ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM II

Преподобен Отец Нил Синајски

2. За осумте духови на злото

а) За чревоугодието

1. Почеток на плодот е цутот, а почеток на активниот живот е воздржувањето.

2. Оној што го зауздува својот стомак ги ослабнува страстите, а кој бива победуван од чревоугодието, тој ги умножува сластољубивите похоти.

3. Почетокот на незнабожците е Амалик, а почетокот на страста чревоугодието.

4. Храната на огнот се дрвата, а на стомакот јадењата.

5. Многу дрва разгорува голем пламен, а многу храна – ја разгорува похотта.

6. Пламенот исчезнува со исчезнувањето на горивото, а скудноста на храната – го исушува телото.

7. Похотта по јадењето ја родила непослушноста, а вкусното јадење го предизвикало изгонувањето од рајот.

8. Скапите јадења грлото го насладуваат, но ја хранат и ненаситната похот на стомакот.

9. Ненаполнетиот стомак нѐ подготвува за бдеење и молитва, а преполниот нѐ тера на спиење.

10. Трезвената мудрост доаѓа од сувата храна, а презаситеноста на длабок сон нѐ тера.

11. Молитвата на вистинскиот испосник е орел што се вивнува во висините, а молитвата на оној што го пренајадува телото ниско паѓа, отежната од пренаситеноста.

12. Умот на испосникот е ѕвезда на чистото небо, а умот на чревоугодникот – е мрачен како небото без месечина.

13. Облаците ги скриваат сончевите зраци, а испарувањето од преизобилната храна – го помрачува умот.

14. Огледалото извалкано – не го одразува јасно ликот на оној што се гледа во него, а духовната сила, замаглена од прејадувањето не го прима Божјото знаење во себе.

15. Необработената земја трња раѓа, а умот на чревоугодникот раѓа срамни помисли.

16. Во гнојот не се наоѓа пријатна миризба, а во чревоугодникот нема миризливи соѕерцанија.

17. Окото на чревоугодникот кон гозби е свртено, а окото на оној што се воздржува ги бара собирите на мудрите.

18. Душата на чревоугодникот ги брои празниците на мачениците, а оние што се воздржуваат – на нивниот живот се угледуваат.

19. Страшливиот војник се плаши од звукот на трубата што објавува борба, a чревоугодникот трепери – кога се објавува почетокот на постот.

20. Чревоугодниот монах должник е на својот стомак и гонет од неговиот камшик плаќа секојдневни даночни обврски.

21. Брзиот патник скоро до градот стигнува, а воздржливиот монах – срцето свое го средува.

22. Спориот патник, не можејќи да дојде до населено место, ноќева в поле, под отворено небо, а чревоугодниот монах не стасува до домот на бестрасноста.

23. Чадот од темјанот воздухот со миризба го исполнува, a молитвата на воздржаникот Му е пријатна на Господа.

24. Ако сакаш похотата на твојот стомак да ја наситиш, ништо не ќе може неа да ја насити; ненаситноста на стомакот е оган, кој изгорува сѐ и уште повеќе бара.

25. Секој сад се исполнува со толку колку што собира, а стомакот на чревоугодникот – никогаш не вели дека му е доста.

26. Подигнувањето на рацете, во бегство го натерало Амалика, а духовното издигнување – телесните страсти ги победува.

27. Кој се бори против сѐ што ги оживува страстите тој се бори и за умртвување на членовите од своето тело.

28. Како што од убиениот непријател нема страв, така и умртвеното тело не ја вознемирува твојата душа.

29. Мртвото тело болка нема од оган, а оној што се воздржува нема сласт во своето скротено тело.

30. Ако го убиеш Египќанецот (ѓаволот) скриј го во песокот, а ако телесната страст ја победиш, не наситувај го телото или дај му сува храна; како што расте она што е скриено во земјата, ако било наводнето, така и со прејадувањето и препивањето – во телото наше се засилува похотната страст што е скриена во него.

31. Изгаснатиот оган одново се потпалува, ако му дотурат суви дрва; и изгаснатата похотна страст одново оживува, ако стомакот го наситуваме со изобилна храна.

32. Не жали го твоето тело кога ќе почне да ти се жали дека е истоштено и не наситувај го со пријатни јадења, зашто, ако одново се осили, ќе востане против тебе и непоштедна борба ќе води сѐ додека душата твоја не ја зароби и не те направи роб на блудната страст.

33. Тело кое е скудно хрането е добро зауздан коњ, кој јавачот свој никогаш не го фрла. Заузданиот коњ – јавачот го управува, и телото скротено со пост и бдеење е под власта на испосникот; тој владее и господари со него и не му дава да беснее.

34. Прејадувањето лошите помисли ги храни, а опивањето сонот го напојува со ноќни мечтаења.

35. Пријатноста од насладата исчезнува штом ќе помине храната низ грлото, но во гробот на стомакот – похотливоста ја оживува.

36. Сите трудови околу обработувањето на својата земја за цел го имаат нашето спокојство, а разните видови задоволство водат кон распалување и горење – овде на земјата распалување на похотата, а таму, во задгробниот живот горење во пеколниот оган.

37. Кој со подвизи го овенува цветот на телото, тој секој ден помислува за својата смрт; слабоста и немоќта на телото го тера да помислува дека е смртен.

38. Благоразумното срце да се труди за воздржливоста на телото, па да не страдаме и во овој и во идниот живот.

39. Нашето тело нека се задоволи само преку ограничено задоволување на телесните потреби.

40. Твоето телесно подвижништво да се изградува врз морални основи; учи се да жалиш и да се каеш за твоите гревови – да го чувствуваш тоа со целата твоја душа.

41. Мајка на похотливото сластољубие е чревоугодието; таа ги раѓа и похотливоста и многу други страсти. Од него, како од корен, растат и се развиваат сите други страсти. Тие брзо израснуваат во големи дрвја и се разгрануваат во безбројни пороци, кои допираат дури до небото. Па така, среброљубието, гневот и жалоста се рожби и фиданки на чревоугодието. Чревоугодникот секогаш има потреба од пари за задоволување на никогаш незадоволените желби; тоа никогаш и со ништо не се задоволува. Неможноста за изнаоѓање пари го распалува гневот, а кога и гневот станува немоќен, по тоа настапува неопходна жалост.

42. На чревоугодието најмногу му е сродно сладострастието. И самата природа, сакајќи да го покаже сродството на овие две страсти, на орудијата за размножување местото им го поставила под самиот стомак, означувајќи ја на овој начин тесната врска меѓу нив. Затоа, ако ослабува оваа страст, таа ослабува од скудноста во она што е над нив – во стомакот; а ако се засилува, се засилува од силата што е во стомакот. Но чревоугодието не е хранителка и доилка само на сластољубието; тоа го уништува секое добро во човекот. Штом тоа се засилува обично слабеат и се губат и воздржливоста, целомудрието, храброста, трпеливоста и сите други добродетели.

43. Прекрасно е да остануваме во границите на вистинските потреби и да ги применуваме нивните граници. Ако похотата совлада некого и го доведе кон задоволувањето на животните сласти, тогаш никаков збор нема сила да го сопре кон натамошното засилување. Зашто за прекумерните потреби немаат граница; грижата за нивното задоволување ништо не ја задоволува и нема мерка на трудот што тоа го наложува. Похотата, како и огнот, се храни со додавање на ново гориво.

6) За блудот

1. Воздржувањето го раѓа целомудрието, а чревоугодието е мајка на блудната похот.

2. Елејот го храни пламенот на кандилото; дружењето со жени го разгорува огнот на похоттната сласт.

3. Бродот ненатоварен брановите го нишаат на една и друга страна, а блудната помисла – невоздржливиот ум.

4. Прејадувањето блудот го засилува. Тоа е на умот противник и cѐ до крајот, заедно со другите негови непријатели, се бори против него.

5. Стрелите на овој непријател не го погодуваат оној што го сака безмолвието, а оној што се движи во толпата – рани од него постојано претрпува.

6. Погледот на жената е отровна стрела; тој ја ранува душата и отров во неа истура. Што повеќе застарува оваа рана поголеми повреди причинува.

7. Кој се пази од овие стрели, тој не оди на големи собири, не талка по големи свечености. Поспокојни сме кога сме дома и кога се молиме, отколку кога празнуваме и стануваме лов на непријателите.

8. Бегај од жени, ако сакаш да бидеш целомудрен. Никогаш не позволувај им слободно да се однесуваат со тебе, зашто во почетокот или се преправаат дека cе срамежливи или лицемерно такви се покажуваат, а на крајот на сѐ се осмелуваат. Тоа е како јадица за тебе; те уловува за смрт: со мрежа те лови и во пропаст те влече. Таа те воведува во измама и со своите сиромашни зборови, зашто и во нив е сокриен опасниот отров на ѕверот од бездната. Подобро е да се приближиш кон клада што гори, отколку кон млада жена, особено кога си и ти млад. Кога ќе почувствуваш болка од огнот, приближувајќи се до него, веднаш отскокнуваш назад, а кога се разнежнуваш од зборовите женски – веднаш не отстапуваш.

11. Кој се прејадува и ветува дека ќе биде целомудрен сличен е на оној што говори дека со слама огнот ќе го изгаси. Како што e неможно огнената стихија со слама да се изгаси, така е неможно со прејадување да се изгаси пламениот стремеж на блудот.

12. Кулата почива врз својата основа, а блудната страст врз прејадувањето.

13. Бродот зафатен од бура брза кон пристаништето, a целомудрената душа ја бара пустината. Коработ бега од морските бранови, што му носат опасност, а душата – од женските лица, кои ѝ подготвуваат пропаст.

14. Изгледот на накитената жена поопасен е од морските бранови. Од бесните бранови можеме да се спасиме поради нашата љубов кон животот, а изгледот на жената откако нѐ измамил, нѐ тера и самиот живот да го занемариме.

15. Пустинската грмушка нема опасност од пожар, а целомудрениот оддалечен од жените, е вон од опасноста да се разгори со блудната страст; споменот за огнот мислите не ги изгорува, така и страста телесна нема сили – кога нема храна за себе.

16. Ако го помилуваш противникот, тој непријател ќе ти биде, и страста, ако ја поштедиш, таа против тебе ќе стане.

17. Погледот на невоздржливиот кон жена предизвикува блудна желба, а целомудрениот е расположен Бога да го прославува.

