ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM II

Преподобен Отец Нил Синајски

5. Мисли и поуки, слични на претходните,
од делата на преподобниот отец Нил Синајски

1. Храброста на добродетелта е достојна за пофалба и за време на мирот, но храброста нејзина подостојна е за пофалба кога ќе настане борбата.

2. Добродетелта се покажува не само кога дејствува, туку и тогаш кога страдаме – кога бива напаѓана.

3. Бестрастен е оној што победил, кој во борби претрпел многу страдања; кој вели дека придобил добродетел без борби, – тој сѐ уште е страстен.

4. Срцето, во кое нема борба, се лишува од можноста да ја пројави добродетелта; добродетелта своето име го добила од своите храбри подвизи што ги пројавувала во борбите.

5. Да се бориме одлучно против насладите со помислите, борејќи се со сиот наш гнев против нив; инаку, ако со нив се насладуваме, ќе станеме сочувствителни према нив и ќе бидеме совладани од нив.

6. Душата што не е безмолвна бива победувана од чувствата и од помислите, а душата на безмолвникот се пази од грешните чувства и се бори со помислите.

7. Оние што ја примиле благодатта, за да им помага во нивните подвижнички трудови, да се пазат од помислата, дека ја имаат на природен начин. Причинителот на секое добро во нас е Оној Кој ни ги дал Своите заповеди, а за секое зло – причинител е лукавиот демон, кој ги испраќа искушенијата. Затоа, кога ќе направиш некое добро, благодари Му на Бога – Причинителот на секое добро, а кога ќе направиш зло, знај дека на тоа си бил наведен од родоначалникот на секое зло.

8. По секоја тешкотија и по секое страдање – принеси Му благодарност на Бога, твојот Добротвор, за да можеш со таа искрена благодарност да го посрамиш духот на злобата. Кој кон секоја своја работа благодарноста ја присоединува, тој сокровиштето на срцето свое ќе го запази од крадци, изградувајќи против гревот двојна ограда – со пушкарници.

9. Достоен за пофалба е оној подвижник, кој кон својот подвижнички живот го присоединил и умствениот, така што неговата душевна нива, наводнувана од два извора, ќе раѓа повеќе добродетепи. Зашто соѕерцанијата на умот за она што е најсовршено и подвигот телесен, ги умртвуваат земните – членови пороците: “Блудството, нечистотата, сласта, лошата желба, лакомството, кое е идолопоклонство!” (Кол. 3,5). Затоа оној, кој се вооружил со телесните подвизи и духовните соѕерцанија – лесно го победува демонското лукавство.

10. Демоните војуваат против душата преку помислите, а ние против нив успешно се бориме со стрпливоста; тие, пак, гледајќи го овој челник во борбата, со страв настапуваат против нас.

11. Ако сакаш борбата против демоните успешно да ја водиш, вратата на својата душа заградувај ја со безмолвна стрпливост и увото твое со внимание да ги слуша поуките на отците; тоа ќе те научи подобро да ги распознаваш трњето на помислите и со гневот свет да ги прогонуваш и да ги изгоруваш.

12. Кога внимателно ги слушаш советите на отците, не бивај судија на нивните дела, туку труди се нивните поуки да ги разбираш и да ги проучуваш.

13. Кога духовните отци ги прашуваме и кога од нив совет бараме, тогаш демоните ни советуваат и нѐ тераат нашето внимание да го свртуваме кон животот на духовните отци и на тој начин да бидеме нивни судии, лишувајќи нѐ од нивните духовни совети.

14. Кога ти се дава духовен совет, не отфрлај го, па макар и ти самиот да го знаеш.

15. Тој што не ги слуша заповедите на отците, тој не ги слуша и заповедите на Божјиот закон.

16. Разговарај со напреднатите духовни отци, и тоа не само заради задоволство, туку – труди се советите и на дело да ги извршуваш.

17. Оној што трудољубиво сака да научи која помисла на кој подвиг му се спротивставува, тој ќе биде искусен во борбата со ѓаволските измами.

18. Знај дека, место оној подвиг, кој ти недостасува во целата вкупност на твоите трудови, обично се поткрадува онаа грешна мисла, која му е спротивна на него.

19. Имај на ум во твоите подвизи благоразумно да го пазиш твоето срце, така што, заборавајќи ја грижата за она што е вистински подобро, да не го измами демонот и да им го предаде во плен на помислите. Заборавањето за ова заробување води кон злобата на демонот, така што тој лесно влегува во него и го поткрадува како што сака.

20. Кога еден сака да слуша, а другиот сака да навредува, тогаш тие служат како орудија на два духа, спротивни еден на друг: лошото слушање раѓа лоши зборови, а и лошите зборови предизвикуваат лошо слушање. А за пропаст на срцето, тие взаемно се сакаат.

