Како треба да се молиме и Како треба да се изговара молитвата

**Свети Григориј Синаит**

Кога ќе застанеш на молитва, треба најпрвин да ги изговориш: Трисвето и Оче наш, и потоа ќе Му се помолиш на Бога да те избави од стариот човек. Но, не треба долго да се задржуваш на овие молитви, но твојот ум секогаш треба да биде во молитва.

Некои од светите отци говорат дека молитвата Исусова треба да ја изговараме целосно: „Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме“, а други велат дека треба да ја изговараме само едната нејзина половина: „Исусе, Сине Божји, помилуј ме!“ Или: „Господи, Исусе Христе, помилуј ме!“ Или дека треба да ја изговараме со измени: и целосно и скратено. Но, кога ја читаме, не треба од мрзливост да ги менуваме нејзините зборови; треба да ја читаме полека и со трпение.

Исто така, едни од отците нѐ учат дека оваа молитва треба да ја изговараме гласно, а други нечујно, само во нашиот ум. Јас мислам дека треба да го правиме и едното и другото. Зашто, понекогаш умот се изморува да ја повторува само во себе, па паѓа во униние, а понекогаш се изморуваме, ако ја изговараме само гласно. Затоа треба да се молиме и со устата и со умот.

Сепак, потребно е да повикуваме кон Господа тивко и без брзање, за да не го расееме вниманието на умот и да не ја прекинеме молитвата, додека умот не свикне со неа и, откако ќе ја прими силата од Духот, не почне самиот по себе да се моли во себе. Тогаш нема да има потреба да ја изговараме молитвата усно, а и не е можно тоа, зашто оној што го придобил ова, тој се задоволува да се моли само со својот ум и нема желба да ја напушта оваа молитва.

Како треба да го држиме умот

Знај дека никој не може сам да го додржи својот ум, ако не биде држан и додржуван од Светиот Дух, зашто тој е недодржлив, не затоа што секогаш е во движење, туку затоа што поради мрзливост, придобил да кружи и да талка ваму-таму. Кога, преку неизвршувањето на заповедите на Спасителот, Кој нѐ препородил преку светото крштение и сме се оддалечиле од Бога, тогаш сме го загубиле соединувањето со Бога и сме го загубиле Неговото чувство во нашето чувство. Таквиот ум станува секогаш и секаде пленик. Тој не може да се смири поинаку, освен, ако се утврди во Бога, ако не Му се потчини и не се соедини со Него. И тогаш ќе може често и трпеливо да му се моли Нему и секој со својот ум Му се исповеда на Бога за сѐ што греши, а Бог им проштева веднаш на сите, кои Му се молат со смиреност и скрушеност за простување на своите гревови и кои името Негово секогаш го повикуваат. Кога, поради таквиот молитвен труд, ќе се водвори молитвата во таквото срце, тогаш ќе почне да го задржува умот во себе, ќе го весели и нема да му дозволува да е заробуван. Впрочем, и по ова има непостојанство на мислите, кои им се покоруваат само на оние кои се совршени во Светиот Дух, кои со силата на Господ Исус Христос придобиле ум, кој е во состојба да не талка.

Како да ги отклонуваме помислите

Никој од почетниците не може да ја одгони лошата помисла, ако Бог не ја одгони. Само силните можат да се борат со неа и да ја прогонуваат. Но, и тие не сами и не само со своите сили ја прогонуваат, туку со Божјата помош се борат против лошите помисли и се вооружени со сето Божјо оружје. А ти, кога ќе ти дојдат лоши помисли, често и трпеливо повикај Го Господа на помош, и тие ќе избегаат, зашто не можат да ја истрпат духовната топлина, која доаѓа од молитвата, и тие, како од оган обгорувани, бегаат. Свети Јован Лествичник вели: „Бичувај го противникот“. Нашиот Бог е оган, ја уништува злобата. Тој брзо доаѓа на помош и брзо го победува противникот; брзо им помага на оние што Му се молат, дење и ноќе. А оној што нема дејство на молитвата, тој, слично на Мојсеја, ги победува противниците. Зашто, кога ќе стане и ќе ги подигне своите раце и очи кон небото (сп. 2. Мој. 17, 11), Бог веднаш ги прогонува непријателите. А тогаш, пак, седнува и ја продолжува молитвата со трпение. Еве уште со што се служи оној, кај кого молитвата нема дејство. Кога молитвата нема дејство поради раздвижувањето на страстите на мрзливоста и на блудот, кои се страшни и тешки; тој, тогаш, станува и подава раце за помош против нив. Но, поради прелеста, не го прави ова долго, веднаш седнува, за да не биде прелестен од ѓаволот, покажувајќи му некаков призрак. Зашто, да се има ум, кој не е во опасност од паѓање тоа им е својствено само на чистите и на совршените.

