Македонска Православна Црква

Свети Теодор, Епископ Едески

Сто глави корисни за душата

1. Бдеќи, по Божјата благодат, сме се одрекле од сатаната и неговите дела и сме се соединиле со Христа, како во почетокот – во светата тајна крштение, така и сега во нашите монашки завети, тогаш да ги паземе и да ги извршуваме Неговите свети заповеди. Ова го бара од нас не само нашиот двоен завет, туку и нашиот природен долг, затоа што уште во почетокот нѐ создал Бог „многу добро“, па затоа сме должни да бидеме такви. Бидејќи гревот, кој настанал од нашата невнимателност, го направил во нас она што е неприродно, но пo големата милост на нашиот голем Бог, ние сме пак повикани, обновени со страдањата на нашиот Спасител Господ Исус Христос, сме искупени со цената на Неговата пречиста крв, и на тој начин да се избавиме од природниот грев и од нашите лични гревови. Судејќи по сето ова, ако станеме праведни, тоа нема да биде ништо чудно и нема да биде наша заслуга, но ако отпаднеме од Бога и од Неговата правда, тогаш ќе бидеме достојни за жалење и осудување.

2. Како што доброто дело, ако го правиме без вистинска вера, нема никаква вредност, така и самата вера, без праведни дела, нема да нѐ избави од вечниот оган. Зашто Самиот Спасител наш вели: „Ако некој Ме љуби, ќе го пази словото (заповедите) Мое“ (Јован 14, 23 ). Па затоа, ако Гo љубиме Господа и ако веруваме во Господа, должни сме ова да го посведочиме со извршувањето на Неговите заповеди за да го добиеме вечниот живот. Ако не ги извршуваме неговите свети заповеди на кои им се потчинува сѐ што е создадено, тогаш како ќе смееме да речеме дека сме верни и вистински христијани, ние кои сме издигнати над сите созданија и сме единствените од сите созданија, кои сме Му непослушни на нашиот Бог и Создател и со тоа искажуваме дека сме Му неблагодарни на нашиот најголем Добротвор?

3. Кога ги исполнуваме Христовите заповеди, ништо не правиме за Него, зашто Нему ништо од нас не Му е потребно; Тој е Давател на сите добрини. Кога Неговите заповеди ги извршуваме, ние сами на себе добро си правиме; со тоа си заслужуваме живот вечен и насладување со неискажливите блага.

4. Секој кој нѐ спречува да ги извршуваме Божјите заповеди, било да се тоа нашиот татко, или нашата мајка или некој друг, ние не треба да ги слушаме, за да не го слушаме гласот на нашиот Спасител, Кој вели: „Кој љуби татко или мајка повеќе од Мене, не е достоен за Мене; и Кој љуби син или ќерка повеќе од Мене, не е достоен за Мене“ (Матеј 10, 37).

5. Да се обврземе себе што посилно во извршувањето на Господовите заповеди, за да не бидеме врзани со веригите на лошите похоти и сласти кои се разорни за душата. Во таков случај ќе биде и над нас изречена пресудата, која ѝ била изречена на безплодната смоква: „Пресечи ја; зошто само да ја испостува земјата“ (Лука 13, 7). Оти е речено: „Зашто веќе и секирата стои до коренот на дрвата; и секое дрво, што не дава добар плод, се сече и се фрла во оган“ (Лука 3, 9).

6. Оној што е победуван од похотите и сластите, кој живее во светот, набргу ќе падне во мрежите на гревот, а гревот, направен еднаш, е како оган во слама, како камен што паѓа од висока планина, како река што се излива од надојдените нејзини притоки. Секој грев го погубува оној што го прави.

7. Душата преку гревот се оддалечува од својот природен ред; од него подивува и се исполнува со трњето од сластите гревовни, станува живеалиште на страшни ѕверови, како што е речено: „Таа ќе биде живеалиште на чакалите, свртилиште на ноевите. Ѕверови пустински ќе се среќаваат со диви мачки, козли ќе се повикуваат еден на друг; таму лилит ќе се одмара и ќе наоѓа спокојство. Таму ќе свие гнездо буфот, ќе несе јајца, ќе веде малечки и ќе ги собира под сенката своја; таму и јастреби ќе се собираат еден со друг“ (Иса. 34, 13-15), а тоа се различните гревовни страсти. И кога таа ќе се повика во својот сопствен ред (зашто таа може, ако посака, сѐ додека е врзана заедно со телото) – да се скроти со грижливи трудови и да почне да живее по Божјиот закон, тогаш демонските ѕверови кои се вгнездиле пред тоа во неа, ќе избегаат и пазителите на нашиот живот, светите ангели, ќе се вселат во покајаната душа. Денот на обраќањето на нашата душа – станува ден на веселба и на радост за неа. Тогаш и благодатта на Светиот Дух ќе се всели во неа и ќе ја научи на знаење – не само како да се запази во доброто, туку и како да преуспева сѐ повеќе и повеќе во него.

8. Светите отци молитвата ја нарекуваат „духовен оклоп“, без која не треба да влегуваме во борба, за да не бидеме ранети од непријателските копја и да не бидеме заробени од нашите непријатели и одведени во нивната земја. Но чиста и вистинска молитва никој не може да добие, ако не Му се приближи на Бога со правдината на своето срце, зашто Бог е Оној, Кој му ја дава молитвата на оној што се моли и Кој го научува човекот на разумност.

9. Тоа што нашата душа ја вознемируваат страстите што ѝ пристапуваат и се борат со неа, тоа не е во наша власт; на тоа што страстните помисли се задржуваат во нас и ги раздвижуваат страстите, тоа е во наша власт. Првата состојба не е грешна, зашто она што се случува ние не сме во состојба да го спречиме, а втората состојба е таква, ако храбро се спротивставиме, ние ќе победиме и ќе бидеме одликувани, но ако не направиме ништо од наша страна, ќе бидеме победени и ќе бидеме предадени на измачување.

10. Има три главни страсти: сластољубието, среброљубието и славољубието. За нив следат други пет духови на злобата, а потоа од нив се раѓа големо мноштво страсти и сите видови разновидни гревовни склоности. Затоа, оној што ги победи првите тројца началници на страстите – заедно со нив ги победува и оние пет страсти, кои следат по првите три, а на крајот ги победува и покорува и сите други страсти.

11. Она што сме го направиле со страстни пожелби, и страстните спомени потоа ја вознемируваат душата. Ако страстните желби бидат потплоно исчистени од срцето, тогаш му биваат простувани сите претходни гревови. Сѐ додека душата се однесува страсно према грешното, треба да знаеме дека сѐ дотогоаш во неа е присутен гревот и неговата власт.

12. Телесните страсти обично се намалуваат и слабеат од телесните страдања, како и од доброволните лишувања и телесните подвизи; а душевните и невидливите – биваат уништувани преку силата на смирението, кротоста и љубовта.

13. Страстната похот ослабува преку силата на воздржувањето и смиреноста; љубовта го скротува и најогнениот гнев; расеаната помисла ја собира внимателната молитва со спомнувањето за Бога. Така се очистуваат сите три сили на душата. И блажениот апостол, сакајќи да ги поправи нив, вели: „Трудете се да имате мир со сите и светост, без која никој нема да Го види Господа“ (Евр. 12,14).

14. Некои се прашуваат и не знаат дали помислите ги раздвижуваат страстите, или страстите – помислите, така што едни говорат едно, а други друго. А јас велам дека помислите доаѓаат од страстите, зашто кога во нашата душа не би имало страсти, тогаш страстните помисли не би ја вознемирувале.