18. Ако похотната страст во обраќање со жени биде спокојна, не верувај ѝ кога ти ветува безстрастие. Како што песот опкружен со толпа се скротува и со опашот мафта, но штом се одалечи, веднаш ја покажува лутината што му е својствена.

19. Кога спомнувањето за жена станува бестрасно, тогаш знај дека си навлегол во пределите на целомудрието, а кога претставата за неа душата твоја ја уловува, знај дека си уште далеку од пределите на таа добродетел, но и во првиот случај не останувај долго со таквите помисли, и во мислите свои долго со жена не разговарај; оваа страст сака назад да се врати – опасноста од неа е секогаш блиска.

20. Како што умереното топење среброто го чисти, а тоа без мерка штета му нанесува, така и целомудрената навика ја повредува долговремената претстава за жената.

21. Не разговарај долго со никого лице в лице, за да не се разгори во тебе пламенот на сластољубието, и да не го запали гумното на твојата душа.

22. Како што искрата, долго оставена во слама, предизвикува пламен, така и продолжителното мислење за жена ја распалува блудната страст.

23. Ако телесната похот ја смириш со подвижнички трудови, зад пределите на овој свет ќе имаш слава ветена со евангелските блаженства, како на победник во борбата со оној кој војува против законот на умот твој и те поробува со гревовниот закон, кој е во твоите органи (сп. Рим. 7 ,23).

24. Разбери дека одделните видови на блудот биваат соединувани заедно – телесниот блуд со духовниот. Кога твојата блудна помисла се соединува со твојот дух, тогаш и душата твоја се соединува со измамливите одрази што се отпечатени во неа.

25. Демонот прима на себе лик на жена за да ја измами душата твоја за да се соединиш со него. Бестелесниот демон на себе прима лик на жена, за да може со похоттната помисла, да ја доведе во блуд твојата душа. Не занесувај се со призраците за да не направат нешто слично и со твоето тело. Измамувани биваат од духот на блудот сите, кои со крстот не ја прогонуваат блудната страст.

26. Казнувај ги помислите со скудна храна, за да не мислат за блудот, туку за гладот.

27. Кон молитвените бденија присоедини ги и солзите за да добиеш помош во оваа битка.

28. За време на блудната борба откажувај да појдеш на гозби.

29. Демонот на блудот го напаѓа брзо ревносниот борец во подвижништвото, го опсипува ненадејно со стрелите на страстната похот, зашто не може долго да го поднесува огнот светоносен, што произлегува од неговите подвижнички трудови. А оној што отстапил од строгоста во борбата со оваа страст, него, малку по малку, го измачува со разговори во срцето негово; го распалува со оваа похот, го пленува и го вовлекува во овој грев.

30. Најопасно од сѐ е кога срцето свикнува со сластите на оваа похот. Потребни се големи трудови за да ѝ се потсечат корените на оваа страст.

31. Не учи ги твоите помисли да разговараат со сластите на оваа похот, зашто во мноштвото страшни мисли и движења, огнот нејзин се разгорува (сп. Псал. 105,18). Тие откако се разгорат те тераат да мислиш дека е тешко да се бориш со огнот на природата, дека не можеш понатаму да правиш насилства над природата и дека, ако ѝ згрешиш денес по нужда, во утрешниот ден ќе се покаеш. Демоните укажуваат дека законот христијански е човекољубив и дека лесно им го проштева грвот на оние што се кајат. При тоа, тој ти посочува примери на некои што се воздржувале и паднале, како потоа се покајале и им било простено. Со тоа сака да ја скрши силата на твојот отпор, укажувајќи ти на надежта на лесното повторно обраќање преку покајание; тоа е со цел храмот на целомудрието – да го направи дом на блудот.

32. Човеку на воздржливоста, гледај со мислата на можното покајание за да не бидеш измамен со несигурни надежи – зашто, многумина откако паднале, веднаш потоа од смртта биле грабнати, а други немале сили по паѓањето пак да станат, со похотните сласти тие како со вериги врзани останале. Откаде знаеш, човеку дека жив ќе бидеш и ќе се покаеш? Зошто си додаваш години на животот? – Не потпаѓај под силата на телото твое, туку повеќе мисли за смртниот час; сликовито претставувај го судниот ден и со тоа гасни ги распалените стрели на твоето тело.

33. Природниот начин на живеење е еден. Него Создателот го одредил и за нас и за животните. Еве, што му рекол Бог на човекот: “Еве ви дадов секаков билки што даваат семе по целата земја, и секакви дрвја што во себе имаат семе според својот род и вид; тоа да ви биде за храна! А на сите земни ѕверови, и на сите небески птици, и на сѐ што се движи (и лази) по земјата, во кое има жива душа, им ги дадов сите тревни растенија, за храна.”Така и стана”(1.Мој. 1,29-30). Затоа, ако сме ја добиле општата храна заедно со неразумните животни, која потоа сме ја направиле пораскошна и повкусна, зар не треба со право да се сметаме за понеразумни и од самите неразумни животни, ако животните остануваат животни во границите на природата, не нарушувајќи ги одредбите што им биле дадени од Бога, а ние, надарените со разум потполно сме отстапиле од древните одредби на Создателот? Колку различни начини употребуваат пекарите и готвачите за да ја направат храната наша повкусна и да му угодат на нашиот стомак? А животните со трева се хранат и со она што ќе најдат, а пијат само вода и тоа многу ретко. Затоа тие и поретко им се предаваат на телесните задоволства, не се распалуваат со силни и вкусни храни и не секогаш прават разлика меѓу машкиот и женскиот пол. Нивниот природен инстикт им дава само еден временски период во годината, по природен закон да се соединуваат за продолжување на својот род и да се умножуваат. Тие се одделени едни од други, така што потполно забораваат за ваквата пожелба – кога времето за соединување, од Бога одредено, не им е дојдено. А кај луѓето оваа страст потсилувана со вкусни и силни јадења, никогаш не стивнува – во секое време таа е распалена и тешко се смирува.

в) За среброљубието

1. Среброљубието е коренот на сите зла. Тоа ги храни сите други страсти и не дава да се исуши ништо што процутело од неа.

2. Оној што сака да ги уништи страстите, нека почне најнапред од неа – неа најнапред да ја искорни; таа е коренот на сите страсти. Сѐ додека нејзиниот корен е во тебе, не правиш никакво добро со тоа што ги отсекуваш гранките на другите страсти, зашто, иако ги отсечеш, тие набргу пак ќе израстат.

3. Среброљубивиот монах е како пренатоварен кораб, кој лесно потонува во разбрануваните води на животот.

4. Несреброљубивиот монах е како патник со малку работи на своите плеќи; на секое место наоѓа одмор за себе.

5. Несреброљубивиот монах е како орел што високо лета; тој се спушта на земја само кога има потреба од храна.

6. Таквиот e над секое искушение. Се потсмева на сѐ земно; извишувајќи се над суетата од овој свет, од сѐ што е на земјата се оддалечува и со горните сили сожителствува, зашто крилјата негови се лесни и не е натоварен со грижи.

7. Ако го нападне некоја мака, без жалење го напушта местото, каде што живее; и смртта ако настапи, радосно се преселува од овој свет, зашто душата негова не е врзана со земни вериги.

8. Среброљубивиот е сопнат со многу грижи; како пес со синџир е врзан. Ако е принуден да се пресели, тој тажни спомени за имотот свој носи со себе – како тежок и некорисен товар.

9. Ако дојде смртта, со голема жалост го напушта светот и сѐ што е во него; душата своја ја предава, а очите негови сѐ уште се врз она што го поседува; го влечат насила како избеган роб. Со телото свое лесно се разделува, а со имотот – никако не може да се оддели; страста негова силна го влече и го задржува.

10. Иако многу реки се влеваат во него, морето не се преполнува; и похотата на среброљубецот со насобраното не се наситува. Го удвоил она што го имал, но и ова пак сака да го удвои. И никогаш желбата негова за удвојување не престанува – сѐ додека смртта не го ослободи од неговиот бескорисен труд.

11. Благоразумниот монах ги има предвид само најнеопходните потреби на телото, а стомакот свој само со леб и со вода го исполнува.

12. На богатите тој не им ласка, за да му дадат наслада за стомакот негов, а со својот слободен ум не им служи на многу господари; доволни се неговите две раце за задоволување на неговите потреби.

13. Несреброљубивиот монах е борец недопирлив и брзо трчи; тој брзо стигнува до “наградата на горното призвание” (Фил. 3,14).

14. Среброљубивиот монах на печалбите се радува, а несреброљубивиот – на венците за своите успеси.

15. Монахот среброљубив многу работи, а несреброљубивиот времето свое го минува во молитви и читање.

16. Среброљубивот монах своето сокровиште со сребро го полни, а несреброљубивиот собира сокровиште на небото.

17. Проклет да биде кој идол прави и на место скришно го пази (сп. 5. Мој. 27,15). Таков е и оној што оваа страст ја храни. Без полза таквиот на лажниот идол му се клања како на Бог, а среброљубецот мислата за своето богатство како идол скришно ја има во срцето свое.

18. Несреброљубивиот живее безгрижен живот, а грижата за богатство на среброљубивиот му е постојана грижа.

19. Многу помисли ке заробиш, ако срцето твое не му робува на земното. Тогаш и крстот твој лесно ќе го носиш, ако се ослободиш од желбата да имаш сопственост.

20. Твојата помисла за собирање богатство ти укажува на староста и на болестите; таа те тера да ги поврзуваш надежта на Бога со надежта за твојот имот.

21. Оној што го избрал подвижничкиот живот и се одрекол од светот тој со верата да се осенува, со љубовта – да се поткрепува и со надежта – да се утврдува. Верата е непоколеблива убеденост дека го има најважното, ако е придружена и од треперливата надеж и со живата љубов.

22. Кога ќе се откажеш од сѐ, не слушај ги мрачните помисли, кои ќе почнат да те прекоруваат затоа што си се согласил да се осиромашиш, претставувајќи ти дека е страшно тоа што си скуден во сѐ, дека живееш во немаштија и дека немаш никаква слава. Тоа го прават со цел да те расколебаат во твојата славна добродетел. Но, ако вникнеш во разумноста на подвигот што го преземаш, набргу ќе увидиш дека она за што те прекоруваат е токму она за што ќе се удостоиш со победни венци.