21. Затворај ги ушите твои и не слушај ги озборувањата за да не грешиш двојно: себе да не се учиш на оваа страст, а и другите да не ги задржуваш од нивните празни зборови.

22. Оној што сака да се подбива, разбојнички им ја поткрадува душата на подобрите од себе, со клевети исполнувајќи им ги ушите на оние што го слушаат.

23. Оној што бега од јазикот што ближниот го озборува, тој и своето сопствено озборување го одгонува.

24. Оној што со задоволство го слуша озборувачот, тој со своите уши го цица отровот на ѕверот од бездната.

25. Увото твое горчлив отров да не слуша, а и ти на братот твој не поднесувај му го.

26. Не слушај озборувања, за да не се случи, откако ќе ѝ се предадеш на оваа страст, да станеш роб на многу страсти; ако само една страст најде место во тебе, таа во тоа гнездо ќе воведе и други страсти. Твојот ум, кој треба да владее, тој им станува роб на многу страсти, тогаш, кога ќе се соедини со некоја страст и кога потполно ќе ги отфрли сите свои подвижнички трудови.

27. Она што е во тебе достојно за завист, сокривај го најмногу од завидливиот.

28. Кога братот твој, сметајќи ја твојата слава за негово понижување, ќе биде опфатен со завист, па дури и ќе намисли со некој прекор да ја помрачи, биди внимателен – и ти самиот да не претрпиш рани од зависта негова – да не дозволиш во твојата душа да навлезе горчливиот отров на огорчувањето.

29. Ho подобро е да се смириме и со голема љубов да претрпиме (сп. Рим. 12,1О), да се потрудиме со благост да го скротиме неговиот оѕверен дух.

30. Некој се обидувал еден многу стар жител на пустината да го натера да ја напушти пустината поради неговата длабока старост, но старецот рекол: “Престани да ме тераш да го направам ова; затоа што за мене уште не се свршила пресудата за прогонството на злочинецот″

31. A кога јас побарав тој ист старец да ме поучи, тој ми рече: “Потруди се најнапред стравот Божји да биле вкоренат во твоето срце, тогаш секогаш ќе наоѓаш во себе зборови, кои ќе те учат и ќе те вразумуваат на сѐ што е богоугодно.

32. Toj ист старец, кога го прашав за тоа како се придобива стравот Божји, ми одговори: “Koj грижливо во себе го пази спомнувањето за смртта, него стравот Божји го води и кон стравот од Страшниот суд”.

33. Потикнуван од стравот, секој ден разговарај со Бога и слушај Го што ти говори преку Своето Свето Писмо; а преку ваквите разговори ќе се оддалечиш од туѓите – од демонските помисли.

34. Оној што од поуките на Светото Писмо собира духовно сокровиште на духовно знаење во своето срце, тој лесно ги изгонува лошите помисли од својата душа.

35. Кога во текот на ноќните бденија го слушаме Светото Писмо, да не дозволуваме сонот да ни ги заглушува ушите; со бодилото на Светото Писмо да ја скрушуваме нашата душа: да ја засилуваме ревноста за нашето спасение и да ја отстраниме мрзливоста.

36. Оној што гори со љубов према Бога и со своите мисли за небесното – тој од себе ја изгонува желбата да им угодува на луѓето.

37. Сведокот на твоите дела, твојата совест, не испраќај ја кај помислата, која не се плаши од гревовното паѓање и за него слаткоречиво говори.

38. Своите телесни страсти нема да ги изгасиш, ако на твоето тело не му ги наложиш лекарствата на подвижничките трудови. И твоите душевни страсти нема да ги изгасиш, ако твоето срце, најнапред, не го исполниш со плодовите на љубовта.

39. Телесните страсти своето потекло го водат од природните телесни потреби; против нив потребна е возджливоста. И душевните страсти се раѓаат од душевните потреби; против нив е неопходна молитвата.

40. Љубовта е полнота на бестрасноста. Таа е отстранување на страстите; таа донесува долготрпливост; гневот што врие – таа го оладува, му дава смирение и гордоста ја скрушува.

41. Љубовта нема ништо свое, освен Бога; затоа што Бог е љубов.

42. Врз стравот од вечните маки, облечи се и со стравот Божји, за со стравот од пеколниот оган да го разгориш неизгасливиот пламен на богоугодувањето и набргу ќе добиеш вистинска мудрост во борбата со демонските помисли, зашто стравот Божји е почеток на премудроста.

43. Искуството за демонските измами што ни се предава и објаснува од другите не можат сите да го разберат, туку само оние што и самите имаат такво искуство; патот кон духовното знаење е еден за сите – личниот опит, искуството.

44. Училиште на знаењето од личниот опит е подвижничкиот живот, кој, ако го прифатиме и трудољубиво го извршуваме, и себе ќе се познаеме, и со помислите ќе се соочиме, ќе го распознаваме многу подобро и Бога.