15. Демоните, кои секогаш се борат против нас имаат обичај да им ставаат прегради на нашите добродетели, кои можеме да ги правиме и кои се лесни за нас, а да влеваат во нас посилен стремеж кон извршувањето на оние, кои се над нашите сили, за кои не е време уште, за да се зафатиме со нив. Имено, оние што преуспеваат во општожителната послушност, тие ги тераат да прават работи, кои се за отшелниците и безмолвниците, а отшелниците и безмолвниците ги тераат да постапуват според правилата за општожителскиот живот во манастирите. На ваков начин се борат против нас и во однос на секоја добродетел. Блажениот апостол, знаејќи го ова лукавство на сатаната и на неговите демони, вели: „За да не нѐ прелаже сатаната, зашто неговите намисли добро ни се познати“ (2. Kop. 2, 11) за да знаеме дека сѐ што е во свое време и cѐ што се прави во соодветна мерка е добро, а сѐ што е предвреме и прекумерно е лошо.

16. Оние што се враќаат во светот и се среќаваат со предметите на страстите, демоните ги фаќаат и ги привлекуваат пак да прават страстни дела, а оние што живеат во пустините каде што нема такви предмети, тие ги вознемируваат со страстни помисли. Во борбите во овој втор вид многу е потешко да се победи, многу потешко – отколку во првиот случај. Таму за делата се потребни време, место и други погодности, а умот во своите помисли – лесно е подвижен и незадржлив. За борба против ова невидливо војување нам ни е дадена чистата молитва, во која ни е заповедано да бидеме непрестани. Таа го прави умот силен во оваа духовна борба и да биде секогаш готов за неа, затоа што ваквата борба може да се изршува и без учество на телото.

17. Укажувајќи на потполното умртвување на страстите апостолот вели: „Оние, пак, кои се Христови, го распнаа телото свое со страстите свои и похотите“ (Гал. 5, 24). Зашто кога ќе ги умртвиме страстите, кога ќе ги уништиме похотите и мудрувањето на телото да му го потчиниме на духот; само тогаш ќе го земеме својот крст и ќе одиме по Христа. И оддалечувањето од светот не е ништо друго освен умртвување на страстите и пројавување на скриениот живот во Христа.

18. Оние што страдаат од нападите на своето смртно тело и кои се изморени од речиси непрестаната војна со него, да не го осудуваат своето тело за тоа, туку самите себе, зашто, ако тие не му даваат сила, грижејќи се претерано за него, – тогаш не би страдале толку од него. Или тие не ги гледаат оние што го распнале своето тело заедно со страстите и похотите и смртта Исусова што ја носат во своето тело кое го имаат како свој помошник во вршењето на доброто; телото тогаш не се спротивставува, туку е послушно и бива водено од Божјиот закон? Нека направат и тие така; тогаш и тие ќе вкусат таков спокој.

19. Секое согласување на помислата со некоја од забранетите похоти или доброволно потпаѓање под власта на похотата, – е грешно за монахот. Зашто во почетокот помислата почнува да го помрачува умот, а желбениот дел на душата, а потоа таа се согласува со гревовната сласт, не устојува во борбите и, најпосле, настанува согласувањето, кое е, како што е речено веќе, самиот грев. Ако ова продолжи, тогаш од него се раѓа страстната желба, која постепено доведува и до самото грешно дело. Заради ова пророкот ги нарекува блажени оние кои ги убиваат вавилонските младенци на камен (сп. Псал. 136, 9). Значењето на ова е јасно за мудрите и разумните.

20. Ангелите, бидејќи се служители на љубовта и на мирот, се радуваат на нашето покајание и нашето преуспевање во добродетелите. Затоа се трудат да нѐ исполнуваат со духовни соѕерцанија и да ни помагаат во извршувањето на секое добро. Напротив, демоните, – слугите на гневот и на злобата, се радуваат кога нашите добродетели слабеат; целиот свој труд тие го насочуваат да ја вовлечат нашата душа во срамни мечтаења.

21. Верата е дар која нѐ расположува кон доброто. Таа го раѓа во нас стравот Божји, а стравот Божји нѐ учи да ги извршуваме Божјите заповеди или за тоа како да живееме вистински христијански живот. Од ваквиот живот следува чесната бестрастност, а породот на бестрастноста е љубовта, која е исполнување на сите заповеди; таа ги сврзува и држи сите заедно.

22. Како што здравото тело чувствува која и каква болест го напаѓа, така болното не го чуствува ова. Така и умот, доколку ја запазува целата дејност што му е својствена, ќе може да ги сознава своите сили, ќе може да види од каде доаѓаат неговите страсти, кои го измачуваат, и кон тоа ја свртува својата самоодбрана. Неговата положба е лоша, ако ги живее своите денови во изгубеност, слично на оној што се бори со својот непријател ноќе, зашто не може да ги види и да ги знае неговите помисли.

23. Koгa нашите мисловни сили постојано се грижат за соѕерцанието на добродетелите, и кога кон него и кон неговиот давател Господ Исус Христос се устремува неговата пожелна сила, а раздразнителната се вооружува против демоните, тогаш нашите сили дејствуваат согласно со својата природа.

24. Според учењето на свети Григориј Богослов, разумната душа е составена од три дела. Мисловната добродетел тој ја нарекува благоразумие, знаење и мудрост; добродетелта на раздразнителните сили ја нарекува – храброст и трпеливост; добордетелта на пожелните сили – љубов, целомудрие и воздржување; а правдата го има својот дел во сите нив, учејќи ги како да постапуваат правилно. Нашата душа војува благоразумно со демоните, заштитувајќи ги добродетелите; со целомудрието бестрасно ги гледа видливите работи; со љубовта према сите луѓе нѐ тера да ги сакаме сите луѓе како што се сакаме себе; со воздржувањето ја отстранува секоја сласт; со храброста и трпеливоста – се вооружува против невидливите борби. Таква е доброзвучната храмонија на душевната оргуља.

25. Оној што се труди да придобие целомудрие и кој тежнее кон блажената чистота, која нема да погрешиме, ако ја наречеме и бестрастност, беспоштедно да го накажува и да го поробува телото, призивајќи ја со смирение божествената благодат на помош, – ќе го добие она што го сака. Оној што го потхранува своето тело, без да се воздржува од јадење и пиење, тој ќе биде измачуван од блудот. Зашто како што водата кога е во голема количина го изгасува пламенот, така и гладувањето и жедтта или воопшто секое воздржување, придружени со душевна смиреност ги уништуваат распаленоста на телото и срамните мечтаења.

26. Сосема нека отстапи од тебе страста на злобата; никако не давај му на непријателството место во себе. Зашто она што е огинот скриен во слама, тоа е злобата – кога е вгнездена во срцето. Затоа, подобро е искрено да се молиш за оние што те навредиле и прави им добро колку што можеш и со што можеш, за да ја избавиш од смрт твојата душа и да имаш смелост за време на својата молитва.

27. Во душата на смирените Господ се успокојува, а во душата на горделивите се срамните страсти; нив, пак, ништо не ги засилува толку многу против нас, како што го прават тоа горделивите помисли. И, напротив, ништо толку лесно не ги искорнува од душата овие лоши растенија, како што го прави ова блажената смиреност, која со право е наречена уништителка на страстите.

28. Твојата душа нека сѐ очистува повеќе и повеќе од лошите спомени И да се посветува со спомените за она што е најдобро, држејќи го во својот ум постојано она што е речено, дека тогаш, кога душата ќе излезе од телото сластољубивото срце го чекаат вериги и темница, а трудољубивото врати отворени. Зашто, навистина, чистите души, по излегувањето од телото биваат придружувани од ангели, кои ги водат кон блажениот живот, а нечистите и непокајани души, тешко им на нив тие биваат прифаќани од бесовите!

29. Прекрасна глава украсена со скапоцена дијадема, која сјае од индијски скапоцени камења и бисери, но неспоредливо попрекрасна е нејзината душа, ако е богата со Божјо знаење, осветлена со пресветли соѕерцанија како во неа живее Светиот Дух. И кој може достојно да ја опише ваквата блажена душа во слава?!