23. Да ги оставиме работите на овој свет и да се свртиме кон духовните блага. Уште ли ќе се занимаваме со детски игри и нема ли веќе да почнеме да мислиме како возрасни? Во детството децата си играат со коцки, вртелешки и со други играчки. Децата се приврзани кон своите игри и кон своите играчки сѐ додека не пораснат. Тогаш ги оставаат играчките и детските игри и почнуваат да се занимаваат со важни работи. А ние во духовна смисла остануваме уште како деца, се занесуваме и воодушевуваме со неважни работи како да сме уште деца; а не се грижиме за она што им е својствено на мажите. Колку е срамно кога некоја возрасна личност си игра како дете и се однесува како дете, кога по песок или пепел прави детски цртежи и се смее и се радува како вистинско дете. Толку е тоа уште посрамно кога ги гледаме како, не свртувајќи го своето внимание кон насладите од вечните блага, си играат како деца во правот на земните работи, па со несоодветноста на таквите свои постапки, го срамат достоинството на своите монашки завети. Главната причина за оваа и ваква своја неуредност, ни се чини, е тоа што сметаме дека нема ништо поважно од видливиот свет, дека не сознаваме колку се безначајни сегашните блага, остануваме заслепени со нивниот блесок, без да сме свесни за тоа колку се поважни благата на вечниот живот, па затоа ја загубуваме способноста за нивното соодветно вреднување.

24. Да почнеме да се ослободуваме од приврзаноста кон земните блага. Да ги презреме и имотот и парите, како и сето она што ја измачува нашата душа и нашата мисла. Ако оние што пловат по морето за време на големите бури воопшто не водат сметка за товарот што е на нивниот кораб и со своите раце ги исфрлаат најдрагоцените свои работи, покажувајќи со тоа дека својот живот го ценат повеќе од сѐ друго, тогаш зошто ние не го правиме истото: зошто заради вечниот и блажен живот не преземеме и не отфрлиме сѐ што ја влече нашата душа во бездната на вечната пропаст? Зошто ние немаме силен страв од Бога, каков што морепловците имаат од разбеснетото море? Тие поради љубовта кон својот земен живот не ценат ништо од она што е натоварено на нивниот кораб, а ние, кои велиме дека не го сакаме земниот живот, не можеме да се лишиме и од најбезначајните работи; повеќе сакаме да умреме со вечна смрт, отколку да се лишиме од нив. Затоа, ве молам, браќа, да се откажеме од сѐ. Борачите не влегуваат во борба облечени. Правилата за борење им наложуваат да бидат речиси голи. Без оглед на тоа дали времето е студено или топло, тие излегуваат на борилиштето голи, а облеката ја оставаат надвор од борилиштето. Ако некој од нив откаже да си ја соблече облеката своја, тој бива отстрануван од натпреварувањето. А ние и откако сме дале завет дека ќе се подвизуваме, не само што не се откажуваме од облеката (имотот), туку и илјади работи носиме на нашиот грб и така ја започнуваме борбата со нашиот духовен противник, а токму тоа е она што нему му дава можност да нѐ победува.

25. Како може да се бори среброљубецот со духот на среброљубието? токму затоа што е оптоварен со многу непотребни работи и со многу пари, тој не е во состојба да се бори и да победи. Како можеме да ги победиме демоните, кои немаат никаква грижа и кога сме ние оптоварени со илјадници грижи. Светото Писмо ни вели: “И најхрабриот од храбрите во оној ден ќе избега гол, вели Господ” (Амос 2,16), односно необлечен со безбројни облеки и грижи за земни работи, необлечен и ослободен од многувидни помисли за пари и за имот – кои нема да му пречат во брзината на одот. Необлечениот тешко можат да го фатат и најлукавите и најопасни духови.

26. Оној што се бори, тој треба да биде не само гол, туку и намачкан со елеј. Кога е борачот гол и намачкан, тогаш неговиот противник нема за што да го фати, а и ако го фати, тоа што е намачкан со елеј – му дава секогаш можност лесно да му се извлече од рацете на другиот борач. Затоа борачите настојуваат своите противници да ги опсипат со земја и на тој начин да ја отстранат лизгавоста на телото од другиот борач и да може полесно да го држи во своите раце кога веќе ќе го фати. Но тоа што е земниот прав за борачите, во нашиот монашки подвиг се земните дела, а она што е таму елејот, тоа е во нашиот подвиг – ослободувањето од грижите на овој свет.

27. Да нема никакви земни грижи, тоа ѝ е својствено на совршената душа, а пренатоварувањето на душата со безброј телесни грижи е својство на оние што не мислат за спасението на својата душа. За совршената душа е речено во Светото Писмо дека таа е како: “Она што е кринот меѓу трњето” (Песна над песните 2,2), и овие зборови ја означуваат душата, која среде оние што живеат со многу грижи – живее без никакви земни грижи. Bo Светото Евангелие кринот ја означува душата што нема вакви грижи, зашто читаме: ”Погледнете ги полските кринови како растат! Не се трудат, ниту предат, но ви велам дека ниту Соломон, во целата своја слава не се облече така, како еден од нив ” (Матеј 6,28). A за оние, кои имаат многу грижи за она што е телесно, се вели: ” Нечесниот се мачи себеси преку сите свои денови” (Јов 15,20). Навистина е безумно да се пројавува за телесното во текот на целиот живот, а да не се покажува никаква грижа за идниот бесмртен живот.

28. Мерка за тоа колку треба да придобиваме треба да ни бидат нашите вистински потреби. А сѐ што е над таа мерка, сѐ е непотребно. Тоа нѐ оптоварува, а не нѐ олеснува. Како што облеката, која е соодветна према нашето тело, претставува и потреба и украс, така и онаа што ни е преголема, која ни виси од сите страни и се влече пo земјата, ни пречи во работата. Така исто, и кога бараме и се трудиме да имаме повеќе отколку што ни треба, тоа им служи како пречка на добродетелите и затоа бива одбегнувано од оние, кои ги знаат вистинските потреби на човекот.

29. Несреброљубивост се нарекува не онаа сиромаштија, која ни се случува по неопходност и која го скрушува нашиот дух, која, бидејќи недоброволно, бива неподнослива: несреброљубивоста се задоволува со малку, таа бива придобивана и со силата на нашите помисли. За неа е потребен напор, но дотогаш додека не биде на тој начин создадена навика – кога ни станува лесно она, што пред тоа долго време ни се чинело тешко и неподносливо. Нѐ измамува само телесната убавина; и сјајот на богатството силно ја раздразнува нашата желба. Во обата случаи е потребно душевна храброст, за да се бори со надворешните привлечности и измамливости.

30. Навистина, треба да ги наречеме големи и храбри сите оние, кои ги победуваат лошите помисли, зашто тие се достојни за најголеми почести. Таквите духовни борци и подвижници навистина се достојни за награди и венци, зашто тие не отстапија пред непријателите и не им се предадоа. Не сакаа да богатеат со земни богатства. Тие го ставија монашкиот живот пред бурниот и безумен живот на овој свет: во умереноста на своите животни потреби најдоа вистински спокој на своите души.

31. Древните свети оци до таков степен ја развиле својата ревност кон бесребреноста, така што успевале да живеат без покрив над главата и се хранеле со она што им го давала природата и спиеле каде што ќе се нашле. Тие немале своја постојана постела, ни редовна трпеза, а за облека им служеле само овчите кожи. Со ревност го извршувале Господовиот совет: “Погледнете ги птиците небески: тие ниту сеат, ниту жнеат, ниту во амбар собираат, но вашиот небесен Отец ги храни. Зар не сте вие многу поскапи од нив? А кој од вас, грижејќи се, може на својот раст да му придаде макар еден лакот?”(Матеј 6,26-28), како и: “Зошто се грижите за облеката? Погледнете ги полските кринови како растат! Не се трудат, ниту предат… Затоа, не грижете се и не говорете: ‘што да јадеме, или што да пиеме’, или ‘во што да се облечеме?… Барајте го најнапред царството Божјо и Неговата правда, и сѐ ова ќе ви се придаде… Не грижите се за утре, зашто утрешниот ден ќе се грижи за своето; на секој ден доволно му е неговото зло” (Матеј 6,28,30,33,34). Тие искрено верувале дека она што е неопходно потребно за животот на нашето тело ќе дојде само од себе – кога ќе ја извршиме Божјата волја и кога најнапред ќе се грижиме да го добиеме царството небесно.

32. Нашиот живот е исполнет со изобилство во споредба со оние наши отци, кои не мислеле и не се грижеле за своето тело и воопшто за телесното, туку мислеле само за тоа како да Му угодат на Бога; тие заборавале за сѐ она, по што копнеат луѓето од овој свет. Тие на земјата немале ништо освен своето тело, кое природата го врзува за земјата; тие сакале дури и него да го издигнат таму, каде што живеел нивниот ум, соѕерцавајќи ги небесните блага. Тие никогаш не би се одвоиле од тамошните блага, кога природата на нивното тело не би ги враќала кон земјата, за да ги задоволуваат своите најнеопходни потреби; Го почитувале Оној Кој ги врзал заедно душата и телото и со тоа ни ја наложил грижата за телото, макар што биле потполно уверени дека треба да победат сѐ што е телесно и грешно во нив.

33. Телесната потреба брзо доаѓа и брзо поминува; во минатото таа не се грижела за сегашноста, а во сегашноста не размислува за иднината; таа се грижи само за сегашноста. А трудот за добродетелите е семето што дава голем плод; во оној миг кога се извршува, тој ја радува свеста со очекувањето на насладата, а со преселувањето оттука се исполнува со вечна веселба.

34. На патот што води кон небесното царство има многу тешкотии, зашто е тесен, стрмен, нерамен и од сите страни опкружен со бездни. Па има ли тогаш смисла да се пренатоваруваме со богатствата на овој свет? Можеме ли така натоварени лесно и успешно да чекориме по овој пат кон висините? Грижите за земното нѐ расејуваат и раслабуваат; тие силно нѐ влечат кон низините и кон пропаста. Особено на оној дел од патот, каде се стрмнините најостри и најопасни и каде нашето внимание треба да биде најживо. И при таквото внимание чекорењето по овој пат ретко бива без паѓање, а паѓањата се неизбежни за оној, кој се оптоварил со товарот на среброљубието. Но и самата грижи околу придобивањето на земното богатство веќе е паѓање.

