“ВОЗЉУБИ ГО ГОСПОДА, СВОЈОТ БОГ, СО СЕТО СВОЕ СРЦЕ, И СО СЕТА СВОЈА ДУША, И СО СИОТ СВОЈ РАЗУМ; - ТОА Е ПРВАТА НАЈГОЛЕМА ЗАПОВЕД;
А ВТОРАТА Е СЛИЧНА НА НЕА: ВОЗЉУБИ ГО СВОЈОТ БЛИЖЕН КАКО СЕБЕ СИ!
НА ТИЕ ДВЕ ЗАПОВЕДИ СЕ КРЕПАТ ЦЕЛИОТ ЗАКОН И ПРОРОЦИТЕ“ (Матеја 22:37-40).
ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM II
Свети Јован Касијан Римјанин
8. Борба со секаков вид страдања и напади
Преглед на духовната борба
175. Во Палестина, меѓу Ерусалим и Мртвото Море, ненадејно некои варварски племиња ги нападнале монасите и многумина од нив убиле. Зошто Бог дозволил да се направи такво злосторство над Неговите слуги? Ова прашање обично ги измачува душите на оние што имаат малку вера и знаење, да мислат дека добродетелите и подвизите на светите биваат наградувани во текот на овој краток и привремен живот. Светиот апостол Павле вели: “Ако само во овој живот се надеваме на Христос, тогаш сме ние најбедни од сите луѓе” (1.Кор. 15,19), – не треба да се заблудуваме, туку треба да имаме јасно познавање и вистинско знаење во врска со ваквите настани. Не треба да се плашиме и да се избезумуваме од слични искушенија кои можат да не снајдат и нас, туку и тогаш да не се одвоиме од патот на вистината и правдата (сп.Псал.72,2) дека е уште пострашно, ако во таквите прилики речеме за Бога дека е несправедлив и дека не води достатно грижа за луѓето, дека не ги брани, не ги штити од искушенија и од опасности Своите луѓе кои живеат праведно и не ги наградува добрите со добро, а лошите не ги казнува со зло за злото што го прават овде за време на овој живот, па затоа да не ја заслужиме осудата заедно со оние кои ги заплашува светиот пророк Софониј од името на Господа, велејќи: “А во тоа време, Јac ќе го прегледам Ерусалим со светило и ќе ги казнам оние, кои седат на своите остатоци и велат во срцето свое: ʼГоспод не прави ни добро ни лошоʼ” (Соф. 1,12). И да не бидеме изедначени пред лицето на Господа со оние кои богохулствувале, велејќи: “Велите: залудно е служењето на Бога, и каква корист имаме, ако ги пазиме наредбите Негови и одиме во жална облека пред лицето на Господа Саваот? Ете, гордите ние ги сметаме за подобри: напредуваат оние што вршат беззаконие, па, иако Го искушуваат Господа, си остануваат незасегнати“ (Малах.3, 14-15), и да не бидеме осудени заедно со нив. Затоа, за да го избегнеме коренот и причината на лошата заблуда, потребно е однапред точно да знаеме што е вистинско добро и што е вистинското зло. И потоа, да не го прифаќаме мислењето на непросветените, туку да го пазиме учењето на Светото Писмо. Тогаш нема да бидеме заведени од заблудените и неверните.
176. Сѐ што постои и сѐ што бива во светот е тројно: добро, лошо и средно. Ние сме, според тоа, должни да дознаеме што е доброто, што е злото и што е она што се смета за средно, за да можеме оградени со вистинско знаење во сите наши искушенија да бидеме непоколебливи. Во човечките работи ништо не треба да се смета дека е суштествено добро, освен душевната добродетел која, со помош на искрената вера нѐ води кон Бога и нѐ тера непрестано да се прилепуваме кон ова неизменливо добро. Ништо не треба да го сметаме за зло, освен гревот, кој нѐ одвојува од добриот Бог, а нѐ сврзува со лошиот ѓавол. А средно е она што може да се однесува кон едната и кон другата страна, имајќи ги предвид квалитетот и расположбата на оној што се служи со тоа, односно: богатството, власта, почестите, телесната сила, здравјето, убавината, самиот живот или смртта, сиромаштијата, слабоста на телото, озборувањата, клеветите и сѐ друго што е слично на ова, што според тоа какво е и каква е расположбата на оној што се служи со него, може да им служи и на доброто и на злото. Зашто и богатството често може да му служи на доброто, како што пишува апостолот: “Богатите од овој свет да не се гордеат, ниту да се надеваат во непостојаното богатство, туку на живиот Бог, Кој ни дава за наслада сѐ во изобилие; нека прават добро, нека се збогатуваат со добри дела, да бидат штедри и сочувствителни, и на таков начин да си собираат сокровиште – добра основа за иднината, за да постигнат живот вечен” (1. Тим.6,17-19). Но тоа може да биде и за зло, кога го собираат, за да го закопуваат во земја, како што прават скржавите, или да го трошат на раскош и уживања, а не за да ги помагаат сиромасите и немоќните. Ова истото, може да се каже и за власта и почестите, за телесната сила, кои можат да бидат сметани за средно добро и дека можат да бидат употребени и за добро и за зло. А ова лесно се покажува и докажува со многу примери од Стариот завет. Многумина биле многу богати, имале големи богатства, и можеле многу да Му угодат на Бога, а има и многу такви, кои лошо се ползувале со своето богатство, употребувајќи го само за задоволувањето на своите лоши наклоности, па затоа биле накажувани и предавани на смрт. За вакви примери често раскажува и Светата Црква во житијата на светиите. Вака треба да ги разбираме и другите средни работи, дека тие не се вистинско добро, кое се содржи во добродетелите, туку дека се само со односна или средна вредност: тогаш кога се употребувани за праведни дела тие се корисни и благотворни, зашто само тогаш им даваат можност на тие што ги имаат да си прават од нив сокровиште за вечниот живот, а оние што лошо се служат со нив, не само што немаат никаква корист од нив, туку им биваат штетни, зашто ги водат кон грев и кон смрт.
