресвета Богородица; а другите оддели од Светото Писмо читај ги седејќи. А потоа, во свое време, со внимание пеј ги обичните часови, кои се установени многу премудро од светите отци, борејќи се со сета своја душа против мрзливоста, која е учителка на сѐ што е лошо, избегнувајќи ги истовремено и страстите и поводите кон нив, макар колку мали и ништожни да ти се чинат.

28. За тоа дека треба да се одбегнува мрзливоста и за тоа дека и безмолвникот треба да го запазува црковното предание Свети Исак Сирски говори: „Возљубени, пазете се од мрзливоста, зашто во неа е скриена вистинската смрт, а без неа не е можно да се падне во рацете на оние што се трудат да го заробат монахот. Во оној ден, Бог нема да нѐ суди затоа што сме ги пропуштале и изоставале псалмите и молитвите, туку затоа што со нивното изоставање сме им давале влез на бесовите во нас. А тие, кога ќе најдат слободен влез, ќе влезат и ќе ги затворат вратите на нашите очи, па тогаш тирански нѐ наполнуваат со такви нечистотии, кои ќе нѐ изложат на најстрога Божја казна. На овој начин, стануваме робови, затоа што сме пропуштиле и изоставиле нешто малку, но кое треба да биде заради Христа достојно за голема грижа, како што е напишано: „Оној што не Му ја покорува својата волја на Бога, тој потпаѓа под власта на Божјиот противник. Затоа, она што ти се чини дека е нешто малку, она што си должен да го извршуваш во својата ќелија, тоа е всушност ограден зид против оние, кои сакаат да нѐ заробат. Овие правила мудро ги установиле светите отци со утврдените црковни богослужби, заради запазување на нашиот живот; ова го сметаат за нешто неважно само оние, кои се безумни и кои го занемаруваат штетното што произлегува од тоа. Но, гледај, да не владее незауздената слобода и во почетокот и во средината на духовниот пат, бидејќи таа е мајката на страстите. Затоа, многу е подобро да се самопринудуваме подвижнички и да не го изоставаме она што ни се чини нешто мало и без значење и со тоа да му даваме место на гревот. Зашто, крајот на ваквата неразумна слобода е страшно робување“.

Малку понатаму, тој говори врз основа на своето лично искуство: „Колку се слатки сладострасните покани! Некој, некогаш може да ги отсече страсните дела и со оддалечувањето од нивните предмети да востанови некаков мир во себе и да му се радува на спокојот од нив, но тешко е, многу е тешко, спротивставувањето на страсните покани. Гревовите не ги сакаме, а поканите што нѐ водат кон нив, со наслада ги прифаќаме; така, тие стануваат, всушност, причина за нашите гревови. Оној што ги сака страсните сласти, тој, и без да сака, е заробен од нив, па така станува роб на своите страсти. Оној што ќе ги намрази своите страсти – престанува да греши, а кога ќе ги исповеда – добива простување за нив. Не може човекот да ја остави својата гревовна навика пред да го намрази гревот, а и не може да добие простување – пред да ги исповеда своите гревови; едното служи како причина за вистинско смирение, а другото за скрушеност, која се раѓа од срамот во нашето срце“. И уште: „Нема грев што не може да биде простен, освен оној за којшто не се каеме“. Впрочем, доволно е ова што го кажавме.

А ти, откако ќе ги испееш спомнатите часови, седни и јади, молејќи се додека јадеш, така што, правејќи го ова, со Божја помош, да ја придобиеш навиката, според заповедта, непрестано да се молиш. – Но, храната, која, според неискажливата премудрост на Создателот, го закрепува телото, нека почека малку, та пред тоа да ги слушнеш зборовите, кои ја закрепуваат и оживуваат душата, а таа храна е, според зборовите на светите отци, свештената и благодатна молитва, а ова е потполно справедливо, затоа што душата е поскапоцена од телото.

29. Уште за молитвата и за тоа дека треба непрестајно да се молиме

Како што ова наше тело, по излегувањето на душата од него, умира и почнува да смрди, така и душата, која е неподвижна на молитва, всушност, е мртва, бедна и смрдлива. Затоа, да се биде лишен од молитвата – значи, полошо и од самата смрт. На ова, добро нѐ поучил големиот пророк Даниил, кој сметал дека е подобро да умре, отколку да остане без молитва, макар и за кратко време (сп. Дан. 9 глава).

За ова добро нѐ учи и свети Јован Златоуст, велејќи: „Секој што се моли – со Бога разговара. А колку е тоа нешто големо: да се биде човек и да се разговара со Бога, тоа секој од нас го разбира, но тешко ќе може некој со зборови ова да го искаже, зашто оваа чест го надминува дури и ангелското достоинство.“ – Уште: „Молитвата е основната работа на ангелите и на луѓето; во делото на молитвата нема ништо средно; таа е вистинската граница меѓу различните природи: таа те одделува од неразумните суштества и те соединува со ангелите. И оној што во целиот свој живот се труди да се моли и да Му служи на Бога, набрзо станува сличен на ангелите според својот живот: чист, благородствен, мудар и со разбирање.“ И уште: „Кога ѓаволот ќе ја види душата, која е оградена со добродетели, тој не смее да ѝ се приближи; се плаши од моќта и силата што ѝ ги дава молитвата која ги храни повеќе, отколку земната храна што го поткрепува телото.“ И уште: „Молитвите се нерви на душата. Како што телото се одржува во живот и здравје, се движи и покажува отпорност додека се здрави нервите, но кога тие ќе бидат пресечени или разболени, тогаш се пореметува и хармонијата на целото тело, така и душите крепнат со помошта на светите молитви, стануваат крепки и лесно одат по патот на побожноста. И ти, ако се лишуваш од молитвата, ти се изложуваш на истата опасност, на која е изложена рибата кога ќе ја извлечат од вода, за што, како што водата е живот за рибата, така е молитвата живот за твојата душа; молитвата можеме преку воздухот и водата да ја издигнуваме до небесата, а со неа и ние да се искачуваме на небо и да бидеме близу до Бога.“ И уште: „Молитвата и молењето ги прават луѓето храмови Божји; и како што златото, скапоцените камења и мермерот што ги украсуваат царските домови, така и молитвите ги украсуваат храмовите Христови, душите на верниците. Има ли поголема пофалба за молитвата од таа што, таа нѐ прави да бидеме храмови Божји, да Го примиме во себе Оној Кого не Го собираат ни небесата? Ете, Тој, преку молитвата, влегува во живата душа.“ И уште: „И од ова може да се види силата на светите молитви, што Павле, како окрилен, ја заобиколил целата вселена, живеел во зандани, врзуван во железни вериги, бичуван, живеел во маки и страдања, бесови изгонувал, мртви воскреснувал, болести излекувал, никогаш и во ништо не се надевал на луѓето, кога се трудел да ги спасува луѓето, туку само со молитвите ја оградувал душата своја, секогаш брзал кон молитвите како кон свој главен подвиг и со успех ги овенчувал сите свои дела, затоа што молитвата е дарителка на воскресението на мртвите и на сѐ друго. Зашто, каква што е силата на водата во дрвјата, таква е и силата на молитвата во животот на светиите.“ И уште: „Молитвата е причината на спасението и извор на бесмртноста, ѕид ограден на Светата Црква, ѕид неразрушлив, тврдина несовладлива, страшна за бесовите и спасоносна за делото на побожноста.“ И уште: „Како што по царицата, која влегува во некој град, следува и големо богатство, така и по молитвата, која навлегува во душата, навлегува и секоја добродетел.“ И уште: „Она што е основата за домот, тоа е молитвата во нашата душа; затоа, треба да ја поставиме како основа таму, како основа и корен, и врз неа, со ревност, да ги надградуваме и целомудрието, и грижата за сиромасите, и извршувањето на сите Христови заповеди.“ И уште: „Ревносната молитва е светлина на умот и на душата, светлина што не угаснува и што не престанува; затоа духовниот наш непријател толку многу нечисти помисли вложува во нашиот ум и собира толку многу лоши работи во нашата душа, и толку богопротивни помисли во неа, за кои никогаш не сме ни помислувале, и со сето тоа ја натоварува нашата душа, за време на нашата молитва.“

И сети Григориј Богослов говори: „Повеќе и почесто треба да си спомнуваме за Бога, отколку што вдишуваме и издишуваме воздух.“ Исто така, тој вели: „Почесто помислувај за Бога, отколку што дишиш.“

-И свети Исак Сирски пишува: „Без непрестана молитва не можеш да Му се приближиш на Бога.“ И уште: „Ако по молитвениот труд, на нашиот ум му наложиме некаква грижа, тоа предизвикува расеаност на нашите помисли.“ – И уште: „Секоја молитва, во која не се умори телото и не се скруши срцето, слична е на недоносеното дете во утробата на мајката, зашто таквата молитва е без душа.“