35. Нашиот однос према придобивањето на богатство е троен: возвишен, среден и живот, кој се состои само од натрупување на земни богатства. На првосоздадениот во рајот му било заповедано: “Еве, ви дадов секакви билки” (1. Мој. 1,29). На Оној Кој го заповедал ова можеме да Му веруваме дека човекот е приспособен за таква исхрана. Дури можеме и да додадеме, дека таквата храна била многу погодна да го запазува неповреден образот Божји во човекот и неговата мисловна сила да остане необременета и трезвеноста на неговиот ум да се запази непомрачена. Кога на таков начин му се давало сѐ она што му било потребно – само од себе, тогаш умот не останувал празен, зашто секогаш бивал слободен од телесните трудови, а постојано бил издигнуван кон духовни соѕерцанија и се исполнувал со неискажлива веселба. Самиот Бог го поттикнувал кон ова и доаѓал со љубов на разговор со него. Такви се длабоките заложби на човековата природа и на човековиот живот! И неговата суштина не може да биде изменета и преиначена, но било можно и нејзиното паѓање. За оној што паднал и што бил избркан од рајот, Бог озаконил друг начин на живеење, сообразен со неговата падната положба, не давајќи му да се користи со спокој; тој морал својата храна да ја придобива со работа и со тежок труд. И сето тоа настанало кај него откако покажал дека не сака да живее со Бога, да Му служи и да разговара со Него; кога имал слободно време и кога немал потреба од телесни трудови, додека живеел уште во рајот. По паѓањето Бог му го дал на човекот за храна лебот, кој требало да го придобива со пот на своето чело, a за облека му ги дал кожите. Со тоа му била ставена граница на среброљубието, како и на неговата суета. Првобитната слобода од секакво придобивање на земни богатства била заменета со скромен имот и макар што било поврзано со неговиот тежок труд; тоа не зависило само од него, туку повеќе од Божјиот благослов.

Па така, се покажале всушност три начини на живеење: едни, се задоволувале со скромно придобивање, со тежок труд, со потење и со надеж на Бога. Други, се откажале од секакво богатење настојувајќи ревносно да се вртат кон рајското несреброљубие и биле хранети од Бога; третите предавајќи му се потполно на трудот, на него ја основале сета своја надеж, сметајќи дека го осигуруваат својот живот со тоа што ќе имаат многу. Тие потполно Го заборавиле Бога; за нив Бог станало среброљубието. Ете, тоа се трите вида на нашиот однос према богатењето.

36. Втората важна наредба за разумните суштества, која му е дадена на човекот е: да го минува своето време во служење на Бога, за да го прими она што му е потребно од сокровиштето на Божјата промисла. Ние сме должни да се надеваме на Бога и земјата да ја имаме како негов дар; искрено треба да Му служиме на нашиот Создател. Овде на земјава треба да бидеме како туѓинци, а наш вистински дом треба да го сметаме она што ни е приготвено на небото. Ваков живот ни одредил да живееме нашиот Создател уште во почетокот. Ваков живот живееле сите светии, покорувајќи Му се на Бога. Примери: Илија, Елисеј, пророчките синови, претечата, апостолите.

37. Таква е несреброљубивоста на светите – висока. Но голема полза има и од средната, која се сообразува со времето и со потребата. Ако таа не може да се натпреварува и да биде еднаква со првиот вид, сепак и на неа и припаѓа второстепена чест. Светиите живееле само за својата душа и за Бога – Создадетелот на душата, не сметајќи го телото за нешто. Но, како не се грижеле за телото, тие и без тоа имале сѐ што им е потребно за телото; не собирале во житници, туку Бог им давал навреме сѐ што им било потребно. И оние од светите луѓе, кои се грижеле за неопходните потреби на телото и му го давале она што му било потребно, не дозволувајќи да угине она што било создадено по волјата на Бога, ги употребуваат своите сили и своите раце, за да ги задоволат најнеопходните потреби на своето тело. И тие поголемиот дел од своето време го минувале во грижа за својата душа, во молитва, богомислие и неизоставната рачна работа, секогаш имајќи го како крајна цел преуспевањето во добродетелите.

38. А последните, кои се претвориле во тело, посветувајќи му се сецело на овој земен идол, сакаат да имаат не само толку, колку што им е неопходно за нивниот телесен живот, но и тоа, со што би можеле да покажат дека не се со ништо помали од оние што имаат изобилство и сакаат такви да бидат видени од другите. На тој начин тие го покажуваат своето безумство, мислејќи дека треба да бидат пофалени за она, од што би требало да бидат исмеани и презрени. Зашто, она што е сообразно со извесна поставена цел станува причина и повод за одобрување, а ако не ѝ е својствено на целта – бива осудувано и кудено.

39. До кого се поблиски средните – до оние од едната или од другата страна? Се разбира, до оние, до кои се поблиски со своите дела и со кои настојуваат да бидат блиски, по начинот на своето живеење. Зашто, токму затоа што претставуваат средна група и што се наоѓаат меѓу едните и другите, тие не можат да бидат еднакво расположени према нив. Тие се зад оние што се пред нив, тие чекорат веднаш по нив, чекорат со своите стапки по нив, а доста се оддалечени од оние што се во третата група и брзо грабат пред нив, така што тие постојано изостануваат или се задржуваат на едно исто место. Последните немаат ништо заедничко со оние од првата група. И какви односи може да има меѓу оние што имаат големо земно богатство со оние што немаат ништо? Што може да има заедничко меѓу оние што се раководени од телото и телесното, со оние што се раководени и водени само од духовното? Што има заедничко меѓу оние, кои им се предадени само на земните дела и оние што со радост Му служат само на Бога? Едните апостолски оставаат сѐ што придобиле, а другите се трудат да го придобијат и она што го немале. Едните живеат во безмолвие и се трудат да напредуваат духовно, а другите се трудат и ги употребуваат сите можни средства за придобивање што поголем имот и што повеќе пари. Едните се борат со злобните духови за да ги придобијат вечните блага, а другите – за да добијат што повеќе земни богатства, – ги напаѓаат сличните на себе. На првите светиот апостол Павле им вели: “Бидете прави и чисти, непорочни чеда Божји, сред изопачено и развратно поколение, во кое светите како светила во светот” (Фил. 2,15), сјаејќи, се разбира, со славата на својот живот и стануваат причина за добро натпреварување на оние што ги гледаат, а на другите им е речено: “Поради вас името Божјо се хули меѓу незнабожците” (Рим. 2,24), односно поради вас, кои живеете спротивно на вашите монашки завети, кои на вашата монашка надворешност ѝ противречите со своите лоши дела.

40. Koj нема да се згрози од оние, кои говорат дека се откажале од земното, а со својот живот им се предаваат на делата од овој свет? Се фалат дека го презреле овој свет, а тие потполно им се предадени на светските дела. Се заветиле дека нема да го свртуваат своето внимание кон земното, а со своите дела ја покажуваат и докажуваат лажливоста на своето ветување. Тврдат дека се ослободиле од суетата на овој свет, а никогаш не се одалечуваат од неа? – Ти си веќе излезен од Египет, па што заедничко имаш уште со правењето на цигли? Чекориш по пустината, се приближуваш кон ветената земја, па зошто се задржуваш и зошто се занимаваш со суетни работи и без потреба го продолжуваш твоето патување? Ти треба да брзаш по овој пат. Зошто се задржуваш на распаќата и се изложуваш на опасноста никогаш да не стигнеш до својата последна цел – до вечниот покој? Ти си ја ставил својата рака на ралото и не свртувај се назад, и не покажувај се како да не си свртен кон царството небесно. Ти си ги оставил зад себе петте запалени градови и зошто се свртуваши зошто сакаш да видиш што станува таму? Ако веќе си го зел крстот, оди по Христа, зашто веќе си оставил сѐ, затоа што и Христос со Кого си се соединил сака да Го љубиш повеќе од сѐ.

41. Телото не бара големи грижи. Потруди се да ги задоволиш тие негови мали потреби, зашто со телото си врзан само привремено; и тоа треба да ти помага во извршувањето на добродетелите и не треба да претставува пречка за напредувањето на твојата душа. Оној што се труди за своите волови, ги пребројува секој ден своите стада, ги посетува своите лозја, шуми, ниви и градини, тој нема достатно време ни во текот на целиот ден – не може да ги посвршува сите тие работи, па како, кога и каде може да најде време за да си спомне за Бога? Кога ќе може да се зафати со пеењето на псалмите? Како ќе може да се моли? Кој дел од денот ќе може да го посвети на вежбање во богомислието и соѕерцанието? А, ако и може да најде време во текот на денот да ги прави и овие работи покрај сите свои други работи, сепак како ќе може да Му ја принесе на својот Господ својата чиста молитва, кога неговата мисла не е ослободена од сите грижи за земното? Како ќе може да го надгледува движењето на своите страсти, за да може да ја види разликата во текот на вчерашниот и денешниот ден во промените кон подобро или кон полошо? Како ќе може да ги разјасни помислите, кои на многу начини биваат заменувани едни со други, па затоа и самото нивно набљудување е многу отежнато и зар не забележуваш како те истоштува твојата тешка работа и дека грижата за нив во текот на ноќта – станува – место време за одмор, – време на немир и измачување? Така е, зашто тогаш, спомнувајќи си за тоа што си преорал некоја меѓа, за тоа кој ги пасел своите овци на твоите пасишта или кој ти правел или ти направил некаква штета, како и за сите оние што не се согласни со тебе и кој спори со тебе за нешто. Сето тоа ја раздразнува твојата душа, ја истоштува нејзината сила, ја поттикнува да се одмаздува, не давајќи ѝ време ни за одмор ни за сон, а за молитвата се потребни душевниот спокој и големо безмолвие, како и подолго слободно време, кое ни овозможува делумно ослободување од сите земни грижи.

г) За гневот

1. Гневот е бесна страст. Таа лесно ги совладува дури и оние што имаат знаење. Тој ја оѕверува душата и ја отклонува од пријателски разговори.

2. Силниот ветар не ја разнишува кулата, а покајната и негневлива душа не се раздразнува.

3. Водата се бранува од ударите на силните ветрови, а гневот и раздразнетоста доаѓаат од неразумните помисли.

4. Гневливиот монах е како пустинска дива свиња; штом види некого забите ги остри.

5. Магливото време го згуснува воздухот, а гневливоста го огрубува умот на раздразнетиот.

6. Облакот го помрачува сонцето, а памтењето на злото што ни го направиле – умот ни го заматува.

7. Лавот во кафез вратата железна непрестано ја потресува, а гневливиот монах – се исполнува со раздразнителни помисли.

8. Мирното море е прекрасна глетка, но не е попријатна од мирната состојба на душата.

9. Во тивкото море играат делфини, а во мирната состојба на душата се раѓаат богољубиви помисли.