177. Имајќи ваква јасна претстава за разликата меѓу предметите и делата, знаејќи дека нема вистинско добро освен добродетелта која произлегува од стравот Божји и љубовта према Бога, и дека не постои вистинско зло, освен гревот и отпаѓањето од Бога, да видиме и да испитаме со големо внимание: дали некогаш самиот Бог или преку некој друг му направил на некого од Своите светии такво зло? Нема сомневање дека такво нешто никаде не можеме да најдеме. Зашто никогаш не се случило некој друг да го турне некого во грев, ако тој не го сака злото и гревот и ако сака да им се спротивставува. А, ако некогаш се случило некој некого да го турне во грев, тоа било затоа што тој самиот го правел тој грев поради нетрезвеноста на своето срце и развратноста на својата волја. Затоа, кога ѓаволот сакал многустрадалниот Јов да го искуша и да го турне во грев, тој, откако ги употребил против него сите свои лукави стапици и му го одзел целото богатство, предавајќи ги на смрт сите негови деца, a и нeгo caмиот покривајќи го со гнојни рани од главата до нозете, му причинувал страшни болки, сепак, воопшто не успеал да го извалка со петната на гревот, зашто во сите тие маки Јов останал непоколеблив и: “Во сето тоа Јов не згреши и ништо неразумно не изрече за Бога” (Јов1,22), не се согласил да богохулствува.
178. Но, како може Самиот Бог да говори за Себе: “Јас ја создавам светлината и ја правам темнината, создавам среќа и доведувам несреќа. Јас, Господ го вршам сето тоа” (Иса. 45 ,7). А и светиот пророк сведочи за Него, велејќи: “Труби ли труба во град, а народот да не се уплаши? Се случува ли во градот зло, што не го дозволил Господ?” (Амос 3,6). Во Светото Писмо зборот “зло” понекогаш се нарекува “жалост” или “тага “, но само затоа што така го доживувале – како зло – оние на кои им било испраќано, а тоа во својата суштина не било зло, зашто било добро, кое им се испраќало за нивно добро. Светото Писмо, кога говори со луѓето, по неопходност говори со јазикот на луѓето и со чувствата на луѓето. И така, сечењето и обгорувањето што ги прават лекарите се со добра намера: за да ги излекува оние што страдаат, но оние што не ја знаат нивната цел ги сметаат за зло. Мамузата за коњот и казната чија цел е поправање на оној што згрешил не се слатки. Сите строгости во текот на воспитниот период на децата се чинат горчливи, како што вели апостолот: “Господ го казнува оној кого што го сака, го кара секој син што го прима. Ако трпите казна, Бог со вас постапува како со синови. Зашто кој е тој син кого што таткото не го казнува? Секоја казна во почетокот не се покажува дека е за радост, туку за жалост; но потоа на оние што ќе се поучат од неа таа ќе им принесе мирен род на праведност” (Евр.12,6 -7 + 11ст). Затоа, зборот “зло” понекогаш се употребува во значење на нешто непријатно и жалосно, во случај на лишувања и страдања, кои ги прави Бог против нас поради нашите гревови, како што е употребен и во овој случај: “И ги виде Бог нивните дела дека тие се одвратија од својот лош пат, па се сожали по однос на злото, за кое беше рекол дека ќе го нафрли врз нив, и не го нафрли” (Јона 3,10), како и: “Па Му се помоли на Господ и рече: ’O, Господи, зар не го велев тоа уште додека бев во земјата своја? Та затоа и побегнав во Тарсис, зашто знаев дека Ти си Бог добар и милосрден, долготрпелив и многумилостив, и над несреќата бргу се сожалуваш” (Јона 4,2). За нив еден друг пророк знаејќи колку се тие корисни за некои луѓе, поттикнат, не од непријателско чувство против нив, туку од желба да се спасат, се моли: “Ти го намножи народот, Господи, го намножи народот. Се прослави Себе Си, ги рашири сите земни граници ” (Иса.26,15) И Самиот наш Господ Бог, преку пророкот Јеремија, вели: “Затоа вака вели Господ: ‘еве, ќе испратам врз нив зло, од кое не ќе можат да се избават, и кога ќе повикаат кон Мене, нема да ги чујам” (Јерем.11,11), односно жалостите и разурнувањата, со кои ќе бидеш казнет, ќе те натераат најпосле да се обратиш и да побрзаш да се вратиш при Бога Кого си Го заборавил во деновите на твојата среќа. Затоа ние не можеме маките и страдањата да ги сметаме за суштествено зло кога тие на многумина им служат за добро и кога ги водат кон примањето на вечните радости. Па така, да се вратиме кон разрешувањето на прашањето: дали е обично зло она што ни го прават нашите непријатели, или кое нѐ постигнува на некој друг начин, или треба да го сметаме за нешто средно. И тогаш тоа нема да биде такво за какво го смета оној што ни го прави со својот разбеснат дух, туку такво какво што ќе го почувствува оној што го претрпел. Кога некој свет човек ќе биде убиен, не треба да мислиме дека со тоа му било направено зло, туку нешто средно, бидејќи додека за грешникот смртта е зло, за праведникот таа е смирување и ослободување од злото. Така и се вели во Светото Писмо: “ја очекуваат смртта, а неа ја нема, кои ја бараат повеќе отколку закопано богатство” (Јов 3,21). Праведниот човек од таквата смрт не претрпува никаква загуба, зашто нему не му се случило ништо што немало да му се случи и по природен пат, по една природна неминовност, а тој ја примил смртта поради злобата од непријателите, тоа нема да биде без полза за неговиот вечен живот, а долгот, кој требало да го плати човечката смрт, тој го платил со богатиот плод на своите страдања и за тоа ќе добие голема награда.