-И свети Јован Лествичник говори: „Молитвата по својата суштина е општење (сосуштествување и слевање во едно битие), соединување на човекот со Бога; а по своето дејство, молитвата е стоење на светот, измирување со Бога, мајка и ќерка на солзите, умилостивување за гревовите, мост преку искушенијата, заштитен ѕид од страданијата, скротување на брановите, дело на ангелите, храна на сите бестелесни сили, идна радост, дејствување што нема ни крај ни граница, извор на добродетелите, закрилничка и причина на добрините, невидливо преуспевање, храна за душата, просветување на умот, секира за очајанието, доказ на надежта, разрешување на веригите од жалоста, богатство на монасите, сокровиште на безмолвниците, постепено намалување и исчезнување на гневот, огледало на преуспевањето, пројавување на големина на верата на секого, прикажување на устројството и состојбата на душата, известителка на иднината, белег на прославувањето. За оној што вистински се моли – молитвата е – мачилиште, судилиште и престол на Господа, пред да се појави престолот“; И уште: „Молитвата не е ништо друго, освен отуѓување од видливиот и невидливиот свет.“

И свети Нил Синајски говори: „Ако сакаш да ја придобиеш молитвата, тогаш откажи се од сѐ, за да наследиш сѐ.“ И уште: „Молитвата е издигнување на умот кон Бога.“ – И уште: „Молитвата е разговор на умот со Бога.“ – И уште: „Како што е лебот храна за телото и добродетелта – за душата, така и молитвата – духовна храна за умот.“

Вака треба да размислувате за молитвата, како храна за душата.

А сега е вистинското време кога треба да говориме за храната на телото, за нејзината мерка, за нејзината количина и нејзиниот квалитет. Кратко речено, за тоа каква таа треба да биде – според нашите сили.

30. Како треба да се храни оној што безмолствува

Напишано е: „Земи си пченица и јачмен, грав и леќа, просо и ‘рж, исипи ги во еден сад и направи си од нив лебови, според бројот на деновите… јади ги со мерка… И вода пиј со мерка“ (Језек. 4, 9-11), колку што е потребно за оној што се подвизува, за да може да живее зашто, како што говори еден од светите отци, ако не дадеш крв, не можеш да Го примиш Духот. И великиот Павле говори: „Го истоштувам и го поробувам телото, та проповедајќи им на другите, и самиот отфрлен“ (1. Кор. 9, 27). И божествениот Давид вели: „Колената ми изнемоштија од пост, а телото мое поради недостиг од масло“ (Псал. 108, 24). – И свети Григориј Богослов пишува: „Со ништо толку не Му се угодува на Бога, како кога страдаме и кога се лишуваме од нашите телесни потреби заради Него. И со ништо не се привлекува Божјото човекољубие – како со нашите солзи“. – А свети Исак Сирски вели: „Како мајката што се грижи за своето чедо, така и Христос се грижи за телото на оној што се подвизува, кој поднесува телесни лишувања заради Него; Тој е секогаш близу до неговото тело“. И уште вели свети Исак Сирски: „Во наситената утроба нема гледање на Божјите тајни.“ – И уште: „Како што оние кои сеат солзи ќе жнеат снопје на радост, така ќе се исполнат со радост и оние кои поднесуваат телесни лишувања заради Господа – ќе се исполнат со радост.“ И уште: „Блажен е оној што го препречил влезот на сладострастието во себе, кое го одделува од неговиот Создател“.

Уште: „Во текот на долговремените искушенија, од лева и од десна страна, не еднаш сум дошол до сознание, примајќи безбројни удари од противникот, откако се удостојував тајно со голема поткрепа, во текот на многу години, стекнав голема опитност и со силата на Божјата благодат – опитно го дознав следново: – основата на сѐ што е добро, избавувањето на душата од демонското ропство, патот што води кон светлината и животот, сето ова е собрано во следниве работи: да се собереме во едно и секогаш да постиме, да постиме правилно и благоразумно според правилата за воздржување на стомакот, со тоа што ќе настојуваме да живееме на едно место, да не одиме наоколу, и да бидеме непрестано со богомислие. – Оттаму е покорноста на сетивата и чувствата; оттаму скротувањето на свирепите страсти кои беснеат во телото; оттаму тишината на помислата; оттаму светлите раздвижувања на мислите; оттаму ревноста кон добродетелните дела; оттаму возвишените и истенчени претстави на умствените претстави; оттаму неизмерните солзи кои течат во секое време и спомнувањето за смртта; оттаму чистото здравоумие, сосема оддалечено од секакво мечтаење, кое ја искушува мислата; оттаму проникливоста и далекувидоста; оттаму длабоки и таинствени поимања, кои ги добива умот преку божествените зборови; внатрешните движења што настануваат во душата; разликување и одвојување на духовното, како во вистинските свети сили и вистинските виденија, така и во суетните мечтаења.

-Оттаму оној страв на патиштата и на патеките, кој ја прекинува мрзливоста и неработењето -оној пламен на ревноста, што ја уништува секоја опасност и го одгонува секој страв, пламеност што ја отфрла секоја желба, ја избришува од умот и заедно со сѐ друго го приведува до потполно заборавање, заборавање на сѐ што е изминало. Накусо речено, оттаму е слободата на вистинскиот човек, духовната радост, радоста на душата и воскресението заедно со Христа во Неговото царство.

-Ако некој се покаже невнимателен кон овие работи, тој треба да знае, дека не само што ќе си нанесе штета во сето она што го рековме, туку ќе ја растресе и основата на самите добродетели со занемарувањето на овие две добродетели. И како што се тие, ако ги задржиме во себе и ако живееме во нив, – стануваме почеток на божественото дејствување во душата, врата и пат кон Христа, а, ако се оддалечиме од нив, тогаш ќе дојдеме до двата порока, кои им се спротивни: телесното талкање и срамното чревоугодие. Ова се начелата, кои се спротивни на сѐ она што веќе го кажавме; тие им даваат место на страстите во душата“.

На друго место, истиот духовен учител, пишува: „Оние што се мрзливи и немоќни во почетокот на својот монашки подвиг, тие не само што се плашат од демонските искушенија и од други слични духовни борби, туку се плашат и од шумолењето на лисјата на дрвјата и се избезумуваат, се плашат и од гладувањето поради немаштијата, па се победувани и од најмалата немоќ, – се одрекуваат од подвигот и се враќаат во светот. Вистинските и опитните подвижници не се пренаситуваат со јадење леб и овошје, дури и тогаш кога се хранат со суви лисја, не си допуштаат да каснат нешто пред определениот час, туку во телесна немоќ лежат на гола земја; нивните очи одвај гледаат од прекумерната истоштеност на нивното тело, па дури и тогаш кога се близу до разделувањето со своето тело, не дозволуваат да бидат победени, не отстапуваат од одлуката на својата слободна волја, затоа што сакаат повеќе да направат насилство над себеси од љубов кон Бога, повеќе сакаат да се трудат за придобивање на добродетелите, отколку да го имаат својот привремен живот и секое земно задоволство во него. И кога ќе ги нападнат искушенија, тие се веселат и преку нив уште повеќе се усовршуваат. Дури и тогаш кога се наоѓаат во тешки трудови, и тогаш не се колебаат во Христовата љубов; сѐ додека не го загубат својот живот, имаат пламена желба да ги издржат храбро сите напади и никако да не отстапат, бидејќи се свесни дека преку тоа се усовршуваат“.

Согласувајќи се со овие поуки и со сличните на нив и, потчинувајќи им се на нив, и премудриот Соломон советува: „Сите патишта твои нека бидат прави. Не скршнувај ни десно, ни лево; оддалечи ја ногата од злото“ (Изрек. 4, 26-27), а ние ти го даваме овој среден устав во однос на тоа како треба да се храннш, кој се состои од следниве правила:

31. Како треба да се храни подвижникот во понеделник, среда и петок

Во овие три дена од седмицата секогаш прави деветица: храни се еднаш дневно и тоа во деветтиот час. Тогаш, изеди три осмини од фунта леб (околу 200 грама) и суви јадења, но не до наситување и испиј три до четири чаши вода. Правилото 69 на светите апостоли го одредува следново: „Ако епископ, свештеник, ѓакон, чтец или црковен пеач, за време на светата Четириесетница, или во среда и во петок не пости – да се расчини, освен во случај, ако е телесно немоќен, а, ако е мирјанин – да биде одлачен од Црквата.“ – Постот во понеделник го востановиле светите отци подоцна,

32. Како треба да се храниме во вторник и четврток

Во вторник и четврток примај храна двапати дневно. И тогаш јади исто толку леб, околу 200 грама, некакво варено јадење и нешто малку од сувите јадења, но сето тоа прави го воздржливо и, ако употребуваш вино, испивај три до четири чаши растворено со вода. Навечер изеди само половина леб од она што ти е дозволено за ручек, нешто од сувите јадења, нешто овошје, а вино, помешано со вода, испиј една, а најмногу две, тогаш кога твојата жед е особено неподнослива.