45. Делата твои нека ти бидат сила за смирување на помислите; она што се прави премудро е од она што се сознава и од она што се говори; тоа е и многу потешко; за време на делотворноста зборовите болскаат како молња, а кога нема дела – зборовите не болскаат со силата на делата.

46. Помислите, бодејќи го духовното око, нѐ ослепуваат, така што поради тоа – и со најдобрите заповеди се користиме на најлош можен начин.

47. Демоните беснеат против оние браќа, кои се одликуваат со потполна послушност на својот духовен отец; чкртаат со заби против нив затоа што тие со послушноста го соединиле и потполното откажување од светот.

48. На оние, кои му се послушни на својот духовен отец, демоните им даваат секакви предлози и лоши мисли за него, и ако се појави кај нив гнев, тие почнуваат да имаат и омраза против него и помислуваат дека несправедливо ги накажува и дека е лицемерен. Демоните го прават ова со цел на сите можни начини да ја поколебаат душата и да ја грабнат од прегратките на духовниот отец.

49. Понекогаш демоните премногу ги фалат подвижничките трудови во помислите, а понекогаш ги унижуваат, внушувајќи ни ја помислата дека ништо не вредат, сакајќи со првото – да нѐ погордеат, а co второто – да посеат во нас очајание. Тие ги фалат трудовите на оние, кои не можат да ги наведат на мрзливост, за да ги воведат во гордост; а на оние, што не се согласуваат со него и се борат против духот на гордоста, тие се трудат да им нашепнат мисла, дека нивните подвижнички трудови немаат ни смисла ни вредност, та преку тоа да ги доведат до мрзливост и да ги фрлат во очајание.

50. Кога помислите ги величаат нашите подвижнички трудови, тогаш треба со преѕир да ги отфрлиме и да ја смируваме нашата душа; а кога ги унижуваат нашите трудови, кога ни нашепнуваат дека тие немаат никаква смисла и никаква вредност, тогаш треба, што можеме повеќе да ја величиме и прославуваме милосрдноста на нашиот Господ Исус Христос.

51. Колку повеќе го истоштуваш твоето тело, толку повеќе испитувај ја и твојата совест. Труди се да се познаеш себе, испитувајќи ги твоите тајни помисли, за да можеш, чувствувајќи го нивното силно влијание, за да се бориш против нив и да не дозволиш да бидеш помрачен од мислата дека добродетелите се добиваат само преку суровиот живот.

52. Како што нечистото злато се чисти во вжештената печка и станува почисто, така и почетникот во монашкиот живот, откако ќе ги измие своите стари навики во манастирскиот живот, станува почист преку опитот на трпението. Преку заповедите на браќата тој се учи на послушанието, а преку казните на духовниот отец се подготвува кај него да се вкорени и долготрпението. А, ако со радост ги прима навредите и го засака смирението и понижувањето, тогаш, издигнувајќи се над спротивните страсти тој ќе почне да зајакнува и во другите добродетели, кои постепено ќе му бидат дарувани со силата на Божјата благодат.

53. Умот ќе почувствува успокојување тогаш, кога ќе ги отстрани причините на страстите; до победата над своите страсти, тој ќе чувствува и мака, опасности и дека уште е недоволно подготвен да влегува во духовна борба со демонските сили.

54. Духовните старци особено го препорачуваат тогаш отшелништвото, кога тоа бива во свое време, односно, тогаш, кога оној што сака да оди во отшелништво веќе се усовршил во добродетелите во општожитието. Таквиот, најнапред треба да се испита дали ќе може успешно да поживее во отшелништвото. Ако виде дека тоа е неможно за него, дека нема достатно сили за него, нека се врати пак во манастирското општожитие, така што, немајќи сили да им се спротвистави на демонските лукави итрини, да не биде лишен од моќта на расудувањето.

55. Како што на уплаканата вдовица синовите нејзини ѝ служат за утеха, така и на паднатата душа, утеха ѝ се нејзините подвижнички трудови кои ги расејуваат помислите на нејзиното очајание, го утврдуваат нејзиното покајание со вера, ја повикуваат милосрдноста Христова и ги бришат направените гревови.

56. Како што младото куче се обидува да им го грабне лебот на кученцата, така и лукавите помисли настојуваат да му го одземат разбирањето на нашето срце. Затоа не треба на демонското лукавство да гледаме како деца, за да не им ја дадеме душата наша на разграбување.

57. Како што мноштвото сјајни звезди го осветлува небото, така и вистината на Божјите зборови, како некој светилник внатре во нас ја осветлува нашата душа. Затоа сите да го имаме истиот образ на вистината, зашто “Бог им дава домови на осамените” (Псал. 67,6).