179. Но ова не ги оправдува неговите убијци. Беззаконикот нема да остане без казна за тоа што со своето злосторство не му причинил суштествено зло на праведникот. Зашто трпеливоста е праведничка добродетел, па затоа што ја претрпел и смртта, што ги претрпел страдањата, тој заслужува награда. Затоа, убиецот ќе биде казнет за својата ѕверска жестокост, иако праведникот не претрпел од тоа никакво суштествено зло – затоа што со храброста на својот дух ги претрпел и искушенијата и страдањата, тој она што му било направено со лоша намера го претворил во добро за себе, за преумножување на своето блаженство во идниот живот.
180. Затоа, трпението на Јов не му донело награда на ѓаволот, туку го направило Јов уште пославен поради неговото храбро претрпување на сите страдања. И на Јуда нема да му биде подарено ослободување од вечните маки затоа што неговото предавство послужило за спасение на човечкиот род. Зашто не треба да гледаме на последиците од она што е направено, туку на расположбата на оној кој го направил тоа дело. Не треба никако да се сомневаме во тоа, дека никој никому не може да му направи никакво зло, ако тој самиот не го привлече со слабоста на своето срце и со својата малодушност, како што вели и светиот апостол Павле и ја потврдува оваа вистина: “На оние што Го љубат Бога и се повикани по Негова волја, сѐ им содејствува за добро” (Рим.8,28). Со тоа што вели “сѐ им врви добро”, тој опфатил сѐ заедно. Не само сѐ што се смета за среќа, туку и она што се смета за несреќа, зашто на друго место тој пишува дека тој поминал и низ едното и низ другото, велејќи: “Со сила Божја, со оружјето на правдата во десна и во лева рака, со славата и срамот, при укори и пофалби; нѐ сметаат за измамници, а ние сме вистинити; за непознати, а добро сме познати; нѐ држат како да сме на умирање, а еве – живи сме; како казнети, а неумртвени; нѐ нажалуваат, но ние сме секогаш весели; нѐ сметаат за бедни, а мнозина обогатуваме; како ништо да немаме, а сѐ имаме ” (2. Kop. 6,7-10). Сѐ, како тоа што се смета за среќа, така и она што апостолот смета дека е тоа што е “во десна рака”, означувајќи го со зборовите “чесност и пофалби “, како и она што се смета за несреќа, кое го искажал со зборовите “со бесчесност и прекори”, сметајќи го тоа како она што е “во лева рака”, – станува човек, кој го има совршеното оружје на правдата: го поднесува и претрпува великодушно, служејќи се на тој начин со истото оружје, со кое го напаѓаат како со лак, меч и со силен штит, вооружен против нив, против оние што го напаѓале и кои му нанесувале удари, го пројавува своето совршено трпение и својата храброст, придобивајќи славна победа со самите непријателски стрели, кои смртно го рануваат. Па, ако на тој начин; ни со среќата своја се вознесува, ни во несреќата паѓа духовно, туку оди по правата патека и по царскиот пат, имајќи го своето спокојно срце, тој не се колеба ни надесно ни налево, како што вели Божјиот пророк Давид: “Голем е мирот кај оние кои го сакаат Твојот закон, и за нив нема соблазна” (Псал. 118, 165), а за оние кои се менуваат секој час во зависност од надворешните прилики, во Светото Писмо се вели вака: “Говорот на побожниот секогаш е мудар, а на безумниот се менува како месечина ” (Мудр.Сир. 27, 11). Таму се вели вака за совршените и премудрите: “На оние што Го љубат Бога сѐ им содејствува за добро”(Рим. 8,28), a 3a слабите и неразумните: “Бегај од безумен човек кај кого не забележуваш разумна уста ” (Изрек. 14,7), зашто тој не се користи ни со среќата за свое добро, нити со несреќата се поправа. Ваквата морална сила се бара затоа што сме должни храбро да ги поднесуваме нашите страдања, но исто така, треба да владееме со себе и тогаш кога сме радосни. Оној што не може да го запази своето спокојство и во едниот и во другиот случај, тој не може да се бори против злото. Впрочем, среќата повеќе му штети на човекот отколку несреќата. Зашто несреќата ни помага и против нашата волја да се владееме и да се смируваме, па така, скрушувајќи се, или помалку грешиме или ни помага потполно да се поправиме, а среќата нѐ исполнува со погубни и пријатни самоизмами, нѐ води кон страшно самоуништување и нѐ претвора во прав, ако сметаме дека затоа што имаме успеси и среќа не ни се заканува никаква опасност.