Впрочем, жедта многу им помага на солзите, ако го има уште за сожител и бдеењето. За ова свети Јован Лествичник го вели следното: „Жедта и бдеењето го скрушуваат срцето, зашто од скрушеното срце течат солзите“. И свети Исак Сирски пишува: „Истрпи ја жедта заради Бога; Бог ќе те напои со Својата љубов.“

А, ако е за тебе подобро и, ако сакаш повеќе и во тие денови да се храниш само еднаш на ден, зашто постот и воздржувањето се првата добродетел; оваа добродетел е мајка, корен, извор и основа на секое добро. Некој од нехристијанските мудреци има речено: „Избери го најдобриот начин на живеење, а потоа потруди се да го направиш пријатен.“ А некој од богоносните отци рекол: „Почетокот на плодоносноста е цветот, а почетокот на дејствителниот живот – воздржувањето“ (Свети Нил Синајски).

Сето ова што го рековме до сега, а и она што ќе го кажеме понатаму, можеби за многумина ќе биде неудобно или дури и неможно. Но, кој ќе го сврти своето внимание на плодноста од цутењето и ќе почне со очите на умот да ја набљудува славната состојба, која настанува од ова, тој ќе признае дека не е тешко, со помошта на Господа Исуса Христа и со својата ревност за тоа, според силите што ги има, па ќе почне и со зборови и со дела да говори дека сето тоа може лесно да се извршува, па за потврда на тоа, како печат ќе го потврди со своите дела и зборови. – И свети Исак Сирски пишува: „Скудниот леб на трпезата на чистиот уште повеќе му ја очистува неговата душа – на оној што јаде од секоја страст… од трпезата на оние што постат и престојуваат во бдение, од оние што се трудат за Господа, – земи го лекарството за својот живот и разбуди ја умртвеноста на твојата душа. Зашто, меѓу нив се наоѓа Возљубениот Кој ги осветува нивните напори, а сиромаштијата на нивната трпеза ја претвора во неискажлива сладост; Неговите духовни, небесни служители, ги осенуваат – и нив и нивните свети јадења“. Уште: „Миризбата на испосникот е многу слатка; среќавањето со него го весели срцето на разумниот… Господ го љуби однесувањето на воздржливиот“.

33. Како треба да се храниме во саботите како и за бденијата, и како треба да се прима храната во тоа време

Секоја сабота, освен Велика Сабота, треба двапати да јадеш, како што е веќе речено за вторниците и четвртоците, ова е и според она што го пропишуваат правилата, а и затоа што преку целата година треба да служиш бдение спроти неделните денови, освен на сирна недела, или и тогаш, кога во неделата ќе падне некој голем Господов празник или празник на некој од големите светии. Тогаш, служи го бдението во тие дни, а во денот на Господа, во неделите – изоставај го. – Но, и во едниот и во другиот случај, во саботите земај храна двапати. Впрочем, бидејќи е корисно за тебе секогаш да се принудуваш на ноќно бдеење, тогаш е многу подобро за тебе да не гледаш само на неделните бдеења, туку и во другите денови труди се да ги служиш. Ползата од тоа и ти самиот набрзо ќе ја увидиш, а ние ќе кажеме заедно со зборовите на пророкот: „Тогаш твојата светлина ќе се јави како зора, и твоето здравје наскоро ќе процути, твојата правда ќе тргне пред тебе и славата Господова ќе те придружува“ (Иса. 58, 8).

И свети Исак Сирски вели: „против секој грев и против секоја похот, трудот на бдеењето и на постот е почетокот, особено за оној што се подвизува против гревот што е во него и по тоа се распознава белегот на омразата према гревот и похотaта кај оние што се подвизуваат во оваа невидлива борба. А, речиси, и сите страсни напади со постот почнуваат да се намалуваат во оваа невидлива борба. По постот – на подвижникот, особено му помага бдеењето, оној што сака да собеседува со бдеењето станува пријател на целомудрието. Како што пренаполнувањето на стомакот и долгото спиење доведуваат до раслабеност и распалување на блудната похот, кои се почетокот на сите зла, така се и добриот пост и будното бдеење во служење на Бога – го осветлуваат Божјиот пат и се основа на секоја добродетел.“ – Уште: „Душата што се осветлува со спомнувањето на Бога во непрестано бдеење дење и ноќе – станува Божјо живеалиште, за нејзино утврдување и осигурување; станува за неа облак, што ја осенува и покрива во сите дни и огнена светлина, која ја осветлува ноќе“ (сп. Псал. 77, 14), – Уште: „Избери си ја слатката работа – секогашното бдеење во ноќите, преку кое сите свети отци го соблекле својот стар човек и се удостоиле со добивањето на обновен ум. Во сите тие часови, душата го чувствува бесмртниот живот и преку ова чувство се ослободува од темнината на страстите и Го прима Светиот Дух. – Уште: „Почитувај го дејството на бдеењето, за да најдеш утеха на твојата душа.“ -Уште: „Човеку, не мисли дека во сето монашко подвижништво има нешто поголемо од монашкото бдеење.“ – Уште: „Монахот, кој се наоѓа во бдеење, исполнето со расудување на умот не гледај го како да има тело, зашто неговото дејствување е навистина дејствување на ангелските сили.“ – Уште: „Душата што се труди во бдеењето, слично на ангелското, ќе има очи серафимски; со нив непрестано ќе ги гледа небесните виденија.“

Овие бдеења минувај ги во молитва, пеење псалми и читање – чисто, нерасеано и со скрушено умиление, сам или заедно со саканиот и едномислен брат твој. По секое твое бдеење, дозволувај си, заради вложениот труд, што си го вложил во твоето бдеење – да земеш нешто храна и пиење на вечерата, а имено: изеди околу 100 грама леб и кон тоа додај и нешто сува храна, колку што ќе ти биде потребно; испиј и две до три чаши вино, разредено со вода. Но, внимавај, кога имаш бдеење во деновите кога јадеш само еднаш и тоа околу деветтиот час (во 3 часот попладне); не нарушувај го тогаш твојот пост. Ова разрешување за земање вонредна храна се прави само по служење на сеноќното бдение.

34. Како треба да се храниме во неделите, како и за други работи, а, исто така, и за трудот и за смирението

И во неделите, како и во саботите, храни се двапати дневно. Ова да се пази вака како што е установено, а тоа е направено така поради нашата немоќ. Вака постапувај и во сите денови, за кои ни заповедале светите отци така да правиме, како и она што е установено со некој долг обичај, поради некакви долги причини. Во тие дни земаме не еднаш храна, не јадеме суво јадење, туку јадеме од сѐ што ни е дозволено и овошје, ако го имаме, но, се разбира, сѐ со воздржливост и во определена количина, зашто воздржувањсто во сѐ е прекрасна работа. А кога сме телесно немоќни, тогаш, како што рековме, можеме да земаме од сѐ што ни е дозволено, без да се срамуваме, заради нашата телесна слабост и истоштеност. Зашто и светите отци нѐ учат да бидеме страстоубијци, а не телоубијци. Ова што го говориме за храната и за разрешувањето, не се однесува на мирјаните, туку само на нас монасите. Од сето ова, јади со благодарност, за слава Божја, за да ја избегнеш горделивоста; само не дозволувај си излишност.

-Свети Исак Сирски пишува: „Скудноста на работите го учи човекот на воздржливост, дури тогаш кога тоа не го сака. Напротив, кога имаме сѐ во изобилство и кога сето тоа ни е достапно, тогаш ни е тешко да се воздржуваме.“ Не го сакај спокојството на телото, зашто според зборовите на свети Исак Сирски: „Душата што го засакала Бога само во Него се успокојува. Затоа, избери за себеси труд и смирение, зашто, според зборовите на некој од светите, „само трудот и смирението Го придобиваат Христа.“

35. Како треба да живееме и како треба да се храниме за време на постите, особено за време на велигденските пости

Мислиме дека е непотребно подробно да говориме за тоа како треба да живееме и како треба да се храниме за време на постите. Она што ти го рековме во врска со деновите на деветниците, за тоа како тогаш треба да се храниш, така постапувај и во деновите на сите пости, особено во деновите на велигденските пости, освен во саботите и неделите. Но, ако можеш, биди тогаш построг према себе, ако можеш, и уште потрезвено, особено во светата Четириесетница, која е како некој десеток за Бога од Целата година, а на Христовите победители им разделува награди за подвизите што ги правеле во чест на пресветиот празник на Христовото воскресение.

36. За расудувањето, за умртвеноста во дејствувањето и за послушноста

Впрочем, сето ова треба да го правиш со многу внимателно расудување заради мирното запазување на устројството на твоето срце – за задоволување на потребите на твојата двојна природа. Премудриот Соломон говори. „Со мудрост куќа се изградува и со разум се зацврстува, а со умешност нејзините простории се исполнуваат со секакви скапоцености и добра“ (Изрек. 24, 3-4).

