




“ВОЗЉУБИ ГО ГОСПОДА, СВОЈОТ БОГ, СО СЕТО СВОЕ СРЦЕ, И СО СЕТА СВОЈА ДУША, И СО СИОТ СВОЈ РАЗУМ; - ТОА Е ПРВАТА НАЈГОЛЕМА ЗАПОВЕД;
А ВТОРАТА Е СЛИЧНА НА НЕА: ВОЗЉУБИ ГО СВОЈОТ БЛИЖЕН КАКО СЕБЕ СИ!
НА ТИЕ ДВЕ ЗАПОВЕДИ СЕ КРЕПАТ ЦЕЛИОТ ЗАКОН И ПРОРОЦИТЕ“ (Матеја 22:37-40).
ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM II
Свети Јован Лествичник
4. За борбата со осумте главни страсти
а) Борба со чревоугодието
1. Чудно било, ако некој, пред своето слегување во гробот, бил ослободен од нападите од страна на стомакот.
2. Кога е некој победен од страста на чревоугодието, иако наситен, неговиот стомак, постојано извикува: “Гладен сум!” Оваа страст, кога има пред очите јадење, има силна желба да изеде сѐ одеднаш.
3. Koj e нежен спрема лавот, тој често го скротува, а кој My угодува на телото, тој ја засилува неговата жестокост.
4. Робот на стомакот се прашува со какви јадења да го прослави празникот, а Божјиот слуга помислува – со какви духовни дарови ќе се збогати.
5. Кога ќе дојде гостин, чревоугодникот се стреми да ја пројави својата љубов, поттикнат од своето чревоугодие и мисли дека приликата што му се дава да го утеши и угости гостинот – е згодна прилика да си даде разрешение и за себе. Тој тогаш си разрешува да пие вино; и под вид на скриена добродетел, станува роб на својата страст.
6. Често славољубието непријателствува против прејадувањето; овие две страсти се борат за кутриот монах, како за купен роб. Прејадувањето бара разрешение, а славољубието нѐ присилува да ја покажеме нашата добродетел, а разумниот човек ја одбегнува морската шир и на едната и на другата и знае да го користи погодното време како да ја отстранува едната страст со другата.
7. Ако телото уште беснее, треба со воздржување да го скротуваме, во секое време и на секое место. А кога тоа се смири, а на што впрочем не се надевам пред смртта, тогаш пред другите можеме да ја криеме нашата воздржливост.
8. Ако твојот духовен отец ти разреши да пиеш вино на празничните гозби, тогаш гледај каков е тој самиот: ако има страв од Бога, тогаш можеш да си дозволиш да се напиеш малку, а ако тој самиот не е достатно ревносен, тогаш е подобро да не го извршиш она што ти го разрешува. Пази ја твојата воздржливост, особено додека уште се бориш со телесниот оган на твојата плот.
9. Во скротувањето на твоето тело служи се со разумната постепеност. Пред сѐ, бегај од храната што гои, што ја распалува телесната страст и што насладува. Давај му на телото храна умерено и тоа храна што лесно се вари. Престанувај да јадеш и од гладот да се одделуваш штом почувствуваш дека умерено си се нахранил. Преку брзото варење на храната, што си ја зел во себе, ќе се избавиш од распалувањето – како од бич што накажува.
10. За оние што се силни и што не паѓаат во грев, особеното воздржување е потребно само кога телото почнува да беснее, а за оние што постојано се распалуваат, воздржувањето е потребно сѐ дури до смртта; тие нека се борат сѐ до својот смртен час и слобода никогаш да не му даваат – мир со него никогаш да не склучуваат. Пред сѐ, нека го пазат нивниот разум што им наложува, а потоа, треба на Бога да Му се молиме: да ни дава духовна жалост и гладот и жедта да ги претрпуваме.
11. Стомакот наш да го скротуваме со помислување на идниот оган. Покорувајќи му се на својот стомак, некои, поради распаленоста на телото, и своите телесни членови ги отсекле и со двојна смрт умреле. Размисли добро и ќе видиш, дека прејадувањето е единствената причина за давењето во морето на похотата, кое со нас се случува.
12. Умот на оној што пости трезно се моли, а умот на невоздржливиот – со нечисти мечтаења е исполнет. Наситувањето на стомакот изворите на солзите ги пресушува, а преку воздржувањето – со солзни води се исполнува.
13. Оној што на стомакот свој му служи и духот на блудот сака да го победи, тој е сличен на оној што пожарот со масло го гасне.
14. Кога стомакот се стеснува, тогаш и срцето се смирува, кога стомакот е преполн со храна, тогаш и срцето со помислите свои се вознесува.
15. Оној што стомакот свој со воздржливост го стеснува, тогаш и срцето свое го смирува. Тогаш и јазикот се скротува, зашто јазикот силата своја ја добива од прекумерното јадење.
16. Koj својот стомак постојано го преполнува, тој безумно го раширува, а кој со воздржливост го измачува – тој малку по малку го стеснува. А кога е собран, тој веќе и многу храна на пребарува.
17. Знај дека демонот на чревоугодието често кај стомакот седи и не му дава на човекот наситен да се почувствува, макар и целата храна на Египет да ја изеде и макар сета вода на реката Нил да ја испие.
18. Ако си му ветил на Христа да одиш по стрмниот и тесен пат, тогаш стесни го и твојот стомак. Самиот Спасител наш Господ Исус Христос вели: “Тесни се вратите и тесен e патот што водат кон животот, и малкумина го наоѓаат” (Матеј 7,14).
19. Кога седиш на маса преполна со јадење и пиење, со твоите духовни очи гледај ги смртта и Страшниот суд, зашто и на овој начин тешко ќе можеш телото свое да го скротиш и оваа страст да ја победиш. Секогаш кога пиеш, сети се на жолчката со оцет, што Господ ги вкусил. Ако ова го правиш, или во границите на воздржливоста ќе се запазиш или барем, ќе воздивнуваш и помислите твои ќе ги смириш.
20. Чревоугодието е причина на сите паѓања и прекршување на монашките завети во општежитието. Ако ја победиш оваа господарка, тогаш секое место ќе ти биде погодно за постигнување на бестрасноста; ако, пак, таа владее со тебе, и до самиот гроб нејзе ќе ѝ робуваш.
21. Живото спомнување за смртта ја прекинува невоздржливоста во јадењето и пиењето; кога невоздржливоста во храната со смирението бива прекината, тогаш и другите страсти истовремено престануваат.