181. Ваквите совршени луѓе во Светото Писмо се нарекуваат “со две десни раце”, каков што бил, како што се вели за Аод во “Книгата за судиите”, кој се користил со обете раце како да му се десни (Суд.3,15). Со вакво духовно совршенство можеме да се Користиме и ние, ако и среќата „и несреќата, сѐ што ни се случува го претвориме, според зборовите на апостолот во “оружје на правдата”. Во внатрешноста на нашиот човек забележуваме две страни или, така да се рече, две раце. И ниеден од светиите не може да нема и “десна” и “лева” рака, но неговото совршенство се познава по тоа, што тој ја прави и левата да му биде десна, и со обете се служи добро, како да му се обете десни. За да можеме појасно да разбереме за што станува збор, ќе го кажам следново: светиот човек има десна рака тогаш кога пројавува духовни успеси, кога горејќи со својот дух, владее над сите свои похоти и желби, кoгa, бидејќи слободен од секаков ѓаволски напад, без тешкотии ги одбива и ги победува своите телесни страсти, тогаш кога се издигнува над сѐ што е земно и кога на сѐ што е во овој свет гледа како на чад и на сенка, ги презира како брзо преодни, а издигнат со својот ум, не само што пламено го посакува идното, но, бидејќи се храни со соѕерцанијата на тоа што ќе дојде, тој јасно ги гледа сите небесни тајни како низ ширум отворена врата, тогаш кога чисто и пламено Му се моли на Бога, кога, распален со огнот на духот, со сите устреми на својата душа се преселува кон невидливото и вечното, така што мисли дека веќе не се наоѓа во телото. Но и тој има “лева рака'” тогаш, кога е изложен на силни искушенија, кога се распалува со своите телесни желби под влијание на демонските искушенија, кога поради ненаситниот гнев бива распалуван со огнот на раздразнителните возбуди, кога со самоиздигнувањата бива поттикнуван кон гордост и славољубие, кога бива измачуван,”бидејќи скрбта по Бога предизвикува неопходно покајување за спасение” (2.Кор.7,10), кога на крајот се растројува од нападите на покасното униние и, кога, по изгаснувањето на духовниот оган, се тресе од студ и од некаква тага што нема причина, така што не само во него исчезнуваат добрите помисли, кои биваат подгревани од духовната топлина, туку ги загубува и: пеењето на псалмите, и молитвите, и читањето и вистинската осаменост на ќелијата, која веднаш по сето тоа станува за него страшно здодевна, а и сите орудија на добродетелите ги пречекува со некаква одвратност и одбивност. Кога сето ова го среќава монахот и бива напаѓан од нив, тој треба да знае дека на тој начин го измачува “левата ” страна.
Затоа, оној што ѝ припаѓа на “десната ” страна, како што рековме, нема да се воздигнува со славољубието, ниту ќе паѓа во очајание кога бива напаѓан од демонските искушенија, туку храбро ќе се бори против нив. Тој ќе ја користи во таа борба и својата лева рака како да му е десна, ќе се бори и ќе го победи злото. Ваков палмов венец, како што читаме заслужил блажениот Јов, затоа што дејствувал и со десната рака, награден бил со таква висока награда, затоа, иако бил богат и славен, иако имал многу деца (седум синови и три ќерки), секој ден му принесувал жртви на Господа за нивното очистување, сакајќи со тоа да Му ги направи угодни и блиски и на Бога, а не само на себе; вратата од неговиот дом била отворена за секого, за оние што биле хроми и слепи, кожите од неговите овци ги стоплувале рамењата на сиромасите и на немоќните, им бил татко на сиромасите и закрилник на вдовиците, и во срцето свое не се радувал на пропаста на својот непријател. И тој истиот Joв ги победил сите несреќи. Кога се лишил од седумте синови и од трите ќерки и кога се измачувал со тешка мака, наоѓал успокојување само во волјата на својот Создател. Тогаш, кога од богат станал сиромав, кога загубил сѐ и останал дури и необлечен, кога го загубил здравјето и бил покриен со гнојни рани, кога од славен и преславен ја загубил својата слава и станал унижен и од сите презрен, тој и тогаш ја запазил храброста на својот дух. Кога загубил сѐ, кога бил лишен од целиот свој имот и почнал да живее на буниште, без покрив над главата, кога станал како мачител на своето сопствено тело, со парче од керамида ги чешал своите гнојни рани и своите прсти ги ставал во длабочината на раните, кои ги покривале сите делови на неговото тело и вадел од нив црви. При сето тоа тој никако не похулил на Бога и не се налутил на својот Создател. Тој дури не се ни исплашил од овие најстрашни искшенија; и облеката своја, која го покривала неговото тело, и која единствено останала неодземена од грабливиот ѓавол, која единствено останала врз него, ја раскинал и ја отфрлил од себе и на тој начин ја изложил својата голотија пред својот мачител и грабител. И косата од главата своја, која единствено останала неприкосновена од знаците на неговата некогашна слава, ја истргал и ја фрлил пред својот мачител, давајќи му ја на својот жесток непријател, така искажувајќи ја со небесен глас радоста од победата над него велејќи: “Зар доброто го примаме од Бога, а злото да не го поднесуваме? Гол излегов од утробата на мајка ми, гол и ќе се вратам. Господ даде, Господ го зеде; Како благоволеше Господ, така и се случи. Нека е благословено името Господово!“ (Jов 2,10;1,21).