– Божествениот Таласиј пишува: „Расудувачката скудност и теснотијата се царски пат; а неразумното истоштување и безумната неуредност во исхраната се подеднакво штетни, зашто се прават без доволна разумност.“

-И свети Исак Сирски вели: „По прекумерната истоштеност на телото следува несреденост и побрканост на мислите; по неумерената работа – униние, а по унинието – прелест. Прелестите се разликуваат една од друга: по првата прелест следува блудната борба, а по втората – напуштањето на својата безмолвна ќелија и постојаното преминување од место во место. А умерената и трпелива работа, иако сврзана со мака, нема цена. Намалувањето на подвижничкото самоизмачување ја умножува гревовната сласт, а неумереноста во неа ја раѓа прелеста“.

-И свети Максим Исповедник пишува: „Не грижете се само за телото, туку кога ќе му одредиш подвиг според неговите сили, целиот свој ум сврти го кон твојата душа. „Зашто, телесното обучување е малку корисно, а побожноста е полезна за сѐ, бидејќи во себе има ветување за сегашниот и за идниот живот“ (1. Тим. 4, 8). А кога мерката на телото ќе претежни, па ќе почне да ја измачува и притиска душата, влечејќи ја кон она што е опасно по неа, како што е напишано: „Телото сака противни работи на духот, а духот – противни на телото“ (Гал. 5, 17); тогаш ти самиот, откако ќе го зауздиш со уздата на воздржливоста, совладувај го сѐ додека, и без да сака, да почне да му биде послушно на она што е подобро од него – на духот, спомнувајќи си ги зборовите на великиот Павле: ,Ако нашиот надворешен човек тлее, внатрешниот од ден на ден се обновува“ (2. Кор. 4, 16)“.

-И свети Исак Сирски пишува: „Предај се себе да умреш во подвизи и да не живееш во мрзливост, зашто не само оние, кои за својата вера во Христа примиле смрт – се маченици, туку и оние што умираат заради запазувањето на заповедите.“ Уште: „Подобро е да умреме додека сме во подвизи, отколку да живееме во гревовна паднатост. – Уште: „Главно е сѐ што правиш – да го правиш според советот на твојот духовен отец во Исуса Христа, зашто тогаш, на таков начин, со помошта на Божјата благодат, – и она што е тешко и стрмно бива лесно, така што тогаш ќе ти се чини дека одиш по рамно и наудолно.“ Но, време е да се вратиме кон она што го пропуштаме.

37. За тоа како подвижникот треба да го минува времето од земањето на храната до залезот на сонцето, како и за тоа, дека божествените дарови ни се даваат и придодаваат според нашите трудови и дела

Откако ќе се поткрепиш со храна, каква што му е дозволена на подвижникот, според зборовите на божествениот Павле: „Секој натпреварувач се воздржува од сѐ“ (1. Кор. 9, 25); седни и читај што е можно повеќе од списите на светите отци, а особено оние, кои поучуваат за трезвението; а потоа, ако се деновите долги, поспиј еден час, а потоа, откако ќе станеш, поработи малку рачна работа, молејќи се истовремено. А потоа, пак помоли се, како што е веќе кажано. А по молитвата, пак читај, размислувај и поучувај се, но труди се да се смируваш и да се сметаш пониско од сите луѓе.

Зашто и Господ говори: „Секој што самиот себе се возвишува, ќе биде понизен, а кој се понизува себе самиот, ќе биде возвишен“ (Лука 18, 14); уште: „Кој мисли дека стои, нека гледа да не падне“ (1. Кор. 10, 12); уште: „Бог се противи на горделивите, а на понизените им дава благодат“ (Јак. 4, 6; Изрек 3, 34). Уште: „Почеток на гордоста е оддалечувањето од Господа“ (Мудр. Сир. 10, 14); Уште: „Горделивите го престапија законот многу“ (Псал. 118, 51); и уште: „Не ставајте си во умот високи работи, туку предајте се кон скромни нешта“ (Рим. 12, 16).

И божествениот Златоуст говори: „Најдобро мисли за себеси оној, кој мисли дека е ништо, а на Бога ништо не Му е така мило, како што Му е мило тогаш кога се сметаме дека сме од сите луѓе најпоследни и најлоши.“

И свети Исак Сирски говори: „Тајните им се откриваат на смирените.“ – Уште: „Таму каде што израснува смирението, таму се излива Божјата слава.“ – Уште: „На благодатта ѝ претходи смирението, а на казната високото мислење за себе.“

-И свети Варсануфиј пишува: „Ако вистински сакаш да се спасиш, тогаш покажи ја твојата послушност на дело; нозете твои издигни ги над земјата, а умот твој возвиси го на небото; со помислите твои биди таму дење и ноќе, но при тоа, колку што имаш сили, сметај се за презрен; труди се да се сметаш подолу од сите луѓе. Тоа е вистинскиот пат; освен него друг пат кон спасението не води, како што вели божествениот Павле: „сѐ можам преку Исус Христос, Кој ме крепи“ (Филип. 4, 13). Уште: „Оние што се натпреваруваат на стадион, трчаат сите, но само еден добива награда. Па така трчајте и вие, за да добиете“ (1. Кор. 9, 24). Ова го сведочам пред вечниот Бог, пред живиот Бог, Кој сака вечен живот на секого, којшто го бара“.

И свети Јован Лествичник пишува: „Не постев јас, не правев бденија, не спиев на гола земја, туку се смирував, мислев за себе дека сум ништо, и набрзо ме спаси Господ“ (сп. Псал. 114, 5).

И пак свети Варсануфиј говори: „Безгрижноста ќе те приближи кон градот; непочитувањето према себе, сметањето дека си последниот човек меѓу луѓето – ќе те всели во градот, а умртвувањето за секој човек те прави – наследник на градот и на неговите сокровишта.“ – Уште: „Ако сакаш да се спасиш, сметај се за ништо, и брзај напред.“ – И уште: „Да се сметаме за ништо, значи – со никого да не се споредуваме, да не говориме за нашите добри дела, да не говориме за она што сме направиле.“

По ова пак моли се чисто и нерасеано, моли се, сѐ додека дојде вечерта. Тогаш направи ја обичната вечерна богослужба и дај отпуст, верувајќи со чисто срце, дека соодветно со нашите трудови и копнежот по добродетелите, воопшто кон нашиот подвижнички труд, Бог ни ги доделува Своите дарови, венци и радости, како што говори псалмопеачот Давид, велејќи: „Кога се намножуваат тешкотиите и во срцето мое, Твоите утехи ја развеселуваа душата моја“ (Псал. 93, 19). И Спасителот вели: „Дојдете кај Мене сите изморени и обременети и Јас ќе ве успокојам“ (Матеј 11, 28); а светиот апостол Павле пишува: „Само ако со Него (Христа) страдаме, та со Него и да се прославиме. Зашто мислам дека страдањата на сегашното време не се ништо спрема славата, која треба да се открие кон нас“ (Рим. 8, 17-18).

И свети Максим Исповедник, којшто е премудар во разбирањата во божествените работи, говори: „Причината за разделувањето на божествените дарови е мерката на верата на секого од нас, зашто колку е нашата вера посилна, толку е посилна и нашата ревност да го правиме она што сме должни да го правиме според верата. Затоа, оној што дејствува според својата вера и со тоа покажува каква е и колкава е неговата вера, па према тоа ќе ја прими и соодветната благодат од Бога. Затоа грешат завидливите према оние што напредуваат, зашто секој добива од Бога според својата вера и своите трудови; благодатта се дава на оние што веруваат добро и кои се трудат.

Најпосле, моли Му се на Бога со сета своја душа, а останатото време од твојот живот да го поминеш во мир и покајание, без болести, непосрамено и мирно, и да дадеш добар одговор на Страшниот суд на Господа и Бога и Спасителот наш Исус Христос.