58. Како што сонцето со своите зраци ѝ се насмевнува на целата земја, така и љубовта со своите светозарни дела ја поздравува секоја душа. Ако ја придобиеме неа, тогаш ќе ги изгасиме страстите и ќе засјаеме до небесата. Секој труд лесно се извршува штом ќе ја придобиеме светата љубов; а кога неа ја немаме, во ништо немаме успех. Тогаш и гневот беснее и животот не огрубува и во нашите трудови кон возвишената мудрост се примешува славољубието.

59. Најнапред треба да се бориме со нашите страсти и со голема трезвеност да си спомнуваме за сѐ што се случувало за време на духовната борба, а потоа, врз основа на она што сме го искусиле, и на другите да им ги кажуваме правилата на духовната борба и да им помагаме на тој начин, та победата да им ја направиме полесна, кажувајќи им однапред на каков начин да ја водат таа борба. Некои можеби ги победиле страстите во себе преку долговремен строг пост, но не го знаат начинот на водењето на борбата и победата, бидејќи, како во некоја ноќна борба, тие не можеле да го следат нејзиниот тек, и умот нивни не ги забележал а не ги ниту познал демонските итри планови.

60. Оној што го вкусил безмолвието и почнал до некаде да се занимава со соѕерцанието нема да се согласи да го врзува својот ум со грижа за телесното и, оддалечувајќи го од духовното знаење, да го свртува кон земните работи, кога тој во главно се издигнува во висините.

61. Кога се победени страстите, демоните веќе од никаде не нѐ вознемируваат; тогаш нема потреба од употребување на одбрамбените оружја; – тогаш можеме да пристапиме и со тоа да ги обработуваме душите. Но додека страстите во нас уште имаат сила, борбата со телесното мудрување продолжува. Тогаш не треба да ги испуштаме оружјата, туку непрестано да ги имаме при рака, за да не им дадеме можност на нашите непријатели, гледајќи нѐ спокојни и немарни – да нѐ напаѓаат и да нѐ заробат без пролевање крв.

62. И светиот пророк Мојсеј, кога го водел израилскиот народ во ветената земја, за да ги уништи народите што живееле таму, на народот му дал ваква поука, велејќи: “Внимавај да не влезеш во стапица, подражавајчи им на нив, откако ќе бидат истребени пред тебе, и да не ги бараш боговите нивни” (5. Мој. 12,30). Оваа поука е многу пригодна за оние, кои, по победата на страстите, не внимаваат сериозно на своето срце. Тогаш во нив почнуваат да се појавуваат некакви нејасни слики за она што било одамна. И оној што ќе им даде на тие слики слободно да влезат во неговиот ум, тој одново ќе им даде на страстите можност да се населат во него, откако еднаш ги победил, правејќи го на тој начин животот, не безопасен од демонските напади. Зашто на страстите, дури и кога се скрстени слично на волови, приучени да јадат сено – својствено им е, поради невниманието на скротувачот, одново да подивеат и да се оѕверат.

63. “Проклет да e оној човек, кој ќе направи изрезан или излиен идол, одвратност пред Господ, работа на уметничките раце, па го става на скришно место! Целиот народ да извика и да рече: амин! (5. Мој. 27,15). He е едно и исто: нешто засекогаш да се скрие во земја и привремено да се стави во скривница. Она што е скриено во земјата и за што веќе не си спомнуваме поради тоа што во него нема веќе никакви слики во сеќавањето, не е исто со она што е ставено настрана, во скривница и што често бива погледнувано и проверувано од оној што го ставил таму и што си спомнува за него. Таков идол ставен во скривница, е секоја срамна помисла, која била во нашата глава и која не е исфрлена од неа, која потајно била задржана во неа. Кој прави така, тој се изложува на законска казна; таквото пазење на помислите е срамно поклонување на идолот.

64. Не треба да им даваме пристап во нашето срце на претставите, кои им штетат на помислите, зашто ако срцето наше се помрачува од нечистите помисли, тоа бива насилно и против неговата волја во страсно дејствување.

65. Светиот Дух ги напишал житијата на светите, за да може секој кој минува извесен начин на живеење – да се издигнува кон вистината со помош на слични примери.

66. Оние што неодамна се ослободиле од метежите на овој свет треба да бидат советувани да живеат во безмолвие (во својот манастир или во својот дом); да не излегуваат често и со тоа, преку сетивните впечатоци, да не ги подлутуваат раните на своето срце; кон старите идоли да не принесуваат и нови. Ова безмолвие е тешко за оние што неодамна се одрекле од светот, зошто тогаш сеќавањето го става во движење сето она што е запазено во него, сета нечистотија која нема можност да ја прави порано поради презафатеност. Но така бива само во почетокот; подоцна безмолвието, откако ќе се вооружи со трпеливост, – сосема го ослободува умот од вознемирувањата со нечисти помисли.

