ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM V

Светиот отец наш Григориј Палама
Архиепископ Солунски

За страстите и за добродетелите
за плодовите на умствената молитва
(Кон пречесната Ксенија)

1. Бидејќи многумина ме напаѓаат, јас бев одлучил да се воздржувам од пишување за што и да било, и, ако ти, многупочитувана мајко, не ме молеше непрестано и преку писма и преку други, немаше да ме убедиш одново да се зафатам за оваа работа и да ти пишам – за утеха и за поука на оние што го бараат спасението. За тебе не е потребно никакво советување, затоа што ти, со твојата старечка возраст, со помошта на Христовата благодат си придобила и старечка мудрост и си ги изучила светите евангелски заповеди по пат на долгогодишно нивно извршување, исполнувајќи го твојот живот со трудови, со послушанија и со безмолвие, со што си ја избелила својата душа, си ја направила погодна да бидат напишани на неа божествените писма и да ги запазиш. Но, работата е во тоа, што душата, која е заробена од љубовта према духовното учење, никогаш не е наситена со него. Па затоа и премудриот Исус син Сирахов пишува за себе: „Оние што ме јадат – погладни ќе бидат“ (Мудр. Сир. 24, 23). И Господ, Кој ја вселува таквата желба во нашата душа говори: „Марија, пак, го избра добриот дел, кој нема да ѝ се одземе“ (Лука 10, 42).

2. Впрочем, можеби ти имаш потреба од овие списи за ќерките на великиот Цар, кои живеат под твое раководство или за идните невести, кои ревнуваш да ги обручиш со бесмртниот Цар, на Кого се угледуваш, па како Тој што ја примил заради нас нашата природа, и ти самата да се покажеш како почетничка и да пројавиш дека и ти имаш потреба од учење. Затоа и јас, не како оној што е способен да ги учи другите, туку воден и раководен од послушноста за тоа дека треба да им даваме на оние што бараат од нас, со готовност ја извршувам својата одговорност од љубов кон Исуса и ти давам од она што имам.

3. Знај, многу почитувана мајко, или подобро е да речам, подобро е преку тебе да разберат од тебе избраните девојки како треба да живеат според Божјата волја, да знаат дека и душата умира. Така и возљубениот свети Јован Богослов говори: „Има и грев за смрт…има грев што не е за смрт“ (1. Јов. 5, 16 17), разбирајќи ја секако овде смртта на душата. И великиот Павле вели: „Стани ти што спиеш, воскресни од мртвите, и Христос ќе те осветли!“ (Ефес. 5, 14) и уште: „Световната жалост доведува до смрт“ (2. Кор. 7, 10), а овде ја разбира, секако, смртта на душата. Од каква смрт повикува тој да се воскресне? Секако, од смртта на оние што умреле од телесните желби, кои војуваат против душата (сп. 1. Петр. 2, 11). Затоа и Господ ги нарекол мртви оние кои живеат според духот на овој суетен свет, кога на еден од Своите ученици, кој барал да појде и да го погребе татка си, му заповедал да оди по Него и да ги остави мртвите да ги погребуваат своите мртовци. Господ мртовци ги нарекол овде живите, се разбира, оние чија душа била умрена.

4. Зашто, како што одделувањето на душата од телото е смрт за телото, така е и одделувањето на душата од Бога – смрт за душата. И, всушност, во тоа се состои смртта на душата. На ова укажува и Бог кога, давајќи му ја Својата заповед на Адама му рекол: „Од него не јади; зашто во оној ден кога ќе вкусиш од него, ќе умреш“ (1. Мој. 2, 17). Зашто, душата на Адама умрела тогаш, кога се одвоила од Бога; телесно тој продолжил да живее сѐ до својата деветстотини и триесетта година. По смртта, која настанала поради непослушноста, не само душата станала не потребна и човекот проколнат, но и телото негово добило многу болести и многу страдања, и најпосле ѝ било предадено на смртта; по умртвувањето на внатрешниот човек преку непослушноста земниот Адам слушнал: „Бидејќи ја послуша жената и вкуси од дрвото, од кое ти забранив и реков: – не јади од него – затоа земјата нека биде проклета поради тебе; со мака ќе се храниш од неа сѐ до крајот на твојот живот; со пот од лицето свое ќе јадеш леб, сѐ дури не се вратиш во земјата, од која си земен; зашто си земја, и во земја ќе се вратиш!“ (1. Мој. 3, 17, 19). Ако во идниот живот, со воскреснувањето на праведниците, ќе воскреснат и телата на беззакониците и грешниците, тие ќе воскреснат само затоа да ѝ бидат предадени на втората смрт, на вечни измачувања, на црвот што не умира, на чкртање со заби, на крајната темнина, на мрачната геена со неизгаслив оган, според зборовите на пророкот кој говори: „ќе горат заедно, – и никој нема да ги угасне“ (Иса. 1, 31). Има втора смрт, како што нѐ научил свети Јован Богослов во своето „Откровениеˮ. Послушај го и великиот апостол Павле, кој вели: „Ако живеете по телото, ќе умрете; но, ако преку Духот ги умртвувате делата на телото, ќе бидете живи“ (Рим. 8, 13). Кога говори за животот и за смртта, тој говори за оние што ќе бидат во идниот живот; живот го нарекува насладувањето во вечното царство, а смртта вечна мака во задгробниот живот. На тој начин, јасно е дека престапувањето на Божјата заповед е причина за секоја смрт, за смртта на душата и на телото, за смртта што е во овој свет, како и за онаа која ќе биде бескрајно измачување во идниот живот.

5. Вистинската смрт настанува кога душата се одделува од божествената благодат и се соединува со гревот. Оние што имаат ум треба да ја одбегнуваат смртта и да се плашат од неа. За оние што размислуваат добро, оваа смрт е пострашна и од самите пеколни маки. Да се трудиме и ние, со сите наши сили, да бегаме од неа. Да отфрлиме сѐ, да оставиме сѐ, да се откажеме од сѐ и во нашите взаемни односи, и во нашите работи, и во нашите желби и од сѐ што нѐ одвлекува и оддалечува од Бога и што ни ја причинува оваа смрт. Оној што ќе се плаши од оваа смрт и што ќе се пази од неа, тој нема да се пази од приближувањето на телесната смрт, затоа што го има во себе живеалиштето на вистинскиот живот, зашто преку смртта – навлегува во придобивање на вечниот живот. Зашто, како што смртта на душата е вистинската смрт, така и животот на душата е вистински живот. Животот на душата е соединување со Бога, како што е животот на телото – соединувањето со душата. Зашто, како што преку престапувањето на заповедта, откако се одделила од Бога, душата умрела, така и преку послушноста на Бога, откако ќе се соедини со Бога, душата оживува. Затоа Господ говори во Евангелието: „Зборовите што ви ги кажав се дух и живот“ (Јован 6, 63). Откако го испитал ова лично, светиот апостол Петар Му рекол на Господа: „Ти имаш зборови за живот вечен“ (Јован 6, 68), но тие стануваат зборови на живот и за оние што ги слушаат, а за оние што не ги слушаат, заповедта на животот станува причина за смртта. Така и апостолите, бидејќи „Зашто ние сме Му на Бога благопријатен мирис Христов“, „за едните сме смртоносен мирис за смрт, а на другите животворен мирис за живот“ (2. Кор. 2, 15 16).