38. Чистата молитва е повеќе од секоја друга работа

Освен ова што ти го кажавме до сега, брате, знај оти сите спомнати начини и правила или, ако сакаш, и сите различни дејствувања – сѐ установено и озаконето затоа – што ние уште не можеме да се молиме чисто и нерасеано. Затоа, кога ќе успееме да се молиме чисто и нерасеано, со помошта и благодатта на нашиот Господ Исус Христос, тогаш ќе ги оставиме сите тие различни работи и ќе се соединиме со Единиот Бог непосредно и несфатливо за разумот, како што рекол и славниот свети Григориј Богослов: „Кога ќе се соедини Бог со боговите, односно со богопогодните луѓе и кога ќе биде спознаен од нив, тогаш Светиот Дух ќе направи во нивните срца суштествено озарување.“ – А ова настанува како последица на чистата, срдечна и нерасеана молитва. Ретко некои, едвај еден од илјада, се удостојува, со помошта на Божјата благодат, да достигне до ваква состојба. А оној што ќе се издигне и над него и ќе се удостои со духовната молитва, тој ќе се удостои со откровенија на тајните од идниот живот, а со ова се удостојуваат сосема малкумина, кои се појавуваат само одвреме – навреме – со помошта и милоста на Божјата благодат како што пишува и свети Исак Сирски: „Како што од многу илјадници се наоѓа само еден, кој ги исполнува заповедите, сѐ што е според духовните закони, кои достигнале врвна духовна чиста молитва, ќе го преминат пределот и ќе се удостојат да ја гледаат тајната, зашто сосема се малкумина оние кои се удостојуваат да ја достигнат чистата молитва, а многумина се оние што со неа воопшто не се удостојуваат. А кој што ќе ја достигне онаа тајна, која е по неа и зад нејзините граници, таквите се сосема ретки; едвај ќе се најде таков одвременавреме и тие – со помошта на Христовата благодат“…

Затоа и ти, ако сакаш да се удостоиш со таквите нови тајни на дело и со личен опит во Господа Исуса Христа, секогаш и во секој час, труди се да се молиш во твоето срце чисто и нерасеано, така што да напреднеш и да израснеш од дете што се храни на градите од својата мајка, до Христовата возраст, та заедно со верниот и мудар домоуправител (сп. Лука 12, 42) – да бидеш наречен блажен и да ти биде гласно одобрено, да ти биде речено дека одиш со зборови и со живот кон Бога и совршенството.

Свети Филимон за ова пишува, вели вака: „Брате, Бог да те удостои да се молиш дење и ноќе чисто и без расеаност со умот; не гледај на своето правило, туку напрегнувај се колку што имаш сили – да престојуваш во ова прилепување до Бога; и Тој ќе го просвети твоето срце заради твоето духовно дејствување.“

-И уште, некој од богомудрите отци го рекол ова: „Ако сакаш, и ако си во тело, да Му служиш на Бога, како што Му служат бестелесните, придобиј непрестајна и скриена во твоето срце молитва, и пред твојата смрт – душата твоја ќе биде како ангел.“

-Согласно со него пишува и свети Исак Сирски, така што, кога го прашал некој: „Што е најважно од сите трудови во безмолвниот живот, па кога ќе стигнеме до него, до совршенството во ваквиот живот, како ќе знаеме дека сме го постигнале?“ Тогаш овој му одговорил: „Тоа ќе се постигне тогаш, кога ќе се придобие чистата молитва. Зашто, тогаш кога ќе се придобие ваквата молитва, со тоа ќе се искачи на самиот врв на добродетелите и ќе стане живеалиште на Светиот Дух, а оној што не ја примил несомнено оваа благодат на Утешителот, тој не може лесно да ја има оваа молитва во своето срце. Затоа и се вели дека кога Светиот Дух ќе се всели во некого од луѓето, тогаш таквиот никогаш не отстапува од молитвата, зашто тогаш Самиот Свети Дух непрестано се моли во него (сп. Рим. 8, 26). Тогаш, и кога спие, и кога е буден, молитвата не престанува во неговата душа, туку и кога јаде, и кога пие, и кога спие, и кога работи нешто, дури кога е и во длабок сон, во неговото срце и тогаш, без посебен труд се присутни благопријатните мириси и воздивнувањата на оваа и ваква молитва. И тогаш, молитвата не отстапува од него, туку постојано, макар што надворешно замолкнува, таа внатрешно не престанува да свештенодејствува тајно. Затоа, некој од христоносците, молчењето на чистите го именувал молитва, зашто и тогаш движењата на нивните мисли се божествени, а движењата на нивното чисто срце и на нивниот ум се кратки гласови, со кои скриено Го воспеваат Скриениот“. И многумина други од богоносните отци, кои биле тајно учени од самата благодат, искажале многу слични работи, кои се достојни за вчудовидување, а што ние ги изоставаме, за да не биде преопширно ова што ти го пишуваме.

39. За бројот на коленоприклонувањата во текот на денот и на ноќта

Што се однесува до бројот коленоприклонувањата, знаеме дека божествените отци ни одредиле 300 и дека сме должни да ги правиме во првите пет дена на седмицата. Зашто во саботите и неделите, како и во некои други денови, поради некои таинствени и скриени причини, нам ни е заповедано да се воздржуваме од нив. Впрочем, познато е дека некои прават повеќе од 300 поклони, а други помалку, секој според своите сили и според својата желба. И ти прави толку колку што можеш според твоите сили. Впрочем, навистина е блажен оној, кој секогаш и во сѐ, што Му е угодно на Бога, се самопринудува, па кога се принудува и во правењето на поклоннте. Зашто „Царството небесно со напор се освојува и силните го грабаат“ (Матеј 11, 12).

40. За тоа дека раздавањето на Божјите дарови станува не само според големината на нашиот подвиг и нашата работа, како што рековме, туку и според нашата навика и нашите способности, според верата и нашата природна предрасположеност

Треба да го знаеме и тоа, дека раздавањето на Божјите дарови не бива само според големината на нашиот подвиг и на нашата работа, како што веќе рековме, туку и според нашата навика на ваквиот начин на живеење, според способностите, според нашата вера и према нашата природна расположеност.

Свети Максим Исповедник говори: „Умот е орган на премудроста; разумот е орган на знаењето; и на едното и на другото органот им е убедувањето, но и кон едното и кон другото е присутна верата, а природното човекољубие е орган на дарот на лекувањето. Зашто секој Божји благодатен дар му се дава на оној што природно има способност за него – како сила, како навика или како предрасположение. Имено: оној што го направил својот ум чист од секакви сетивни мечтаења, тој ќе добие премудрост; оној што го поставил својот разум да биде господар на вродените во нас страсти, мислиме, над гневот и над похотите, тој ќе добие знаење; оној што според својот ум има непоколеблива убеденост во божествените работи, тој ќе ја добие верата, која може сѐ; оној што преуспеал во природното човекољубие, тој, откако ќе го победи своето самољубие, го прима дарот на исцелувањето.“ И сето ова е така.

А ти, гледај никој да не ги знае твоите дела, освен твојот настојател или твојот духовен раководител, молејќи се усрдно и за нас недостојните, кои говориме за доброто, но не го правиме, да се удостоиме да го правиме она што Му е угодно на Бога, а потоа да им говориме на другите и да ги советуваме. Зашто, според зборовите на Господа, „оној што ќе ги исполни и поучи, тој ќе се нарече голем во царството небесно“ (Матеј 5, 19), а тебе, Седржителот и милостивиот Господ, да ти подари сила да го ислушаш сето ова со разбирање и да го извршуваш со целосна усрдност, зашто, според зборовите на божествениот Павле, „пред Бога не се праведни оние што го слушаат Законот, туку ќе се сметаат за праведни само оние што постапуваат според Законот“ (Рим. 2, 13). И да те научи Бог на секое добро и спасително дело, а во претстојното умствено и свето работење да те раководи Светиот Дух, по молитвите на сите светии. – Амин.

Но, бидејќи, понапред рековме нешто за дејствителната расудителност, а сега е време кога треба да кажеме повеќе накусо, според нашите сили, за сеобемната и најсовршена расудителност, зашто таа е поголема од сите добродетели, според сведоштвото на нашите велики отци.

41. За сеобемната и најсовршена расудителност, како и за оние што живеат противприродно и плотски, природно и душевно, и оние што живеат натприродно и духовно

Оној што живее плотски и противприродно и што дејствува така, тој сосема ја загубил својата расудливост, а оној што се отклонил од неа и поставил почеток да прави добро, како што е напишано: „нека се клони од зло и нека прави добро“ (Псал. 33, 14), тој, бидејќи уште навлегува во областа на доброто и го приклонува своето уво кон учењето, некако проникнува кон некакво чувство на расудливост, која му е својствена на почетникот во духовноста, во монашкиот живот. А оној кој живее и дејствува душевно и разумно, поради што се нарекува и среден, тој, според својот степен на издигнатост, го гледа и го опсудува и она што се однесува и што не се однесува на оние што се слични како него. На крајот, оние што се над природата и што живеат духовно, бидејќи ги изминале степените на страсното, почетништвото во монаштвото и средината, како и оние, кои, со помошта на Христовата благодат, достигнале совршенство, односно вистинската просветеност и најсовршената расудителност, се гледаат себе најјасно, а ги гледаат сите и за сите расудуваат точно, а тие самите не се од никого точно видени и никој за нив не расудува така како што е, иако сите ги имаат пред себе и ги гледаат, како што говори апостолот: „Духовниот, пак, човек испитува сѐ, а него никој не може да го испитува“ (1. Кор. 2, 15).

42. Уште за расудителноста и за споредувањата

Од овие што ги спомнавме, првиот е сличен на оној што оди по длабока ноќ и низ непрониклива темнина, така што, талкајќи низ непрегледната темнина, не само што не гледа и не расудува, туку и не знае каде оди и каде ги насочува своите чекори, како што вели Спасителот: „Кој оди по темнина, не знае каде оди“ (Јован 12, 35).