22. Еднаш, кога уште бев млад отидов во еден град, и таму, за време на ручекот, бев одеднаш нападнат од помисли на прејадување и на славољубие, па, плашејќи се од порокот на прејадувањето, расудив дека е подобро да бидам победен од духот на славољубието. Кај мирјаните коренот на сите зла е среброљубието, а кај монасите – прејадувањето.
23. Сум видел храбри подвижници, кои, по некаква потреба, му дадоа на својот стомак повеќе храна, а потоа го накажуваа своето тело со стоење преку целата ноќ. Со тоа го учеа со радост да се одвраќа од пренаситување.
24. Невозможна работа е – во почетокот на монаштвото да се биде потполно чист од прејадување и славољубие. Но против славољубието не треба да се бориме со насладување на стомакот.
25. Како што престапникот, кого го осудиле за неговиот престап, и кој оди да ја издржи својата казна, не говори за народните празнувања, така и оној што вистински жали и плаче за своите гревови, нема да му угодува на својот стомак.
26. Како што во големото ѓубре се размножуваат многу црви, така и од прејадувањето произлегуваат многу паѓања, лоши помисли и срамни сонови.
27. Ако е крајната граница на чревоугодието да се принудуваме на јадење и кога не ни се јаде, така и крајната граница на воздржливоста е: да ја ограничуваме нашата природа – да не му даваме на нашиот стомак храна и тогаш кога е гладен, иако тој тогаш со ништо не е виновен.
28. Како што угоените птици не можат високо да летаат, така и оние што му угодуваат на своето тело – не можат да се искачат на небото.
29. Исушеното блато не им е угодно на свињите, така и телото ослабено од подвизи, не им дава веќе радост на демоните.
30. Исповед на чревоугодието. – Како сакате да се оддалечите од мене, кога јас сум сврзан со вашата природа? Вратата моја, тоа е потребата за храна; навиката мене ме прави ненаситен, а која потоа заедно со нечувствителноста на душата и неспомнувањето на смртта – служат како основа нa страсната љубов према мене. – Блудот е мојот првороден син, второто чедо по него е – нечувствителноста на срцето, а третото е – сонливоста. Море на лоши помисли, бранови на нечистотија и длабочина на многу безимени нечистотии – сите тие од мене произлегуваат мои ќерки се: мрзливоста, многусловието, дрскоста, шегите, богохулството, безумната надеж само на себе, противречењето, упоритоста, љубовта према светот, по која следи осквернетата молитва, борбата меѓу помислите и ненадејните удари. По сите нив следи очајанието – од сите страсти најстрашната. – Спомнувањето на гревовите се крева против мене, но и тоа не ме победува. И мислата за смртта силно ме напаѓа, но во луѓето нема ништо што е во состојба потполно да ме совлада. Оној што Го примил Духот Утешител, тој милитвено Му се оплакува од мене; и Он, бидејќи искрено Му се молел, не ми дава во него страсно да дејствувам. Оние што сластите од Светиот Дух не ги икусиле, тие бараат само со моите сласти да се насладуваат.
б) Борба со блудот
1. Пренаситувањето на стомакот е мајка на блудот, а стеснувањето на стомакот – причина на чистотата.
2. Откако го преполниме нашиот стомак, духот на чревоугодието нѐ напушта. Тогаш ни го испраќа духот на блудот, навестувајќи го во каква состојба се наоѓаме и му вели: “Оди и вознемири го; стомакот негов е преполн и нема да ти биде тешко со него!” А тој кога ќе дојде се насмевнува, па, откако ќе ни ги врзе со сон рацете и нозете, ја осквернува душата со мечтаења и телото – со нечисти истечувања.
3. Никој што не се научил да ја запазува чистотата да не смета дека може да ја придобие, зашто е неможно некој да ја победи својата природа; а таму каде што е победена природата, таму се гледа пришествието на Оној Кој е над природата, зашто, без секаква препирка, помалото бива победено од поголемото.
4. Почетокот на чистотата се појавува тогаш кога помислата не се сложува со блудните напади, и кој, и без мечтаење одвреме навреме има нечисти истечувања; средината на чистотата е тогаш кога природните движења настануваат само од изобилството на храна, а инаку, биваат слободни од мечтаења и од истечувања; крајот на чистотата е умртвувањето на телото, пред што претходи умртвувањето на нечистите помисли.
5. Оној што со својата молитива го прогонува сладострасниот пес сличен е на лав што се бори; оној што го победува него со своето спротивставување, тој е сличен на оној, кој непријателот свој го натерал на бекство и кого го прогонува. Оној што потполно се ослободил од ѓаволското искушение, тој еднаш засекогаш го оневозможил неговото приближување до себе, иако уште во тело живее, тој воскреснал од гробот.
6. Ако е белегот на чистотата – тоа да се нема похотни желби во мечтаењата на соновите, тогаш, се разбира, крајниот степен на похотливоста – е да се добиваат истечувања и од самите помисли и спомнувања.
7. Оној што се бори против овој непријател со телесни трудови и напори, тој е сличен на оној што својот непријател го врзал со обична врвка, а оној што војува против него со воздржување и бдеење, тој е оној што непријателот свој со железни вериги го врзал; оној, пак, што востанува против него со силата на смирението, негневливоста и жедувањето, тој е сличен на оној, кој противникот свој го убил и во песокот го сокрил.
8. Еден го врзува овој мачител со своите подвизи, друг – со своето смирение, а трет – со Божјата посета внатре во себе. Првиот е сличен на ѕвездата Деница, вториот – на полната Месечина, а третиот – на Сонцето што сјае, но сите тие на небото живеат.
9. Лисицата се преправа дека спие, а ѓаволот – дека е целомудрен; лисицата – за да ја измами птицата, а ѓаволот – за да ја погуби душата. Во текот на целиот твој живот не верувај му на твоето земно тело, немај доверба во него – сѐ додека не застанеме пред Христа.
10. Кај почетниците во монашкиот живот паѓањето во телесните гревови станува обично од изобилна храна; кај оние што се во средината на својот монашки подвиг – од високото мислење за себе и од истата причина како и кај почетниците; кај оние, пак, кои се приближуваат кон совршенството – ова станува само од осудувањето на ближните.
11. Некои ги сметаат за блажени скопените по природа и од раѓање, како избавени од мачителството на телото; јас ги сметам за блажени оние што секојдневно се скопат себе и кои и со помислите свои, како и со нож – свикнале на тој начин себе да се скопат.
12. Не мисли дека бесот на блудот можеш да го победиш со приговори и докази, на негова страна има благословени поводи, зашто тој војува со нив со помошта на нашата природа.