6. Овој, пак, не е живот само за душата, туку и за телото, зашто таа го обесмртува и него преку воскресението; не само што го избавува од смртноста, туку го избавува и од смртта што никогаш не престанува, од смртта во пеколните маки. Таа му дава и нему вечен живот во Христа, живот без маки, без болести и вистински бесмртен. Но, како што по смртта на душата по престапувањето на Божјата заповед и по гревот, следела смртта и на телото, а со неа и неговото распаѓање и претворање во земја, исто така, по телесната смрт, следи и втората смрт – нејзиното осудување за во пеколот, така и по воскресението на душата, што го претставува нејзиното враќање при Бога, преку извршувањето на Божјите заповеди, потоа следи и воскресението на телото, кога тоа пак ќе се соедини со душата, а по ова воскресение ќе следи вистинската бесмртност и вечното живеење со Бога на достојните, кои од телесни станале духовни – слични на ангелите Божји, способни да живеат на небото. Апостолот говори: „Потоа, ние, што сме останале живи, заедно со нив ќе бидеме грабнати на облаците, за да се сретнеме со Господ во воздухот, и така секогаш ќе бидеме со Господ“ (1. Сол. 4, 17). Како што Божјиот Син, Кој од љубов кон луѓето станал човек и умрел телесно, преку одделувањето на Неговата душа од телото, но без Неговото одделување од Божеството, затоа и, откако го воскреснал Своето тело, Toj го зел со себе на небото во слава, така и оние што поживеале на земјава според Божјата волја, при одделувањето на своето тело не се одделуваат од Бога; при воскресението – и своето тело при Бога; влегувајќи заедно со Него во тамошната неискажлива слава, „каде што Исус за нас влезе најнапред“ (Евр. 6, 20), за да се насладуваме заедно со Него и да се покажеме во Христовата слава. Зашто, тие нема да бидат соучесници на Неговото воскресение, туку и на Неговото вознесение и на целиот Негов божествен живот; но ќе Му бидат туѓи оние, кои целиот свој живот го проживеале телесно, а и во времето кога нивната душа се одделила од телото, тие покажале дека немале никакво општење со Бога. Зашто, иако сите ќе воскреснат, ќе кажеме, заедно со апостолот, дека оние што овде го умртвиле телесното дејствување, таму ќе живеат со Христа божествен и вечен живот, а оние што со своите телесни похоти и со страстите го умртвиле овде духот тогаш таму, ќе бидат осудени заедно со виновникот и извршителот на секое зло и ќе бидат предадени на неиздржливи вечни маки, а тоа ќе биде втората и вечна смрт.

7. Каде го имала својот почеток вистинската смрт, која ја родила и виновничката на привремената и на вечната смрт и за душата и за телото? Зар не е тој почеток во животот? Затоа човекот и бил изгонет од Божјиот рај, зашто она што е смртоносно, не му одговара на божествениот рај. Исто така, и вистинскиот живот кој е причина за вистинскиот и вечен живот и за душата и за телото, треба да го прими својот почеток во оваа смрт. И оној што не покажува ревност овде – за својата душа нека не се измамува со празни надежи дека тоа ќе може да го добие таму и дека на некој начин ќе се удостои да го добие Божјото човекољубие тогаш. Зашто, тогаш ќе биде времето на праведниот Божји суд, а не за помилување и простување; тогаш ќе биде „денот на гневот, кога ќе се открие праведниот суд од Бога“ (Рим. 2, 5), време кога ќе се покаже Божјата силна, крепка рака, која ќе ги фрли непокорните во пеколните маки (сп. Псал. 135, 12). Зашто, „страшно е да се падне во рацете на живиот Бог!“ (Евр. 10, 31). Тешко му на оној што таму ќе го доживее Господовиот гнев, а не овде: „Кој ја знае силата на Твојот гнев, па во стравот пред Твојата јарост да се плаши“ (Псал. 89, 11). – Ова е работа на сегашното време. Божјото човекољубие се добива со нашите добри дела, зашто Бог ни го подарил овој живот, за да ни даде можност за покајание. Ако не би било така, тогаш човекот би умирал веднаш по згрешувањето. Зашто, без ова, каква би била потребата од земниот живот? – Затоа нема место за човечкото очајание, иако лукавиот на многу начини се обидува да ги фрли во очајание не само оние што живеат мрзливо, туку и оние што се подвизуваат добро. Времето на нашиот земен живот е време за покајание, а тоа го потврдува и фактот што човекот останува жив и по извршувањето на гревот и тоа му служи за покајание – ако сака да се обрати кон Бога и дека тогаш Он милостиво ќе го прими. Зашто, во овој живот, нашата слободна волја има сила; од неа зависи каков ќе биде нашиот пат – кон животот или кон смртта; со неа избираме по кој пат ќе појдеме и ќе одиме. Па, тогаш, има ли место за некакво очајание, кога сите секогаш имаат можност, само, ако посакаат да го добијат вечниот живот?

8. Зар не гледаш колку е големо Божјото човекољубие?! Во почетокот Бог не се ползува со својот праведен суд против нашата непослушност, туку долго нѐ трпи и ни дава време за нашето обраќање. Во текот на ова време ни дава можност да станеме Негови синови (сп. Јован 1, 12), ако сакаме. Што говорам – да станеме Негови синови? Да се соединиме со Него и да бидеме еден дух со Него (сп. 1. Кор. 6,17). Во текот на ова време, кога е голема Божјата трпеливост и, ако Му се спротивставуваме и не сакаме да појдеме по Неговиот пат и ја сакаме смртта повеќе од животот, од вистинскиот живот, Тој нема да ни ја одземе можноста и дадената власт – слободата наша за да се вратиме при Него. И не само што не ни ја одзема оваа власт, туку Тој Самиот нѐ бара и нѐ повикува да се вратиме, за да нѐ сврти кон делата на животот, што се гледа и од евангелската парабола за работниците во лозјето – од рано утро па сѐ до вечерта на човековиот живот (сп. Матеј 20, 1, 16). Но, Кој е Оној Кој нѐ повикува – Кој нѐ најмува? – Отецот на нашиот Господ Исус Христос и Бог на секоја утеха. -Кое е лозјето, кон кое на обработување нѐ повикува? – Тоа е Божјиот Син, Кој рекол: „Јас сум вистинската лоза“ (Јован 15, 1). Зашто, кон Христа никој не може да дојде, како што говори и Тој Самиот во Евангелието: „Ако не го привлече Отецот“ (Јован 6, 44). А кои се прачките? – Тоа сме ние луѓето. Зашто, послушај веднаш што говори Тој Самиот: „Јас сум лозата, а вие прачките; мојот Отец е лозарот“ (Јован 15, 5, 1). „Зашто Бог го измири светот со Себе преку Христос, не земајќи ги предвид престапите на луѓето, и го вложи во нас словото на измирување“ (2. Кор. 5, 19), и не нѐ повикува како зафатени со некоја непотребна работа, туку како оние што не работат ништо, кои стојат без работа, иако неработењето е грев, зашто и за секој празен и „лош збор“ ќе одговараме (сп. Матеј 12, 36).

9. Бог, како што рекол, не гледајќи на нашите направени гравови во минатото, пак и пак нѐ повикува. За каква работа нѐ повикува? – нѐ повикува за да работиме во лозјето. А што значи да работиме со прачките, односно со себе си? – О, колку е недостижно големо Божјото човекољубие! – Тој ни ветува да ни даде и награда, – за тоа што ќе се потрудиме над себе си и поради себе си. Тој ни вели: Дојдете, примете го вечниот живот, кој го давам од Себе бесплатно. И за вашиот труд што одите во свој живот и за самата ваша желба што сакате да го добиете вечниот живот, за сѐ – Јас ќе ви платам како ваш должник. – Кој нема да Му благодари на Избавителот од смртта и на Дарителот на животот? – А, Тој уште ни ветува и награда да ни даде, награда неискажлива. Тој говори: „Јас дојдов за да имаат живот вечен и да го имаат изобилие“ (Јован 10, 10). А што е ова изобилие? – Не само да живееме и да се живее со Неговата сила, туку и да Му бидеме браќа и сонаследници. Ова изобилие е наградата, која им се дава на оние, кои се приближуваат кон виновата лоза и даваат род на неа, оние што се трудат и што самите себе си се обработуваат. Што работат? – Тоа што го отсекуваат од себе не само она што е непотребно и некорисно, туку и она што пречи за да се раѓаат плодови, достојни за Божјите амбари. А што е тоа? – Тоа се богатството, уживањата, суетната слава, сѐ што преминува и одминува, секоја душевна и телесна страст, срамна и штетна, секое слушање и гледање и секој збор што може да ѝ нанесе штета на душата. Зашто, кој сето ова не го отсече од себе и со најголема грижа не го очисти срцето свое од таквите прирастоци, тој никогаш нема да принесе плодови за вечниот живот.