Вториот е сличен на оној што оди низ осветлена ноќ, осветлена од ѕвездите, често се препнува од камењата на нерасудителноста и не ретко паѓа. Тој малку се гледа себе си, а ги гледа и сенките околу себе, нешто гледа и за нешто расудува како што е напишано: „Стани ти што спиеш, воскресни од мртвите, и Христос ќе те осветли!“ (Ефес. 5, 14).

-Третиот е сличен на оној што оди во ноќ, која е осветлена со полна месечина; нему патот му го осветлуваат зраците на месечината. Тој оди сигурно и гледа прилично далеку пред себе; се гледа себе како во огледало и расудува и за себе и за оние што одат со него, според апостолските зборови: „Ние имаме нешто уште поверно, а тоа е пророчкото слово; и добро правите што нему му обрнувате внимание, како на светило што свети на темно место, додека денот осамне и Деницата засвети во вашите срца“ (2. Петр. 1, 19).

-Четвртите се слични на оние што одат на пладне, кога денот е јасен и сончев; тие и сами себе се гледаат, како во сончева светлина и расудуваат: потполно и точно, според зборовите на светиот апостол, расудуваат за сѐ, самите одат незаблудено, а оние што одат по нив ги водат без препнување кон вистинската Светлина, кон Животот и Вистината. За ваквите е напишано: „Вие сте светлината на светот“ (Матеј 5, 14), а и божествениот Павле говори: „Бог, Кој некогаш заповеда од ‘темнината да изгрее светлина’, Тој ги озари срцата наши за да биде познанието на славата Божја во лицето на Исус Христос светло“ (2. Кор. 4, 6). И блажениот Давид говори: „Покажи ни ја светлината на лицето Свое, Господи!“ (Псал. 4, 6); уште: „Во Твојата светлина ќе гледаме светлина“ (Псал. 35, 9); а, пак, самиот наш Господ Исус Христос рекол: „Јас сум Светлината на светот; кој врви по Мене, нема да оди во темнина, а ќе ја има светлината во животот“ (Јован 8, 12).

43. За промените и изменувањата што стануваат со секој човек, како и за возвишената слава на смирението

Сакаме да знаеш дека и оние што достигнале совршенство, преку очистувањето на себе и прочистувањето, колку што е можно тоа во сегашниот живот (зашто во овој несовршен живот нема совршено совршенство, туку само незавршено и недовршено совршенство); и ваквите, не секогаш остануваат неизменливи, а тоа станува и поради природната немоќ, како и поради горделивоста, која понекогаш им се прикрадува. Изменувања и поткрадувања понекогаш претрпуваат и испитаните и се удостојуваат, пак, со закрилништвото на најголемите. Зашто, неизменливоста е нешто што му припаѓа на идниот живот; во овој живот има време на чистота, на мир и божествена утеха, но има и примешувања на бранувања и жалости, а ова му е својствено на секого во овој живот, според Божјата промисла, та секој да ја знае својата немоќ, зашто, како што говорат и од богомудрите отци дека е блажен оној што ја знае својата немоќ, слично и блажениот апостол Павле вели: „Да не се надеваме на себе, туку на Бога, Кој ги воскреснува мртвите“ (2. Кор. 1, 9).

И свети Исак Сирски говори: „Едни многупати го погазуваат законот Божји и со покајание ги лекуваат своите души, и Божјата благодат ги прима, затоа што во секое разумно суштество настануваат безбројни промени, кај секој човек, секој час се случуваат промени. И расудителниот има многу случаи да го разбере ова. По она што го доживува секој ден во себе, може да дојде до сознание, ако трезвено внимава на себе, без останатото, и заради тоа, за да може да го увиди и со својот ум и да разбере, дека неговата душа секој ден прима мир и кротост, и како потоа одеднаш се исполнува со збунетост и побрканост и како од тоа станува голема опасност. – А токму ова истото го забележал и го запишал и свети Макариј Велики, со силата на својата голема грижа и ревност за своите браќа, за да им напомни и да ги поучи, за да не се предаваат – за време на овие промени или борби – на очајание, зашто оние што се во духовна чистота и што стојат – секогаш може да паднат, така како што често се случува во воздухот: да се загрее и да застуди; ова станува за наше умудрување, за да не бидеме мрзливи и неработливи, зашто и тогаш можат да ни се случат паѓања, спротивни на целите од нашите стремежи“.

И малку понатаму свети Макариј пак говори: „Промени настануваат во секој човек, како што има промени и во воздухот.“ Кога се вели дека овие промени настапуваат во „секого“, тоа е затоа – за да знаеме, дека човечката природа е иста, за да не помислиме дека ова се однесува само на немоќните, претпоставувајќи дека совршените се слободни од овие промени и дека се секогаш постојани во доброто, без страсни помисли, туку дека се тие можни за секого. А што значи ова, блажени Макарие? – Ти говориш дека – како што во воздухот настануваат брзи промени: студ и топлина, па и град, а потоа пак разведрување и спокој, дека така станува и во нашиот подвижнички живот: ту духовна борба, ту благодат; во еден миг душата е разбранувана, шибана од бесни бранови, а потоа настанува промена, затоа што доаѓа благодатта и го исполнува човечкото срце со радост и со мирот од Бога, со целомудрени и мирни помисли, укажувајќи на тоа дека претходните расположенија биле животински и нечисти, и како да ни дава совет, ни говори: „Затоа, ако и по овие целомудрени и скромни помисли, настане напад од страна на лошите, не жалости се и не очајувај. И секогаш кога сме благодатно успокоени, да не се гордееме и да не се фалиме, туку, за време на радоста, да ги очекуваме маките и страдањата“.

Понатаму истиот свети отец говори: „Знај дека сите светии минувале по истиот пат. Сѐ додека сме во светот, заедно со тешкотиите и маките, Бог ни дава тајно изобилни утехи и духовни радости. Од нас се бара секој ден и секој час пројавување на нашата љубов кон Бога, кога сме во борба и подвизи против искушенијата. И затоа, не треба да се жалости и да се очајува кога сме во подвизи. На тој начин нашиот живот се покажува прав. Оној што сака да опстои и да се оддалечи од овој прав пат, тој станува плен на духовните волци.“

Еве што е она што е чудно во овој свет отец, тоа е што со овие неколку зборови ја потврдил оваа мисла и докажал дека е разумна, и го оддалечил секое сомневање од нашиот ум. Тој говори: „Оној што се отклонил од овој пат – станал плен на духовните волци, зашто мислел дека може тоа што го бара да го најде ако оди по свој пат, по кој не чекореле нозете на светите отци“.

Малку понатаму продолжува и вели: „Смирението и без многу дела придобива простување на многу прегрешенија; самите дела без смирението, напротив, не се корисни. Самото смирение може да ја уништи силата и на многу гревови, зашто она што е солта за јадењето, тоа е смирението за секоја добродетел. Затоа треба да се трудиме непрестано, за да го придобиеме него, потценувајќи го нашето знаење и разбирање, а ако го придобиеме него, тоа ќе направи да бидеме синови Божји. Тоа ќе нѐ претстави пред Бога и без да имаме добри дела, а без него, сите наши добродетели и сите добри дела се напразно. – Само смирението е доволно, без било каква друга странична помош, може да нѐ доведе до Бога и да се застапи за нас“.

-И уште: „Некој од светиите рекол: „Кога ќе ти дојде горда помисла, која ќе почне да ти говори: ,Спомни си за твоите добродетелиʼ, а ти тогаш речи: ,Гледај, старче, види си го твојот блудʹ “.

44. За покајанието, чистотата и совршенството

Свети Исак Сирски говори: „Совршенството на сите наши трудови треба да се состои во овие три работи: покајанието, чистотата и совршенството.

-А што е покајанието? – Тоа значи – да го оставиме она што било во минатото и да зажалиме за тоа што сме биле такви.

-Што е на кусо чистотата? – Тоа е милосрдноста на срцето према секое Божјо создание во природата.

-А што е совршенството? Совршенството е длабочина на смирението, која е оставање на сѐ видливо и невидливо: на сите видливи работи, како и на сите невидливи духовни суштества.

Или: „Покајание е двојно умртвување од сѐ што е грешно, што сме го направиле слободно и доброволно, а милосрдното срце е горење на срцето за секое создание и за луѓето, и за птиците, и за животните, и за демоните и за секое друго создание“.

И пак: „Сѐ додека се наоѓаме во овој свет и се наоѓаме во тело, сѐ дотогаш, па, ако се издигнеме и до самиот небески свод, не можеме да бидеме без дела и без труд, не можеме да бидеме безгрижни. – Во ова е сето совршенство. Повеќе од ова е тајното поучение во срцето или умствената молитва“.