13. Оној што се надева да се бори со своето тело и да го победи само со своите сили, тој попусто се бори. Зашто, ако Господ не го разурне домот на телесната похот и не го изгради домот на душата, попусто бдее и пости оној што се надева да успее во ова само со своите сили.
14. Нека се поклони пред Господа немоќта на твојата природа, сознавајќи ја својата немоќ во сѐ, и тогаш неосетно ќе го добиеш дарот на целомудрието.
15. Оние што се препнале и што паднале во јамата на телесната похот, паѓаат далеку од оние што се качуваат и слегуваат по скалата од видението на Јакова. А за да можат одново да им се придружат, потребни им се многу трудови, многу пот и најстрог пост.
16. Има блуд и без познавање на жена, кој како противприроден, бива подложуван на големи маки. Тоа е како некаква смрт и пропаст, кои секогаш ги носиме во себе, а најмногу во нашата младост. Но оваа пропаст не се осмелувам да ја објавам писмено, зашто раката моја ја задржува оној што рекол: “За она што го прават скришум, срамно е и да се зборува” (Ефес. 5,12).
17. Нечовечниот наш непријател, учител на блудот, ни Го претставува Бога како човекољубив, внушувајќи ни дека Бог има снисходливост према оваа страст, како кон природна. Но внимателно следи го овој наш искушител, и ќе видиш дека веднаш по извршувањето на гревот, тој веќе поинаков ни Го претставува; ни говори дека е правосуден и дека нема да ни прости. Првата претстава за Бога ни ја дава – за да нѐ вовлече во овој страшен грев, а втората – за да нѐ фрли во очајание.
18. Кога откако сме го направиле овој грев, кога сме тажни и очајни, тогаш не можеме одново на овој грев да му се предаваме и одново да паѓаме, но кога малку ќе се смириме, тогаш овој наш непријател одново почнува да ни говори и да нѐ убедува во Божјото човекољубие.
19. Господ, како негниежлив и бестелесен, се радува на чистотата и негниежливоста на човековото тело; бесовите, пак, на ништо толку не се радуваат како на смрдниот блуд и ниедна страст толку не ја сакаат – како што ја сакаат оваа страст, која го осквернува нашето тело.
20. Мајката на сладоста на земните плодови е земјата и росата, а мајката на чистотата – е безмолвието со послушноста. Чистотата на телото добиена преку безмолвието, кога се доближува до светот, често не останува непоколеблива; а кога се добива преку послушноста – секогаш е опитна и непоколеблива.
21. Оној што се надева да ја отстрани оваа борба само со својата воздржливост, тој е сличен на човек, кој се обидува да го преплива морето само со една рака. Со воздржливоста соедини го и смирението, зашто првото без последното бива некорисно.
22. Која страст ќе видиш дека е најсилна во тебе, против неа особено вооружи се, но особено вооружи се против домашниот природен непријател. Зашто, ако јас и ти не ја победиме оваа страст, и од победата над другите страсти тогаш ќе немаме никаква корист; ако го убиеме и ние овој Египќанец, и ние ќе Го видиме Бога во капината на смирението.
23. Кога сум се наоѓал во искушенија, јас сум чувствувал радост, солзи и утеха, и поради младоста своја мислев дека е тоа духовен плод, а тоа било ѓаволска измама.
24. Не мами се, младичу! Сум видел јас такви, кои се молеа за сакани личности, кои, поттикнувани на ова од блудната страст, мислеа дека со своите молитви го правеа она што им наложува светата љубов.
25. Кога легнуваме во постела, тогаш треба да бидеме најмногу трезвени, зашто тогаш умот без телото се бори со демоните; и ако тој уште не се ослободи од сочувството према похотната сласт, тогаш тој лесно станува предавник.
26. Спомнувањето за смртта да заспива и да се разбудува заедно со тебе, заедно со Исусовата молитва; зашто ништо не може да ти даде таква закрила додека спиеш како извршувањето на овие две работи.
27. Понекогаш истечување од телото станува од изобилство на храна и од прекумерен одмор на телото; некогаш ова бива од гордост поради тоа што долго не сме имале истечување и што сме се вознесувале со тоа; некогаш од тоа што го осудуваме ближниот, а понекогаш само од демонската завист. Бог го дозволува сето ова, за преку сето ова да нѐ учи на смирение.
28. Не дозволувај си во текот на денот да помислуваш за мечтаење што си ги имал во сонот, зашто бесовите имаат намера: и кога си во будна состојба да те искушуваат со твоите соништа.
29. Кога имаме бура од блудни искушенија, за нас е добра помош – костретот, посипувањето со пепел, сеноќното стоење, гладувањето, жедта што гори, гасена со по неколку капки, престојување на гробишта, а најповеќе од сѐ – смиреното срце и, ако е можно, искрената исповед пред духовниот отец или пред усрдниот брат, кој е готов да ни помогне и кој е позрел со својот разум, зашто јас сметам за вистинско чудо – да може некој сам, само со своите сили да го спаси својот брод на ваквата морска шир.
30. Некој, кога видел некоја необично убава жена Го прославил за неа Создателот. Од тоа што ја погледнал се разгорела неговата љубов према Бога и од неговите очи истекле цел извор солзи. И беше прекрасно да се види како она што би можело на друг да му послужи за пропаст, за тој брат, и против самата природа, му послужило како венец на победа. Ако тој човек секогаш во сличните случаи има исто чувство и постапува секогаш така, тогаш тој добил негниежливост и пред општото воскресение.
31. Со ова правило треба да се раководиме и во однос на убавото пеење и песните. Богољубивите, и светските и духовните песни нѐ поттикнуваат кон светски радости, кон љубов према Бога и кон солзи, а сластољупците – имаат спротивни чувства и расположби.
32. Некои говорат дека по вкусувањето на телесниот грев е веќе неможно човекот да се нарекува чист, но јас не се согласувам со ваквото мислење и велам, оној што сака – има можност дивата маслина да ја облагороди со калемење. Кога клучевите од небесното царство би им биле дадени на девствениците по тело, тогаш мислењето на тие луѓе можеби би било оправдано. Но нека ги посрами оној, кој имал тешта, и станал чист и се удостоил да ги носи клучевите на царството.
33. Многувиден е демонот на телесната похот: на оние што не вкусиле од оваа сласт тој им внушува да вкусат само еднаш и потоа да престанат, а кога ќе вкусат – овој наш злобен непријател ни советува направениот грев да го повториме. Многумина од оние што не го познаваат ова зло – биваат слободни од напади и искушенија, а оние што го познале – претрпуваат напади и искушенија. Впрочем, често се случува и спротивното на ова.