67. Умот, кој штотуку се оддалечил од гревот, сличен е на тело, кое почнало да закрепнува по некоја долговремена болест, кое, уште потполно не зајакнато, и најбезначајна причина му ја враќа одново болеста. Неговите сили се уште слаби. Затоа треба да стравуваме и страстите наши пак да не бидат вратени, ако им бидат дадени поводи за нивното раздразнување, дозволувајќи си пак движење меѓу народните толпи. Окрепнатите и утврдените подвижници можат и овде смело да навлегуваат во борба, но оној што уште не е во состојба да cе бори, тој нека биде во безмолвие и нека биде опкружен со безбедна безопасност.

68. Тогаш, кога во душата ќе настане вистинска тишина, кога ќе престанат не само движењата на страстите, туку кога и спомнувањата за нив ќе исчезнат, тогаш душата, живеејќи мирно во себе, има можност да ги согледува сликите кои биле впечатени во неа и кои се скривале во неа, и да навлегува во борба со сите нив и да ги искорнува од своето срце. Кога тие слики наидуваат една по друга, тогаш нема можност да бидат бришени претходните впечатоци; мислата е зафатена со новите слики, кои со своето постојано навлегување го замрачуваат духовниот вид. Како што оние кои сакаат речното корито да го видат суво, нема да ја постигнат својата цел: само со тоа што ќе ја исцрпуваат водата на тоа место, зашто водата што ја исцрпиле веднаш бива заменувана од онаа што дотечува; а кога текот на водата ќе го преградат над тоа место, тогаш водата веќе нема да дотечува, зашто ќе почне да тече во друг правец, – тоа место ќе биде безводно и суво. На овој начин најлесно се постигнува саканата цел со исушувањето на старото речно корито. Така лесно можеме да се ослободиме и од сите остатоци на страстите во нашата душа: кога нашите сетива веќе ништо не принесуваат однадвор, а кога, слично на текот на водата, надојдуваат во душата сѐ нови и понови впечатоци, тогаш не само што е тешко, туку е и неможно потполно да биде очистена душата од грешните слики и движењата на страстите.

69. Светиот пророк ни заповеда: “Истребете во Вавилон и сејач, и жетвар;” (Јерем. 50,16). Овде ни се дава совет и на нас: да ги уништуваме тие слики додека се тие уште на влезот – во сетивата, за да ги спречиме да не паднат на земјата од нашето срце – да не проникнат и, наводнувани од дождот на честиот наш разговор со нив, да не родат плодови на злото. А светиот пророк Давид ги нарекува блажени оние кои не го дочекуваат зреењето на страстите, туку ги уништуваат додека се тие уште како младенци, кои се уште на градите на својата мајка, велејќи: “Блажен е оној што ќе ги зграби и ќе ги разбие од камен децата твои“ (Псал.136,9).. Нешто слично на ова е и она што го вели многустрадалниот Joв: “Силниот лав загинува кога нема плен, лавчињата на лавицата се распрснуваат” (Јов 4,11). Очигледно е дека великиот Јов, сакајќи да ја покаже опасноста од страстите, ги употребува за неа зборовите: мравка и лав кои ги означуваат: најсилното животно и најништожното од сите созданија, зашто и страстите почнуваат со најслаби и најништожни помисли кои незабележливо, како мравките, навлегуваат во нашата душа и во нашиот ум, а потоа израснуваат и стануваат поопасни и од лав за оној што дозволил да навлезат во неа. Затоа подвижникот треба да ги победува и уништува страстите тогаш кога му се приближуваат ништожни и немоќни како мравките, кога се кријат зад својата ништожност; ако успеат да ја придобијат силата на лавот, тие стануваат речиси непобедливи и страшно нѐ измачуваат. Не смееме никако да им даваме храна, а рековме дека нивната храна се сликите на страстите, кои навлегуваат во нас преку сетивата; тие ги хранат страстите и секој од нас го вооружува против себе идолот на својата душа.

70. Законодавецот и во храмот направил: “прозорци решетчести” (Језек. 41,18), што означува дека оние што сакаат срцето свое да го запазат чисто, тие се должни, како што: ништо нечисто не може да проникне низ прозорците на кои има решетки – со стравот Божји, како со решетки, да ги заградат своите чувства, кој ќе им попречува на нечистите слики да се раѓаат и да навлегуваат во нашата душа.