10. И оние што живеат во брачен живот можат да дојдат до таква чистота, но со многу поголема тешкотија. Зашто, сите кои уште од рана младост ја почувствувале Божјата љубов со остро око на својот ум го гледаат Оној живот и се исполниле со љубов кон тамошните богатства, се трудат да избегаат од бракот, „зашто при воскресението луѓето ниту се женат, ниту се мажат, туку се како ангели Божји на небото“ (Матеј 22, 30). Оној што сака на ваков начин да биде ангел Божји, тој уште овде со право сака, слично на синовите на воскресението таму, и овде да живее чист од телесното соединување. Поводот кон гревот првобитно излегол од жената. Затоа оние што сакаат никогаш на противникот да не му дадат повод за искушение и соблазна, – треба да се откажат од бракот. Иако телото, само по себе, тешко се додржува и склонува кон добродетел, и ние го носиме со себе како природно сраснат со нас, тогаш можеме ли некогаш да го покориме, кога сме сврзани со многу тела – со жената, децата и слугите? И како може да има слобода онаа, која е сврзана со вериги со маж, деца и со други еднокрвни луѓе? И како ќе може безгрижно да седи при нозете на Господа онаа, која зела грижа на себе за толку многу луѓе? Како ќе може да биде без вознемирување и без грижа онаа, која е опкружена со такви толпи?

11. Затоа, вистинската девица, која сака да биде подобна на Света дева Богородица и на нејзиниот Син, Младоженецот на оние души што оживеале во чистота и девство, тие бегаат не само од телесен брак, туку и од секој заеднички живот во овој свет, па се откажале од сите свои родини, така што може смело да Му речат на Христа, заедно со Петра: „Ете, ние оставивме сѐ и по Тебе појдовме“ (Матеј 19, 27). И што чудно и ново прави таа, која, слично на невеста, која ги остава татка си и мајка си, заради својот младоженец и соединувањето со него, таа, според Светото Писмо, го прави истото за својот младоженец и брачниот, оставајќи ги? И дали е умесно да имаат роднини на земјата оние, чие „живеалиште е на небесата“ (Филип. 3, 20). Како тоа, бидејќи чеда не на телото, а на духот, може да имаат телесен татко, или мајка или крвни роднини? Како може таа, која се отуѓила од своето сопствено тело, која го отфрлила и самиот телесен живот да има некаков телесен однос со туѓите тела? Ако сега, како што говорат, уподобувањето е заедничка дружба и го сака она што е слично, тогаш и девицата би се уподобила на оние, со кои се здружила и припаѓа во општата заедничка болест – љубовта према светот. Светиот апостол Јаков говори: „Пријателството со овој свет е непријателство на Бога“ (Јак. 4, 4). Светиот апостол Павле пишува: „Копнежот е непријателство против Бога, тој не му се подредува на законот Божји затоа што не може“ (Рим. 8, 7). На тој начин девицата е во опасност не само да го разреши својот брачен сојуз со небесниот Младоженец, туку и да постане непријател заедно со Неговите непријатели.

12. Не чуди се, ако оние што стапиле во брак, според Светото Писмо, не се за прекор, ако се грижат за светското, а не за Господа (сп. 1. Кор. 7, 32-34); а оние што Му дале на Бога завет дека ќе живеат девствено, ним им е забрането да се допираат кон нешто световно и воопшто не им е дозволено да живеат во задоволства. Впрочем, свети апостол Павле вака им говори на оние што се брак: „Оние што имаат жена, да бидат како да ја немаат…и кои се ползуваат од овој свет – како да не се ползуваат; зашто ликот на овој свет е минлив“ ( 1. Кор. 7, 29, 31). А ова е, како што претпоставувам, многу потешко и од подвигот на девството. Искуството, исто така, ни покажува, дека постот е полесен од воздржувањето од храна и пиење, и можеби е уште поточно и поправедно да кажеме, на оној што не се зафаќа за делото на спасението, нему ние нема што да му кажеме; а оној што се грижи за своето спасение, тој треба да знае дека девствениот живот многу полесно се исполнува и многу е полесен од брачниот живот.

13. Но, да го оставиме ова, а ти, девице и невесто Христова, ти која си жива прачка на живата лоза – Христа, имај го на ум она што го говори Господ, велејќи: „Јас сум вистинска лоза, Мојот Отец е лозарот… Јас сум лозата, а вие прачките; и кој е во Мене и Јас во него, тој ќе даде многу род; зашто без Мене не можете да направите ништо“ (Јован 15, 1, 5). Ваквата грижа за тебе сметај ја како укажување на плодот од твоето девство и на љубовта на твојот Младоженец кон тебе. Радувај му се на ова многу и настојувај да Му се отплатиш со потполна преданост за ова. Ќе ти кажам и нешто друго: кога во златото има измешано бакар или бронза, за него велиме дека е лажно, а бакарот кога е обложен со злато или кога е позлатен, тој е посветол и посјаен, отколку кога е сам; така и девиците коишто сакаат да бидат како тебе – заслужуваат пофалба, а, ако ти сакаш да бидеш како тие девици што се во светот, и да го бараш нивното, тоа ќе биде за тебе срам и нечесност, зашто таа и таква твоја желба те враќа од ново во светот, така што со тоа – ти стапуваш во однос према нив, ти од ново се враќаш во светот и почнуваш од ново да живееш со нив, откако веќе си умрела за светот. Тоа што сакаш да се насладуваш со она, со што се насладуваат тие и твоите роднини, како што се: богатството, познатоста, славата и уживањата – ти одново се враќаш во светот. А со тоа ти конечно си отпаднала од волјата на твојот Младоженец. За сето ова говори и Господ во Своето евангелие, кога вели: „Тешко вам, богати! Тешко вам, кои се смеете! Тешко вам, кои се пренаситувате! Тешко вам, кога за вас сите луѓе говорат добро!“ – Зар Тој не говори за нив како да се умрени со својата душа? Може ли навистина во животот да има некакво сродство со умрените? Каков допир може да има со оние што одат по спротивниот пат? – Патот по кој одат тие е рамен и широк. А, ако земат само нешто од твоето, ако не се додржат, тогаш тие сосема ќе паднат во загуба, а ти, по тесниот пат и низ тесните врати, ќе влезеш во животот (сп. Матеј 7, 13). А по тесниот пат никој не може да оди и низ тесната врата никој не може да влезе, ако се гордее со својата слава, ако плива во задоволства и, ако се обременува со богатства и имоти. Но, кога ќе слушнеш дека тој таков животен пат е широк, не мисли дека е тој без грижи, зашто и тој е преполн со многу и тешки страдања; а широк се нарекува зашто многумина одат по него и е пренатоварен со многу преодни работи. А патот твој, по кој одиш ти, девојко и девице, е многу тесен, така ни двајца еден крај друг не можат заедно да одат по него.