34. Кога стануваме од спиење во добра и спокојна расположба, ова го имаме по скриено дејство на светите ангели, особено, ако сме заспале со молитва и со трезвеност. Но понекогаш се разбудуваме во мрачна и лоша расположба, што бива поради лошите сонови.
35. Не е ништо чудно кога духовниот се бори со духовен, но е чудно што оној, кој е облечен во земно тело, може да се бори со духовните суштества и што може да ги победува и да ги прогонува своите духовни и злобни непријатели.
36. Светите отци учат дека е едно предлог, друго е соединување, трето – согласување, четврто – заробување, петто – борба и шесто – така наречената страст во душата. Тие велат дека предлогот е обичен збор или обична мисла и слика на некој предмет, кои одново му се појавуваат на умот и биваат внесувани во срцето; соединувањето – е разговор со сликата што се појавила – страсно или бестрасно; согласувањето е наклоност на душата кон она што го видела и нејзино поврзување со тоа со наслада; заробувањето е насилно и недоброволно повлекување на срцето од виденото и потполно соединување со него, кое ја расипува нашата добра расположба; борбата се нарекува спротивставувањето према напаѓачот, борбата завршува со победа или со пораз – доброволно; а страст се нарекува сладострасната расположба, која се вгнездува во душата и станува потоа, преку долговремена навика – како нејзино природно својство, така што веќе и самата душа доброволно се стреми да ја задоволува. Од сите овие состојби само првата е безгрешна; втората – не е сосема грешна; третата бива или грешна или безгрешна, во зависност од расположбата на нападнатиот. Борбата станува или за овенчување или за измачување; заробувањето подлежи на друг суд – кога станува за време на молитвата, а на поинаков – кога е во некое друго време, на уште поинаков – кога се мисли на обични работи и на поинаков – кога се мисли за лоши работи. Страста несомнено во секој случај се осудува и, ако не биде очистена со соодветно покајание, подлежи на вечни маки. Но оној, кој на првиот предлог се однесува бестрасно – го отфрла и не се задржува со внимание на него, тој со еден замав го отсечува сето друго што следи по него.
37. Најпросветените и најразумните од светите отци забележиле уште една помисла, која е најзабележителна од сите спомнати погоре. Неа ја нарекуваат залет на мислата, која без одредено време, без зборови и без слики, со брзина на стрела, му ја внушува страста на искушуваниот. Нема ништо побрзо од неа ни меѓу телесните, ниту меѓу духовните суштества; оваа помисла само со едно незнатно напомнување, ненавремено и неискажливо, па дури за сите и непозната, – одеднаш го јавува своето присуство во душата, без да има со неа некаков претходен разговор и согласување. Оној кој што со помошта на плачот успеал да ја сфати недофатливоста на оваа помисла, тој може да ни го објасни и она што се случува, за да може душата само од еден поглед, или од допир со рака и од слушање на страсно пеење да блудствува и да се распали со похот, без да мислела и да замислувала за тоа претходно.
38. Некогаш похотата, откако ќе се роди внатре во душата, преминува и во телото, а другпат – од телото преминува во душата. Последното бива обично кај луѓето што живеат во светот, а првото – кaj оние што живеат монашки живот, поради тоа што кај нив нема прилика за телесна похотливост.
39. Кога, по долга борба со бесот, кој е сојузник на нашето земно тело, успееме најпосле да го изгониме од своето срце, со помошта на камењата на постот и мечовите на смирението, тогаш овој наш непријател, како црв, навлегува во нашето тело, и се труди да нѐ оскверни со некакво внатрешно скокоткање, предизвикувајќи во нас некакви ненавремени и неразумни движења.
40. Овој бес е понеуморен од сите други бесови да бара погодна прилика, кога не можеме да се помолиме против него телесно. И тогаш тој се обидува особено жестоко да нѐ нападне.
41. На оние, кои уште не успеале да придобијат вистинска духовна молитва, молитва на срцето, во борбата со блудната страст им служи изморувањето во телесната молитва, односно – издигнувањето на рацете, удирањето во гради, умилното погледнување кон небото, воздивнувањето со офкање, честото коленичење, а сето ова не можат често да го прават поради присуството на други луѓе. – Токму тогаш демоните се обидуваат да нѐ напаѓаат, па, не можејќи уште да им се спротивставуваат на демоните со силата на својот ум и со невидливото дејство на молитвата, тие понекогаш по неопходност отстапуваат пред оние што ги напаѓаат. Но тогаш ти, ако ти е можно, оддалечи се што можеш побрзо од луѓето, сокриј се незабележливо некаде од нив, макар и за кратко време, – и таму издигни го нагоре окото на твојата душа, и, ако можеш, макар и телесно, и рацете твои крстовидно рашири ги, за да го посрамиш и победиш овој духовен Амалик. Тогаш извикувај кон сесилниот Бог да те спаси, и не со некакви убави и добро срочени зборови, туку обично и смирено, пред сѐ, викај со зборовите: “Помилуј ме, зашто сум немоќен!” (Псал. 6,3). Тогаш од личен опит ќе ја познаеш силата на Севишниот, и невидливо со Неговата невидлива помош ќе ги натераш во бекство невидливите духови. Оној кој свикнал на овој начин да ги прогонува своите духовни непријатели, набргу ќе може да ги прогонува само со својата душа, зашто ова, второто, им се дава како награда од Бога на оние што се трудат во првото.
42. Како вода на животот пиј го секое подбивање од секој човек, кој сака да те напои со ова лекарство, кое има сила да очистува од блудната страст. Тогаш голема чистота ќе блесне во твојата душа голема светлина, и Божјата светлина ќе биде изобилна во тебе.
43. Не престанувај да ги замислуваш: бездната на темниот оган, немилостивите слуги, немилостивиот Судија, бескрајната длабочина на пеколниот пламен, тесните премини во подземните места, страшните бездни, и другите слични работи, така што со помошта на стравот да ја одалечуваш блудната страст од себе, да се соединуваш во вечната убавина и чистота и во својата душа со духовната светлина, која е посјајна од сите огнови.
44. Има еден демон, кој веднаш штом ќе легнеме на нашата постела почнува да нѐ стрела со лоши и нечисти помисли, така што, ако бидеме мрзливи да се вооружиме против нив со молитва и заспиеме со тие и такви нечисти помисли, да бидеме потоа со нечисти виденија во нашиот сон.
45. Она што очите не го виделе, тоа и нашето грло, само врз основа на слушање, не посакува со голема сила да го вкуси, така и оние што се чисти по тело – добиваат од своето незнаење на блудната страст големо олеснување во борбата против блудот.