71. Оној, кој за време на борбата со страсните движења може со страв од идните казни – да се доведе во состојба на напрегнато противставување, со какво што оној кој се наоѓа среде разбранувано море се бори со разбеснетите бранови – тој без мака ќе ги победи оние што го напаѓаат, без да ги чувствува ударите што му ги нанесуваат, така што ќе може да вели: “Ме тепаа и не ме болеше; ме туркаа и не чувствував. Кога ќе се разбудам, пак ќе го барам истото” (Изрек. 23,35), односно, тие ме удараа, мислејќи да се подбијат со мене, а јас не ги чувствував нивните удари, затоа што “Бог ќе ги застрела, ќе ги рани ненадејно” (Псал. 63,7); не го свртував jac моето внимание ни на нивните измами, дури и не покажував дека го забележував нивното присуство.

72. Нема никаква полза за оние што се откажуваат од светот, ако не останат при својата одлука, туку одново отстапуваат пред помислите и често мисловно се враќаат кон она што го напуштиле, покажувајќи со тоа приврзаност кон она, од што се откажале, слично на Лотовата жена, која, свртувајќи се назад, се претворила во солен столб, за да им послужи за вразумување на сличните луѓе. Нашето често враќање кон она, од што сме се оддалечиле, нема сомневање дека ќе ги повлече назад оние што уште достатно не ја зајакнале својата добра навика; ослабувајќи го на тој начин нашиот стремеж на напред, потполно ќе ги привлечат кон себе и ќе ги примораат да се вратат кон поранешните нивни лоши дела. Старата лоша навика од тоа ќе се засили уште повеќе, а познато е дека навиката станува втора природа, а тешко е да се бориме со самата природа. Погледни ја душата, која ги следи своите навики и како бива заробувана и оковувана од нив. Во Првата книга Мојсеева читаме: “A таа му рече на таткото свој: ‘Немој да се налутиш, господару мој, што не можам да станам пред тебе, бидејќи го имам она што е редовно кај жените“ (1. Мој. 31,35). И душата, која долго време своето задоволство го наоѓала во земните уживања, седи врз нив, како на идоли; таа е прикована кон нив, така што не може, ниту сака од нив да се оддели.

73. Божјите свети луѓе бегале од градовите, бидејќи знаеле дека општењето со грешните развратни луѓе се одразува врз нив пострашно и од најстрашната заразна болест. Пророкот Илија, напуштајќи ја Јудеја, живеел во Кармилската планина, која била ненаселена и полна со диви ѕверови. И Елисеј, неговиот ученик, се угледал на својот учител, и го возљубил пустинскиот живот. И свети Јован Претеча живеел во Јорданската пустина, хранејќи се со скакулци и со див мед, покажувајќи дека не е тешко да бидат задоволени телесните потреби. А можеби и Мојсеј предизвестил нешто слично кога му дал на Израилскиот народ заповед да ја собира маната во толкава количина, колку што им била потребна за еден ден. Со тоа било речено дека човековата грижа за храната треба да се ограничува само на еден ден. Па и сите светии, “за кои светот не беше достоен “, ги напуштале населените места, “скитаа по пустини ” (Евр. 11,38), бегајќи од пороците на светот, кои имаат добар изглед, така што со силата на својот стремеж, како носени од речна матица, да не бидат повлечени од текот на погубниот светски живот.

74. Ние сме создадени богоподобни, според Божјиот образ, за во нас да ги запазиме особеностите на Оној Кој нѐ создал, а на оние, кои ќе нѐ гледаат, со нашиот совршен живот да им ги претставиме јасно особеностите на нашата богоподобност. Бог вели: “Штедар и милостив е Господ, долготрпелив и многумилостив” (Псал. 102, 8; Јоил 2,13) и ја запазува правдата. Еве, какви се особеностите на Божјиот лик. Според нив се познава и душата, која, се удостоила со богоподобноста и која се сродила со Бога. Од љубов према Бога, откако се исполнила со богоподобните совршенства, иако сврзана со телото, душата ке се зафати со низа трудови со цел да се исчисти, додека не успее да го добие она со што се одликува Божјата природа – добрината, долготрпеливоста, убавината и човекољубивоста. И тогаш таа се покажува „малку помал од ангелите, но со слава и чест си го ов енчал“ (Псал. 8,5).

75. Оној што бега од метежот на овој свет, не си дозволува да биде вознемируван од суетата на животот, бега од општењето со луѓе лекомислени и површни; поголемиот дел од своето време го поминува во својот дом во молитва, во проучување на Светото Писмо, а за време на ретките излегувања од дома, него можат да го видат воздржлив, кроток, нераздразнителен, сочувствителен и братољубив. И кој ваквиот човек нема да го нарече вистински Божји последовател, образ и подобие Божјо, осветлен со зраците на Божјата добрина? Тој го покажува своето уподобување на Бога со јасното пројавување на добродетелите – привлечни како цвеќиња.