30. На гневот и на лутината не дозволувај им да се вселат во твојата душа, зашто „мудроста почива во срцето на разумниот“ (Изрек. 14, 33). Ако страста на гневот завладее над твојата душа, тогаш ќе бидат подобри од тебе и мирјаните што живеат во светот, а ти ќе бидеш со срам покриен, бидејќи си се покажал лош како монах.

31. Во секое искушение и во скоја духовна борба имај ја молитвата како непобедиво оружје – и ќе победиш со помош на Христовата благодат. Но, таа треба да биде чиста, како што ни заповеда нашиот премудар учител, велејќи: „Мажите сакам да се молат на секое место, кревајќи чисти раце без гнев и расправии“ (1.Тим. 2,8). Кој не се грижи да има ваква молитва, тој ќе им биде предаден на искушенијата и страстите.

32. Напишано е дека „виното го весели срцето на човекот“ (Псал. 103, 15). Но ти, кој си дал завет да плачеш и да ридаш, отстрани ја од себе ваквата веселба, и ќе бидеш израдуван со духовни дарови. Ако се развеселуваш со вино, животот свој со помисли срамни ќе го живееш и многу жалости ќе доживееш.

33. Не минувај ги празниците во пиење вино, туку во обновување на умот и во душевна чистота. Ако го наполнуваш стомакот свој со јадење и пиење, ти ќе го разгневиш светецот, на кого му е посветен празникот.

34. Нам ни е заповедано секогаш да бдееме во пеење псалми, молитви и читање; ова треба да го правиме особено на празниците. Монахот што бдее умот свој го подготвува за соѕерцанија корисни за душата, а долгото спиење – душата ја затапува. Но внимавај, за време на бдеењата не предавај се на празни спомнувања и на гревовни помисли; подобро е и спиењето од бдеењето – ако е исполнето со таква суетност и валкање со такви работи.

35. Оној што храни змија во своите пазуви и оној што има лоша помисла во срцето – обајцата ќе бидат умртвени. Едниот ќе биде умртвен од смртоносното каснување на отровната змија, а другиот – од смртоносниот отров на грешните помисли во својата душа. Но, како што успеваме да го избиваме породот на змијата, да не им даваме и на лошите помисли да се умножуваат во нашето срце, за да не страдаме потоа од нив.

36. Чистата душа е избран сад, а може уште да се нарече: „затворена градина, извор затворен, кладенец запечатен“ (Песна 4, 12). Но онаа душа, која е исполнета со нечистите страсти преполна е со гревовна смрдеа.

37. Сум слушал од искусни и дејателни старци, оти грешните помисли во душата се раѓаат од перчењето со облеката, од прејадувањето и од препивањето, како и од празните и штетни разговори.

38. Во душата на подвижниците да не се појави желба за собирање имот. Лаком монах е како кораб со пукнатина, низ која навлегува вода од морските бранови и набргу се наоѓа на морското дно. Боледувањето за богатење станува причина за појавување на многу страсти и со право апостолот вели: „Коренот на сите зла е среброљубието“ (1.Тим. 6, 10).

39. Немаштијата и молчењето е сокровиште скриено во монашкото живеалиште. Појди и продај сѐ што имаш, а парите раздели им ги на сиромасите; со тоа ќе купиш нива, во која, кога ќе ја копаш, ќе најдеш закопано богатство. Тогаш пази го внимателно од крадци, за да се збогатиш со богатство, кое никој не може да ти го украде.

40. Откако почнеш да живееш со својот духовен отец и ја почувствуваш ползата од тоа, не дозволувај нешто да те оддалечи од љубовта према него и од живеењето со него; не осудувај го за ништо; не зборувај лошо за него, дури и ако те изобличува, па дури и да те тепа; не слушај ги оние што зборуваат лошо за него; не другарувај со оние што зборуваат лошо за него и го навредуваат, за да не се прогневи на тебе Господ и да не те избрише од книгата на животот.

41. Подвигот на послушноста се утврдува врз одречувањето од себе и од сето наше знаење. Тој што минува низ него нека се огради со три оклопи: со верата, надежта и со скапоцената и божествена љубов, така што, добро заштитен од нив – да може да се подвизува со добар подвиг и да го прими венецот на наградата.

42. Не биди судија на делата на твојот духовен отец, туку биди исполнител на неговите заповеди. Демоните имаат обичај да ни укажуваат на неговите недостатоци, за да ти ги затворат ушите за неговите поуки; преку тоа да те направат или немоќен и плашлив борец во духовните борби или, преку помислите на неверувањето – да те ослабат и направат неработлив за придобивање на добродетелите.

43. Оној што не ги послушал татковските заповеди на својот духовен отец- станува отстапник од најважните точки на своето ветување. А оној што ја внедрил послушноста во себе и волјата своја ја пресекол со мечот на послушноста, тој го исполнува она што е должен да го исполни и што му го ветил пред многу сведоци на Самиот Спасител – Господ Христос.

44. Следејќи го животот на монасите, ние сме виделе јасно и сме утврдиле, дека непријателите на нашиот живот силно ги поттикнуваат оние што се подвизуваат во послушноста против нивните духовни отци, а кога тие не ги послушуваат чкртаат со забите свои против нив и со секакви страшни искушенија ги напаѓаат. И што ли сѐ не прават за да те оддалечат од татковските прегратки на духовните отци? Ти даваат причини за непослушност према нив, како би можеле со право, да предизвикаат кај тебе различни незадоволства и непријателства против твојот духовен отец, а неговите поуки ти ги претставуваат како изобличување. Сите тие работи ги насочува како стрели право во твоето срце. Тие ти нашепнуваат и ти велат: „Зошто, кога веќе си имаше своја слобода, стана слуга и роб, и тоа роб на еден тиранин без срце? До кога ќе ја трпиш јамката на јажето околу вратот твој? До кога нема да ѝ се радуваш на твојата слобода?“ – Потоа почнуваат да ти внушуваат, дека е добро да ги посетуваш болните, да примаш во својата ќелија патници и да се грижиш за сиромаси и немоќни. А, ако и во ова не успеат, тие почнуваат да ти го фалат подвигот на потполното отшелништво и усамување – безмолвие. Тие не престануваат со секакви лоши мисли и чувства да го исполнуваат срцето на подвижникот, со цел на секој начин да го исфрлат надвор од близината на неговиот духовен отец, па, откако го извлечат од мирното и сигурно пристаниште, – да го изложат на опасните по живот бесни бури на отвореното море. И ако на крајот успеат, тие, потчинувајќи го по своја власт, како заробеник, го тераат да работи според нивната лоша волја.

45. Не заборавај ги овие итри искушенија од страна на твоите духовни непријатели. Сѐ додека се наоѓаш под послушност на твојот духовен отец, не заборавај ги твоите монашки завети што си ги дал пред Бога. Не дозволувај да бидеш победен од подбивањата, ниту од изобличувањата и навредувањата. Не плаши се од нивните подбивања; не поведувај се по искушенијата со гревовни помисли; не бегај од строгоста на твојот духовен отец, ниту со безочното свое самоугодување, не срамоти го благиот јарем на смиреноста, туку овие зборови на Господа да бидат секогаш во твоето срце: „Кој претрпи до крај, тој ќе биде спасен“ (Матеј 10, 22). A спомнувај си ги често и зборовите на великиот апостол: „Со трпеливост да побрзаме кон претстојната борба, имајќи Го пред очи Зачетникот и Довршителот на верата – Исус“ (Евр. 12, 1-2).