Свети Максим Исповедник говори: „Љубовта према добродетелите создава бестрасност кај нашата слободна волја, а не бестрастие на природата; преку бестрасноста на нашата слободна волја, во нашата душа се вселува благодатта на божествената сладост.“ – И пак: „Оној што ги доживеал жалоста и сладоста на телото, тој може да се смета опитен, зашто од своето лично искуство ги доживеал пријатностите и непријатностите на телесните работи, кој со силата на својот разум ги победил телесните сладости и горчини и кој ги запазил неизменливи своите дејствени и духовни навики, преку запазувањето на силниот копнеж кон Бога. Затоа, расудливоста се смета за највозвишена од сите добродетели, зашто таа самата, кај оние што ја имаат, по Божја милост, бидејќи просветувани со божествената светлина, можат најточно да прават разлика помеѓу божествените и човечките работи, меѓу таинствените и скриените виденија.“

Веќе е време по ред да ти изложиме, толку, колку што ни е нам достапно, сѐ што се однесува на светото и боготворно безмолвие; Бог да нѐ поучи во она што треба да го кажеме.

45. За петте работи што треба да ги извршува почетникот во безмолвниот живот; имено, за: молитвата, пеењето псалми, читањето, богомислието и рачната работа

Во овие пет дејствувања, со кои Му се угодува на Бога, отшелникот треба да го минува своето деноноќие, сите часови на денот и на ноќта, преку Исусовата молитва, преку тивкото и непрестано вдишување во срцето, како што е веќе покажано, и издишување, со стисната уста, без каква и да е друга мисла и вообразба, кога молитвата, при сестрано воздржување, односно при ограничувањето на стомакот, спиењето и другите телесни потреби, кога сето ова се извршува со искрена смиреност во ќелијата на отшелникот.

-Освен во оваа и ваква молитва, отшелникот е должен да го минува своето време во пеење на псалмите и во читање на Светото евангелие и на апостолските посланија, списите на светите и богоносни отци, особено оние оддели, во кои се говори за молитвата и трезвеноста, како и останатите зборови на Светиот Дух во нивните творби.

Времето да го минува во спомнување за своите гревови со искрено и плачевно покајание и со размислувања за Божјиот суд, за смртта, за вечните маки, за вечното блаженство и за други слични работи.

Во практикување на извесна рачна работа, заради прогонување на унинието.

По сите овие дејства и зафатености, особено по рачната работа, потребно е отшелникот пак да се враќа кон молитвата, макар што е таа тешка и бара од него самопринудување, додека умот свикне лесно да се бори со расеаноста и со потполно внимание да Му се предава на Господа Исуса Христа, непрестано да си спомнува за Него, преку често проникнување во внатрешната духовна одаја, во скриениот дел на срцето и со зацврстувањето на вниманието во него.

-За ова пишува и свети Исак Сирски, велејќи: „Потруди се да влезеш во твојата внатрешна одаја; таму ќе ја видиш небесната одаја, зашто тие две одаи, всушност, се една единствена одаја; со навлегувањето во едната, истовремено ќе ја видиш и другата.“

-И свети Максим Исповедник пишува за ова вака: „Срцето управува со сите органи, и кога ќе го опфати целото срце, тогаш тоа владее над сите помисли и над сите членови. Затоа во него се и умот и сите душевни помисли; таму треба да се гледа и да се види дали благодатта на Светиот Дух ги испишала своите закони.“ Кога се вели таму, да се запрашаме каде? Во органот што господари и што владее, на престолот на благодатта, таму каде што е умот и каде што се сите душевни помисли – во срцето.

46. Со што треба да почнат оние што ќе посакаат разумно да безмолствуваат, каков е почетокот на ова, какво е израстувањето, преуспевањето и совршенството

Ете, ваква е работата на почетниците, на монасите – почетници во отшелништвото, она со што го почнуваат разумно својот безмолвнички живот. Тие започнуваат со стравот Божји, со постојаното исполнување на сите боготворни заповеди, со грижата за сите благословени и неблагословени работи, а, пред сѐ, во оддалечувањето со вера од сѐ што е спротивно на ваквиот почеток и со вистинско расположение кон она што е вистински, како што веќе беше речено. Тие растат со надеж што не посрамува и копнеат да го достигнат совршенството на Христовата возраст со придобивањето на молитвата во срцето, која е чиста и нерасеана, со потполна прилепеност кон Бога. И на овој начин навлегуваат во совршенство, преку неизменливата и непрестана духовна молитва и од совршена љубов према Единиот Бог – се воздигнуваат и се соединуваат со Него, а тоа е настојување преку соѕерцание и копнеж по Бога, кое, кога го доживеал богоотецот Давид, изменувајќи се со блаженото изменување, извикал со висок глас: „Во мојата необмисленост си реков: секој човек е лажливец“ (Псал. 115, 2). А и еден друг, кој се посветил во согледувањето на оваа вистина исповедал: „Она што око не видело, уво не чуло, ниту на човек на ум му дошло, тоа Бог го приготвил за оние, кои Го љубат“ (1. Кор. 2, 9), а потоа додал: „А нам, пак, ни го откри тоа Бог преку Својот Дух, зашто Духот продира во сѐ, па дури и во длабочините Божји“ (1. Кор. 2, 10).

47. За безмолвието на почетниците

Па така, почетникот, како што рековме, не треба често да излегува од својата ќелија и треба да одбегнува видувања и разговори со сите; само во исклучителни случаи може да си го дозволи тоа; и тоа со внимание и со здржаност, и ретко, како што говори за ова божествениот Исак Сирски: „Во секоја работа сознанието дека треба да се пазиш, треба да биде непрестано со тебе, зашто помошта што доаѓа од ваквото самозапазување е поголема од помошта што ја имаме од нашите дела.“ -Овие видувања и разговори, не само кај почетниците, туку и кај оние што напреднале, предизвикуваат расеаност на мислите, како што вели свети Исак Сирски: „Спокојот на телото им нанесува штета само на младите, а распуштеноста им штети и на младите и на старите,“ и дека „безмолвието ги умртвува надворешните чувства, а внатрешните движења ги оживува, а надворешните врски, пак, напротив, го причинуваат спротивното: надворешните чувства ги оживуваат, а внатрешните движења ги умртвуваат.“

Свети Јован Лествичник пишува: „Безмолвник е оној, кој своето бестелесно битие, својата душа, ја задржува во границите на својот телесен дом, а што е извонредно добро.“ – Уште: безмолвник е оној што говори:. „Спијам, но срцето мое е будно“ (Песна. 5, 2). – И уште: „Затворај ги вратите на ќелијата за телото, вратата на твојата уста – за разговор, а внатрешната врата на твојата душа – за лукавите духови“.

48. За внимателната и трезвена молитва на срцето и за нејзиното дејство

Молитвата, кога се извршува со внимание и трезвение внатре во срцето, без каква и да е мисла и вообразба, со зборовите: „Господи, Исусе Христе, Сине Божји“,нематеријално и безгласно го издигнува умот кон Господа Исуса Христа, Кој е повикуван, а со зборовите: „помилуј ме“ – пак го враќа кон себе, зашто не може да не се моли за себе си. Но кога од опит ја придобие совршената љубов, тогаш целосно се устремува кон Единиот Господ Исус Христос, добивајќи вистинско известување за помилувањето. Затоа, како што говори еден друг духовен учител, ако викаме само: „Господи, Исусе Христе, Боже наш!“, – тогаш ќе го правиме само во силна љубопитност на нашето срце.

49. Како ни предале светите отци да ја говориме молитвата

Тоа што сите свети отци не секогаш ни говорат да ја изговараме секогаш цела, туку некои од нив велат да ја изговараме цела, а други само половината, тоа го прават, секако, затоа што силите и состојбата кај оние што се молат не се кај сите исти. Така, на пример, свети Јован Златоуст ни советува да ја изговараме целата, велејќи: „Ве молам, браќа, никогаш да не го изоставате молитвеното правило и да не го запоставувате. Зашто јас сум ги слушал отците да говорат: ,Каков е тој монах, кој не се грижи за своето молитвено правило или кој го запоставува? Тој е должен секогаш, било да јаде или да пие, да седи во својата ќелија или да патува, и да прави што и да е друго, непрестано да ја изговара молитвата: ,Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме!“ – така што ова спомнување на Христовото име да го предизвикува на борба против духовниот непријател. Со ова спомнување на Исусовото име, душата се принудува да се самоиспитува и бара што има во себе: добро или лошо, пред да може да ги види. Ова спомнување ја раздвижува змијата, а тоа спомнување и ја смирува. Ова спомнување може да го изобличи гревот што живее во нас, а истото може и да го уништи. Ова спомнување може да ја покрене сета непријателска сила во нашето срце, ова спомнување може и да ја победи и да ја искорени, малку по малку. Името на Господа Исуса Христа, слегувајќи во длабочините на нашето срце, може да ја смири змијата, која ги владее пасиштата на нашата душа, може да ја смири, а душата да ја спаси и да ја оживотвори. Затоа, непрестано биди со името на Господа Исуса Христа, така што твоето срце да Го проголта Господа, и Господ твоето срце, така што срцето твое и Господ да бидат едно. Впрочем, оваа работа не се свршува во еден или во два дена, туку во текот на многу години и на долго време, зашто се потребни и голем подвиг и многу години, за да се изгори непријателот од душата и да се всели Христос.“