10. Долготрпеливиот монах е како тивок извор, на сите им подава студена и бистра вода; умот на гневливиот секогаш е вознемирен, тој не им дава на жедните вода, а ако им даде – таа е матна и лоша.

11. На гневниот и очите му се гневни и закрвавени. Тие го изобличуваат неговото разбранувано срце; лицето на трпеливиот е спокојно, очите негови се благи и право гледаат.

12. Бог ја спомнува кротоста на човекот (Псал.131,1), а душата на негневливиот – станува храм на Светиот Дух.

13. Во стрпливиот дух Христос ја засолнува главата Своја, a мирниот – е обител на Светата Троица.

14. Итрите и лукави духови живеат во душата, која се исполнува со злото што ѝ го направиле, а духовните ѕверови се скриваат во гневливо и разбранувано срце.

15. Чесниот човек од срамно место бега, а Бог се крие – од срцето што го памти злото.

16. Фрлениот камен водата ја бранува, а лошите зборови – срцето на човекот.

17. Гневливите помисли оддалечи ги од својата душа и не давај му на гневот да се весели во твојата душа, и тогаш нема да бидеш вознемируван за време на твојата молитва.

18. Како што чадот од слама што гори ги боде очите, така и памтењето на злото што ни го направиле – умот наш го вознемирува за време на молитвата.

19. Помислите на гневливиот се змијски пород; тие го касаат срцето што ги родило.

20. Молитвата на гневниот е одвратен чад, псалмопението на гневниот е звук непријатен.

21. Дарот на оној што си спомнува за злото што му го направиле е црвлива жртва; подобро е таквиот да не пристапува до олтарот за очистување.

22. Разбрануваниот лоши соништа сонува; гневливиот сонува напади од диви ѕверови.

23. Долготрпеливиот собирите на светите ангели ги гледа, а незлобивиот се исполнува со духовни зборови, а ноќе тајните му биваат откриени.

24. Кога демоните видат дека нашето срце не се воспламнува и во најголемиот оган на навредувањата, тогаш нѐ напаѓаат во нашето безмолвие и се трудат да го возбудат нашиот ум и да станеме против оние, со кои сме го запазиле мирот додека сме биле лице в лице заедно со нив.

25. Откако ти и твојот брат се разберете и решите некој спор, сметај дека ти си виновен за тој судир, дека ти си згрешил, за да не биде нарушено безмолвието на твоето срце и да не се исполни со борба на помислите: едни од нив ќе укажуваат на ништожноста на навредите и дека не требало воопшто да го покренуваш тоа прашање, а другите ќе укажуваат на неговата важност и ќе укажуваат дека за тоа и таква навреда требало да се одговори со слична навреда.

26. Кога силна раздразнетост ќе ги распали некои браќа во општожитието, тогаш нивните мисли ќе почнат да им говорат дека се блажени оние што живеат во отшелништво, за со тоа да ги лишат браќата од трпението и да ги оддалечат од братската љубов.

27. Оној што го одгонува од себе гневот со добродушна трпеливост и навредите – со љубов, тој ги протерува овие два гневотворни ѕвера – со два храбри подвига.

28. Оној што коленичи пред оној што го навредил, гневот го прекратува и одеднаш ја оддалечува раздразнетоста.

29. Оној што ги измирува разгневените – самиот дух на гневот го победува.

30. Кој заради мирот го трпи разгневениот, тој е навистина син на мирот.

31. Откако се подготвиме да бидеме и кротки и воинствени: кротки со луѓето и воинствени и борбрни со нашите духовни непријатели, зашто во тоа и се состои природната употреба на гневот, тогаш ќе можеме успешно да се бориме против нашиот древен непријател – демонската змија.

32. Во тоа и се состои кротоста на кроткиот: да биде кроток према братот и да води борба против гневната помисла против него.

33. Кроткиот нека биде и воинствен. Нека не биде кроток према лошите и лукави помисли, а да не биде воинствен против ближните свои по природа.

34. Не претворај ја природната употреба на гневот во противприродна; не гневи се против својот брат, станувајќи сличен на змијата и не согласувај се со лошите помисли, здружувајќи се со змиите.

35. Кроткиот, иако претрпи навреда, не ја напушта љубовта; заради неа зошто “љубовта е великодушна, полна со добрина, љубовта не завидува, љубовта не се превознесува, не е горделива … сѐ поднесува” (1. Кор.13,4,7).

36. Ако долготрпливоста е дело на љубовта, тогаш војувањето со гнев против братот – не е дело на љубовта.

37. Гневот раѓа огорчување и непријателство, а љубовта ги прогонува сите нив.

38. Ако почиваш врз тврдата основа на љубовта, тогаш биди секогаш повнимателен према неа, отколку према братот што те навредува.

39. Оној што ја придобил добродетелта на љубовта ги победува сите страсти, кои им се својствени на грешниците.

40. Оној што ги има овие три добродетели од Светата Троица: верата, надежта и љубовта, тој ќе биде утврден град со три оградени ѕида, заштитен со пушкарници и со кули на добродетелите.

41. Оној што бива навредуван од пакосните зборови на другите луѓе, а не е свесен дека тие доаѓаат од ѓаволот, како од извор, тој уште повеќе го разбеснува својот духовен непријател, кој уште повеќе ги усмерува своите стрели против него, така што неговата душа паѓа бивајќи изложена на тешки рани со тие лоши зборови.

42. Претрпувајќи такви лоши зборови и такви тешки навреди, не мисли на лошото што ти го прават, туку благословувај ги.

43. Тој што се гневи против демоните, тој не се гневи против луѓето, а оној што е во мир со демоните, тој се гневи на своите браќа.

44. Гневот и омразата се пожар во срцето, а душата на незлобивите бива оросувана со роса духовна.

45. Распалениот јаглен исфрла искри, а злобните и гневливи души искрат со пакосни помисли.

46. Како што каснувањето на шкорпијата причинува најголема болка, така и душата која го памети злото што ѝ го направиле го држи во себе смртоносниот отров.

47. Кога Давид бил навредуван, тој не говорел ништо; тој ја задржал дури и одмаздата на Авеса (2. Цар.16,10). И ти, кога ќе бидеш изложен на навредување, не само не враќај навреда за навреда, туку потруди се и да го скротиш оној што би сакал да се одмазди место тебе.

48. Поднесувајќи го трпеливо навредувањето, со твоите усни затворај му ја устата на гневот, кој почнува да се разгорува.

49. Не одговарај им ништо на оние што ти се закануваат; со молчење затворај им ја устата.

50. Откако ќе им ставиш узда на твоите усни, ти ќе им причиниш болка на оние што ти се закануваат и што те навредуваат.

51. Ако молчиш, навредувањето нема да те проголта, а оној што те навредува ќе биде силно ранет со твоето молчење, гледајќи колку спокојно ја поднесуваш неговата грубост.

д) За жалоста

1. Ожалостениот монах не ја познава духовната наслада; неговата жалост е всушност очајание, кое е последица на гневните помисли; неуспехот во одмаздата ја раѓа жалоста.

2. Жалоста е челуст на лав, која лесно го проголтува ожалостениот.

3. Жалоста е црв во срцето; ја изедува мајката што го родила.

4. Мајката се измачува кога го раѓа своето дете, а кога ќе го роди, таа се ослободува од својата мака. Жалоста и за време на раѓањето причинува голема болка, а и по раѓањето се измачува со не помала болка.

5. Ожалостениот монах не ја познава духовната радост, како и оној што се измачува од силна треска, што не го распознава вкусот на медот.

6. Ожалостениот монах умот свој не го издигнува кон соѕерцанието и никогаш не се моли со чиста молитва; неговата жалост е пречка за сѐ што е добро.

7. Веригите на нозете – пречка се за брзиот од, а жалоста е пречка за соѕерцанието.

8. Заробениот од варварите во железо бива оковуван, а заробениот од страстите – се врзува со жалост.

9. Жалоста нема сила кога жалосниот нема и други страсти, како и самите вериги што не врзуваат кога нема врзувачи.

10. Врзаниот од жалоста е победен од страстите, а како изобличување на својот пораз – веригите свои ги носи; жалоста е последица на неудоволената самољубива желба, а оваа и ваква желба е врзана со секоја страст.

11. Оној што ги победил желбите, тој ги победил и страстите, а кој ги победил страстите, – тој ќе ја победи и жалоста.

12. Воздржливиот не се жалости што не добил храна, целомудриот – што не нашол телесна наслада, кроткиот – што не можел да се одмазди за навредата што му била нанесена, смирениот – што бил лишен од човечки почести, несреброљубивиот – што претрпел загуба. Тие успеале потполно да ги победат сите тие грешни желби, па затоа и никогаш не се жалосни, зашто бестрасниот никогаш не бива рануван од жалоста, како и оној што е во оклоп што не бива пронижуван од стрели.

13. Штитот за војникот претставува заштита и сигурност, а на градот – тоа се градските ѕидови, бестрастието за монахот, пак, е поголема заштита и од штитот и од градските огради. Зашто стрелата може понекогаш да го пробие и штитот, а и градските ѕидови биваат пробивани од мноштвото војски, а жалоста никогаш не може да го победи бестрасниот.

14. Тој што ја победил страста – ја победил и жалоста, а оној што е победен од страсната сласт – од нејзините вериги, тој нема да избега и од жалоста.

15. Оној што често се жалости, а вели дека е бестрастен, тој е сличен на болен, кој се преправа дека е здрав; како болниот човек што се препознава по лицето, така и страстниот се познава пo жалоста.

16. Оној што го сака светот има многу жалости, а оној што презира сѐ што е во светот – секогаш е весел.

17. Среброљубецот се жалости кога претрпува загуба, а оној што го презрел имотот – секогаш е ненажален.

18. Славољубивиот се жалости кога бива понижуван, а смирениот го прима како сокровиште.

19. Огнената печка го чисти среброто, а жалоста пo Бога – го чисти срцето од гревовите.

20. Честото премивање го намалува оловото, а светската жалост го ослабува умот.

21. Темнината ја намалува силата на очите, a жалоста го отапува соѕерцанието на умот.

22. Сончевата светлина не проникнува во големата длабочина на водата, а натаженото срце – не го озарува светлото соѕерцание на умот.

23. На секој човек му е пријатно излегувањето на сонцето, но и нему не му се радува нажалената душа.

24. Болеста жолтица го оневозможува вкусот, и жалоста ги отстранува чувствата од душата.