Јас би рекол дека и Јосиф имал две десни раце, кој бил љубимец на својот татко, бил почитуван од своите браќа и My бил угоден на Бога. Тој во својата несреќа бил целомудрен (имал душевна и телесна чистота); му бил верен на својот господар, во затворот бил најкроток од сите затвореници, не си спомнувал за навредите што му ги нанесувале, на своите непријатели им правел добро, а на своите браќа, кои му завидувале и кои биле готови дури и да го убијат, не само што не им се одмаздил, туку бил нежно расположен према нив и штедро ги наградил. Ваквите луѓе и оние што се слични на нив се нарекуваат луѓе што имаат две десни раце, бидејќи тие се користат со едната и со другата рака и со левата исто како и со својата десна рака, кога минуваат низ искушенијата, што ги набројува светиот апостол Павле, и „со оружјето на правдата, во десна и во лева рака, со славата и срамот, при укори и пофалби“ (2. Кор. 6, 7-8), тие се користат и со едното и со другото за спасение на својата душа. Да бидеме и ние такви, како да имаме две десни раце, тогаш кога нема да нѐ изменат ни недостигот на привремените блага, ниту изобилството ќе нѐ води кон безумно расипништво, нема да нѐ фрлат во очајание, туку за сѐ ќе Му благодариме на Бога; ќе береме богат плод и од среќата и од несреќата. Тогаш ќе бидеме такви каков што бил и учителот на незнабошците светиот апостол Павле кој бил од тие што имаат две десни раце, а кој сведочи за себе и вели: “Ова го велам не поради скудност од нешто, бидејки се научив да се задоволувам со она што го имам. Знам да живеам и во скудност, знам да живеам и во изобилство; научен сум на сѐ и сешто, и сит да бидам, и глад да трпам, и во изобилие да сум и во немаштија. Сѐ можам преку Исус Христос, Кој ме крепи”( Фил.4, 11-13).
182. Искушението, како што рековме бива двојно, преку среќата и несреќата. Причината поради која луѓето биваат искушувани е тројна: во најголем број случаи тоа бива за испитување, понекогаш бива за поправување, а често и заради казнување за гревовите. Така, на пример, читаме дека заради испитување претрпеле страдања, слични на многустрадалниот Јов и блажениот Авраам и многу светии. Од ваква причина и еврејскиот народ бил подложуван на искушенија во пустината, како што се вели во Петтата книга Мојсеева: „И помни го целиот пат, по кој те водеше Господ, твојот Бог, по пустната еве веќе четириесет години, за да те искуша и да дознае што е во срцето твое, дали ги почитуваш заповедите Негови, или пак, не” (5. Мој. 8,2), и светиот пророк Давид вели: “Kaj водите на Мериво те испитав ” (Псал. 80,7). А дека Јов бил подложен на сите спомнати страдања и искушенија заради оваа причина, за тоа ни сведочи и самиот Бог велејки: “Мојот суд ли сакаш да го собориш, да Ме обвиниш Мене, a себеси да се оправдаш? ” (Јов 40,3)
3a поправање, пак, Господ испраќа страдања, за да ги смири своите праведници и да ги накаже за некои мали и лесни гревови. Тогаш ги предава на разни искушенија, и затоа што се воздигнувале поради својата праведност ги предава на разни искушенија за да можат во овој живот да се очистат од своите нечисти помисли и да ја отфрлат нечистотијата што се крие внатре во нив (Иса.1,25), да ги предаде на испитувањето во идниот живот слични на чистото злато, не дозволувајќи во нив да остане што и да било, поради што таму би претрпеле огнени маки и страшен суд. Затоа Господ сака преку тие искушенија и испитувања да влезат во вечниот живот чисти. Во оваа смисла говори и псалмопеачот Давид: “Бројни се маките на праведниците” (Псал.33,19). И свети апостол Павле пишува:”Сине мој, не презирај ја казната од Господ и не биди малодушен кога те казнува, зашто Господ го казнува оној кого што го сака; го кара секој син што го прима. Ако трпите казна, Бог со вас постапува како со синови. Зашто кој е тој син кого таткото не го казнува? Ако, пак, останете без казна, во која сите станаа соучесници, тогаш сте деца незаконски, a не синови” (Евр.12,5-8).
И во новозаветната книга Откровение на Јован Богослов читаме: “Оние што Јас ги сакам, нив ги карам и воспитувам” (Откр. 3,19). Кон таквите, под образот на Ерусалим се обраќа светиот пророк Божји Јеремија и вели: “Јас наполно ќе ги истребам сите народи, меѓу кои те прогонив, но тебе нема да те истребам; ќе те казнам по мерка, и неказнет нема да те оставам” (Јерем. 30,11). За тоа се моли свети Давид и вели: “Искушај ме, Господи, испитај ме; отвори ги утробата моја и моето срце” (Псал. 25,2). И пак, пророкот Јеремеји разбирајќи го таквото спасително искушение, вели: “Казни ме, Господи, но со мерка, не во гневот Свој, за да не ме сотреш” (Јерем. 10,24). Истото го вели и светиот пророк Божји Исаија, велејќи: “ќе те славам Господи! Ти ми беше гневен, но го одврати гневот Свој и ме утеши!” (Иса. 12,1).
Ударите, казните и искушенијата Господ ги праќа и поради нашите гревови. Така, Господ Бог им се заканува со такви удари на Израилците, велејќи: “Против нив ќе испратам ѕверски заби и отров од земни влекачи” (5. Мој. 32,24) Светиот пророк Давид за нив вели вака: ” Многу маки ќе го снајдат грешникот” (Псал. 31,10). A во Светото Евангелие читаме: “Ете, сега си здрав и не греши веќе, за да не те снајде нешто полошо” (Јован 5,14).