14. Многу од оние што понапред биле зафатени со овој свет, откако ги загубиле своите мажи и останале сами, од ревност да го следат својот начин на живеење, се откажале од светот и почнале да чекорат по својот пат, за и тие да се удостојат со венци како твоите. Светиот апостол Павле ни заповеда таквите да ги почитуваме, затоа што се оддадени на моленијата и на молитвите, исполнети со надеж на Бога (сп. 1. Тим. 5, 3-5). Ако и на овој пат сретнеме страдања, треба да знаеме дека и тие ни даваат утеха, ни помагаат да го добиеме царството небесно и се причина за нашето спасение, а сѐ што е на широкиот пат, и пријатното и страдалното, сѐ е смртоносно. Зашто, и апостолот говори: „Бидејќи жалоста што потекнува од Бога предизвикува неопходно покајување за спасение, а световната жалост доведува до смрт“ (2. Кор. 7, 10). Затоа Господ го ублажува она што е спротивно на благата од овој свет, велејќи: „Блажени се бедните по дух, зашто нивно е царството небесно“ (Матеј 5, 3). Зошто кога веќе рекол: Блажени се бедните, додал и „по дух“? Затоа што сакал да каже оти за ублажување е достојно токму смирението на душата, и макар што и телесната сиромаштија е блажена и дека и таа води во небесното царство, но, само, ако го придружува смирението на душата, ако е тесно сврзана со него и од него го добива својот почеток. На тој начин, откако ги нарекол блажени бедните по дух, Господ покажал каде е коренот и причината на видливата сиромаштија на светиите, односно дека е во нивниот дух. Духот, откако ја примил во себе благодатта на евангелската проповед, го дава од себе изворот на сиромаштијата, кој го натопува лицето на земјата (сп. 1. Мој. 2, 6), односно, нашиот надворешен човек и го прави да биде рај на добродетелите. Ваквата сиромаштија е достојна да биде ублажувана од Бога. Зашто, некој може да не биде алчен за богатеење, но тоа да го прави заради слава пред луѓето. Таквиот не е беден по дух, а е лицемер. Лицемерството се раѓа од високото мислење за себе, кое е спротивно на духовната сиромаштија. Оној што има скрушен и смирен дух, тој не може да не им се радува на видливата сиромаштија и на смирението, зашто тој за себе смета дека е недостоен за слава, изобилство, задоволства и за други слични работи. Токму оној што се смета недостоен за сето тоа се нарекува блажен од Бога, затоа што е беден по дух. И таквиот е навистина беден. А сите овие се од бројот на оние што Го слушале Господа Исуса Христа, Синот Божји и оние на кои им рекол: „Поучете се од Мене, бидејќи сум кроток и смирен по срце, и ќе најдете спокојство за душите ваши“ (Матеј 11, 29). Зашто, нивно е царството небесно, зашто тие се Христови сонаследници.

15. Душата има три дела и се соѕерцава во три дела: мисловна, раздразнителна и пожелна. Сите три дела на душата се болни, а лекарот на нашата душа почнува да ја лекува од последниот нејзин дел – од пожелниот – од пожелната сила. Како храна на гневот на раздразнителниот дел на душата служи желбата (дело на пожелниот дел на душата), и ја храни гордоста на умот (делот на мисловната сила). Затоа никогаш не можеш да ја видиш здрава расудителната сила на душата, сѐ додека не бидат излекувани пожелниот и мисловниот.

16. Ако испитуваш ќе видиш дека првата лоша рожба на желбите е алчноста за богатеење. Оние желби кои им помагаат на луѓето во исхраната и во устројството на животот – се чисти; затоа ги имаме вродени во нас уште од најраното детство. Среброљубието ни се придружува подоцна. Од ова се гледа дека тоа не произлегува од нашата природа, туку својот почеток го има во нашата слободна волја. Светиот апостол Павле со право го нарекол „корен на сите зла“ (1. Тим. 6, 10). Некои од злата што се раѓаат од среброљубието се: скржавоста, кражбата, и воопшто секаков вид алчност за богатење, а кое истиот апостол ја нарекол лакомоста второ идолослужење (сп. Кол. 3, 5). А на оние што не ги раѓа, на сите им дава храна и поткрепа. А сето ова се раѓа од љубовта кон предметите кои се страсти на душите кои немаат ревност кон добродетелите. Воопшто страстите што се раѓаат од слободната волја – полесно се лекуваат отколку оние, кои го имаат својот почеток во природата, но страстите, кои се раѓаат од среброљубието ги прави тешко победливи не верувањето во Божјата промисла. Оној што не верува во Божјата промисла сета своја надеж ја заснова на богатството. Таквиот, иако ги слуша зборовите на Господа: „Полесно ѝ е на камилата да мине низ иглени уши, отколку на богатиот да влезе во царството Божјо“ (Матеј 19, 24), за ништо не го сметаат вечното небесно царство; се грижат само за земното преодно богатство, кое и тогаш кога и не им е во рацете на оние што го посакуваат, со самото тоа што го посакуваат, им причинува голема штета на тие што го посакуваат. Зашто, како што говори светиот апостол Павле: „Оние, што сакаат да се збогатуваат, паѓаат во искушение, во стапици и во многу неразумни и штетни страсти, што го потопуваат човекот во пропаст и погибел“ ( 1. Тим. 6, 9). Тоа, кога го имаме во нашите раце, кога го имаме во нашиот дом, – ја покажува својата ништожност, иако е присутно, иако го имаме, сѐ уште пројавуваме желба за прибирање на повеќе богатство, на повеќе имот; сѐ уште ја пројавува својата неразумност; нив не ги умудрува ни нивното лично искуство. Зашто, оваа несреќна страст не доаѓа од сиромаштија, туку чувството на сиромаштија доаѓа од неа. Таа самата е плод на безумноста, според која сосема справедливо е наречен од нашиот Господ Исус Христос безумен е оној, кој ги урнал своите амбари и сакал да изгради нови, поголеми (сп. Лука 12, 18). Зашто, како не е безумен оној кој заради работите, кои не можат да му придонесат никаква суштинска полза, зашто „животот на човека не зависи од изобилието на неговиот имот“ (Лука 12, 15), па заради таквите работи го предава она што е најкорисно.

17. Оној монах што ја има оваа страст не може да биде послушен. Ако продолжи упорно да ја задоволува, тогаш му претстои голема опасност да пострада неизлечиво од неа и телесно. Гиезиј и Јуда од Стариот и Новиот завет се убедливи примери за тоа. Неговата лепра се појавила врз него за да ја покаже неизлечливоста на неговата душа, а Јуда, откако „со неправедна награда тој стекна нива и, откако падна ничкум, прсна по средината, и се истури целата негова утроба“ (Дела 1, 18).

18. Одрекувањето од сѐ ѝ претходи на послушноста; без послушноста не е можно одрекувањето. Таа е основното начело на монашкиот живот; оној што пред сѐ друго не се одрекол од секаков имот, како може да преземе некој друг подвиг од монашкиот живот? Некој може да каже: – Па што, ако тој не е способен да биде послушен? – Тој може да стане безмолвник, да живее сам и да се грижи само за молитвата. Тој што го вели ова треба да Го чуе Господа што вели: „каде што е богатството ваше, таму ќе биде и срцето ваше“ (Матеј 6, 21). Како ќе може духовно да се приближи кон Оној Кој седи од десната страна на престолот на величието во висините (сп. Евр. 1, 3), Оној што своето земно богатство го собира во своето земно сокровиште? Како ќе го наследи царството небесно оној, кој не може ни да го замисли, зашто тоа не му го дозволува страста на лакомството? Затоа е речено: „Блажени се бедните по дух, зашто нивно е царството небесно“ (Матеј 5, 3).

Гледаш ли колку страсти отсекол Господ само со ова блаженство? Но, љубовта кон богатството е само првата рожба на оваа лоша похот. Тоа има и втора похот, од која треба уште повеќе да бегаме, а и третата не е помалку опасна.

19. Која е втората рожба? – Славољубието. Зашто, додека уште растеме, пред да ја имаме телесната љубов, додека сме уште младенци, нас нѐ среќава страста на славољубието, како некаков нејзин лош претпочеток. Јас овде под славољубие ја разбирам желбата да бидеме телесно поубави и подобро да се облечеме и украсиме, а ова светите отци го нарекуваат „световна суета“. А другиот вид суета има место кај оние што се одликуваат со своите добродетели и повлекува по себе високо мислење за себе и лицемерност, со кое духовниот непријател се обидува да ни го украде и расее нашето духовно богатство.

20. Сите овие страсти го наоѓаат своето вистинско лекарство во чувството и во вљубеноста во овие почести, заедно со сознанието дека не сме достојни за нив, а освен тоа, и ставањето на Божјата пред човечката слава, според зборовите на пророкот: „Не нам, Господи, не нам, туку на Своето име дај му слава“ (Псап. 113, 9), кога сознаваме дека сме направиле нешто што е достојно, тогаш сето тоа да Му Го препишуваме на Бога и за тоа да Му благодариме Нему и Него да Го прославуваме, а за сето тоа заслугата да не си ја препишуваме на нас. Само тогаш можеме да се радуваме дека сме ја добиле добродетелта на дар и да не се гордееме со неа, да сметаме дека ние самите немаме ништо, да се смируваме; нашите духовни очи да бидат свртени кон Бога дење и ноќе, па, со зборовите на псалмите, да говориме „како што се очите на слугите свртени кон рацете на господарите нивни“ (Псап. 122, 2), од претпазливост, да не се одделиме во доброто од Оној Кој го дава и го запазува доброто и да не се урнеме во злото зашто од ова обично страдаат робовите на високото мислење за себе и суетните.