46. Како што оној кој се бори со лав, штом ќе го сврти својот поглед од него, веднаш загинува, така и оној што се бори со своето тело загинува, ако му дава спокој на своето тело.
47. Оние што се борат со телесната похот, добро е во свое време да отидат во безмолвие, но само со разрешение на духовен учител, кој им е добро познат.
48. Разбрав дека бесот на очајанието оди пред бесот на блудот и му го приготвува патот, така што, откако ќе го раслаби неговото тело и го нурне во сонливост, да му даде на бесот на блудот можност да прави во него, во состојба на сон, осквернувања како на јаве.
49. Како што на земниот цар му е одвратен оној што стои пред него, а истовремено го свртува своето лице од него и зборува со неговите непријатели, така и на Господа Му е одвратен оној што стои на молитва пред Него, а истовремено ги прима демонските помисли.
50. Овој пес, блудниот демон, кога ти се приближува, прогонувај го со духовното оружје – со молитвата. И колку тој да биде упорит, да ти се приближува, ти не отстапувај од твојата решеност конечно да го одгониш од себе.
51. Исповед на блудната страст. – Душата прашува: “Кажи ми, сопруго моја, – природо моја, зашто јас не сакам никој друг, освен тебе и прашувам само за она што се однесува на тебе, затоа кажи ми – како можам да живеам, а да не задобивам рани од тебе? Како можам да се спротивставам на твоето измачување?”- А телото, Одговарајќи ѝ на својата душа, говори: “Нема да ти го кажам она што не го знаеш, но ќе ти го речам она што обајцата го разбираме. Јac имам мој татко: – самољубието е мојот татко”. Тој ме учи да се самосожалувам и да си самоугодувам. Однапред го подготвува тој моето распалување – сѐ што ми е пријатно; од ова успокојување и од неговите соодветни дела се разгорува во мене огнот на блудната похот. И тогаш, откако зачнам, јас ги раѓам гревовите, а тие, откако се родат, ја раѓаат смртта на мојата душа преку очајанието. – Ако ја сфатиш мојата и твојата немоќ, која е очигледна и длабока, тогаш ти ќе ми ги врзеш обете раце. А, ако ми го намачиш грлото мое со глад тогаш ќе ми ги врзеш и нозете, и јас не ќе можам да одам. Ако се согласиш со послушноста, тогаш ти ќе го раскинеш сојузот со мене. – А, ако добиеш смирение, тогаш ќе ми ја отсечеш главата”.
в) Борба со среброљубието
1. Среброљубието е ќерка на неверието. Тоа како свои оправдувања ги посочува: можните болести и слабости, староста, и ненадејниот глад поради суша.
2. Среброљубецот е исмејувач и доброволен нарушувач на духот на Светото Евангелие – љубовта. Ако некој има љубов, тој не чува пари. Оној што мисли дека може да живее заедно со љубовта и со парите, тој самиот се мами.
3. Оној што се оплакува себе, кој плаче поради своите гревови, тој не само од својот имот, туку и од своето тело ќе се откаже, и ако се покаже потреба, тој и него нема да го пожали.
4. Не говори дека имаш потреба да собираш пари, за да им помагаш на сиромасите, та преку милостињата да го добиеш царството небесно, зашто царството небесно може да се купи и за две лепти.
5. Странољубецот и среброљубецот се сретнале еден со друг; вториот го нарекол првиот неразумен.
6. Оној што ја победил страста на среброљубието, тој се ослобидил од сите грижи; а кој се врзал со неа, него секогаш ќе го измачуваат грижите и тој никогаш не ќе може да се помоли чисто.
7. Среброљубието секогаш почнува со претпоставката за делење милостиња, а завршува со омраза према сиромасите. Среброљубецот е милостив додека собира пари, а кога ќе насобере многу, тој си ја стиснува раката.
8. Сум видел јас сиромаси, луѓе без пари, кои живееле како бедни по дух и кои се збогатиле духовно и кои заборавиле на својата некогашна сиромаштија.
9. Оној што го презрел богатењето – ги отфрлил сите грижи за земното; не се грижи за животот и за земното. Тој оди по својот пат, на кој нема пречки. Тој е господар на светот; сите свои грижи Му ги оставил на Бога. Тој на луѓето не им говори за своите потреби, а сѐ она што му доаѓа во животот – тој го прима како од раката на Самиот Господ.
10. Оној што не сака да се богатее, тој за ништо не е приврзан, а и она што го има, смета дека не е негово. Па бидејќи се сметал за ѓубре, тој решил да се оддалечи од светот и да стане отшелник. Кој се жалости по нешто, тој уште не се ослободил од приврзаноста кон богатството.
11. Слободниот од приврзаноста кон богатството – чисто се моли, а оној што е врзан со него, кога се моли – исполнет е со земни слики.
12. Оние што живеат во послушност – далеку се од среброљубието, зашто кога телото свое го предале, тогаш што како сопственост можат да имаат?
13. Оној што вкусил од горните убавини, тој за ништо не ги смета долните – земните; само оној што не вкусил од првите – тој може да им се радува на последните.
14. О, монаси, да не бидеме помаловерни од птиците, – кои не се грижат, не сеат и не жнеат.
15. Голем е оној што мудро се откажал од секаков имот, но оној што се откажал доброволно; тој е свет; првиот ќе добие илјадапати повеќе имот или дарови, а вториот – ќе го наследи вечниот живот.
16. Брановите нема да го напуштат морето, а среброљубците секогаш ќе бидат гневни и жалосни.
17. Непоколебливата вера сите грижи ги отфрла, а мислата за смртта нѐ учи и од телото наше да се одрекуваме.
18. Во праведниот и многустрадален Јов немало ни тронка од среброљубие; тој кога се лишил и од сѐ – пак останал спокоен.
19. Светиот апостол Павле вели: “Коренот на сите зла е среброљубието” (1.Тим. 6,10), затоа од него произлегуваат омразата, кражбите, зависта, разделбите, збрканоста, пакоста, жестокото срце и убиствата.
20. Верата и отшелништвото се смрт за среброљубието; милосрдието и љубовта не го штедат ни самото тело.
21. Како што не можат лесно да одат оние што имаат окови на своите нозе, така и оние што собираат пари – не можат да се искачат на небото.
22. Ако е крајниот степен на среброљубието во тоа кога човекот не може да престане да собира пари и да се збогатува, не можејќи да се насити со нив, – врвот на несреброљубието се состои во тоа – да не го штеди ни своето тело.