Како треба да ги пееме псалмите

Едни говорат дека треба да ги пееме често, други – дека не треба да ги пееме често, а трети – дека воопшто не треба да ги пееме. А ти, пеј ги, ни често – за да ја избегнеш збунетоста, ниту да го изоставаш сосема пеењето, за да ги избегнеш раслабеноста и мрзливоста, но, угледај се, на оние што ги пеат почесто, зашто умереноста во сѐ е прекрасна, според зборовите на премудрите. За оние што живеат дејствителен живот – добро е да пеат многу, затоа што тие не ги знаат духовните вежби и поради нивниот труд, но ова не е препорачливо за безмолвниците, кои треба да бидат само во Бога, молејќи се во своето срце и воздржувајќи се од своите помисли. Зашто, според зборовите на свети Јован Лествичник безмолвието е отфрлање на помислите за светските и телесните работи. Ако безмолвникот ја истошти сета своја сила во пеењето, тогаш неговиот ум не ќе може силно и трпеливо да престојува во молитвата. Свети Јован Лествичник поучува дека треба ноќе повеќе време да ѝ се посветува на молитвата, а помалку на пеењето. Така треба и ти да постапуваш. Кога ќе видиш дека, додека седиш, твојата молитва не престанува да дејствува во твоето срце, не оставај ја, за да станеш и да почнеш да пееш, сѐ додека таа самата, по Божја волја не те остави. Зашто, во спротивно, ти би Го оставил Бога, Кој е во тебе, ќе застанеш и од надвор ќе почнеш да му се обраќаш со зборови, преминувајќи од погорното – кон подолното. Со тоа ќе предизвикаш збрканост во својот ум, изведувајќи го вон мирното затишје. Безмолвието има во себе такви работи, кои можат само во мир и во тишина да се извршуваат. Зашто, нашиот Бог е Бог на мирот, далеку од секаква врева и обеспокојување. Според нашиот начин на живеење, кој е ангелски, и нашето пеење треба да биде ангелско, а не телесно. Гласното пеење укажува на внатрешно умствено извикување, а ни е дадено само за случај кога сме напаѓани од мрзливоста и нечувствителноста, за да нѐ воведува пак во исправно духовно расположение. Тие што уште не ја познаваат молитвата, што уште не ја доживеале нејзината сила и нејзиното дејство, која е според свети Јован Лествичник, извор на добродетелите, кој ги наводнува нашите душевни сили, – тие треба да пеат многу, да пеат без мерка и секогаш да бидат зафатени со некакви работи и никогаш да не бидат без нив, сѐ додека од тешкиот труд не дојдат во состојба на соѕерцанне, додека не ја придобијат умствената молитва, која ќе дејствува внатре во нив. – Еден е начинот на дејствувањето на безмолвието, а друг е на заедничкиот – манастирскиот живот; секој од монасите – во што е повикан, во тоа и ќе се спаси. Затоа и се плашам да пишувам поради немоќните, знаејќи дека си во нивната средина. Попусто се труди оној што сака да се научи да се моли само според она што го слуша и што го чита, што го учи, ако нема свој духовен раководител и учител. Оној што ја вкусил благодатта, тој треба умерено да пее; тој е должен, според зборовите на духовните учители повеќе да се вежба во молитвата, а тогаш, кога го напаѓа мрзливоста, тогаш нека пее и нека ги чита дејствителните глави на духовните отци. Коработ нема потреба од весла тогаш кога ќе дувне ветер, зашто тогаш ветрот ги надувува едрата и му дава доволно сили за да може лесно да го преплива соленото море на страстите; а кога ќе престане ветрот, и кога коработ ќе сопре да плови, тогаш треба да почнеме да го движиме со силата на веслата.