21. За лекување на ваквите особено помага оддалечувањето од општење со другите, осамениот живот и седењето во својата ќелија, заедно со сознанието на немоќта на својата слободна волја, како и сознанието дека не сме способни да живееме заедно со другите. А ова не е ништо друго, освен онаа духовна сиромаштија, за која Господ ги нарекува блажени оние што ја имаат.

22. Исто така, ако некој помисли и на срамот, кој обично ја придружува оваа страст, тој заради тоа, со сите сили ќе почне да ја одбегнува суетата. Зашто, оној што бара слава од луѓето заради своите добри дела, обично доживува посрамување. Оној што се грижи за својата убавина, оној што мисли за славата на своите предци, за убавината на облеките и за некои други работи, ја пројавува детската зрелост на својот ум, зашто сето тоа е прав и пепел, а што има поништожно од правот и од пепелта? Оние што облеката ја употребуваат не затоа за да го покријат своето тело и да го згреат, туку за да се покажат со нејзиното шаренило и убавина, не само што ја пројавуваат бесплодноста на својата душа пред оние што ги гледаат, туку се покриваат со бесрамност на блудница. Ваквите, и ваквата, треба да Го слушаат Оној Кој рекол: „Оние што носат меки алишта, по царските палати се“ (Матеј 11, 8), а и апостолот говори: „Нашето живеалиште е на небесата“ (Филип. 3, 20). Да не дозволиме заради мекоста на облеките да бидеме урнати од небото во крвта на кнезот од овој свет.

23. Страдаат и оние што заради човечка слава ги прават своите добри дела, зашто, откако се удостоиле да живеат на небесата, како што говори псалмопеачот Давид: „Стани, Господи, во гневот Свој; крени се против жестината на непријателите Твои“ (Псал. 7, 6), ја навлекуваат на себе оваа Давидова клетва. И нивната молитва не се издигнува до небесата. И секоја нивна ревност паѓа надолу, бидејќи е неокрилена со крилјата на Божјата љубов, која ги издигнува горе и нашите земни дела, така што се трудат, но награди не добиваат. Но, зошто говорам за бесплодноста на нивниот труд? – И нивниот труд има плод, но каков? – Тој плод е: посрамувањето, непостојанството на помислите, запленувањето и расејувањето на помислите.

Пророкот Давид говори: „Господ ќе им ги растури коските на оние, што си угодуваат еден на друг. И тие ќе се посрамат, зашто Бог ќе ги понизи“ (Псал. 52, 5).

24. Оваа страст е најистенчена од сите страсти. Затоа оној што се подвизува не треба да се пази само од разговори, туку треба да бега и од самите помисли за нив, зашто и тогаш одвај ќе се спаси од нив. Дури и, ако внимаваме на себе, духовниот непријател ќе дејствува, и неговиот напад ќе го забрза нашето паѓање. А, ако тоа не се случи, тогаш се приготвува место за гордоста. А кој ќе ја прифати гордоста, него тешко можеме да го вразумиме, тој станува непоправлив. Зашто, гордоста е ѓаволско паѓање. Но, и пред тоа, и страста на човекољубието му причинува штета на оној што ја прифатил, така што претрпуваат распаѓање и по однос на својата вера, според зборовите на Господа: „Како можете вие да поверувате кога примате слава еден од друг, а славата, што е од Единиот Бог, не ја барате?“ (Јован 5, 44). – Каква потреба имаш ти, човеку, од човечката слава, или од самиот збор „слава“, кој не само што не го содржи во себе она што го означува, туку и го лишува од тоа? – И не само тоа, покрај другите, и зависта напаѓа, која е еднаква со убиството, која станала причина на првото убиство, кое било братоубиство?

25. Дали оваа страст е, барем, со нешто корисна за нашата природа? – Дали ја поткрепува, храни и лекува? Се разбира, никој ова не може да го каже за неа. Напротив, оној што сака да ја истражува, тој ќе пронајде дека таа е главно советничка за срамните работи. Многубожечките учители говореле дека без неа не може да има никакво добро во животот. Но ние, што го носиме славното име на Оној Кој ни ја покажал преку Себе нашата природа, не сме учени вака. Тој ги гледа нашите дела. Гледајќи Го, за Него правиме сѐ што можеме најдобро, сѐ што правиме го правиме за Него да Го прославиме; воопшто не мислиме да им угодуваме на луѓето, следејќи го светиот апостол Павле, врховниот апостол на нашиот Законодавец, кој говори: „Или, пак, на луѓето ли сакам да им угодувам? Ако бев сакал да им угодувам на луѓето, немаше да бидам Христов слуга“ (Гал. 1, 10).

26. Третата рожба на болната душа од похотата е чревољубието, од кое е и секоја телесна нечистотија. А зошто оваа рожба ја нарекуваме трета и последна, кога е таа вродена во нашата природа уште од нашето раѓање, исто како и природните движења за раѓање деца? Зошто телесната похот ја ставаме на последно место? Затоа што ѝ припаѓа на нашата природа, а она што е природно, тоа е невино, создадено од нашиот добар Бог, за да се користиме со него за добро. Затоа природните движења не укажуваат на болестите на душата. Само душата која ги злоупотребува е болна. Тогаш кога грижите за телото ги претвораме во похоти (сп. Рим. 13, 14), тогаш е сластољубието грешна страст и почеток на телесните страсти и болест на душата, зашто иако навлегуваат однадвор, тие се усвојувани од душата и стануваат нејзини. Господ говори дека од срцето излегуваат лошите помисли, кои ја осквернуваат душата (сп. Матеј 15, 19-20). А и пред Евангелието, старозаветниот Закон говори: „Пази се, да не влезе во срцето твое лукава мисла“ (5. Мој. 15, 9). Лошите помисли се од душата, но во душата тие навлегуваат оздола, преку чувствата и се одржуваат преку вообразбите на материјалните предмети, а се приведуваат во движење преку сетилата, особено преку очите, кои од далеку можат да го привлекуваат она, што служи за осквернување, за што очигледно сведоштво претставува нашата прамајка Ева, зашто таа најнапред видела дека „родот на дрвото е добар за јадење, и убав за гледање“ (1. Мој. 3, 6), па тогаш се согласила со помислата на срцето, се допрела до забранетиот плод и каснала од него, од плодот на забранетото дрво. Затоа, добро рековме дека на победата на срамните страсти им претходи прелестувањето со убавината на работите и лицата, преку очите. Затоа заповедта на светите отци ни забранува да се загледуваме во убавината на туѓите тела и со нашето сопствено тело да не се насладуваме.

27. Бидејќи на таков начин телесните страсти се зачнуваат и доаѓаат во движење од страсните помисли, тогаш од нив треба да се почне и нивното лекување. Како што при гасењето на пожар, ако сакаме да го изгасиме, почнеме ли да го сечеме пламенот одозгора, никако нема да успееме во гасењето; а, ако ја оттргнеме материјата што гори, пожарот веднаш ќе се намали и ќе стивне. Исто така е и со блудната страст, ако не го исушиме изворот на помислите внатре, со молитвата и со смирението, а само со постот и ослабувањето на телото се вооружиме против нив, тогаш ќе се трудиме без успех, а, ако изворот го осветиме преку смирението и молитвата, како што рековме, тогаш ќе му дадеме и осветување на нашето тело. Ми се чини дека токму ова ни го кажуваат и зборовите на апостолот, со кој ни заповеда да се опашеме со вистината (сп. Ефес. 6, 14), како што мудро ни говори еден од отците, дека кога разумната сила ќе ја скроти похотата, тогаш стивнуваат и блудните страсти – оние под стомакот.