23. Да ги оставиме грижите, зашто ние веќе сме запишани во бројот на ослободените на земните грижи. Со ништо не ќе можеме да се извиниме, ако не ги исполниме нашите завети. Треба да си спомнеме само едно: оние што Го примиле Господа со раѓањето во светото крштевање, Он “им даде моќ да станат чеда Божји” (Јован 1,12). Затоа им вели: “Застанете и разберете дека Јас сум Бог” (Псал. 45,10).
24. Да ги оставиме грижите. Голем срам е за нас, кои сме оставиле сѐ, кои сме призвани не од човек, туку од Самиот Господ, и Кој сака да се грижиме само за она, од што ќе имаме нужда кога нашата душа ќе се оддели од телото. Да не се свртуваме наназад, туку да бидеме свртени кон небесното царство.
25. Бесот на среброљубието ги напаѓа несреброљубивите, и кога не може да ги победи, тогаш им ги претставува сиромасите, кои живеат од милосрдноста на другите. Преку тоа настојува пак да станат земни и среброљубиви.
26. Како што оние што го менуваат своето злато за глина претрпуваат голема загуба, така и оние, заради придобивање на телесните удобности – ги објавуваат и разгласуваат своите духовни успеси, – претрпуваат голема загуба.
г) Борба со гневот
1. Гневот е напомнување на скриена омраза, односно злобно памтење. Гневот е желба да му направиме зло на оној што нѐ навредил. Избувливоста е секавично разгорување на срцето. Огорчувањето е едно непријатно чувство, кое заседнало во душата; а ожесточеноста е извртеност на добрата расположба и посраменост на душата.
2. Некои, кои се клони кон раздразненост и гнев, не го свртуваат своето внимание на него и не се грижат за лекувањето од оваа страст, без да помислуваат на она што го рекол боговдахновениот мудрец: “Тежината на гневот – паѓање е за човекот” (Мудр. Сирах. 1,22).
3. Гневот, слично на брзото движење на воденичниот камен, само во еден миг, може да го здроби и да го уништи плодот на душевната пченица побрзо и целосно, отколку сѐ друго во текот на целиот ден. Затоа загрижено треба да внимаваме на себе. Тој, како пламен, разгоруван од силен ветер, побрзо од тивкиот оган, – ја изгорува и уништува душевната нива.
4. Негневливоста е ненаситна желба за понижување, како што е кај славољубивите неизмерна желбата за пофалба. Негневливоста е победа над природата, која се придобива со трудови и пот, при нечувствителност према навредите.
5. Кротоста е неподвижна расположба на душата, која останува иста и при навредувањата и при пофалбите.
6. Почеток на негневливоста е молчењето на устата кога срцето е разбранувано; нејзината средина е молчењето на помислите при лесното вознемирување на душата, а крајот – ненарушената тишина – и кога дуваат нечистите ветрови.
7. Како што водата, која, кога непрестано се излива врз оган, потполно го изгаснува, така и солзите на вистинскиот плач обично ги изгаснуваат огнот на гневот и на лутината.
8. Како што со појавувањето на светлината се оддалечува темнината, така и од пријатната миризба на смиреноста исчезнува и лутината и гневот.
9. Ништо не е толку неумесно за оној што се кае како што е тоа раздразнителниот гнев, зашто обраќањето кон Бога бара голема смиреност, а раздразнителноста е знак на високото мислење за себе.
10. Ако границата на крајната кротост е во тоа – и во присуство на оној што нѐ раздразнува, да бидеме мирни и љубезни према него, тогаш несомнено границата на крајната гневливост е: кога некој се наоѓа сам со себе, и тогаш води жестока борба со оние што го навредиле, пројавувајќи го ова и со зборови и движења на своето тело.
11. Ако Светиот Дух е мир на душата, а гневот – збунетост на срцето, тогаш ништо друго не поставува преграда за Неговото живеење во нас, како што го прави тоа раздразнителниот гнев.
12. Молчењето на устата е првото орудие за борба против гневот, но можно е и под покривот на молчењето да се скрива злобата. А ова е полошо; подобро е да се искажеме, макар и со гнев. Некој кога е гневен не прима ни храна, а со тоа повеќе ја вдлабочува оваа страст, а друг јаде многу, – и од тоа доаѓа до вистинско беснило, додека умереното јадење често давало помош за скротување на лутината. Затоа борбата со оваа страст бара голема претпазливост. На неа ѝ помага природата, како демонот што ѝ помага на телесната похот.
13. Некогаш умереното убаво и пријатно пеење ја одгонува раздразнителноста, а понекогаш, кога е прекумерено и ненавремено, – тоа му помага на сластољубието. Затоа, кога се ползуваме со него, треба да го правиме тоа разумно – да водиме сметка и за времето и за мерката.
14. За гневливите е покорисно да живеат во братство, а за похотливите – во безмолвие, како лекарство против блудот и смрдната нечистотија. Оние што страдаат од едната и од другата душевна болест, треба да се предадат во раце на искусен духовен раководител, така што – тој некогаш да ги држи во безмолвие, а другпат – да им наложува подвизи за општежителска и братска послушност.
15. Голема штета е нашето срце да го брануваме со раздразнетост, според зборовите на псалмопеачот: “Од скрб ми се помрачи окото мое”(Псал. 6,8), но уште поголема штета е кога со зборови ја пројавуваме нашата душевна разбрануваност на гневот, а при тоа да им даваме и на нашите раце да дејствуваат, што е сосема спротивно и несогласно со монашкиот – ангелски и божествен живот.
16. Ако гледаме внимателно, ќе видиме дека многумина од гневливите ревносно бдеат, постат и се повлекуваат во безмолвие, и демонот не им пречи да го прават тоа, зашто тој умее и под подвизите на покајание и на плач наоѓа со што да ги храни и да ги закрепнува овие страсти.
17. Почетокот на блажената незлобивост е трпеливото поднесување на навредите, без да се гледа на горчевината и болката на душата; средината – да се пази срцето за време на навредувањата и понижувањата – ненатажено и нежалостено; совршенството, пак, ако тоа воопшто го има, – навредите и понижувањата да ги примаме како пофалби.
18. Едно е негневливоста кај почетниците во монашкиот живот, која е последица на нивниот покаен плач, а друго нешто е – неподвижноста за гнев кај совршените. Кај првите гневот е врзан со солзите, како со узда, а кај вторите оваа змија е умртвена со мечот на бестрасноста.