46. Златарот, ставајќи го златото во огнот, го прави уште почисто, а монахот – почетник, преземајќи ги на себе подвизите на послушноста на волјата од својот духовен отец, доживувајќи ги заради Бога сите тешкотии, – со труд и со големо трпение да ја изучи послушноста, па, откако ќе ги исфрли од себе сите лоши навики и обичаи, се преисполнува со смиреност, целиот станува светол и достоен за небесното сокровиште, за живот без жалости и блажено престојување таму, каде што нема ни жалост, ни воздивнување, каде се наоѓаат непрестаната радост и веселба.

47. Вистинската и длабоко внедрена вера раѓа страв Божји, а стравот Божји нѐ учи да ги извршуваме Божјите заповеди, зашто се вели: каде е Божјиот страв – таму е и извршувањето на Божјите заповеди. Дејателната добродетел се состои во извршувањето на заповедите; таа е почетокот на соѕерцанијата, а плодот на сето ова е – бестрасност, преку бестрасноста во нас се вселува љубовта, а за љубовта вака говори возљубениот ученик на Спасителот: „Бог е љубов, кој пребива во љубовта, пребива во Бога, и Бог – во него“ (1.Jов. 4, 16).

48. Навистина, колку е прекрасен и добар монашкиот живот! Но тој е добар и прекрасен тогаш кога тече во пределите и според законите кои ги поставиле за нас почетниците и предводителите на овој и ваков живот, кои биле научени од Светиот Дух. Зашто Христовиот војник треба да биде без никакви работи, да нема ништо, да не се грижи за ништо – за никакви земни работи, како што вели апостолот: „Војник не се вплетува во работите на секојдневниот живот, за да му угоди на својот војсководач“ (2.Тим. 2, 4).

49. Монахот треба да биде без земни работи, бестрасен, туѓ на секоја земна похот, несладокусец, невинопиец, неколеблив, немрзлив, несреброљубив, неславољубив. Зашто, ако од сето ова не може да се ослободи, тој не ќе може правилно да го води овој ангелски живот, а за оние што живеат исправно, ваквиот живот за нив е благ јарем и лесен товар, зашто, во ваквиот случај „божествената надеж прави сѐ, за да им биде сѐ лесно.ˮ Овој и ваков живот е пријатен, слатки се неговите дела и преслатка е наградата за ваквата душа, која никој нема да ѝ ја одземе.

50. Откако си се одрекол од грижите на светот и си го прифатил монашкиот подвиг, не посакувај да имаш земно богатство, за да можеш да им помагаш на сиромасите, зашто и тоа е една од ѓаволските прелести, која води кон суета, за да го фрли умот во многу работа и многу грижи. Доволно е да имаш леб и вода, за да ја добиеш наградата за помагање на сиромасите. Па дури и лебот и водата да ги немаш, ако патникот и сиромавиот ги примиш само со добра расположба и им дадеш зборови на утеха, и на тој начин можеш да ја заслужиш наградата за помагање на оние што се во неволја. Го имаш примерот на сиромашната вдовица, за која говори Господ во Светото Евангелие, дека таа со своите две лепти, заради својата добра расположба, ги надминала и најголемите подароци на богатите.

51. Ова им е речено на оние кои живеат во безмолвие. Оние кои живеат во послушност према својот духовен отец, треба да имаат на ум, дека во ништо не треба да отстапуваат од неговите заповеди, зашто, ако ги извршуваат како што треба, тие извршуваат сѐ што се бара од нив, а, напротив, ако не ги извршуваат, ако точно не го извршуваат својот долг, тие остануваат неискусни во сите добродетели и во духовниот живот.

52. А, еве ти и на тебе, христољубивецу, уште еден совет: засакај го отшелничкиот живот, биди како туѓинец, сосем незаинтересиран за настаните во твојата земја; не врзувај се со грижи за своите родители и со љубов према роднините; бегај од градот и со трпеливост постојано седи во пустињата и речи заедно со пророкот: „Далеку би си отишол и би се сместил во пустињата“ (Псал. 54, 7).

53. Барај оддалечени и осамени места од светот, и макар да си во скудост од најнеопходните работи, не плаши се. Ако и непријателите те заобиколуваат, како пчели и лоши оси, подигајќи на тебе напади, бранувајќи ги твоите помисли, не плаши се, не покорувај им се, не слушај ги, не бегај од бојното поле, претрпувај сѐ и вели: „Трпеливо се надевав на Господ, и Тој се наклони над мене и ја чу молитвата моја“ (Псал. 39, 1). И ќе ја видиш Божјата величина, Неговата грижа и Неговота спасоносна промисла за тебе.

54. Другари нека ти бидат луѓе, чиј живот може да биде поучен за тебе и ќе бидат согласни со тебе за начинот на живеењето. Зашто во Светото Писмо се вели, дека мирни луѓе треба да ти бидат другари браќа духовни и татковци духовни, за кои нашиот Господ рекол: „Еве ја Мојата мајка и еве ги Моите браќа; зашто кој ја исполнува волјата на Мојот Отец, Кој е на небесата, тој Ми е брат, и сестра, и мајка“ (Матеј 12, 49-50).

55. Не сакај разновидни и скапи јадења и не храни се прекумерно со нив, зашто во Светото Писмо е речено: „Онаа, пак, што живее распуштено, таа умрела уште додека е жива“ (1.Тим. 5, 6). А и не само што треба да одбегнуваш скапи јадења, туку, ако е можно, избегни наситување. Зашто е напишано: „Постави ограда на грлото свое“ (Изрек. 23, 2).

56. Не дозволувај си често да биваш надвор од твојата ќелија, ако си избрал да живееш осамен и отшелнички живот, затоа што тоа е многу штетно: ги помрачува мислите и ја ослабнува ревноста. Затоа и е речено: „Страсното бранување го развратува незлобивиот ум“ (Мудр. Сол. 4. 12). Прекини ги односите со надворешните луѓе, да не биде умот твој расеан и да не го расипува редот на твојот молчалив живот.

57. Кога седеш во твојата ќелија, не извршувај ги бесмислено твоите работи, и времето твое не живеј го попусто. Најди си корисна работа: собери го својот ум, пред твоите духовни очи и имај го секогаш твојот смртен час, спомнувај си за суетата на светот: дека е измамлива, непостојана, ништожна; мисли за тоа каков одговор ќе дадеш на Страшниот Божји суд: како нашите изобличители тогаш тешко ќе нѐ обвинат за нашите лоши дела, зборови и помисли, кои тие ни ги предлагале, а ние сме ги прифаќале; помислувај и на маките во пеколот, за тоа како во него ќе бидат заклучени душите; помислувај и за оној голем и страшен ден – денот на општото воскресение, застанувањето пред Бога и конечната Божја пресуда; замислувај ги маките на грешниците, срамот и изобличувањето на совеста; мисли за тоа како грешниците ќе бидат отфрлени и фрлени во вечниот оган – на црвот што никогаш не заспива, во темнината густа и непрониклива, каде ќе биде плач и чкртање со заби. Замислувајќи ги сите начини на измачување, не престанувај да офкаш и да го облеваш лицето свое со солзи. Плачи и облевај ја со солзи облеката своја и местото на кое седиш. Многумина, како што сум ги видел јас, со ваквите размислувања добиле изобилство на солзи и преку нив прекрасно ги чистеле сите сили на својата душа.

58. Размислувај и за благата што ги очекуваат праведниците, кои ќе застанат од десната страна Христова, Кој ќе ги нарече благословени и наследници на царството небесно; за кои се приготвени дарови, кои се над секој ум: преслатката светлина, радоста без крај, непрекинувана од никаква жалост, заедничко живеење со небесните ангели и сѐ друго што им е ветено на оние што имаат страв Божји.

59. Вакви мисли да те придржуваат кога се храниш, кога работиш, кога легнуваш да спиеш и кога се разбудуваш. Гледај, никогаш не заборавај ги, туку каде и да си, умот твој не одделувај го од нив, за лошите помисли да бегаат од тебе, а божествената утеха да ја исполнува твојата душа. Ако твојата душа не е оградена и вооружена со овие помисли, ти не ќе можеш да живееш правилно во твоето безмолвие, зашто изворот, во кој нема вода попусто го носи своето име.