Многумина духовно неискусни им нанеле штета на многумина неразумни; за нив тие ќе одговараат на Судот, зашто, на сите не им припаѓа да ги раководат духовно другите, туку само на оние, на кои им е дадено „да ги разликуваат духовите“ (1, Кор. 12, 10), способност со мечот на верата да го разликуваат и одвојуваат доброто од лошото. Секој има свој разум и свое природно расудување, од опит или научено, но не сите имаат духовно расудување. Затоа и премудриот Исус Син Сирахов вели: „Оние, што живеат со тебе во мир, нека бидат многумина, но еден од илјада нека биле твој советник“ (Мудр. Сир. 6, 6). Не е мала работа да се најде вистински духовен раководител, кој не се заблудува ни во дела, ни во зборови, ниту во расудувања. Дали некој не се заблудува, тоа се гледа оттаму дали има сведоштво од Светото Писмо и за она што го прави и за она што го расудува и кој со смирение го прави она за што треба да мудрува. Зашто, е потребен голем труд да се разбере вистината јасно и чисто и да се одвои од она што ѝ е спротивно на благодатта, зашто ѓаволот има обичај, обично кај почетниците, да ја претставува својата прелест како вистина, преобразувајќи го своето лукавство како нешто духовно.

Затоа е силно оружје – да имаме молитва и плач, така што молитвената наша радост не ни стане причина да паднеме во високо мислење за себе си, туку да го избереме сигурниот начин за запазување и да не бидеме повредени – да избереме радост во жалоста. Зашто, молитвата ѝ е туѓа на прелеста; тоа е молитвата Исусова, која ни дава духовна топлина, таа топлина става оган во нашите срца; таа ги запалува и изгорува трњето на страстите и на тој начин ги вселува во нашата душа веселбата и тишината, а која не доаѓа ни оддесно ни одлево, ни озгора ни оздола, туку извира во самото срце, како од извор – од Самиот животворен Дух. Труди се да го придобиеш ова во своето срце; пази го твојот ум далеку од секакви мечтаења и од помисли, кои не ги разбираш, – и не плаши се, зашто Господ говори: „Не бојте се! Јас сум, не плашете се!“ (Матеј 14, 27). Тој Самиот секогаш е со нас, Тој Кого Го бараме и Кој секогаш нѐ заштитува, па затоа не треба да се плашиме и да воздивнуваме кога Го повикуваме Бога.

Во безмолвието треба да имаме три добродетели и секој час да бидат со нас, да живееме во нив и со нив, да не бидеме никогаш оддалечени од нив, да не се заборавиме и да не ги напуштиме. Тие добродетели се: воздржувањето, молчењето и самопонижувањето или смирението. Тие една со друга се потпомагаат и запазуваат, а од нив се раѓа молитвата и непрестано продолжува и зајакнува.

Почетокот на благодатта во молитвата се пројавува различно, зашто, според апостолот, распределувањето на Духот бива различно, според Божјата власт (сп. 1. Кор. 12, 11). Кај некои доаѓа духот на стравот, кој ги урива планините на страстите, ги крши срцата како камења; од овој страв телото како да е приковано и умртвено. Кај други се јавува потресување или радост, која отците ја нарекле „разигрување“. Најпосле, кај трети се јавува, главно, како засилување на молитвата, а кога Христос ќе се всели во срцето (сп. Ефес. 3, 17), тогаш таинствено почнува да сјае во духот. Затоа Бог Му говорел на Илија, на гората Хорив (сп. 2. Цар. 19, 12), дека Господ не е во едно – во едно или во друго, – не е во поодделните дејствувања на почетниците, – туку во неискажаната светлина – во совршенството на молитвата.

Прашање: Што треба да правиме кога демонот ќе се преобрази како ангел и кога ќе го измамува човекот

Одговор: За ова човекот има потреба од големо расудување и добро да го распознава доброто од злото. Не биди лекомислен и не занесувај се по она што ти се причинува, туку биди спор: испитувај го доброто и потоа примај го, а лошото отфрлај го. Должен си секогаш, најнапред да испитуваш и да разгледуваш, а потоа – да веруваш. Знај дека дејствувањата на благодатта се јавни, и демонот, иако се преобразува, не може да ги покажува: ни кротоста, ни привлечноста, ни омразата према светот, ниту прекинувањето на похотата и страста, – нив кои се дејство на благодатта. А демонските дејствувања се: надуеноста, високото мислење за себе, стравувањето и секое зло. По овие вакви дејствувања можеш да распознаваш: дали светлината што болснала во тебе е од Бога или е од сатаната. Тридаксот, по својот надворешен вид, е сличен на сенф, но кога ќе ги вкусиме, тогаш ја распознаваме разликата меѓу нив. Така и душата, ако има расудување, со своето умно дејство можеме да ги распознаваме даровите на Светиот Дух од призрачните мечтаења на сатаната.

Со благослов
Отец Митко Попоски