Има и една четврта причина, поради која на некои луѓе им се испраќаат извесни страдања. Според Светото Писмо тоа бива за да се покажат славата и делата Божји. Така во Светото Евангелие се говори следново: “Ниту тој, ниту родителите негови згрешиле, туку да се јават делата Божји врз него” (Јован 9,3), а за болеста на Лазара е речено: “Таа болест не е за умирање, туку за слава Божја, за да се прослави Синот Божји преку неа” (Јован 11,4).
Има и други Божји казни, со кои Господ ги казнува оние, кои ја преминале и највисоката граница на гревот, кои биле осудени, а такви се, како што читаме во Светото писмо: Датан, Авирон и Кореј, а најмногу оние, за кои говори апостолот: ‘”Затоа Бог ги предаде на срамни страсти… добивајќи заслужена отплата за својата изопаченост” (Рим. 1,26-27), што треба да се смета за најголема казна. За нив говори и псалмопеачот Давид, кога вели: “Немаат маки како другите, човечките неволји не ги засегаат” (Псал. 72,5); бидејќи не заслужуваат спасение со Господовата посета и да добијат излекување преку привремени казни, како што се оние за кои говори апостолот, кога вели: “Тие се предадоа на разврат и вршат секаква нечистота” (Ефес. 4,19), поради ожесточеноста на своето срце од долговременото останување во непрестано грешење, кое ги надминало сите мерки, со кои би можеле да бидат казнети за време на овој живот. Таквите Божјото слово ги прекорува и преку светиот пророк Амос, велејќи: “Ве сотирав, како што Бог го разруши Содом и Гомора, и вие бевте истргнати од огнот како гламња, но при сето тоа не се вративте кај Мене, вели Господ” (Амос. 4,11), како и преку светиот пророк Јеремија: “ќе го сотрам Мојот народ: но тие нема да се вратат од своите патишта”; и на друго место вели: “Ти ги удираш, а тие не чувствуваат болка; Ти ги истребуваш, а тие не сакаат да се вразумат; ги направиле лицата свои поцврсти од камен не сакаат да се обратат” (Јерем. 15,7;5,3). Така,најпосле, Господ, како најискусен Лекар, откако ги употребил сите спасоносни лекарства, па, гледајки дека не останало ниедно целително лекарство, кое би можело да се стави на нивните рани, како на некој начин да бива победен од големината на нивната неправда, бива принуден да отстапи од Својата милостина казна, извикува и им вели: “ќе го излеам над тебе Својот гнев, и ќе отстапи од тебе Мојата љубора, ќе се успокојам и нема повеќе да се гневам” (Језек. 16,42). A за други чии срца се ожесточиле од честото грешење кои не заслужиле таква страшна и уништувачка казна, туку се удостоиле да примат вразумувачка казна за спасение, се вели: “’ Како птици небески ќе ги кутнам; ќе ги казнам, како што беше речено во нивното собрание” (Ос.7,12), ги спасува оние, кои се вразумиле од претрпените страдања.
183. Како да ги придобиеме и да ги запазиме трпеливоста и добродушноста? – Вистинската трпеливост и добродушност не можеме да ја придобиеме, ниту да ја запазиме без смирувањето на срцето. Кога трпеливоста ќе излегува од овој извор, тогаш нема да ни биде потребно – за одбегнувањето на казните од непријатностите – да се затвориме во нашите ќелии, ниту да се криеме во пустините. Утврдувајки се во длабочината на душата врз добродетелта на смиреноста, која нѐ родила и отхранила, таа веќе нема потреба од надворешни помошни средства. Затоа, ако се растревожиме поради некоја непријатност веќе тоа е јасен доказ дека во нас уште не се утврдени основите на смиреноста, и дека нешата внатрешна зграда може да биде разурната од секој најмал потрес. Трпеливоста не е достојна за пофалба тогаш, кога не сме потресени од стрелите на непријателот; таа е достојна за пофалба само тогаш, кога останува непоколеблива за време на бурата на демонските искушенија. И она со што таа бива изострувана и засилувана, со тоа се притапува. И никому не е непознато дека трпеливоста го добила своето име од трпеливото поднесување на маките и страданијата, па затоа за никого не може да се рече дека е трпелив, ако не е во состојба трпеливо да ги поднесува незгодитe, маките и страдањата. Па затоа трпеливиот човек со право го пофалува премудриот Соломон, велејки: “Долготрпеливиот е подобар од храбриот, и кој владее со себе, подобар е и од освојувач на градови; кај трпеливиот човек разум има многу, a лутиот полн е со глупости” (Изрек. 16,32;14,29). Затоа, кога некој трпи некоја мака и се разгорува со гнев, тогаш не треба да ги сметаме маките и навредите како причина за неговиот гнев, туку само како повод за откривање на болеста на гневот што била и пред тоа во него, според параболата на Спасителот за двата дома: едниот од нив што бил изграден на карпа, а другиот на песок. Со еднаква сила на бура од дожд и од ветер биле нападнати двата дома. Домот што бил изграден на карпа не претрпел никаква штета од тој силен удар, а оној што бил изграден на подвижен песок веднаш се разурнал до темел, очигледно не затоа што бил подложен на тој силен удар на ветровите и брановите, туку затоа што бил неразумно изграден врз песок. Исто така, и светиот човек не се разликува од грешникот по тоа, што тој не бива искушуван со толку големо искушение, туку затоа што него не го победуваат ни големите искушенија, а грешникот паѓа и од сосема малите искушенија. А и храброста на праведникот не била достојна, како што рековме, за никаква пофалба, кога би бил победник без да биде искушуван, тогаш пак, не би ни можело да се говори за победа кога не би имало непријателски напади, како што вели свети апостол Јаков: “Блажен е оној човек, кој издржува искушение, бидејќи, откако ќе биде проверен, ќе добие венец на животот, што Господ им го ветил на оние кои Го сакаат” (Јак.1,12). И според светиот апостол Павле, силата Божја, не е во спокојот и во успесите, туку се покажува во слабоста” (2. Кор.12,9). Така му говорел Господ и на Јеремија, велејки: “‘И ете, Јас те поставив денес како утврден град, како железен столб и како бронзен ѕид против сите цареви Јудини и кнезовите на целата таа земја, против свештениците негови и против народот на таа земја. Тие ќе војуваат против тебе, но нема да те победат; зашто Јас сум со тебе, за да те избавувам” – вели Господ” (Јерем.1,18-19).