60. Еве каков живот треба да живеат безмолвниците, според монашките правила: да држат пост според своите сили, да бдеат, да спијат на гола земја и да си наложуваат многу други доброволни лишувања, заради идното успокојување, зашто, како што се вели во Светото Писмо: „Страдањата на сегашното време не се ништо према славата која треба ќе се открие кон нас“ (Рим. 8, 18). Особено е потребно чистата молитва, непрестано и непрекинато да биде: таа е силна ограда, тивко пристаниште и сигурно, пазителка на добродетелите, уништување на страстите, добра уредба на душата, очистување на умот, на страдалниците успокојување, утеха на оние што плачат; молитвата е разговор со Бога, созерцание на невидливите работи и на оние, кои ги посакуваат, – уверување во нивната вистинитост; таа е другарување со ангелите, напредување во доброто и потврда за она – во што се надеваме. Прими ја, подвижнику, оваа царица на добродетелите и со сите свои сили труди се во себе да ја задржиш; моли се дење и ноќе, кога си добро расположен и кога не си, моли се со страв и трепет, со бодар и трeзвен ум, за да Му биде на Господа угодна молитвата твоја, зашто Светото Писмо вели: „Очите на Господ се насочени кон праведните, и ушите Негови кон молитвите нивни“ (Псал. 33, 15).

61. Некои од древните отци кажале многу точно и со дела докажале, дека од демоните, кои се борат против нас, први нѐ напаѓаат оние, на кои им се дадени чревоугодливите желби, кои ни внушуваат среброљубие и нѐ поттикнуваат кон суета, а оние што настапуваат по нив, ги собираат ранетите од оние пред нив.

62. И навистина, испитувајќи ги, дознавме дека човекот не паѓа во грев или во некоја страст, ако претходно не претрпи рана од некоја од овие три работи. Зашто на овие три помисли го наведувал сатаната и Спасителот; но нашиот Господ, покажувајќи се недостапен за нив, му заповедал на сатаната да се оддалечи од Него, дарувајќи ни со тоа и на нас победа, како благ и човекољубив Владика, откако се облекол во тело во сѐ подобно со нашето, освен гревот, и покажувајќи ни го вистинскиот пат кон негрешењето, по кој, ако одиме изградуваме во себе нов човек. „Кој се обновува во познанието, според образот на својот Создател“ (Кол. 3, 10).

63. Зборовите на светиот пророк Давид нѐ учат да ги намразиме бесовите со потполна омраза, како непријатели на нашето спасение. Тоа е многу потребно во телото на преуспевањето во добродетелите. А кој е тој што потполно со сецела омраза ќе ги намрази непријателите на нашето спасение? Оној што не греши, не само со дела, туку и со мисла. Ако нивните омилени садови се во нас, односно причините на страстите, тогаш како можеме да имаме омраза против нив? Зашто сластољубивото срце е немоќно да има омраза против нив.

64. Брачната облека е бесстрасна на разумната душа, која се оддалечила од светските сласти и од сите непотребни похоти и која потполно им се посветила на богољубивите помисли и на најчистите соѕерцанија. Штом душата ќе им се предаде на страсните нечесности и ќе се задржи во нив, тогаш облеката на целомудрието бива соблекувана од неа и се облекува во испокинати и нечисти крпи, како што е речено и во Светото Евангелие – „Врзете му ги рацете и нозете, земете го и фрлете го во крајната темнина“ (Матеј 22, 13); и тој имал исткаена облека од такви помисли и дела, која Словото Господово ја смета недостојна за божествената и вечна свадбена вечера.

65. Точно рекол некој од нашите премудри отци, дека самољубието ги мрази сите, дека нападите на самољубието се тирански, кои стојат во почетокот на сите помисли, со кои го восхитуваат нашиот ум.

66. Чудно е ако некој се наситува со јадење и пиење да може да придобие бесстрасност. Јас бесстрасност го нарекувам не оддалечувањето од гревот со дела, бидејќи тоа е воздржување, туку – потполното пресекување на страсните помисли од самото срце, а ова се нарекува и чистота на срцето.

67. Полесно е да биде очистена нечистата душа, отколку онаа душа што била еднаш очистена и потоа одново била покриена со страстни рани, зашто е тешко таквата душа да биде излекувана. Само оние што се одврзале од страсните вериги на овој свет, во какви гревови и да паѓале, – сепак бесстрасноста им е подостапна. А оние што, откако го вкусиле добриот збор Божји и од силите на идниот век (сп. Евр. 6. 5) и веќе чекореле по патот на спасението, а потоа пак се свртеле кон гревот, за нив е препречен патот кон бесстрасноста со одвај отклонливи пречки. Тоа бива поради создадената гревовна навика и вкоренетата наклоност према гревот, а не помалку и од тоа што демонот на тој навикнат грев постојано се врти пред очите на умот и му ги поднесува сликите на гревот. Впрочем, ревносната и трудољубива душа и оваа тешкотија може да ја отклони и работата со успех да ја заврши, со помошта на божествената благодат, која е човекољубиво долготрпелива према нас, повикувајќи нѐ кон покајание и наградувајќи нѐ со голема милост, според она што ни е кажано во евангелиската парабола за блудниот син.

68. Никој од нас со своите сопствени сили не може да избегне од нападите и итрините на бесовите; во тоа може да ни помогне само непобедливата Христова сила. Затоа опасно се заблудуваат оние што неосновано мислат дека подвизите што ги прават, ги прават само со силата на својата волја, заборавајќи дека гревот го победуваме само со силата на Божјата благодат. Затоа и свети Јован Златоуст, светилото на Светата Црква, вели: „Не се доволни само човечките усилби, ако не добиеме помош одозгора; но, исто така, нема да имаме никаква помош ни од неа, ако не правиме и ние наши усилби“. И едното и другото го покажуваат на себе Јуда и Петар. Јуда примил толку многу благодат, но од неа немал никаква полза, затоа што не придодал сакање од својата слободна волја и не направил свои сопствени усилби. А Петар, иако ревносно ја изјавил својата готовност, но бидејќи не ја добил помошта одозгора, паднал. Затоа е јасно, дека добродетелта се исплетува од едното и од другото. Ве молам затоа, откако ќе ја положите сета ваша надеж на Бога, вие самите да не спиете духовно, а, исто така, кога ќе ја пројавувате својата ревност – да не мислите дека сѐ можете да направите со своите сопствени усилби.

69. Бог не сака да нѐ види да не работиме ништо, затоа што Он Самиот направи сѐ, ниту пак сака да мислиме за себе високо. Затоа и не ни предал сѐ на нашата волја и на нашите усилби, туку, одземајќи го штетното и од едната и од другата страна, ни го остава она што е корисно за нас. Добро не учи и псалмопеачот, велејќи: „Ако Господ не ја изѕида куќата, залудо ќе се трудат градителите нејзини“ (Псал. 126, 1). Исто така, не е можно: На отровница и на змија да настапува, лав и змеј да убива (сп. Псал. 90, 12), ако претходно не се очисти толку, колку што е можно за човечките сили и ако не добие за тоа сили од Оној Кој им рекол на Своите апостоли: „Еве ви давам власт да газите на змии и скорпии, и власт над секоја непријателска сила; и ништо нема да ви наштети“ (Лука 10, 19). Затоа и ни е заповедано во Господовата молитва да Му се молиме на небесниот Отец: „И не воведувај нѐ во искушение, но избави нѐ од лукавиот“ (Матеј 6, 13). Зашто, ако со Христовата сила и помош не се избавиме од нагорените стрели на лукавиот и не се удостоиме да добиеме бестрасност, тогаш попусто се трудиме, очекувајќи со нашите сопствени сили и со нашата ревност да го направиме она, за што е потребна и Божјата помош. Затоа, ако сакаме да устоиме против демонските напади и да ги одбиеме, да станеме учесници на божествената слава, должни сме со солзи и воздивнувања, со ненаситна желба и пламена душа, дење и ноќе да ја бараме Божјата помош и Божјата закрила. Оној што сака да ја добие Божјата помош, треба својата душа да ја очисти од секаква сладострасност и од сите страсти и похоти. Зашто токму за ваквите души Бог вели: „ќе се вселам во нив и ќе одам меѓу нив; ќе им бидам Бог, а тие ќе бидат Мој народ“ (2. Kop. 6, 16); Господ им говорел на Своите ученици: „Ако некој Ме љуби, ќе го пази словото Мое; и Мојот Отец ќе го возљуби, и ќе дојдеме кај него и живеалиште во него ќе направиме“ (Јован 14, 23).