25. Оној што ги презира светските задоволства, него жалосните помисли не го измачуваат.

26. Koгa ги соединиш во мир трите сили што се во тебе – духот, душата и телото, тогаш ќе се обединиш во себе по заповедта на Светата божествена Троица и ќе чуеш: “Блажени се миротворците, зашто тие ќе се наречат синови Божји!” (Матеј 5,9) (1,230).

27. Голем е оној сојуз на мирот, затоа што со него е соединета и радоста, која го просветува духовното око за соѕерцанието на возвишените блага.

28. Ако за време на тешките околности ја придобиеме миротворната радост, тогаш ќе можеме лесно со благодарност и со нејзина помош да ги одбиваме маките и непријатностите и да не му дозволуваме да ни се приближува демонот на жалоста што рика, кој, сакајќи да ја проголта нашата душа, најмногу ја напаѓа со жалости, приготвувајќи му место и на духот на унинието, за на тој начин да може двојно посилно да ја помрачи душата и да ги обезвредни нејзините трудови.

29. Радоста на мирот да биде во нас закон, испишан во нашето срце, кој ја прогонува жалоста, го гаси гневот, ја отстранува омразата, ја уништува одмаздата, го развејува очајанието и жалоста во радост ја претвара.

30. Скривајќи се во мирната добродушност, оваа радост е море на добродетели, со светиот крст ги уништува демонските непријателски сили.

31. А знај го и тоа, дека има и една друга радост, спротивна на оваа. Таа е немирна и вознемирувачка. Не дозволувај да бидеш измамен со привидната сличност; не мешај ја едната со другата, зашто демоните се преправаат и се јавуваат под вид на духовни дарови, трудејќи се да го измамат умот наш со призраци и со тоа да го збркаат. Духовната радост доаѓа без никаква надворешна причина, имајќи ја за водач најсигурната жалост по Бога.

32. Жалоста по Бога со солзи ја обновува душата, вселува во нас сестрана грижа за смртта и за судот, кои се приближуваат, и малку по малку нѐ учи да ги очекуваме со желба.

33. Неисполнетите желби раѓаат жалости, а молитвата и благодарноста ги тера да овенуваат.

34. Меѓу оние што се гневат се движи жалоста, која посредничи. Ако оној што страда од неа, се отрезни, ќе се ослободи од оваа страст и ќе му ја подаде својата рака на ближниот и ќе му се извини. Со тоа ќе ја прогони и горчливата жалост.

35. Жалоста е болест и на душата и на телото; таа ја заробува душата, а телото го исушува, правејќи го неподвижно.

36. Жалоста ce раѓа од несреќите, страдањата и непријатностите. Од жалоста настанува мрачното расположение на духот, а од нив се раѓа неразумното негодување против сѐ.

37. Ако сакаш да ја задавиш жалоста заедно со мрачното расположение на духот, тогаш прегрни ја добродушната љубов и облечи се во непоколебливата радост.

38. Труди се кога си жалосен, пред сѐ, да Му бидеш благодарен на Бога, зашто преку жалостите појасно ја чувствуваме Божјата благодат што нѐ закрилува. На тој начин, со благодарењето ќе ја прогонуваш жалоста од страдањата што те измачуваат и нема да дозволиш прекрасната убавина на храбрата добродушност да биде помрачена.

ѓ) За унинието

1. Унинието е немоќ на душата, а душата кога е немоќна, и кога го нема она што ѝ e својствено по природа, не може храбро да се бори против искушенијата.

2. Она што е храната за здравото тело, тоа се искушенијата за храбрата душа.

3. Северниот ветер ги храни растенијата, а искушенијата ја зајакнуваат трпеливоста на душата.

4. Безводниот облак ветрот го носи, а умот што нема стрпливост го носи духот на унинието.

5. Пролетниот дожд е корисен за растенијата, а духовната поука ја благоустојува расположбата на душата.

6. Духот на унинието го изгонува монахот од неговата ќелија, а оној што има стрпливост – тој секогаш е во својата ќелија, потонат во духот на безмолвие.

7. Завладеаниот од духот на унинието изнаоѓа причини да излезе од својата ќелија, како, на пример, да посети некој болен, а всушност целта негова е сосема поинаква.

8. Монахот што страда од униние секогаш е готов да служи и преку служењето сака да ја задоволи својата желба.

9. И најслабиот ветрец слабото растение го колеба, а мислата за патување – го привлекува очајниот монах.

10. Добро вкоренетото дрво не бива искоренувано и од најсилниот ветер, и унинието не ја уништува закрепнатата душа.

11. Монахот што патува – е исушена вејка; малку ќе поседи во својата келија, и пак замислува каде да патува.

12. Често пресадуваното растение род не дава. И монахот што талка нема плодови на добродетели.

13. Болниот не е задоволен само со храната, и очајниот монах – само со работата.

4. На сластољубецот една жена не му е доволна, а на монахот, кога е во униние, не му е доволна само неговата келија.

15. Очите на очајаниот постојано кон вратата се свртени; мислата негова мечтае за тоа да му дојдат гости. Штом зашкрипи вратата, тој веднаш скокнува; ќе слушне ли глас, тој веднаш трча кон прозорчето и не се оддалечува од него се додека не падне во очајание.

16. Опфатениот од униние, кога чита книга, често се прозева, и му се спие, лицето си го трла, се протегнува, рацете свои ги подигнува и, откако својот поглед ќе го оттргне од книгата, вџашено гледа во ѕидиштата. И кога пак кон книгата се враќа, ќе прочита неколку зборови и почнува да ја прелистува книгата; љубопитен е да види како завршува, ги брои страниците, пресметува колку прочитал и уште колку остануваат, гледа какви се ракописот и украсите и, најпосле, ја затвора книгата, ја става под својата глава и заспива не баш со длабок сон, зашто гладот почнува да го вознемирува и почнува да се грижи за себе.

17. Очајаниот монах мрзлив е за молитва. Тој никогаш гласно не се моли.

18. Болниот тежок товар не носи; и оној што од унинието е заробен – не е во состојба ревносно да ги извршува Божјите работи, неговите телесни сили се истоштени, а и сили духовни нема.

19. Трпеливиот го лекува унинието, а освен тоа, за да ја врши својата работа, иако нема никаква желба, тој гонет од стравот Божји на секој начин се самопринудува кон тоа.

20. За секоја работа постави си одредена мерка; не оставај ја работата сѐ додека не ја завршиш. А моли се разумно и усилно, и духот на унинието ќе избега од тебе.

21. Во секоја твоја работа нека претходи храбрата стрпливост, зашто против тебе стои вооружено со сета своја злоба унинието. Тоа ги набљудува сите твои трудови и, ако најде дека некој од нив не е закрепнат со духот на стрпливоста, него го прави неподносливо тежок.

22. Кога за време на Божјата служба бидеш нападнат од духот на унинието, тоа и нашепнува на душата дека е тешко пеењето на псалмите и усрдноста према молитвата ја заменува со мрзливоста, – ни внушува да го забрзаме пеењето, за да не го оптоваруваме телото, дека ќе биде премногу уморно и дека треба да му дадеме одмор.

23. Кога стоиме на сеноќно бдение, не треба да седиме за време на богослужбата поради унинието, но тогаш ќе дојдат демоните и, откако ќе соберат различни плевели на лоши помисли, веднаш ќе ги посеат во срцето наше.

24. Откако ќе се разбудиме пред светата богослужба, да го исполниме нашето срце со светли помисли, па, откако ќе бидеме предрасположени од нив, да можеме потоа со бодра мисла да стоиме на пеењето на псалмите.

25. Како што нашиот надворешен човек работи со своите раце, за другите да не ги оптоварува, така нека работи и внатрешниот наш човек, за да не дозволи да биде обременуван со лоши помисли; помислите тогаш ѝ ја предаваат својата работа на душата, ако ја најдат незафатена со помисли, кои Му се угодни на Бога.

26. Направи ги од човекољубие и твојата рачна работа и твојот внатрешен труд, првото – за да им послужи на намерниците – да имаме со што да ги нахраниме, како и за потполно прогонување на мрзливоста, а второто – да ни биде водач во соѕерцанието и за потполното очистување на нашиот ум од нечистите помисли.

27. Да не се преселуваме од едно место на друго; подобро е да бидеме во безмолвие – зафатени со нашите работи; кога сме мрзливи лошите помисли владеат со нас.

28. Помислите кога нѐ тераат да одиме од едно место на друго, прво ни велат да појдеме таму, каде што ни советуваат дека ќе ни биде подобро и нѐ тераат да го засакаме тоа место уште пред да сме отишле таму, а потоа нѐ тераат да се каеме за тоа, правејќи нѐ на тој начин и непостојани и бесплодни.

29. Промената на местото нека се прифати тогаш кога ни ветува дека ќе ни овозможи подуховен живот, а не живот, кој би бил и полесен и поспокоен.

30. Трпеливоста, добродушноста и љубовта се благодарни и кога сме во мака и кога страдаме, а унинието, желбата за лесен живот и самољубието, му се радуваат на лесниот живот.

е) За славољубието

1. Славољубието е неразумна страст и лесно се примешува со секоја добродетел.

2. Линијата нацртана на вода, брзо станува невидлива; истото станува и со добродетелниот труд на славољубието.

3. Белата рака во пазувите е скриена; и скриеното дело сјае со болскава светлина.

4. Бршленот се обвива околу дрвото, а кога стигнува до неговиот врв – го исушува коренот негов; славољубието прираснува кон добродетелите и не се оддалечува од нив сѐ додека не им го одземе сето нивно значење.

5. Лозовиот грозд, ако се спушти до земјата и ако биде врз неа лесно скапува; загинува и добродетелта, ако се допре до славољубието.

6. Славољубив монах е како работник без надница; се труди и подвизи презема, а награда нема.

7. Искинатиот мев не држи ништо во себе; и славољубието ја загубува наградата за добродетелите.

8. Воздржувањето на славољубивиот е како чад од печка; и едното и другото низ воздухот се разнесува.

9. Ветрот ги брише стапките по човекот, а славољубието милостињата ја претвора во ништо.

10. Каменот, и колку силно да го фрлиш, не стигнува до небото, и молитвата на човекоугодникот – не се издигнува на небото.

11. Славољубието е подводен камен; ако удри на него, коработ пропаѓа.

12. Разумниот човек го крие сокровиштето свое, а благоразумниот монах – своите добродетелни трудови.