19. Сум видел јас тројца монаси, кои заедно и истовремено биле понижени. Едниот од нив го почувствувал понижувањето, но премолчел; вториот се зарадувал во себе, но му било жал за оној што го навредил; третиот – толку зажалил за оној што го навредил, што горчливи солзи пролеал за него. Овде се видливи дејствата на: стравот, наплатата и љубовта.
20. Злобното памтење е крајна граница на гневот. Тоа е памтење на гревовите на нашите ближни против нас, отстапување од правилото, кое ни го постави Бог: простете – за да ви биде простено. Затоа е тоа – загубување на сите претходно задобиени добродетели, отров што ја погубува душата, црв што го нагризува срцето, срам – за да не можеме да ги изговориме зборовите од Господовата молитва: “Прости ни ги долговите наши, како што и ние им ги проштеваме на нашите должници” (Матеј 6,12), клинец – забиен во душата, грев што не престанува, беззаконие што не заспива и постојано зло.
21. Оној што го скротил својот гнев – тој ѝ ставил крај и на злобата, зашто децата можат да се раѓаат само од жив татко.
22. Тој што придобил љубов – станал оддалечен од непријателството, а оној што го зголемува непријателството – ги зголемува во себе и трудовите, кои не знаат за спокој.
23. Ако си злобен, биди злобен против демоните, и ако непријателствуваш, биди му секогаш непријател на твоето тело. Телото е неблагодарен и неверен пријател; кога му угодуваат, тоа уште поголеми штети нанесува.
24. Злопаметењето е погрешно толкување на Светото Писмо, кое ги искривува зборовите на Светиот Дух, за да си угоди на себе. Но таквиот нека го посрами молитвата која ни е дадена од Самиот наш Господ Исус Христос, која не смееме да ја изговараме, ако имаме злопаметење во нашето срце.
25. Ако, откако се потрудиш многу и не можеш да го отстраниш ова бодило од твоето срце, појди и покајно смири се пред оној, против кого непријателствуваш, макар само и со зборови; засрами се од долговремената лицемерност пред него и потруди се да го прифатиш со љубов, бидејќи си измачуван од својата совест, како со оган.
26. Но не мисли дека тогаш си избавен од оваа рана, кога ќе се помолиш за оној што те навредил, или ќе му дадеш дарови или ќе го поканиш на трпеза, но тогаш, кога ќе слушнеш дека му се случула некаква несреќа, душевна или телесна, тогаш – ако почувствуваш мака и заплачеш за него, како за себе.
27. Спомнувањето на страдањата на Господа Исуса Христа го лекува злопаметењето, кое бива длабоко посрамено од Неговата незлобивост.
28. Некои поради простувањето на своите гревови се предаваат на големи трудови и на пот, но незлопаметниот и незлобивиот ги испреваруваат. Зашто вистински се зборовите: “Проштавајте и ќе ви биде простено ” (Лука 6,37).
29. Незлопамтењето е знак на вистинско покајание, оној што мисли дека живее покајно, а го памети злото што му го направиле, тој е сличен на човек, кој сонува дека трча.
30. Сум видел јас злопамтливи луѓе, кои на други им давале совет да не бидат злопамтливи, но најпосле се посрамувале од своите сопствени зборови и се ослободувале од оваа страст.
31. Од омразата и злопамтењето се раѓа озборувањето, кое е незабележлив порок, кој како скриена пијавица, ја исцицува крвта на љубовта.
32. Некој го прикрива озборувањето со изрази на љубов – со желба да се исправи. Но ти, ако вистински го сакаш твојот брат, не додворувај му се, туку моли се за него. Само таквиот начин на однесување му е пријатен на Бога.
33. Кој сака да се ослободи од духот на осудувањето, тогаш тој треба да го прекорува не оној што паѓа, туку демонот што го подучува. Зашто никој не сака да греши против Бога, иако никој не е присилен да греши; секој греши сам.
34. Еден од најкусите патишта за добивање простување на гревовите се состои во ова: Никого да не осудуваме, зашто е речено: “Не осудувајте, за да не бидете осудени”(Лука 6,37).
35. Како водата што му е спротивна на огнот, така и на покајниот не му е својствено да ги осудува другите. Ако видиш некого да греши дури и тогаш кога душата му излегува од телото, ни тогаш не осудувајте го, зашто Божјиот суд е скриен од луѓето. Некои јавно паѓале во големи гревови, а тајно правеле уште поголеми добри дела; љубителите на осудувањето згрешиле, кога гледале чад, а не го гледале – потоа Сонцето.
36. Со опит е потврдено: за какви гревови ќе ги осудиме нашите ближни, во истите тие гревови паѓаме и ние.
37. Оние што брзо и строго грешките на своите ближни ги осудуваат, го прават тоа затоа што постојано не си споменуваат и не жалат за своите гревови. Но ако, без покривалото на самољубието, вистински ги видиме нашите лоши дела, тогаш веќе нема да се грижиме за ништо друго, освен за себе и за своите гревови и правилно ќе размислуваме, дека ќе немаме доволно време ни за оплакување на сопствените согрешенија, па макар да поживееме и сто години, па макар и да видиме дека од нашите очи се изливат солзи како целата река Јордан.
38. Бесовите, убијците на човечките души, нѐ поттикнуваат или да згрешиме, или, ако не згрешиме, да ги осудуваме оние што грешат, за на тој начин да нѐ осквернат и нас, иако не сме погрешиле.
39. Знај дека во духот на непријателското искажување со задоволство за учењето, делата и добродетелите на ближниот се искажува белегот на злопамтните и завидливите луѓе.
40. Сум гледал луѓе, кои тајно правеле тешки гревови, за кои никој не знаел, но кои мислеле дека се чисти и безмилосно ги напаѓале оние што грешеле, иако не со тешки гревови, но гревови што биле јавни и познати.
41. Да им судиме на луѓето, тоа е одземање на Божјото право, а да осудуваме, тоа е – да ја погубуваме нашата душа.
42. Како што гордоста и без некоја друга страст може да го погуби човекот, така и осудувањето на ближните може потполно да нѐ погуби. Токму за тоа бил осуден и фарисејот од евангелската парабола.
43. Се сретнале гневливиот и лицемерниот и во нивниот разговор не можел да се слушне ни еден збор на вистината. Ако погледнеш во срцето на гневливиот, ќе најдеш разбеснетост, а во душата на лицемерниот се крие лукавството.
44. Како што ветровите ја брануваат бездната, така и гневот го поматува човековиот ум повеќе од сите страсти.