70. Некој од древните отци ги искажал овие разумни и многу корисни зборови: „Испитувај ги помислите на прагот од твоето срце пред да ги пуштиш да влезат во него: дали се од нашите или од противничките; оние што се од нашите и добри воведи ги во внатрешното сокровиште на твојата душа и пази ги таму на сигурно, а оние непријателските- растерувај ги веднаш со камшиците на разумното расудување, не давајќи им можност ни место да се настанат дури ни во околината на душата; најдобро е веднаш сосема да ги умртвуваш со мечот на молитвата и на божествените поуки, така што истребувањето на овие духовни крадци да го исплашат и самиот нивни началник“. Знај, дека кој вака ревносно ги измачува лошите помисли, тој бива вистински ревнител и за извршување на Божјите заповеди.

71. Оној што се труди да се бори против лошите помисли кои го вознемируваат, нека ги насочи и добрите свои мисли, како свои сојузници, во заедничката борба против нив. Вакви негови сојузници и соборци се: душевната смиреност, телесниот труд и секое друго подвижничко самоумртвување, и особено молитвата од своето скрушено срце со многу солзи, како што пее светиот пророк Давид: „Погледај ги страдањата и маките мои, па прости ми ги сите гревови мои“ (Псал. 24, 18) и: „Господи, молитвата моја почуј ја… не биди безгласен кон моите солзи“ (Псал. 38, 13). И уште: „Солзите мои беа леб за мене дење и ноќе“ (Псал. 41, 3). И пак: „Пијалокот свој со солзи го мешам“ (Псал. 101, 9).

72. Противникот на нашиот живот, ѓаволот, со разни помисли се труди да ги намалува нашите гревови и често ги покрива со заборавање со цел да ги намалиме нашите трудови и да не помислуваме да ги оплакуваме нашите гревовни паѓања. Но ние, браќа, да не си дозволуваме да ги забораваме нашите гревовни паѓања, иако ни се чини дека ни се веќе простени заради нашето покајание, туку секогаш да си спомнуваме за нашите гревови и никогаш да не престанеме да ги оплакуваме, така што да се потрудиме да ја придобиеме смиреноста, како наша добра сожителка, а да ги одбегнуваме стапиците на суетата и гордоста.

73. Никој да не мисли дека може само со своите сили да ги поднесува подвижничките трудови и да преуспева во добродетелите, зашто причината на секое наше добро е Бог, како што причината на секое зло е измамникот на нашите души – ѓаволот. Затоа, кога ќе направиш некое добро дело, благодари Му на Бога, Кој е причината на секое добро, а кога ти прави мака нешто лошо – препиши му го тоа на началникот на лошите работи.

74. Оној кој што кон знаењето го присоединил извршувањето на добрите дела е работник достоен за пофалба, кој ја наводнува својата душевна нива од два богоугодни извори. При ова, знаењето го окрилува умот со соѕерцанието на она што е најдобро, а соодветните на него добри дела – „умртвете ги органите од земната природа во вас, односно: блудството, нечистотата, сласта, лошата желба, лакомството, које е идолопоклонство!“ (Кол. 3, 5). Кога тие ќе бидат умртвени, тогаш се отвораат прекрасните цветови на добродетелите од кои се раѓаат изобилни духовни плодови: „љубов, радост, мир, долготрпеливост, благост, добрина, верност, кротост, воздржливост“(Гал.5, 22-23). Тогаш, на крајот, овој целомудрен работник, откако ќе го распне своето тело со страстите и похотите, ќе рече заедно со богоносниот проповедник: „Јас веќе не живеам, туку Христос живее во мене. А тоа што сега живеам во тело, живеам со верата во Синот, Божји, Кој ме возљуби и Себе се предаде за мене“ (Гал. 2, 20).

75. И еве уште што не треба да биде скриено од тебе, христољупче, тоа дека една страст, која нашла место во тебе и се вкоренила и ти станала како навика, дека таа во тебе, како во некој дом, ги доведува и другите страсти, зашто и ако страстите се сопернички една на друга, како што се и нивните виновници – демоните, сепак се согласни меѓу себе кога ја бараат нашата пропаст.

76. Светиот апостол Павле вели: „Јас ги носам на своето тело белезите на Исус“ (Гал. 6, 17). – Ова го тера да овене и цветот на телото и да биде победена неговата волја.

77. Крајот на подвижничките трудови е спокојот на бестрасноста, а срамните страсти се хранат за разновидните телесни уживања.

78. Не сметај се дека си совршен монах затоа што си многу години монах; да не бидеш уловен од самофалството затоа што долги години живееш во пустињата и затоа што издржуваш строги подвизи, туку настојувај Господовите зборови да ги држиш во твојот ум дека си уште недостоен слуга на својот Господар и дека уште не си ги извршил Неговите заповеди. Всушност, сѐ додека се наоѓаме во овој живот, сѐ дотогаш сме во состојба на неповикани од прогонство, туку сѐ уште седиме покрај реките вавиловски, сѐ уште се измачуваме и страдаме од притисокот и гнетот на египетските полиња, правејќи присилно тиранија – уште не сме ја виделе ветената земја. Бидејќи уште не сме го соблекле нашиот стар човек, кој се распаѓа и гние во похотните прелести, уште не сме облечени во образот на небесниот човек, уште го носиме образот на земниот. Затоа, немаме основа за да се фалиме, туку треба постојано да плачеме и да Му се молиме Сесилниот да нѐ спаси од ропството на горделивиот фараон, да нѐ изведе од неговата страшна тиранија и да нѐ воведе во прекрасната земја на ветувањата, та најпосле да го најдеме спокојот во Божјото светилиште и да се удостоиме да застанеме од десната страна на величието на Севишниот. Со овие блага чија величина го надминува нашиот ум, можеме да се удостоиме не заради нашите дела, туку според Божјата бескрајна милост. Да не престануваме да проливаме солзи и дење и ноќе, подржувајќи го Божјиот пророк, кој рекол: „Се уморив воздивнувајќи; секоја ноќ го навлажнувам леглото мое, со солзи свои ја натопувам постелата моја“ (Псал. 6,6). Зашто оној што сее со солзи ќе жнее со радост (сп. Псал. 125, 5).

79. Одгонувај го од себе духот што говори многу, зашто во него се кријат пакосните страсти: од него е лагата, од него е безочноста, од него се шегите и смеите, срамните зборови, неразумното зборување и многу други безумности, така што во ова се оправдува она што е речено: „При многу зборување не се избегнува гревот“ (Изрек. 10, 19), како и: „Расудлив човек го прикрива знаењето свое“ (Изрек. 12, 23). Hо и нашиот Господ и Спасител рекол, дека ќе треба да дадеме одговор за секој празен збор (сп. Матеј 12, 36).