184. За ваквата трпеливост сакам да ви дадам барем два примера. Еден од нив е тој што ни го покажала една побожна жена, која сакала да се усоврши во оваа добродетел, па не само што не бегала од искушенијата, туку сакала да ја навредуваат. И колку повеќе ја навредувале, таа бивала се посилна и потрпелива – не паѓала под ударот на силните искушенија. Таа жена живеела во Александрија, а потекнувала од познат род и во домот, што ѝ бил оставен од нејзините родители, побожно Му служела на Бога. Еднаш отишла кај александрискиот архепископ Атанасиј и го замолила да ѝ даде една од вдовиците, за кои се грижи Црквата, за да се грижи за неа и да ѝ служи. Архиепископот ја одобрил намерата на таа жена, нејзината желба да покаже милосрдност кон една од сиромашните сестри, и ја повикал да дојде и сама да си одбере една од нив, која би била почесна и поблагородна од другите, за да не ѝ биде тежок товар и да не ѝ ja ослабне верата. Таа што ја зела и што ја довела во својот дом, била толку скромна и мирна, така што секој час ѝ благодарела за добрината што ѝ ја прави. По неколку дена благородната жена пак отишла кај архиепископот и му рекла: “Јас барав да ми дадеш таква жена, на која би можела јас да и служам со полна послушност. Архиепископот прво не ја разбрал што сакала да му каже, пa ги прашал веднаш своите луѓе зошто уште не била извршена неговата наредба и не ѝ била дадена една од вдовиците на таа угледна жена. Тие му рекле дека неговата заповед е извршена и дека на таа жена ѝ е дадена една од најблагородните вдовици. Тогаш тој сфатил што барала таа мудра жена и наредил да ѝ ја дадат најлошата меѓу нив, која ги надминувала сите со својата гневливост, бујност, зборливост и суета. Кога ја одвела во нејзиниот дом, таа ѝ служела така, како што ѝ служела на онаа пред неа, а место благодарност, таа ја навредувала со најлоши зборови и ја прекорувала со ранливи подбивања, говорејки дека ја зела во својот дом за да ја измачува. Понекогаш нејзината грубост ги преминувала сите граници, така што почнала и да ја тепа добротворката, а таа го удвојувала своето смирение и се трудела да ја скротува со својата трпеливост. Гледајки колку е сето тоа корисно за неа утврдувајки се повеќе во трпеливоста, во толку саканата добродетел, таа отишла кај архиепископот за да му благодари што ѝ ја дал токму неа, што направил толку мудар избор, бидејќи ѝ помогнала во тоа што толку многу го сакала, дека ѝ станала одлична учителка во добродетелта на трпеливоста, напомнувајќи дека првата била сосема кротка и таа повеќе ѝ угодувала и служела, отколку што можела тоа да ѝ го прави нејзе, а втората дека вистински ја укрепила во трепеливост. Мислам дека е ова сосема доста што го реков за жените, зашто со овој пример многу можеме да се научиме и ние монасите. Ние навистина треба да се посрамиме, зашто, ако не се затвораме во нашата ќелија не можеме да ја запазуваме нашата трпеливост.
185. Сега ќе го дадеме другиот пример за трпеливоста примерот на авва Пафнутиј, кој живеел во потполна осаменост во Тиваидската пустина, во која тој бил свештеник. Тој сјаел со голема благодатна светост додека бил уште млад монах, така што и најголемите монаси од тоа време се вчудоневидувале на неговата светост; тие го споредувале со духовните старци, иако бил сосема млад, и го примиле како еден од нив. Кога се дознало за ова, тогаш зависта, која некогаш ги поттикнала браќата против Јосифа, го распалила со отровен оган еден од скитските браќа, кој наумил со нешто да ја посрами и да ја намали неговата духовна убавина, и да го извалка со некое срамно петно. За да ја спроведе својата намера во дело, тој барал погодно време. Кога еден неделен ден Пафнутиј отишол во Божјиот храм, тој влегол во неговата ќелија и таму, меѓу прачките со кои монасите ги плетеле своите кошници, затрупал една од своите книги. Потоа задоволен од својата итрина, и тој отишол во храмот Божји. По завршувањето на богослужбата, тој пред сите браќа и пред свети Исидор, кој тогаш бил свештеник, рекол дека некој му ја украл книгата. Ова ги вџашило и збунило сите монаси, а особено нивниот свештеник, така што не знаеле што да помислат и што да направат, зашто биле збунети со таквиот и нечуен престап меѓу тамошните монаси. Тогаш, оној што го подигнал ова обвинение побарал сите монаси да бидат задржани во храмот, а само неколкумина да појдат и да ги претресат сите ќелии. И тројцата монаси, кои ги одредил свештеникот, претресувајќи ги монашките ќелии, дошле во ќелијата на Пафнутиј, ја нашле таа книга во палмовите гранки, така како што ја сокрил неговиот противник, ја зеле книгата и ја однеле пред сите собрани монаси. Пафнутиј, иако бил потполно уверен во својата невиност, но како да е виновен за кражба, се предал на судот на старците, изјавувајќи дека е готов да прифати секаква пресуда, молејки ги да му дадат можност да се