28. Потребно е воздржување и на телото, како и соодветно воздржување во храната и пиењето, за да не стане незауздено и да не почне да прави насилство над помислите. Телесните страсти со ништо друго не можат да бидат излекувани, освен преку умртвувањето на телото, потпомагано од молитвата и смирението на срцето, а тоа е и сиромаштијата на духот, која ја нарекува нашиот Господ Исус Христос блажена. И, ако некој сака да се збогати со „Трудете се да имате мир со сите и светост, без која никој нема да Го види Господа“ (Евр. 12, 14), да престојува во својата ќелија, умртвувајќи го своето тело, да се моли и да се смирува, зашто за оној кој добро престојува во својата осаменост, ќелијата му служи како пристаниште на целомудрието. А сѐ што е надвор од неа, особено на пазариштата и на празничните собири, е исполнето со блудни примеси, кои преку слухот и видот проникнуваат во душата на монахот што им се приближува, и го туркаат кон срамни помисли и движење. Овој грешен свет можеме да го наречеме и оган што изгорува, кој нивното престојување во светот го претвора во материја што гори и секој вид добродетели што се во нив ги претвора во пепел. Огнот што гори и не изгорува се нашол некогаш во пустина, во капината, која горела и не изгорувала, а ти, место во пустината, седи во твојата ќелија, скривај се во неа додека не те одмине огнот на страсноста, зашто, откако ќе помине тој, не е штетно и престојувањето на отворен воздух. Тогаш и ти навистина ќе бидеш „беден по дух“ и ќе придобиеш власт над страстите и ќе бидеш нарекуван блажен од Оној Кој рекол: „Блажени се бедните по дух, зашто нивно е царството небесно“ (Матеј 5, 3).

29. Зар нема со право да бидат наречени блажени оние, кои воопшто не се надеваат на богатствата, туку само на Него Единиот, кои не сакаат никому да му угодуваат, освен Нему, на Единиот, и кои живеат во смирение пред Неговото лице? Да бидеме и ние бедни по дух, да се смируваме, да го умртвуваме нашето тело и да не се збогатуваме со богатството на овој свет, та царството Божјо да биде и наше и да се удостоиме со добрите надежи.

30. Како да прави вовед во Светото евангелие, со своите кратки искажувања за блаженствата, само со првото блаженство за бедните по дух, Господ опфатил толку многу добродетели и отсекол толку многу лоши расположенија и ги отсекол од блаженствата? – Но, овде има и нешто друго. А што е тоа? Тоа е укажувањето на разни смирувачки искушенија, кои треба радосно да ги претрпува оној, кој сака да Му принесе плод на Обработувачот на нашите души. Како што е потребно растенијата да претрпат студ за време на зимата, за да дадат плод, така се потребни и неопходни тешките искушенија, за да го дадеме добриот плод. И оној што нема храбро да го претрпи тешкиот товар на искушенијата што го среќаваат, тој нема да роди достојни плодови за небесните амбари и ризници. – Секој што ревнува за совршенството, го добива преку поднесувањето на доброволните и недоброволните трудови и лишувања, од кои едни доаѓаат однадвор, а други – однатре. Но, оние, доброволните, не се така благотворни, како што се оние што ни доаѓаат однадвор и не по наша волја. А нашата љубов кон Бога најдобро се проверува преку претрпувањето на недоброволните искушенија. Доброволните лишувања ја подготвуваат душата за претрпување на оние недоброволните, зашто, откако ќе свикне при првите, да не ги смета за ништо животните пријатности и славата, тогаш душата лесно ќе ги претрпува и последните. А бедниот по дух, според самиот дух на ваквата сиромаштија, не само што не се збунува со страдања што го снаоѓаат, туку смета дека заслужил уште и поголеми страдања, зашто има потреба за уште посилни покајни лекарства. Затоа и живее дење и ноќе во очекување на секакви страдања и секое искушение го прима, како нешто што го заслужил, му се радува кога е посетуван од него, кога со него навлегува во чистилиштето на својата душа, правејќи од него предмет на најскрушена и најсилна молитва, како извор и одбрана на своето добро душевно расположение. Па затоа, не само што не мисли лошо за оние преку кои му доаѓаат искушенијата, туку им искажува и благодарност и се моли за нив како за свои добротвори. И за ова не само што добива простување на своите направени гревови, според ветувањето на Спасителот, туку бива удостојуван и со Божјиот благослов и со царството небесно, бидејќи е ублажуван од Господа поради својата долготрпеливост до крајот во духот на смирението.

31. Откако го стекнал богатството на сиромаштијата во духот, која никој не може да ја одземе, единствено Блажениот ги објавува како заедничари на Своето блаженство и оние што плачат, велејќи: „Блажени се оние што плачат, оти ќе се утешат (Матеј 5,4). А зошто нашиот Господ Исус Христос така тесно ја сврзува телесната бедност со плачот? Затоа што тој никогаш не е одвоен од неа. Затоа апостолот вели дека жалоста поради световната сиромаштија е смрт за душата, а жалоста од сиромаштијата по Бога „предизвикува неопходно покајување за спасение“ (2.Кор. 7, 10). А потоа, за недоброволната сиромаштија следува недоброволниот плач, а за доброволната сиромаштија следува доброволен плач. И доколку овде ублажуваниот плач се соединува со сиромаштијата по Бога, тогаш, се разбира, дека тој е поради неа и од неа; од неа, како од причина, зависи во сѐ; и само во врска со неа – тој е и духовен и доброволен. -Но, да видиме како блажената сиромаштија го раѓа блажениот плач.

32. Ние пред малку покажавме четири вида сиромаштија, од кои се раѓа овој особен плач: во мудрувањето, во воздржувањето на телото, во световната состојба и во искушенијата, кои доаѓаат однадвор. Но, никој од вас, кога го слушате ова, да не мислите дека се тие и вистински разделени меѓу себе, зашто тие обично сите заедно се пројавуваат, па затоа се сите заклучени во едно блаженство, а што го покажува прекрасно и тоа каде е нивниот корен и извор, а имено, дека е во нашиот дух. Зашто тој, откако ќе го внедри во себе духот на благодатта евангелска, како што е речено, го дава од себе изворот на сиромаштијата, која го напојува сето лице на земјата на сиромаштијата, односно на нашиот надворешен човек и го прави да биде рај на добродетелите.

33. Од секој од овие четири вида сиромаштија се раѓа особен плач, заедно со соодветната утеха према него. Од сиромаштијата во воздржувањето на телото со смирение, која ја сочинуваат гладот, жедта, бдеењето и воопшто секое лишување и умртвување на телото, а, освен тоа, и строго запазување на чувствата, се раѓа не само плачот (жалоста и тагата), туку се раѓаат и солзите. Зашто, од телесните задоволства, се раѓаат нечувствителноста, огрубеноста и ожесточеноста на срцето, така и од воздржливоста и од слабата храна се раѓаат скрушеноста на срцето и умилението, со кои е уништувана секоја горчина од телесните лишувања и му се дава заедно со нив тивка сладост на животот. Се вели дека без скрушеноста на срцето е неможно да се избавиме од гревовните чувства, а срцето го приведува во скрушеност тројното воздржување: во спиењето, во храната и во телесниот спокој. Душата, кога ќе се ослободи, преку скрушеноста на срцето, од таквите чувства и од нивната горчина, ќе прими место нив духовна радост. И тоа е токму таа утеха, заради која Господ ги ублажува оние што плачат. А свети Јован, кој ни ја изградил духовната скала, говори вака: „Жедта и бдеењето го скрушуваат срцето, а од скршеното срце се пролеваат солзи. А оној што го искусил ова, говори: ,блажени сте вие, што сега гладувате, оти ќе се наситите’ (сп. Лука 6, 21), ќе се наситат со блажена смеа, како што ветил Господ“ (Лествица 6, 13). Така, од богољубивата телесна сиромаштија се раѓа и плачот, кој ги утешува блажено оние што го придобиле.