80. Ha оние што говорат против нас лоши зборови и нѐ прекоруваат или на некој друг начин нѐ напаѓаат ние не сме добиле заповед да им противречиме и да ги прекоруваме и ние, туку, напротив, нам ни е заповедано да говориме за нив добри зборови и да ги благословуваме. Зашто кога сме во мир со луѓето што не мируваат, тогаш сме во борба против демоните, а кога сме во борба со нашите браќа, тогаш сме во мир со демоните, за кои сме научени да ги мразиме со голема омраза и да водиме непрестана борба со нив.

81. Одбегнувај лукави зборови да не му ставиш препка на ближниот, за ти самиот да не бидеш препнат од селукавиот ѓавол. Зашто слушај што извикува пророкот: „Од крвопиец и лукав Господ се гнаси“ (Псал. 5.6) и уште: „Нека ги истреби Господ сите лажливи усти и секој јазик што се возвеличува“ (Псал. 11, 3). Исто така избегнувај да го осудуваш братот твој кога ќе падне во грев, за да не отпаднеш и ти од добрината и љубовта. Зашто оној што нема добрина и љубов према братот свој, тој не Го познал Бога, зашто Бог е љубов, како што вели Јован, синот на громовите и возљубениот Христов ученик (сп. 1. Jов. 4, 8). Ако Хрисос и Спасителот на сите ја положил Својата душа за нас, тогаш и ние сме должни да ги полагаме нашите души за браќата (сп. 1. Јов. 3, 16).

82. Со право љубовта е наречна мајка на сите добродетели, глава на законот и на пророците. Затоа, да преземеме секаков труд, додека не ја придобиеме скапоцената љубов и преку неа ќе се ослободиме од тиранијата на страстите и не се издигнеме на небесата, носени врз крилата од добродетелите. Тогаш и Бога ќе Го видиме, и ќе видиме колку е тоа достапно за човечката природа.

83. Ако е Бог љубов, тогаш оној што ја има љубовта – го има и Бога во себе. Ако ја немаме љубовта, тогаш немаме никаква полза и воопшто не можеме да велиме дека Го љубиме Бога. Зашто свети Јован вели: „Ако некој рече: Го љубам Бога, а го мразам својот брат, тој е лажливец“ (1. Јов. 4, 20) и: „Бога никој некогаш не Го видел. Ако се љубиме еден со друг, Бог пребива во нас и љубовта Негова е совршена во нас“ (1. Jов. 4, 12). Од ова е јасно, дека љубовта е богатство повозвишено од сите богатства кои се покажани во Светото Писмо. И нема ни една добродетел која ја сврзува човекот со Бога и кој Го водворува во Него која не би била поврзана со љубовта и која не би произлегувала од неа, која некако неискажливо не би била опфатена и запазувана од неа.

84. Кога ги примаме браќата што доаѓаат кај нас, – да не ги сметаме за здодевни и да не мислиме дека тие ни го нарушуваат нашето безмолвие за со тоа да не го нарушуваме законот на љубовта; исто така да не ги повикуваме кај нас, како да им правиме добро, туку повеќе како ние да примаме добро од нив. Кога ги примаме кај нас, да се чуствуваме како со тоа да нѐ задолжуваат, да ги примаме со молба и со радосно лице, како што ни покажал патријархот Авраам со својот пример. Затоа и светиот апостол Јован Богослов нѐ поучува и ни вели: „Чеда мои, да не се сакаме со зборови или со јазик, туку со дела и вистина! И по тоа ќе знаеме дека сме од вистината, и пред Него ќе го увериме своето срце“ (1.Jов. 3,18-19).

85. Патријархот Авраам, откако избрал да прима кај себе туѓинци, за да ги нахрани и одмори, седел пред својот шатор и ги повикувал минувачите, а потоа, на сите, без да прави никаква разлика меѓу нив, дали се незнабошци или варвари, на сите им поставувал трпеза и ги угостувал. Затоа се удостоил да ги прими како свои гости и светите ангели и Самиот Бог. Затоа Господ вели: „Доколку сте го направиле тоа за еден од овие Мои најмали браќа, за Мене сте Ми го направиле“ (Матеј 25, 40). На сите треба да им правиме добро, но најмногу на оние, кои немаат со што да ни вратат“ (сп. Лука 14, 14).

86. Кого срцето не прекорува за нарушување на Божјите заповеди, или за мрзливост, или за прифаќање на непријателските мисли, тој има чисто срце и достоен е да ги слушне зборовите: „Блажени се чистите по срце, зашто тие ќе Го видат Бога!“ (Матеј 5. 8).

87. Да се потрудиме да успееме разумно да управуваме со нашите усети, особено гледањето, слухот и говорот, поставувајќи си како закон: да не види ништо, да не чуе ништо и да не говори страстно, а сѐ за наша духовна полза. Зашто ништо толку не е подложено на грев – како што се овие сетива, ако не се управувани разумно и, напротив, ништо не е толку корисно за нашето спасение, како кога тие со разум биваат управувани: да ги држи во страв и да ги води таму каде што е потребно и каде што сака. Зашто кога тие не се воздржувани, тогаш и сетивата за мирисање и за допир се стремат кон недозволеното и се причина за засилување на многу страсти: а кога разумот ги држи во границите на она што им е дозволено, тогаш насекаде во нас владее голем мир и ненарушувана тишина.

88. Како што скапоцената миризба која се затвара со сад, кога ќе се исполни воздухот со нејзината арома, тогаш не само целиот дом, туку и сѐ што е близу, па и подалеку од него, се исполнува со нејзиното благоухание, исто така, и благоуханието на добродетелната и богољубивата душа, која се предава преку телесните сетива – на сите им станува видлива со добродетелта, што е скриена внатре во душата. Зашто некој, гледајќи и слушајќи дека јазикот не изговара ништо неумесно и непристојно, туку само она што е корисно за оние кои слушаат, дека очите гледаат скромно, дека слухот не прима никакви неподобни мелодии и срамни зборови, нозете одат по прави патишта, лицето не е унакажено со безумна смеа, туку повеќе е наклонето на солзи и на плач, – кој, гледајќи го сето ова, нема да познае, дека внатре во душата на тој човек има благоухание на добродетели. Затоа и Спасителот вели: „Така треба да свети пред луѓето и вашата светлина, за да ги видат вашите добри дела и да Го прослават вашиот Отец Кој е на небесата“ (Матеј 5, 16).

89. Кој пат Христос нашиот Бог во Евангелието го нарекол „тесен и тежок“, тој пат го нарекол пат на „благ јарем“ и „лесно бреме“ (сп. Матеј 7, 13 14; 11, 30). Како овие работи, кои се чинат спротивни, можат да бидат едно и исто? – Ова е можно затоа што овој пат по своето својство е опасен и тежок, а по слободната одлука на оние што одат по него и по добрите надежи што ги имаат, тој е, пожелуван, сакан и сладок, а ни најмалку тежок и мачен – за добродетелните души. Ете, затоа гледаш, дека оние што го одбрале овој тесен и мачен пат – претпочитаат да одат по него, отколку по оној – широкиот и лесниот. Послушај што вели светиот апостол Лука за апостолите, кои: „откако ги повикаа апостолите, ги натепаа и им заповедаа да не зборуваат во името на Исус, па ги пуштија. А тие излегоа од Синедрионот радосни, зашто беа удостоени да поднесат измачување за името на Господ Исус“ (Дела 5, 40 – 41). Тие не само што не жалат, туку чувствуваат радост и сладост затоа што се удостоиле да бидат бичувани за името на својот Спасител Господ Исус Христос. Па, ако камшиците им биле слатки заради Христа, има ли нешто чудно, ако заради Него и другите видови страдања и телесни измачувања така ги доживуваат?