13. Славословието нѐ советува пред сите да се молиме; оној што со славословието војува – во својата келија се моли.

14. Неразумниот човек пред сите зборува за своето богатство и многумина против себе ги подбуцнува, а ти, кога одиш по пат, околу кој има разбојници, скривај го она што го имаш, додека не дојдеш во градот, каде владее мир; таму почни слободно да се користиш со твоето богатство.

15. На славољубивиот добродетелта е жртва недостојна (сп, 3. Мој. 22,22). Таквата жртва не треба да се принесува на Божјиот жртвеник.

16. Унинието ја раслабува душевната сила, славољубието и болниот здрав го прави, старецот – силен и млад, помлад и од младич, само ако има повеќе сведоци на она што он го прави; тогаш и постите се лесни, лесни се и бдеењето и молитвата; зашто пофалбата од многумина – ја зголемува усрдноста.

17. Не продавај ги твоите трудови за човечка слава. И идната твоја слава не продавај ја за ништожна пофалба; човечката слава во пепел и прав се претвара и гласот за неа – на земјата замолкнува, а славата на добродетелите живее вечно.

18. Вистинската добродетел не бара човечка пофалба, и не се насладува со човечки почести, кои се мајка на злото.

19. Угодувањето на луѓето е почетокот на почестите, а нивниот крај е гордоста.

20. Оној што сака почести – тој самиот се издигнува; таквиот не знае за навреди и не може да ги поднесува.

21. Трудот за добродетелите да биде твојата чест, а бесчесноста – пофалбата што ти самиот ја бараш.

22. Не барај слава од плотта, ти посака со ревност да се ослободиш од страстите на плотта; побарај го подоброто, – ќе ти донесе вистинска слава.

23. Оној што бара почести му завидува на оној , кој е пославен од него; тој кон својата завист и омраза додава.

24. Оној што бара почитување не поднесува некој да биде попочитуван од него; за себе го бара првенството и од никого не сака да биде подолу.

25. Тој не поднесува некој да биде почитуван и кога тој не е присутен; на никого не му признава право да биде почитуван и славен.

26. За славољубивиот навредата е најстрашна рана; тој не може да не го намрази оној што го навредил.

27. Славољубивиот е роб на жестока господарка. Таа го препродава на многу други деспоти – на превознесувањето, зависта, и на сите мноштва лоши духови; кој со своето смирение ќе го порази духот на честољубието, тој полкови демонски прогонува.

28. Оној што смирено му станува роб на секого, тој е сличен на Господа, Кој “Сам Себе се понизи, земајќи лик на слуга” (Фил. 2,7).

29. Ако со мала мерка се мериш себе, ти никогаш со другите нема да се споредуваш.

30. Кој со солзи ја пројавува својата душевна немоќ, тој не мисли високо за своите трудови.

31. Демоните често и на смирените им испраќаат понижувања и навреди, за да не можат да го поднесат незаслуженото понижување и да го остават смирението; а кој во смиреност храбро го поднесува понижувањето, тој со тоа, уште на поголема височина бива издигнат.

32. Изгони ја од тебе и самата помисла за човечката пофалба, та со тоа да ја отфрлиш и самата помисла на славољубието, уште пред и да биде родена.

33. Кога се бориш со причините за страстите и кога ќе ги победиш, за со тоа да ја отфрлиш и самата помисла на славољубието уште и пред да се роди, не дозволувај тоа во измама да те воведе. Настојувај особено да најдеш извесни недостатоци во она што си успеал да го направиш, та успехот твој да не биде ограбен од внатрешните непријатели.

34. Некои, пофалувани за своите успеси, станувале помалку трудољубиви, а од тоа и пофалбите ги загубувале, а и трудовите им пропаднале.

35. Едни, ожесточени од воздигањата за своето преуспевање, почнале да мислат дека се големи. Меѓутоа, нивната совест станува сѐ понечувствителна и закоравена; нивната болест за барање сѐ повеќе човечки пофалби – се заситувала, а помислите, оддалечувајќи го погледот од душата и скривајќи се зад покривалото на пофалбите, сите нивни трудови ги ослабнале и сите нивни трудови пропаднале.

36. Кога искрено се каеш за своите гревови, тогаш демоните, возвеличувајќи ги твоите покајни подвизи, се трудат да ги прикријат твоите гревови; често ги прикриваат преку заборавањето и те наведуваат дека твоите гревови ти се простени, со цел да ги намалиш трудовите и да не сметаш дека е потребно горко да ги оплакуваш твоите гревовни паѓања.

37. Најопасното орудие на древната змија е славољубието, кое ги убива плодовите на сите наши трудови, но оној кој со тајно правење на добродетелите му се спротивставува, тој лесно и главата му ја отсекува.

38. Ароматите на твоите подвижнички трудови скривај ги под печатот на молчењето, така што, ако ги покажеме со јазикот свој – да не се случи да бидат разграбани од славољубието.

39. Твојот подвижнички труд скривај го, не говори за него; место јазикот подвизите нека говорат; и ако молчат, тогаш и трудовите твои ќе бидат сведоци за твојот таен живот. На оној, за кого сведочат неговите трудови, нема потреба тој со својот јазик сам да сведочи за нив.

40. Едни, откако ја одложиле тежината на своите трудови, се трудат мрзливоста своја да ја прикријат со своите некогашни трудови, за да не бидат изложени на навреди и понижување, што би било од корист за нивната душа, а тие се трудат да говорат за своите некогашни дела и подвизи.

41. Како што ги скриваш од луѓето своите гревови, така скривај ги и твоите трудови. Твоите срамни дела се срамуваш пред нив да ги откриваш, за да не бидеш навредуван и понижуван, а тоа може само да ти ползува за спасението на твојата душа. Плаши се да ги покажуваш и твоите трудови, за да не ѝ наштети на твојата душа гревот на човекољубието. Ако само на Бога Му ги откриваш твоите паѓања, тогаш не зборувај им ни на луѓето и за твоите противгревовни трудови, за да не бидеш од нив пофалуван како победник.

42. Некои, кои во народот се познати со своето лошо однесување, во живот чесен се облекуваат, не заради тоа – своите гревовни паѓања да ги оплакуваат во подвижнички трудови, туку за да го заглушат прекорното озборување на луѓето. Па така, ако некој само заради телата презема трудови на побожноста, тој со тоа покажува дека не Му служи на Бога, туку на луѓето.

43. Оној што во животот подвижнички со бледило на своето лице се одликува, треба да се труди човечката пофалба да ја оддалечува од себе уште пред да е дојдена, зашто, кога веќе ќе се сретне со луѓето, тогаш непријателот ќе му внуши, од нив пофалби да бара.

44. Откако многу време се лишуваш од вино, елеј и други излишни работи, тогаш демоните ќе почнат да те пофалуваат, а потоа ќе можат да ти внушуваат заради телото да ги намалиш трудовите. А ти, тогаш почни да ги набројуваш своите недостатоци, за да почнеш демонските помисли да ги победуваш. Така еден од браќата, пофалуван од ваквите демонски помисли за трудовите свои против демоните, велел: “Нека отстапат и нека се посрамат оние што ми викаат: ‘Аха! Аха!'” (Псал. 69,3).

45. Не облекувај се во убава облека, за да не бидеш облечен во демонско славољубие; твојата надворешна убава облека не покажува дека и внатре си облечен во добродетелна облека, туку твоите подвижнички трудови, како вистински украси, сведочат за убавината на облеката од твојата душа.

46. Оној што со својот подвижнички и соѕерцателен опит почнува неискусните да ги учи како да ги разликуваат помислите, тој треба да биде многу внимателен, за да не стане славољубив, токму преку тоа што сака да покаже и да се пофали колку многу знае.

47. Оној што не се жали во своите тешки подвижнички трудови, да не се случи тоа да го прави поради човечка слава и пофалба. Инаку демоните, терајќи ја неговата душа да се превознесува и да бара пофалби од луѓето, тој уште повеќе трудовите негови ќе ги зголеми и нема да се жали, а уште повеќе ќе се превознесува. Со ваква цел тие со таквиот водат разговор преку помислите, велејќи му: тој и тој строго се подвизувал и не се штедел, а затоа добил големо име, така што за него се говори и по неговата смрт; затоа и ти до најголемата подвижничка височина издигни се, за да придобиеш големо име и по смртта твоја со пофалби големи да бидеш прославуван.

48. Многумина тие измамуваат и ги тераат да замислуваат дека се големи духовни учители и дека ги поучуваат луѓето, дека ги пофалуваат и ги ставаат над сите други – над сите што се подвизувале и со своите знаења се прославиле. На овој начин тие во нив поттикнуваат не само завист кон сите оние, чии подвизи се прославуваат и кои се достојни за почит за својата мудрост и за своите дела; туку дури и омраза пројавуваат према нив.

49. Ha тој начин демонските сили го умртвуваат нивното тело и ги ослободуваат од нивните нечисти помисли со лукава намера, така што подвижникот ќе помисли, дека со строгоста на својот живот сосема го победил духот на блудот, дека срцето му е веќе чисто и дека според светоста е близу до светоста на светиите; дека и тој самиот се издигнал до врвот на светоста. Таквиот, често го тераат самиот на себе да си раскажува за своите подвизи и да си вели: “Јас тоа и тоа го направив со моите подвизи и се истоштував”, но, при тоа, не му даваат да ги додаде и зборовите: “Не јас, туку благодатта што е во мене.” Не му дозволуваат тие да каже дека Бог му помагал во тоа, со што се фали; туку го тераат и да мисли и да говори дека сите трудови сам ги направил. И по ваквото присвојување на она што Бог го направил за него, го тераат, откако го турнале во длабочината на богохулството, Бога да не Го прославува, а себе да се мисли за совршен и дека своето совршенство тој сам го постигнал.

50. Кога монахот во срцето свое слуша вакви помисли и не им се спротивставува, тогаш тој, особено, ако е отшелник – не е далеку од повредувањето на својот ум; тогаш и неговото расудување бива во опасност да се растрои – или од бесовските сонови, кои тој со вера ги прима или од призраците и сеништата бесовски, за време на своите бдеења или од јавувањето на самите бесови во некакви светли видови. Зашто и самиот сатана, за да нѐ измами, се преобразува понекогаш и во светол ангел. Тогаш тој ветува, дека, ако паднеш пред него и му се поклониш, дека дар голем ќе ти даде или дека и тебе, како некогаш пророкот Илија, до самото небо во огнена колесница ќе те издигне. И cе случувало оние, што го примале тоа, се оддалечувале од вистината и паѓале во умствена помраченост. Затоа, за да го избегнеш ова, секогаш помни, зошто се преземаат трудовите подвижнички и со големо внимание пази го твоето срце, така што да не го свртуваш твоето внимание само на надворешните трудови, за да не бидеш лукаво уловен внатрешно, со твоето безумно самофалство.