34. Со смирението на душата секогаш живее самопонижувањето; а во почетокот тоа е доведувано во најсилна напрегнатост со стравот од вечните маки, замислувајќи пред своите очи дека во едно исто мачилиште ќе живее заедно со демоните, а кон ова го додава уште и стравот од тоа што се овие маки неискажливи, дека нема зборови со кои би можеле да се изразат, а и нивната бесконечност уште повеќе го зголемува ужасот од нив. – Жештина, студ, темнина, оган, вериги, страшилишта, гризење на црвот што никогаш не спие; сето ова се собира во една единствена казна. Но, и со сето ова уште не може да се замисли целиот тогашен ужас, таков каков што е, судејќи според кажаната спротивна положба, кога се говори за убавините на блажениот живот во царството небесно: „Она што око не видело, уво не чуло, ниту на човек на ум му дошло…“(1. Кор. 2, 9). О, колку ужасен ќе биде тој плач, кој нема да има крај! Овде, кај оние што грешат кај Бога, стравот доаѓа од сознанието за своите согрешенија, кој бива намалуван од сознанието и надежта за помилување. А таму, во изобличувањата и осудувањата, без каква и да е надеж на помилување, без никаква можност за спасение, не доброволно изобличување и грижа на совеста – со плачот наш, прекумерно ќе ја зголемуваме тамошната мака. И овој плач, и секогаш плач, и ова сознание за неговата непрестаност, раѓаат нов плач! Исто така, ќе има темнина врз темнина, и горештина врз горештина, без освежување. И сѐ ќе опфати бескрајната бездна на очајанието.

35. Сега овде плачот е скапоцен. Зашто, нашиот плач сега го следи Бог, Кој слезе дури до нас и нѐ посети, и на тие што плачат им даде ветување дека ќе се утешат, зашто Самиот е и се именува Утешител. Дали си видел таков плач, кој произлегува од смирената душа и самиот од себе принесува утеха? Впрочем, и самото самопонижување, само по себе, е како острило за умствениот дел на душата, тешко ја притиска душата, исцедува духовно вино, која го весели срцето на човекот. А ова вино е скрушено умиление, кое преку плачот ги скрушува страстите, а душата ја исполнува со блажена радост, откако ќе ја избави од страшната тешкотија. Затоа се блажени и оние што плачат (сп. Матеј 5,4).

36. За отсуството на лакомоста или сиромаштијата од имот, кога се соединува со духовната сиромаштија, зашто само во таков случај таа Му е угодна на Бога, – за тоа како од таквата сиромаштија доаѓа плачот и утехата што е во него, слушај и внимавај разумно, што ќе ти кажам. Кога човекот ќе остави сѐ, кога ќе се одрече од среброто и од златото и од целиот свој имот, отфрлајќи го и, потрошувајќи го според послушноста на заповедите, тогаш, откако ќе ја ослободи својата душа од грижата за сето тоа, ѝ дава можност да почне да се грижи самиот за себе, да се ослободи од делата на овој свет и од сите нивни расеаности. А кога умот ќе се ослободи од сите материјалности, издигнувајќи се над сите грижи за сето тоа, ќе почне да се загледува во својот внатрешен човек, и тогаш, кога ќе го види своето до одвратност извалкано лице од сите свои талкања во низините, брза, пред сѐ да го измие со солзите на својот плач, а потоа, откако ќе ја симне од него напластената нечистотија, зашто душата негова веќе не се интересира за недостојни работи, прибрано навлегува во нејзините внатрешни сокровишта, и таму Му се моли на Отецот, Кој, пред сѐ, му дарува мир на помислите, како и подготвено живеалиште за благодатните дарови, а заедно со тоа и совршена смиреност, која се состои со за секого смирени зборови и однесувања, но тоа, што е посведочувано од благиот и божествен Дух, тоа го изградува духот „дух вистински обнови во мене“ (Псал 50, 10). А во мирот и смирението, како во силно ограден духовен рај, растат сите видови дрвја на вистинските добродетели, меѓу кои се издигнува светата царска палата на љубовта, а во предворието, како некој претпочеток на идниот живот, цути радоста, која е неискажлива и која никој не може да ја одземе. Зашто, отсуството на лакомството е мајка на безгрижноста, вниманието и молитвата. Плачот и солзите ги бришат сите поранешни гревови, а по ова лесно се оди по патот на добродетелите, зашто тогаш се отстрануваат сите пречки и душата станува беспрекорна во сѐ. Од сето ова произлегуваат радоста и блажената душевна смеа (сп. Лука 6, 21). Тогаш горчливите солзи се претвораат во сладост, Божјите зборови стануваат „слатки за грлото мое…послатки се од мед во устата моја“ (Псал.1 18, 103), во молитвата прозбата се изменува во благодарност, поучувањето во Божјите вистини станува радост во срцето, со радост непосрамена. Тогаш се доживува она што го вели пророкот: „Вкусете и ќе видите, колку е благ Господ!“ (Псал. 33, 9), Кој е веселба на праведниците, радост на навредените, надеж на онеправданите и утеха на оние што плачат заради Него.

37. Но, ќе говориме уште, верувајќи во она што го кажале светите отци наши и другите, кои нѐ уверуваат во вистинитоста на она што го пишува апостолот: „Бидејќи го имаме тој ист дух на верата, како што е напишано ‘поверував и затоа говорев’, и ние веруваме, па затоа и говориме“ (2. Кор. 4, 13; Псал. 115, 1). Кога ќе биде изгонета секоја страст, која се вгнездува во нас, и умот, како што рековме, ќе се врати кон себе и кон другите душевни сили и преку извршувањата на добродетелите ќе ја украси душата, тежнеејќи кон сѐ поголемо совршенство, приготвувајќи се кон уште повисоки издигнувања, па, измивајќи се со Божјата помош, тој не само што тогаш го отфрла она што е лошо, туку и сето она што придојдува го изгонува, макар и да му припаѓа на доброто, па откако ќе се издигне над сѐ мислено и сите мислења за него, кои се без мечтаења, а сето тоа го прави од љубов и од љубов кон Бога, откако ќе го отфрли, станува како глув и како нем (сп. Псал. 37, 14), претстои пред Бога. Тогаш, ништо надворешно не чука на вратите од неговиот ум, затоа што благодатта го држи внатрешното во најдобро расположение и во неискажлива и прекрасна светлина, која го осветлува, усовршувајќи го на овој начин внатрешниот човек. А кога на тој начин „денот осамне и Деницата засвети во вашите срца“ (2. Петр. 1, 19), тогаш, според зборовите на пророкот: „Човекот излегува по својата работа и работи до вечерта, и, користејќи се со таа светлина, ќе појде по патот, кој води кон вечната гора и ќе стане гледач на вечните работи во таа светлина.

38. Затоа божествениот Нил говори вака: „Сегашната состојба на умот е духовна височина, која е слична на небески цвет, во кој, за време на молитвата, се појавува и светлината на Света Троица“. И пак: „Ако сакаш да го видиш умот во неговата вистинска состојба, нека се испразни од сите свои помисли, тогаш ќе го видиш сличен на сафир или како небесен цвет. Но, ова не може да биде направено без бестрасност, зашто за ова е потребна Божјата помош и излевање на Неговата божествена светлина.“ – И свети Диадох говори: „Две добрини ќе ни даде светата благодат преку крштевањето, од кои едната неизмерно ја надминува другата: прво, таа нѐ обновува во водата и го осветлува она што е создадено во нас според Божјиот образ, отстранувајќи ја од нас секоја гревовна нечистотија и, второ, што таа почнува да дејствува заедно со нас. И така, кога умот ќе почне со потполно чувство да вкусува од убавината на Божјиот дух, тогаш треба да знаеме, дека благодатта како да почнува да слика во нас врз она што е создадено по образот и по подобието на Бога, а совршенството на подобието го познаваме од просветувањето.“ – И пак: „Никој не може да ја придобие духовната љубов, ако потполно и уверливо не биде просветен од Светиот Дух, зашто, ако умот преку просветувањето не го прими во совршенство она што е според подобието, тогаш, иако може да ги има сите добродетели, останува сѐ уште неисполнет со совршената љубов.“ – Исто така, и свети Исак Сирски говори: „Облагодатениот ум, за време на молитвата, ја гледа својата чистота слична на небески цвет, кој од старците на Израилот бил наречен ,Божјо место“ кога го виделе на планината.“ И пак: „Постои чистота на умот, во која, за време на молитвата, болснува светлината на Света Троица. Но, тој што ќе се удостои со таа светлина и телото свое што ќе го соедини со неа – пројавува многу знаци на божествената убавина, стоејќи според божествената благодат и телесноста на телото и му дава сила за тоа, за што таа самата нема сила. Оттука произлегува боговидното добродетелно расположение, кое не може да биде подржавано, кое воопшто нема склоност кон злото и не пројавува никаква желба за него.“