76. Еве, кои се карактеристичните особености на Бога и на човекот кој ревносно се труди да се уподоби на Бога: спокојство, кротост, негневливост, незавидливост, добротворност, сочувствителност, заборавање на злото што му го направиле, љубов према доброто, добрина, почит кон сите, грижа за доброто на сите, општителност, услужливост, необичност. Со еден збор, сѐ што го пројавува и Бог во изобилноста на Својата добрина “Тој со Своето сонце ги грее и лошите и добрите, и им праќа дожд и на праведните и на недправедните” (Матеј 5,45). По ова се распознава оној што се труди да се угледа на Бога.

77. Доволно би било и само ова укажување – послушните да се учат и да се научат да живеат совршено, но, знаејќи, дека некои со мака биваат доведувани до ова, светиот апостол Павле настојува со многу совети да ја отстрани од нас суетата и да ја поттикни нашата ревност со разни пофални именувања. Затоа тој вели: “Вие сте храм Божји” (1. Кор. 3,16); “Вие сте деца на светлината ” (Ефес. 5,8); “Живејте достојно за Христовото евангелие” (Фил. 1,27); “Телата ваши се Христови членови ” (1. Кор. 6,15); на друго место нѐ нарекува “свети и непорочни” (Ефес. 1,4), “прави и чисти, непорочни чеда Божји” (Фил. 5,15). Тој говори за сето ова, како веќе да се наоѓа во нас, иако го нема уште во нас, со цел да се исплашиме од ваквите пофалби и да не станеме достојни за прекор и потсмевање, ако не бидеме такви; да се исполниме со ревност да постанеме и да останеме такви. Затоа светиот апостол Павле не се ограничува само на овие пофалби, туку дава и посочува разни други начини и мерки, за да можеме “да го достигнеме единството на верата и познанието на Синот Божји, до состојба на совршен човек, до мера на возраста на Христовата полнота” (Ефес. 4,13).

78. Тој, пред cѐ, бapa од нас да умреме и да се распнеме за Христа, да не чувствуваме никаква наслада, ниту да ги чувствуваме страдањата на овој свет. Тој вели: “Вие умревте, и вашиот живот е сокриен со Христос во Бога” (Кол. 3,3). Сакајќи да ни покаже како живеат оние што воскреснуваат со Христа, да го бараме она што е горе и за тоа да мислиме, да умреме за стихиите на овој свет и повеќе да не живееме за нив. Тој вели: ” Препуштете Му се на Бога како оние што оживеале од мртвите, и вашите органи на телото како орудија на праведноста” (Рим. 6,13), сакајќи, од една страна, да умреме токму за она, со што се приведуваат во дејство телесните страсти, кои востануваат против духот, а, од друга страна, ни заповеда да живееме за она, со што се извршуваат добродетелите – за да Му угодиме на Бога. Затоа жртва жива го нарекува умртвувањето на телата, кои се на земјата (сп. Рим. 12,1; Кол. 3,5) – за оние, кои сакаат да одат “во обновен живот” (Рим. 6,4), за жртвено умртвување и да бидеме секогаш зафатени со извршување на добри дела, па, бидејќи жива жртва, да не ги загубиме нашите сили, туку, како со обновени, процутени и подмладени сили да се бориме против мудрувањето на телото, кое веќе не бива водено со неразумни желби, бидејќи потполно сме преминале од телесен во духовен живот, да живееме не телесно, туку духовно.

79. На оние, кои се обложени со тело и престанале да биваат вознемирувани од нередните барања, апостолот им вели; “Вие живеете не по тело, туку по дух” (Рим. 8,9) – затоа што гревот веќе не царувал во нивното мртво тело и не ги принудувал насилно да му служат, борејќи се против законот на нивниот ум и заробувајќи ги обично со силата на некој закон, кој е во нивните членови; почнал веќе да царува законот на духот – на животот во Исус Христос, кој ги заробува во целосна послушност на Христовите заповеди. Во оваа и ваква положба тие не се насладуваат со ова што е подобро по својот внатрешен човек, туку го прават тоа со готовност да му се одмаздат на своето тело за секоја некогашна негова непослушност, кога се борело да бива насладувано, спротивно на трудовите за придобивање на добродетели. – Затоа, каква е оваа одмазда и како се извршува, апостолот учи вака: “Како што ги препуштивте органите на вашето тело во телесна служба на нечистотата и беззаконието за беззаконие, така и сега оставете ги деловите од вашето тело да и робуваат на праведноста која води во светост ” (Рим. 6,19). Колку е голем овој труд, кои, откако биле совладани со навики, биваат принудувани лошата навика да ја преобразат во добра! Ова е голем и тежок труд, но оние што не се жалат – преуспеваат во него со помошта на Божјата благодат. По многукратни отстапувања и многукратни устреми напред, тие, најпосле успеваат да се ослободат и да се оддалечат од лажните желби, на кои им биле предадени, и целата своја расположба потполно да ја свртат од лошото кон доброто, така што сите свои членови да ги употребуваат против непријателските страсти, правејќи ги и преправајќи ги од орудија на неправдата во орудија на правдата.