51. Ha оние кои се вежбаат во вршењето на добри дела, Господ им советува и им вели: “Кога се молиш, влези во својата скришна соба и, откако ја затвориш вратата, помоли Му се на твојот Отец, Кој е во тајност” (Матеј 6,6) и уште: “Кога даваш милостиња не разгласувај пред себе, како што прават лицемерите, за да ги фалат луѓето'” (Матеј 6,2). Oн ни заповеда да не правиме добро кога сакаме со тоа да се покажеме пред луѓето – како со нешто многу важно. А Божјиот пророк Агеј вели: “Вие сеете многу, а собирате малку; јадете, а не се заситувате; пиете, а не се напивате; се облекувате, но не се стоплувате; оној што печали пари, ги става во дупнато кесе” (Агеј 1,6). Со тоа покажува дека со погрешната цел на славољубието се уништуваат секој подвижнички труд и сите добри дела како низ продупчен сад тие минуваат низ срцето, кое не е оградено со смиреномудрување. Срцето кога е исполнето со смирена мудрост, навистина е скапоцено сокровиште, добро укрепено од сите страни, “каде што ниту молец, ниту рѓа ги јаде, и каде што крадци не ги поткопуваат, ниту крадат” (Матеј 6,20). Под “црв” овде се разбира доброто мислење за себе, кое го уништува во луѓето сето добро што го имаат во себе, а под “крадци“ се разбираат пофалбите што доаѓаат од страна, кои ги поттикнуваат неразумните самовоздигнувања; тие успешно го уништуваат внатрешното сокровиште, насобрано со многу труд и многу подвизи. Зашто како што црвот гризе и подгризува сѐ и од тоа го добива своето битие; и крадците, кои ги поткопуваат ѕидовите од домот и ограбуваат сѐ што е насобрано во него во текот на многу години и со многу труд, така и помислата, поттикната на превознесување од добрите дела, ја уништува вистинската вредност на тие добри дела, а човечките пофалби, поткопувајки ги лесните умови навлегуваат и ништо добро не оставаат во нив, што било внесено по законски пат однадвор, низ вратата, а оттаму се исфрла преку отворите на ушите. Но никој да не попушти пред оваа страст, да не дозволи да биде успиен од слаткоречивото славољубие и да го загуби потполно она, што го спечалил со напорни и долгогодишни трудови. Затоа секој треба да биде трезвен и буден, за да ги погуби своите непријатели тогаш кога ќе почнат да поткопуваат, пред да нѐ ограбат – да ги уништиме токму тогаш кога нѐ поткопуваат, пред да изгрее сонцето и мислата да стане дело.

ж) За гордоста

1. Гордоста е надуеност на душата, наполнета со расипана крв; ако се претвори во гној, препукнува и создава страшна смрдеа.

2. Болскањето на молњата бива огласувано со ударите од громот, а гордоста се огласува со славољубието.

3. Гордоста го издигнува гордиот на голема височина, а од таму го турнува во бездна.

4. Од гордост боледува оној што отстапил од Бога и кој на своите сопствени сили им ги припишува своите добри дела.

5. Како што оној што се обидел да стои на пајажина поаѓа и во бездна пропаѓа, така паѓа и оној, кој своите добри дела им ги припишува на сопствените сили.

6. Изобилството на плодови до земја ги наведнува гранките на овошното дрво; мноштвото добродетели го смируваат мудриот.

7. Изгниениот плод за градинарот е некорисен; и добродетелта на горделивиот му е непотребна на Бога.

8. Ластегарката ја подржува гранката отежната од плодови, и стравот Божји добродетелната душа ја запазува.

9. Како што тежината на плодовите гранките ги крши, така гордоста ја погубува добродетелната душа.

10. Твојата душа не предавај ѝ ја на гордоста и нема да видиш страшни мечтаења; душата на горделивиот, Господ ја напуштил и станува радост на демоните.

11. Гордиот ноќе замислува дека го напаѓаат многу ѕверови, дење се плаши од стравливи помисли; ако спие, често потскокнува, а кога е буден – и од сенката на птици се плаши.

12. И шумот на листот горделивиот го плаши, жуберкањето на водата него го исплашува.

13. Штом некој на Бога Му се спротиставува и помошта Негова ја отфрлува, тој веднаш и од најништожните призраци се плаши.

14. Гордост турнала Архангел од небото и направила – тој како молња да падне на земјата, а смиреноста, човекот на небото го издигнува и кон ангелите во прославувањето на Бога го присоединува.

15. Зошто се издигнуваш, човеку, и над облаците се поставуваш, кога знаеш дека си прав и пепел?

16. Погледни ја твојата природа, види дека си прав и пепел и набргу ќе станеш земен прав; сега се воздигнуваш, а потоа црв ќе бидеш. Зошто вратот свој го подигнуваш, кој набргу ќе изгние!

17. Човекот е нешто големо – кога Му помага Бог; а штом е оставен од Бога, немоќта на својата природа ќе ја познае.

18. Во тебе нема ништо добро што не си го примил од Бога. Зошто се фалиш со туѓото како да е твое? Зошто се фалиш со она што благодатта Божја ти го дала? Зошто мислиш дека сѐ што имаш – ти самиот си го придобил?

19 Призовувај Го Дародавецот и не се превознесувај, ти си Божјо сознание, не одделувај се од Него.

20. Бог ти помага. Затоа не откажувај се од твојот Добротвор. Ти си се издигнал на височина во твојот живот, но Бог бил твој Патеводител. Ти си напреднал во твоите добродетели, но Бог дејствувал во тебе. Исповедај Го оној што те издигнал, за непоколебливо да се задржиш на таа височина.

21. Признај Го Оној Кој има иста природа со тебе, дека и Он има една и иста суштина со тебе; не откажувај се од роднинството со Него поради твојата гордост.

22. Он се понижил, а ти си издигнат. Он е создателот, а ти си создаден.

23. Не презирај го Оној што е смирен; тој стои посигурно од тебе; тој оди по земјата и не паѓа; a горделивиот, кога паѓа – целиот се искривува.

24. Гордиот монах е дрво без корен; тоа бива искорнувано и од најслабиот ветар; а смирената мудрост е град добро утврден, со ѕидови ограден; на безопасно е оној што во него живее.

25. Тревката се издигнува високо од дувнувањето на ветрот, и гордиот се издигнува со настапот на неговата безумност.

26. Пукнатиот меур во ништо се претвора, а умот на гордиот исчезнува.

27. Зборот на смирениот е како мелем што омекнува и лекува, а зборот на гордиот е полн со надуеност.

28. Молитвата на смирениот Бога Го измолува, а прозбата нa горделивиот Го натажува.

29. Смиреноста е венец за домот. И Оној што се издигнува во безопасност го запазува.

30. Кога ќе се издигнеш на висината на добродетелта, тогаш имаш голема потреба од закрила; зашто, ако падне оној што ниско стои, тој брзо ќе стане, а оној што од високо паѓа – тој е во смртна опасност.

31. На скапоцениот камен златна рамка му е потребна; смирениот со многу добродетели е украсен.

32. Паѓањето свое не заборавај го, иако си се покајал; за гревот твој спомнувај си со план, за да се смируваш и со смирението гордоста да ја отстрануваш.

33. Над оние што паднале не издигнувај се горделиво како да си им судија; со трезвеност внимавај над твоите помисли, твоите дела испитувај ги и проценувај ги.

34. Кога паѓаш – воздивнувај, кога напредуваш – не воздигнувај се. Не гордеј се што си безпрекорен, за да не бидеш страшно посрамен.

35. Некој од искусните, зборувајќи за смиреноста, го кажал и следново: “Еден многу духовен отец бил удрен со шлаканица од некој бесомачен, кој бил опфатен од страшно лудило, а отецот се свртел веднаш и му го додал и другиот образ – со готовност да прими и друга шлаканица. Тогаш бесот, што бил во него, како со молња поразен од неговото смирение, извикал и веднаш излегол од Божјото создание“.

36. Како што оние кои се спуштаат во утробата на земјата и оттаму вадат злато, така и оние што се симнуваат во смирението, кое е слично на духовното злато – од него изнесуваат многубројни добродетели.

37. Светиот апостол Павле ни заповеда да го заборавиме она што е зад нас и да се стремиме кон она што е пред нас (Фил. 3,13). Оној што има вакво расположение, тој не само што не се превознесува за тоа што успеал, туку и се смирува поради она што не го постигнал, па и не се свртува кон она што е веќе свршено; направеното обично ги воздигнува лекомислените до безумство, тие се смируваат со неизвесноста во она што им претстои, прашувајќи се дали ќе можат да го извршат со успех и дали нема да им донесе неуспех и ожалостување. Затоа и Господ, предупредувајќи и укажувајќи на опасноста од паѓање во гордост и паѓање од височината на добродетелите, вели: “Кога ќе исполните сѐ, што ви е заповедано, речете: “Ние сме слуги безполезни, зашто го извршивме она што бевме должни да го извршиме,”(Лука 17,10). Иако не ни брани да се радуваме за тоа што сме го исполниле нашиот долг, сепак не ни дозволува да мислиме високо за себе. Зашто се вели, дека ние ја исполнуваме нашата должност, а не даваме доброволен дар.

38. Гордоста ги надувува нашите мисли, нѐ учи да го омаловажуваме секој човек и со презир да се однесуваме со оној што има иста природа со нашата, како на нешто ништожно, до безумност да ја извршуваме нашата помисла и да се сметаме еднакви на Бога, да не ја признаваме Божјата промисла и грижата на преблагиот Бог и дека Божјите милости со кои се ползуваме ги примаме, ги добиваме според некакво право; не сакаме да го видиме и да го признаеме Божјото содејство во сѐ што правиме и во сѐ што успеваме, па сметаме дека сме единствено ние заслужни за секое наше добро дело, па мислиме дека за сѐ имаме и знаење и сили. Ние се однесуваме во сето ова безумно и личиме на воден меур, надуен со суетно и горделиво мислење за себе кој откако само малку ќе биде допрен, веднаш се претвора во ништо.

Обработи
Отец Митко Попоски
Виндзор, Канада 2022