39. Еве до каква височина издигнува блажениот плач на смирените по срце и бедните по дух. Но, ќе кажеме за ова уште нешто. Тој оди заедно и со сите видови на недобороволната и световна сиромаштија. Зашто, како да не жали оној кој дење и ноќе е во немаштија, кој гладува, кој е пренатоварен со тешка работа и од никого не е почитуван? – За неговиот плач нема утеха сѐ додека продолжува неговата сиромаштија, особено, ако нема вистинско знаење. Зашто, таквиот сладостите и горчините не им ги потчинува на разумот, туку самиот им се потчинува ним; неговиот ум ги увеличува повеќе отколку што е потребно не само без никаква полза, туку и со голема штета за неговата душа. Тој се изложува на јавно изобличување затоа што не верува во Божјото евангелие, на пророците пред него и на Христовите следбеници по него, кои биле испратени да благовестат, кои во својата немаштија имале сѐ што им било потребно, преку понижувањата – неискажлива слава, преку лишувањата – постојано задоволни, преку претрпување на искушенијата – избавување од вечните маки и страдања. Сето ова го изоставаат оние што го засакале тукашниот неуреден живот и не сакале да одат по тесниот пат и низ тесните врати да влезат во вечниот блажен живот. Добро рекол апостолот: „Световната жалост доведува до смрт“ (2. Кор 7, 10). Зашто, ако вистинскиот живот на душата е светлината, која доаѓа од плачот по Бога, како што веќе рековме, со зборовите на отците, тогаш смртта на душата ќе биде во страшна темнина, која ја исполнува душата од жалоста на овој свет, таа темнина за која свети Василиј Велики говори: „Гревот, кој го има своето постоење во скудноста на доброто, со своите неправди го образува духовниот мрак.“ – А божествениот Марко Подвижник пишува: „Како може оној што е опфатен од лоши помисли да го види гревот, кој се наоѓа под нив, зашто е темнина и магла за душата, а тие доаѓаат од лошите помисли, зборови и дела? А оној што не го гледа овој општ грев, кога ли ќе почне да се моли за неговото простување и за очистувањето од него? И оној што не се очистил, како ќе го најде местото на чистата природа? А, ако не го нашол, како ќе може да го види највнатрешното Христово живеалиште.“

40. И така, потребно е да се молиме постојано, со молитва да го бараме ова живеалиште, но не само да го најдеме, туку и да го запазиме. Зашто, има такви луѓе, кои го загубиле она што го нашле. Голо знаење за тоа и случајно искуство за него можат да имаат и некои не учени и млади; сите немаат знаење што се добива со трпеливо дејствување и она што можат да ни го дадат само искусни и многуопитни старци. Со ова е согласен и свети Макариј Велики, кој имал небесни знаења, а со ова се согласни и сите преподобни отци.

41. Но, како што овој мрак го добива своето постоење од сите прегрешеннја, така, ако ја испитуваш жалоста на светот, ќе најдеш дека таа се раѓа и се одржува од страстите. Таа го носи образот или почетокот, подобието или залогот за идниот бескраен плач за оние, кои не сакале да го одберат за себе плачот, кој го ублажува Господ, – кој не само овде што донесува утеха и служи истовремено како залог и на вечната радост, но ја зајакнува и добродетелта и на душата ѝ дава сила да му се спротивставува на злото. Зашто, и оној што осиромашил, што се смирил и што се скрушил пред Бога, ако, преуспевајќи во доброто, притоа не придобие плач, тој може лесно со своите мисли да се врати кон она што го оставил. А, ако, останувајќи постојано расположен кон блажената сиромаштија и, ако ја запазува, а притоа го внедри во себе и плачот, тогаш останува постојан и не се согласува да се врати на она што го оставил зад себе, не се враќа кон злото кое го правел и од кое избегал. Така говори и апостолот: „Жалоста што потекнува од Бога предизвикува неопходно покајување за спасение“ (2. Кор. 7, 10). Затоа некои и од отците говореле: „Плачот дејствува и запазува“. – И не е само тоа од плачот; тоа што човекот станува речиси неподвижен кон злото и што не се враќа лесно кон некогашните гревови, туку и тоа што тие гревови стануваат како никогаш и да не постоеле. Зашто, бидејќи во почетокот тој плачел поради нив, Бог ги смета како да не ги направил доброволно; а она што не е направено доброволно, Бог не го смета за кривица. Оној што плаче поради својата сиромаштија, со тоа сведочи дека таа не е за него доброволна, затоа што, заедно со оние, „кои сакаат да се обогатуваат“ или кои веќе се обогатиле, паѓа во демонска примка, и, ако, откако ќе се измени не избега од овие мрежи, преку тоа самиот ќе биде виновен што ќе отиде во вечните маки (сп. 1. Тим. 6, 9), така и оној што се покајал и своите денови ги минува во плач, тогаш неговите гревови, со право, му се сметаат како не доброволни, и тој, тогаш, заедно со оние што не згрешиле како него, без соблазна за нив, ќе оди заедно со нив по патот што води во вечниот живот.

42. Таков е плодот на почетокот од плачот, кој е поврзан со болка, зашто со него е соединет стравот Божји. Но, понатаму тој прекрасно се соединува со Божјата љубов и го раѓа преслаткиот и свет плод од утехата што ја дава Утешителот, па така плачот станува особеност на неговиот карактер и за оние што не го искусиле тоа претставува нешто нечуено и неискажливо. Зашто, ако сладоста и вкусот на медот никој не може да му ги опише разбирливо на оној што самиот не го вкусил, тогаш како може да им се објасни сладоста на радоста и на благодатта, кои се Од Бога, на оние што благодатта не ја доживеале?

43. Почетокот на плачот е како некое барање за обручување со Бога, кое се чини недостижно. При што, тие изговараат некакви зборови пред обручувањето и, бидејќи силно го сакаат тоа, плачат и срцето им се кине пред Младоженецот, Го повикуваат со силен плач и со ридање. Крајот на овој плач е брачното соединување во совршената чистота. Затоа апостолот, откако ја нарекол таа тајна „голема“, соединувањето на мажот и жената во едно тело, говори: „Јас ви зборувам за Христос и за Црквата“ (Ефес. 5, 31-32). Зашто, како тие што биваат едно тело, така и оние Божјиот дух го имаат со Бога, како што рекол апостолот: “Кој се соединува со Господ, еден дух е со Него“ (1. Кор. 6, 17). Кои се тогаш тие што говорат дека благодатта е нешто создадено? Треба да знаат дека со тоа изрекуваат хула против Самиот Свет Дух, со Кого се соединуваат светиите.

44. Ќе дадеме и еден друг пример, со кој, можеме, уште подобро да го објасниме ова за што зборуваме. Почетокот на стравот е сличен со враќањето на блудниот син, зашто и тој го исполнува оној што плаче со срам и го тера да ги изговори зборовите: „Татко, згрешив против небото и пред тебе, и не сум веќе достоен да се наречам твој син!“ (Лука 15, 21). А крајот му е сличен на среќавањето и прегрнувањето со небесниот Отец, кога, по богатството на неискажливата Негова милост, се удостоил пак да се нарече Негов син и да се исполни со радост и смелост, е целиван и целива, и влегува во домот, заедно со Отецот и седнува на трпеза заедно со Него, насладувајќи се со небесната радост.

45. Затоа, дојдете и вие, со дух на блажената сиромаштија, и да паднеме и да заплачеме пред Господа, нашиот Бог (сп. Псал. 94, 6), за да ги измиеме некогашните гревови и да се направиме себе неподвижни кон злото, да се удостоиме да се присоединиме кон Светиот Дух Утешителот и постојано да бидеме од Него утешувани. Нему да му воздаваме слава со беспочетниот Негов Отец, со Пресветиот и Единороден Негов Син, сега, секогаш, во сите векови и во сета вечност. Амин.

Обработи
Отец Митко Попоски 2022