90. Ние што сме измачувани од страстите и заробувани од нив, неретко се прашуваме во вчудовидување: зошто ги претрпуваме овие маки? – Треба да знаеме дека ние биваме вака заробувани заради нашето отстапување од соѕерцанието на Бога. Ако некој со умот свој се прилепи кон нашиот Бог и Господ, тогаш Бог е верен Он Самиот Спасител на сите да ја избави таквата душа од пленството на лукавиот, како што вели и пророкот, велејќи: „Секогаш пред очи ми е Господ, зашто Тој е од мојата десна страна, за да не се поколебам“ (Псал. 15, 8). А има ли нешто послатко од тоа – да го имаме Господ од нашата десна страна, Кој нѐ покрива и закрилува и не дозволува ништо лошо да дојде на нас? – Од нас зависи дали ќе се удостоиме со ова.

91. Добро е и неоспорно е точно она што го кажале светите отци, дека човекот не може поинаку да го најде својот спокој, отколку само преку придобивање и утврдување на ваквата внатрешна расположба: да биде со умот свој свртен само кон својот Бог, само Него да Го посакува, само до Него да се прилепува и само во Него да пребива. Навистина, само таквиот ќе најде спокој и слобода од тиранијата на страстите. Светиот псалмопеач Давид вели: „Кон Тебе се прилепува душата моја, Твојата десница ме поддржува“ (Псал. 62, 8).

92. Славољубието, сластољубието и самољубието го изгонуваат од душата спомнувањето за Бога; а кога ќе престане спомнувањето за Бога, тогаш во нас се вселува метежот на страстите.

93. Самољубието е родителка на безбројните страсти. Затоа, кога некој ќе го искорени самољубието од своето срце, тогаш лесно ќе ги совлада и другите страсти, со помошта на Господа. Зашто од самољубието обично се раѓаат: гневот, жалоста, злобата, сластољубието и несовладливата безочност, а оној кој е победен од овие страсти, тој неизбежно бива победуван и од другите. Самољубие ја именуваме страсната расположба и љубов према телото заедно со мноштво телесни положби.

94. Кога некој нешто сака, тој сака и непрестано да биде со него; се одвратува од сѐ што му пречи да биде со предметот на своето сакање. Зашто е јасно, дека и оној што Го љуби Бога – сака секогаш да биде со Него и да разговара со Него. Ова можеме да го постигнеме со чистата молитва. Затоа и треба за неа да се трудиме, колку што имаме сили, за да нѐ прави да Му бидеме блиски на нашиот Бог. Ваков бил оној што ги изрекол следниве зборови: „Боже, Ти си мој Бог, Тебе Те барам; за Тебе зажедне душата моја“ (Псал. 62, 1). Зашто кон Бога брза наутро нашиот ум само тогаш, ако сме се оддалечиле од сѐ што е лошо и грешно и ако непрекинато сме исполнети со божествената љубов.

95. Од воздржувањето и смиреноста, како што научивме, се раѓа бестрасноста; од верата – знаењето, а преку нив душата преуспева во расудливоста и љубовта. А оние што ја вселиле Божествената љубов во своето срце, тие, врз крилата на чистата молитва, непрестано се издигнуваат до самата нејзина височина, како што вели светиот и божествен апостол: „Додека сите не го достигнеме единството на верата и познанието на Синот Божји, до состојба на совршен човек, до мера на возраста на Христовата полнота“ (Ефес. 4, 13).

96. Со енергичната добродетел се поробува похотата и се зауздува гневот, а со знаењето и соѕерцанието – умот се окрилува, па, откако ќе се издигне над сѐ земно и материјално, – кон Бога се преселува и во Него го добива вистинското блаженство.

97. Првиот наш подвиг треба да се состои во тоа – да ги намалиме страстите и, според нашите сили, да ги победиме: вториот подвиг треба да биде – да ги придобиеме добродетелите и да не ја оставаме нашата душа празна и неработлива; третиот наш подвиг се состои во тоа – да ги пазиме плодовите на нашите добродетели и трудови, зашто нам ни е заповедано не само да работиме трудољубиво, туку и будно да го запазуваме придобиеното.

98. Господ вели:„Нека ви биде половината препашана и светилата запалени!“ (Лука 12, 35). Доброто препашување на половината преку што стануваме доброподготвени и лесни за работа, – е воздржувањето и смиреноста на срцето; под воздржување се разбира отсекување на сите страсти. А проводникот на духовната светлина се: чистата молитва и совршената љубов. Со оваа и ваква расположба тие се слични на луѓето, кои Го чекаат својот Господ, така што кога ќе дојде и почука, – веднаш Му отвораат. И Он откако ќе дојде заедно со Отецот и Светиот Дух – ќе направи во нив живеалиште, како што е напишано во Светото евангелие: „Блазе на оние слуги што ќе ги затече господарот будни“ (Лука 12, 37).

99; Монахот е должен, како син, со сето свое срце и со сета своја мисла – да Го сака Бога; како слуга да стои пред Него со страв и почит и да Му се потчинува – да ги извршува Неговите заповеди: да гори со духот и да биде вооружен со сите оружја на Светиот Дух, да се успокојува со добивањето на вечниот живот, да извршува сѐ што е заповедано без отстапување, да биде трезвен, да го пази своето срце од лошите помисли, а со добри помисли непрестано да мисли за Бога; секој ден да се суди самиот себе за своите мисли и дела, да го надополнува она што му недостасува, да не се гордее со она што го постигнал, нарекувајќи се недостоен слуга, неисполнувајќи исправно она што бил должен да го исправи; да Му благодари на Бога за сѐ и Нему да Му припишува сѐ што е добро во неговиот живот, ништо да не прави од суета или за да им угоди на луѓето, туку сѐ да прави тајно, очекувајќи пофалба само од Бога; тој е пред сѐ и повеќе од сѐ во душата своја ограден со православната вера – со сите догматски вистини на Едната, Света, Вселенска и Апостолска Црква, кои ѝ се предадени од светите апостоли, нивните свети ученици и од светите отци, зашто на оние што живеат така ќе им биде дадена голема награда – бескраен живот и живеалиште вечно – во Отецот и Синот и Светиот Дух, единосуштниот и триипостасниот Бог.

100. Проповедникот вели: „А суштината на сѐ е: имај страв од Бога и пази ги Неговите заповеди, зашто тоа му е сета должност на човекот“ (Проп. 12. 13). Јас, вели тој, те поучувам со малку зборови – во што се состои патот Божји: стравувај од Бога и извршувај ги Божјите заповеди. Стравот Божји не е треперење и мака, туку е страв совршен и поучен, кој треба задолжително да го имаме од љубов према Оној Кој ни ги дал заповедите. Зашто, ако поради страв од казна не правиме гревови, туку од одвратност према самите гревови – се воздржуваме од нив, тогаш дејствуваме од љубов према нашиот Господ, стравувајќи да не Го навредуваме и да не Го разгневуваме. Кога стравуваме да не пропуштиме нешто од она што ни е заповедано, тогаш тој и таков страв е чист, зашто доаѓа заради самото добро; тој ги очистува нашите души и е еднаков со совршената љубов. Оној што го има овој и ваков страв и според него ги извршува Божјите заповеди, – тој е вистински човек, таков како што треба да биде.

Знаејќи го ова, да го имаме овој страв од Бога и Неговите заповеди да ги извршуваме, „да бидеме совршени и целосни, без никаков недостаток“ (Јак. 1, 4) и, имајќи смирена мудрост и срце сокрушено и непрестано да Му ја вознесуваме на Бога молитвата од божествениот Арсениј Велики: „Боже мој, не остави ме; јас не сум направил ништо добро пред Тебе, но, Ти се молам, по Твојата благодат, да ставам добар почеток“. Зашто сето наше спасение се наоѓа во милоста и човекољубието на Бога. Нему нека Му биде слава и сила и поклонување на Отецот и Синот и Светиот Дух, сега, секогаш, во вечни векови и во сите вечности. Амин.

Обработи,
О.М.П. 2022