покае. Ништо не кажал за свое оправдување, плашејќи се, поради својата скромност, дека можат да го осудат и за лага, зашто никој не се сомневал дека не е тој крадецот на книгата. Откако била донесена пресудата, тој излегол од Божјиот дом без да падне со духот и препуштајќи Му се на судот на Самиот Бог, почнал да го минува своето покајание, удвојувајќи ги своите молитви придружувани од многу солзи, постел строго и со крајна смиреност се поклонувал пред секого од нив. И кога, во текот на две седмици бил потполно предаден на телесна и духовна скрушеност, и потоа во рано саботно или неделно утро отишол во црквата, не затоа за да прими света причест, туку за да се спушти со крајна смиреност во најдлабоко покајание и co смиреност да ги моли сите да му простат. Тогаш Бог, Кој е сведок и кој знае сѐ што е скриено, не поднесувајќи и понатаму да се скрушува и да биде понижуван и навредуван, го натерал самиот ѓавол да објави кој е изнаоѓачот на злото, оној што станал нечесен крадец на својата сопствена работа, кој сакал со тоа да му ја одземе славата на другиот со лукавство и го направил тоа без да има сведоци. Потоа тој нечист дух силно и долго го измачувал тој нечесен брат, така што не можеле да му помогнат молитвите на своите браќа, кои живееле таму, и имале божествен дар за изгонување на бесови. И особената благодат на свештеникот Исидор не го изгонила тој нечист дух, иако имал од Господа таква сила, така што бесовите, кога луѓето ги воделе кон него – излегувале од бесомачните пред да бидат доведувани до неговата врата и бивале исцелувани. Ова се случило така, зашто Господ Исус Христос сакал да ја зголеми уште повеќе славата на Пафнутиј, та оној што го навредил – да биде излекуван по неговите молитви, од оној против кого кроел лоши планови, – та да му биде простен овој голем грев и да биде ослободен од оваа вистинска казна, извикувајќи го името на оној, чија слава се надевал да ја затемни поради својата небратска и непријателска омраза.
186. Две причини ме побудија да го раскажам и овој пример: првата е, да помислуваме за непоколебливата сила на овој човек, на неговата трпеливост, за да можеме да знаеме и да бидеме убедени, дека и ние ќе се избавиме и од најголеми искушенија и ѓаволски напади; на тоа да се надеваме на силата на нашиот внатрешен човек и на Божјата благодатна помош, а не на нешто што е надвор од нас. Зашто, ако Господ, Кој рекол во Своето Свето Евангелие: “Царството Божјо е во вас внатре ” (Лука 17,21), не го укрепи нашиот дух со Својата закрила, тогаш попусто ќе се надеваме дека ќе можеме да се спасиме од нападите на ѓаволот и да го победиме со силата на жителите на земјата, или дека ќе можеме да се спасиме со тоа што просторно ќе се оддалечиме од него, со тоа што ќе живееме во пустинска ќелија, што ќе се затвориме во неа. Зашто сето тоа го имал свети Пафнутиј, а сепак демонот нашол како да му се приближи. Тој негов непријател не го одбиле ни ѕидовите, ни вратата, ни покривот на ќелијата, ни неговата отшелничка осаменост, ниту молитвите и застапувањето на големиот број светии, кои живееле во таа монашка заедница. Но овој Божји слуга не се надевал на ништо што било надвор од неговото срце, туку на Самиот Судија, Кој ги знае сите тајни на нашата душа, затоа и сите демонски напади не можеле да го поколебаат. Исто така, ни оној, кого што зависта го фрлила во таков страшен гнев, ни тој не можел да се ползува со благодетите на пустинскиот монашки живот, ниту тоа што живеел заедно со многу свети луѓе, каков што бил блажениот Исидор. И сепак, кога го снашла ѓаволската бура, тој бил како куќа изградена врз подвижен песок која сосема се разурнала. Да престанеме да ја бараме основата за својата внатрешна сигурност и да очекуваме дека на нашата нетрпеливост може да ѝ помогне туѓата трпеливост. Зашто “царството Божје е внатре во нас”, тогаш треба да знаеме, дека “непријатели на човека ќе бидат неговите домашни” (Матеј 10,36). Никој мене не ми се спротивставува повеке од моите чувства, а тоа се моите внатрешни домашни. Да бидеме внимателни, пред сѐ, кон нашите домашни и да се пазиме од нивното напаѓање. Зашто кога тие не нѐ напаѓаат, тогаш и царството Божје останува во нас во необеспокоен душевен мир. Ако внимателно ги бараме и ги пронајдеме причините на сѐ што станува во нас, ќе видиме дека не можеме да бидеме повредени од никого, ни од најлошиот човек, ако тој самиот се бори против она што е лошо во неговото срце. Затоа, ако бивам повредуван, ако претрпувам рани, причината не е надворешна – во нападите однадвор, туку внатре во мене – во мојата нетрпеливост. Таквата тврда храна за здравиот е корисна, а за болниот е штетна. Таа не може да биде штетна за здравиот; таа може да ни штети само тогаш – ако нашата болест и немоќ ѝ даде можност да ни нанесе штета.
Обработи и презентира
Отец Митко Попоски
Виндзор, Канада 2022