80. Водете грижа за движењата на вашата мисла набљудувајќи, како таа создава помисли за работите, дали ги прима претставите на работите пристрасно или непристрасно. Многумина им прават отстапки на страстите повеќе во мислите, отколку во делата, невидливо согласувајќи се и насладувајќи се со нив. Тие се тогаш внатрешно паднати, иако кај нив видливи паѓања не се гледаат. И се случува, некој по својата надворешност да изгледа сосема беспрекорен, сознавајќи ја самиот внатре во себе скриената гнасотија и црвенеејќи поради тоа, што невидливото му е спротивно на она што се види, што вистината ѝ противречи на чесната надворешност и што ја приморува совеста со право да се срамува. Таквиот со што се разликува од гробот, кога неговата душа помислува дека е невина, а полна е со срамни чувства? Не е ли таа полоша дури и од гробот? Гробовите не ја задржуваат смрдеата долго во себе; тие се смрдливи додека влагата останува во нив, но штом соковите ќе исчезнат, смрдеата престанува; срцето, кога е исполнето со срамни помисли, секогаш претставува одвратност затоа што е посмрдливо и од телото што се распаѓа и што гние, и само тоа се насладува со својата сопствена срамота.

81. Како што задоволството и жалоста следат по желбата – задоволството – кога желбата е исполнета, и жалоста – кога таа не е исполнета; желбата се чувствува или од впечатокот од надворешните работи или од помислата за нив, затоа, оној не што дозволил да се појават впечатокот или помислата – не им дава место и на желбата и задоволството или жалоста. Слично на ова, и оној што ја згмечил главата на змијата пречекана на влезот, пред отворот го остава нејзиното тело што би се вовлекло зад нејзината глава, ако таа не беше згмечена и ако најдеше слободен влез. Таков е законот на вниманието према себе или трезвеноста.

82. Ако некој посакува нешто лошо, без оглед на тоа дали неговата желба ќе биде задоволена или не, и едното и другото бива штетно за неа, односно и радоста во првиот случај и жалоста во вториот. Зашто жалоста – “скрбта не е по Бога”, која, според зборовите на апостолот “предизвикува неопходно покајување за спасение” (2. Kop. 7,10), и оваа радост не е радост по Бога, не е како онаа радост, со која се радуваат оние, кои се радуваат на својата добра совест (сп. Фил. 4,4). Оваа нивна радост е некаква душевна измама, бидејќи зависи не од суштинско добро, туку од нивниот занес по нејзиниот призрак.

83. Еве ги карактеристичните особености на начинот, на кој добродетелта го умудрува оној, кој ѝ е приврзан, да може да напредува во доброто. Напредувањето не се претставува многу оддалечено, за да не се помисли дека добродетелта сака да нѐ застраши со својата голема оддалеченост; тоа не стои неподвижно, за да може да биде фатено од оние што го бараат, а ова е заради тоа: сѐ до својата смрт тој да не ја прекратува својата усрдност, туку во целиот свој живот да ја пројавува својата ревност и таа да се однесува на сѐ.

84. Ако и времето на целиот живот не е доволно за грижата околу придобивањето на добродетелите, така што на оние што се подвизуваат, поради спротивставувањето на членовите што се борат против нив, им е потребна голема трезвеност, тогаш, ако сме расеани и ако нашите мисли се променливи, како ќе можеме успешно да го изодиме патот, кој е толку долг и тежок и да се запазиме од нашите духовни непријатели, кои се многубројни и невидливи, а за оружје против нас ги употребуваат нашите страсти и нашите чувства, не победуваат токму со она со што Божјата добрина не вооружила за да се заштитуваме од нив? Затоа треба да бидеме внимателни и да не се занесуваме со она, што може да им помогне на нашите противници, кои се борат против нас. Очигледно е дека она што не му помага на нашиот успех во подвигот, тоа им служи и им помага на нашите противници.

85. Со кои и какви помисли треба да се раководат оние, кои имаат намера да им дадат правилен одд на своите мисли? Внимавај. Светиот пророк Давид на едно место вели: “Устата моја ќе говори мудрост, и мислата на срцето мое – разбирливи нешта” (Псал. 48,3), а на друго место додава: “Од повелбите Твои ќе се поучувам” (Псал. 118,16) и уште: ” И ќе ги разгледувам сите Твои дела и ќе мислам на Твоите моќни дела” (Псал. 76,12). Така постапувај – и твојот ум, кој е постојано подвижен ќе нема време да се занесува со она што е непотребно, туку непрестано ќе се занимава со она вдлабочување кое дава голема наслада и голема корист, развеселувајки го чувството со гледање, а душата, со соѕерцание.

Обработи
Отец Митко Попоски
Виндзор, Канада 2022