-И пак: „Потребно е да се затвориме во себе, да управуваме со нашиот ум, да го зауздиме и секоја помисла и секое дејство на лукавиот да ги накажуваме со повикувањето на нашиот Господ Исус Христос.“

-Уште: „Таму каде што е телото, таму да биде и умот, така што меѓу Бога и срцето да не се наоѓа ништо друго, како некоја преграда, која го затемнува срцето и го одделува од Бога. Ако некогаш нешто го откраде нашиот ум, не треба да се задржуваме подолго со лошите помисли, за да не ни биде тоа сметано за грев, за да не бидеме судени за тоа, во денот на судот, пред лицето на Господа, кога Бог ќе им суди на луѓето за нивните тајни прегрешенија. Затоа, секогаш биди со Господа, нашиот Бог, сѐ додека не ве помилува. И ништо друго не барајте од Господа на славата, освен оваа единствена милост: барајте ја милоста, барајте ја со срце смирено и умилно; викајте од утро до вечер, а ако е можно, викајте и ноќе: ,Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј нѐ!“ Принудувајте го вашиот ум да го прави ова до самата ваша смрт. Зашто големо самопринудување е потребно за ова, зашто „тесни се вратите и тесен е патот што водат кон животот и малкумина го наоѓаат…; царството небесно со напор се освојува и силните го грабаат“ (Матеј 7: 14; 11: 12). Затоа, ве молам, не оддалечувајте ги срцата ваши од Бога, туку внимавајте на нив и пазете ги со постојаното спомнување на нашиот Господ Исус Христос, сѐ додека не се вкорени Неговото име внатре во вашето срце; и тогаш, тоа нема да помислува за ништо друго, освен само за тоа: да се возвеличи во нас Христос.“

А пред свети Јован Златоуст, светиот апостол, во едно од своите посланија, ги напишал овие зборови: „Ако со устата исповедаш дека Исус е Господ и во срцето свое поверуваш дека Бог Го воскресна од мртвите, ќе се спасиш; бидејќи со срцето се верува за оправдание, а со устата за спасение“ (Рим. 10, 9-10). И пак: „Никој не може да каже: Исус е Господ!’, освен преку Светиот Дух“ (1. Кор. 12, 3). Овие зборови ги пишува во следнава смисла: кога срцето ќе го прими дејството на Светиот Дух, со кое се моли, а ова им припаѓа на оние што напреднале и на оние што се збогатиле од тоа, Христос престојува и дејствува во нив.

-Согласно со ова говори и свети Диодох: „Нашиот ум, кога ќе му ги затвориме со Божјото спомнување сите излези, има потреба да му биде дадено нешто, со што ќе биде задолжен, некаква работа што ќе ја задоволи неговата потреба од непрестана подвижност. Нему треба да му го дадеме само светото име на Господа Исуса, со кое треба да ја задоволи сета своја ревност за задоволување на своите поставени цели. Но, потребно е да знаеме, како што вели апостолот: „Никој не може да Го нарече Исуса Господ, освен преку Светиот Дух“ (1. Кор. 12, 3). Од наша страна е потребно, зборовите: ,Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј нѐ!“, кои ги изговараме со нашиот ум, кој се стеснува во себе, изговарајќи ги непрестано, да ги отстрани страничните мечтаења. Оние што го изговараат ова свето и преславно Име непрестано во длабочината на своето срце, тие можат да ја видат и светлината на својот ум (јасноста на своите мисли или одреденото сознание на сите свои внатрешни движења). И уште: „Ова прекрасно Име, бидејќи одржувано од мислата со непрестана загриженост, таа многу осетно ја изгорува секоја нечистотија, која се појавува во душата. Зашто, како што говори апостолот: „нашиот Бог е оган што изгорува“ (Евр. 12, 29). Тоа е огнот што го изгорува секое зло.

Со ова, најпосле, Господ ја приведува душата во голема љубов спрема Својата слава, зашто преславното и многу сакано име е во умот и во топлото срце, а тој ја раѓа во нас навиката да ја сакаме без пречка Божјата добрина, зашто тогаш веќе нема никаква пречка за тоа. И токму ова е оној бисер, оној скапоцен бисер, кој го придобиваат, откако ќе го продадат целиот свој имот, се радуваат со голема радост – затоа што Го придобиле“.

А свети Исихиј својата мисла за ова ја искажува вака: „Душата, која по смртта на телото ќе се издигне на небото и ќе полета кон небесните врати, таму нема да се посрами, имајќи Го со себе Христа, но и тогаш, како и сега, храбро ,ќе зборува со непријателите свои пред портите (Псал. 126, 5). Само е потребно сѐ до својот исход од телото, и дење и ноќе, да вика кон Господа Исуса Христа, Синот Божји, и Тој ќе ја закрили набрзо, според Своето вистинско божествено верување, кое го искажал во евангелската парабола за неправедниот судија: ,ви велам, ќе ги одбрани набргу“ (Лука 18, 8), ќе ја заштити и во овој живот и по нејзиното излегување од телото“.

Јован Лествичник говори: „Бори се против противниците со Исусовото име, зашто против нив нема посилно оружје, ни на небото, ни на земјата“. А на друго место тој вели: „Спомнувањето на Исуса да се соедини со твоето дишење. И тогаш ќе ја разбереш користа од безмолвието“.

50. За тоа, дека не само во списите на светите отци, но и во апостолските посланија, се наоѓаат таинствено искажани зборовите на оваа света молитва

Зборовите на оваа света молитва се наоѓаат не само во списите на светите отци и духовни учители, туку тие можат да бидат најдени, многу порано напишани во посланијата и на самите први и врховни апостоли Петар и Павле, како и апостолот Јован. Еден од нив, како што веќе рековме, говори: „Никој не може да Го нарече Исуса Господ, освен преку Светиот Дух“ ( 1. Кор. 12, 3), а друг: „Благодатта и вистината станаа прку Исуса Христа“ (Јован 1, 17), и уште: „Секој дух што признава дека Исус Христос дошол во тело, од Бога е“ (1. Јов. 4, 2); првоврховниот апостол Петар, на прашањето од Спасителот, упатено кон сите апостоли: „Што велат луѓето за Мене, Синот Човечки? – Одговорил од името на сите, исповедајќи: „Ти си Христос, Синот на живиот Бог“ (Матеј 16, 13, 16). – Затоа и нашите славни учители, особено оние што оделе по патот на пустинскиот и безмолвниот живот, според откровението на Светиот Дух, ги собирале заедно тие зборови и, со помошта на Светиот Дух, Кој живее во нив, прекрасно ги усогласиле и хармонизирале, ја составиле оваа наша света молитва, именувајќи ја „столб молитва“, па им ја предале на своите следбеници, кои и понатаму ја запазуваат во овој ист вид.

А сега обрни внимание и забележи каква прекрасна последователност има во оваа молитва, која го има врз себе печатот на небесната премудрост! – Еден ќе го повика името на Господа Исуса, друг на: Исуса Христа, а трет: Христа Божјиот Син, – следат овие зборови едни по други, едни со други се држат, во согласност едни со други. Гледаш ли како секој од овие зборови го зема последниот збор од претходните и го прави почеток на наредните? Блажениот Павле рекол: „Никој не може да Го исповеда Господа Исуса, а Јован го зема последниот збор Исус и го прави да биде прв збор во својата реченица: Исуса Христа, а неговиот последен збор Христа, во исповедањето на светиот апостол Петар е спомнат прв: Ти си Христос, Син Божји. Така бил составен и исплетен овој прекрасен венец од три дела, нашата боготворна молитва, која е премудро исткаена, исплетена. Така таа дошла до нас, така ја пазиме ние и во ваквиот свој вид ќе им ја предадеме на оние, што ќе дојдат по нас. А што се однесува до зборовите: помилуј нѐ, кои се додадени на спасителните зборови на оваа молитва, односно на: Господи, Исусе Христе, Сине Божји, – нив ги додале светите отци, најмногу заради оние што се уште деца во добродетелите, – за почетниците и несовршените, зашто, секој од напреднатите и совршените во Христа и секој од нив, како што видовме, дал по еден дел од ова повикување: Господи Исусе, Исусе Христе, Христе Сине Божји! Или само со повикувањето на преславното име: Исусе, и тој единствен збор е доволен, опфаќа сѐ, тој самиот по себе е молитва и само со него се исполнува секој ум, секое видение, секое превосходно слушање, сладост и радост. – Убедени потполно во слаткиот и душељубивиот Господ наш, Исус Христос, Син Божји, чии зборови се дела и живот и Кој јавно рекол: „Без Мене не можете да направите ништо“ (Јован 15, 5); и уште: „Ако посакате нешто во Мое име, Јас ќе го направам“ (Јован 14, 14); и уште: „Ако Ме љубите, пазете ги Моите заповеди“ (Јован 14, 15).

Обработи
Отец Митко Попоски 2022