45. Исповед на оваа страст: – Кажи ни, о безумна и страсна страст, како му е името на твојот татко и како ѝ е името на онаа што те родила, и кажи ни ги имињата и на твоите синови и ќерки. Но кажи ни го и тоа: кои се оние што се борат против тебе и што можат да те убијат. – А страста на гневот одговара: “Јас имам многу мајки, a и татко не ми е еден. Моите мајки се: славољубието, среброљубието, чревоугодието, а понекогаш и блудот; мојот татко е воглавно духот на гордоста. Ќерките мои се: злопамтењето, омразата, непријателството и самооправдувањето. Моите противници се добродетелите спротивни на моите ќерки – негневливоста и кротоста, a обвинителката моја е – смирената мудрост.
д) Борба со жалоста
1. Кој го намразил светот, тој избегал од жалоста. Ако некој уште е приврзан за нешто видливо, тој уште не се избавил од неа, зашто како нема да се ожалостиш, кога ќе бидеш лишен од нешто што го сакаш? Иако во сѐ треба да бидеме трезвени и присебни, сепак најмногу да бидеме внимателни и разумни по однос на ова.
2. Кога игуменот на нашето манастирско братство, ни причинува, за наше добро извесни непријатности и тешкотии, давајќи ни различни здодевни задолженија, тогаш треба да Го замислуваме сесветскиот Судија и страшната Негова пресуда што ни ја изречува, како и бескрајната мака и жалост, и нема никакво сомневање, дека ќе ги погубиме обете со остриот меч, кој има две острици.
3. Ако паднеме во некој грев, тогаш, пред сѐ, да се бориме против духот на жалоста, зашто тој, кога ќе застанеме да се молиме, ни напомнува за нашата некогашна смелост пред Бога. Сакајќи да нѐ оддалечи од молитвата.
4.Љубовта према понижувањето е лек против раздразнителноста; пеењето на псалмите, милосрдноста и несреброљубието се убијци на жалоста.
5. Како што големата количина на дрва го задавува и изгаснува пламенот и предизвикува многу чад, така и прекумерната жалост ја прави душата зачадена и темна; таа ја исушува и водата на солзите.
6. Тесниот пат се одликува со понижувања, прекори, подбивања, исмејувања и со постојани тешкотии. Овој пат е спасоносен, ако храбро трпиш кога те навредуваат; ако не негодуваш – Koгa те клеветат; ако не се гневиш – кога те понижуваат и ако се смируваш – кога те осудуваат. Блажени се оние што одат по овој пат, зашто нивно е царството небесно (сп. Матеј 5,3 12)
7. Доброволното претрпување на сѐ што е непријатно и тешко е вистинскиот пат на покајанието.
8. Да се сметаме за достојни не само на оние видливи и невидливи маки и страдања, што ги трпиме, туку и на други уште поголеми од нив е непогрешен белег на вистинското покајание.
9. Како што водата, кога се стеснува, се подигнува нагоре, така и душата, која е притеснувана со различни маки и страдања, потрчува во покојание кон Бога и кон своето спасение.
10. Некој брат Авакир во некој манастир, секој ден го навредувале, а оние што прислужувале на трпезата речиси секој ден го изгонувале од трпезаријата, така што често останувал без јадење. Јас, кој го пишувам ова, го прашав еден ден: “Како гледаш на сето ова, брате? ” – Тој ми одговори: “Верувај ми, оче, овие мои отци и браќа сакаат да видат дали сум вистински монах. – И бидејќи тие го прават со добра намера, јас, знаејќи го тоа, со радост претрпувам сѐ и не сум жалосен ” – A нa својата смртна постела, по две години, рекол: “Ви благодарам, браќа, зашто поради сето што ми го правевте и што ме искушувавте во текот на овие седумнаесет години, јас бев слободен од демонските искушенија.”
11. Некој друг монах, по име Македониј, заслужено бил накажан со тоа – да биде секогаш меѓу монасите-почетници. А кога му се завршила казната, тој самиот замолил и понатаму да го остават под истата понижувачка епитимија, сметајќи се за голем грешник. Потоа се исповеда пред мене и ми рече: “Никогаш пред тоа не сум чувствувал таква леснотија во мојата внатрешна борба и никогаш, како сега, не ја чувствувам во себе и сладоста на божествената светлина.”
12. Кога ни задаваат рани со тоа што нѐ изобличуваат, да си спомнуваме за нашите гревови, сѐ додека Господ, гледајќи ја нашата мака, како и злото што ние самите си го правиме, не ги избрише нашите гревови и маките, што го нагризуваат нашето срце и не ги претвори во радост, како што вели за тоа светиот пророк и псалмопеачот Давид: “Кога се намножуваа тешкотиите и во срцето мое, Твоите утехи ја развеселуваа душата моја (Псал. 93, 19).
13. Блажен е оној, кого го понижуваат и прекоруваат заради Бога, а тој се принудува да претрпува сѐ,! Тој ќе се радува заедно со мачениците и смело ќе собеседува со ангелите.- Оној што го отфрла од себе праведното или неправедното изобличение, тој го отфрла своето спасение, а кој го прима, со жалост или без неа, тој набргу ќе добие простување на своите гревови.
14. Синко мој, ако уште од самиот почеток доброволно прифатиш да го поднесуваш понижувањето, тогаш нема да мораш многу да се трудиш за придобивањето на блаженството од душевниот спокој.
15. Како што малиот оган омекнува голема количина восок, така и најмалото понижување често го сменува нашето срце, го насладува и ја отстранува сета негова ожесточеност; ја отстранува од него сета нечувствителност и грубост.
16. Непријатностите, понижувањата и сѐ што е слично на ова е слично на горчевината од пелин во душата, а пофалбите, честа и одобрувањата – се мед. Но пелинот ја чисти секоја внатрешна нечистотија, а медот обично го зголемува излачувањето на жолчката.
ѓ) Борба со духот на унинието (очајанието)
1. Унинието е заслабеност на душата, занемарување на подвизите, одвратност према заветот. Унинието ги смета за блажени мирјаните, Го клевети Бога и говори за Него дека е немилосрден и нечовечен. Во пеењето на псалмите е малаксан, во молитивите е немоќен, во телесното служење е силен како железо, во рачната работа е немрзлив, а во послушанието, неискусен.
2. Оној што е под послушение – не знае за униние, тој преку чувственото напредува во духовното.
3. Општежитието му е непријател на унинието, а на безмолвникот му е постојан сожител; сѐ до неговата смрт не отстапува од него и не престанува да го напаѓа. Здогледувајќи ја ќелијата на отшелникот, се насмевнува и му се доближува со веселба.
4. Лекарот ги посетува болните наутро, а унинието подвижниците – ги посетува напладне.
5. Унинието подучува на гостоприемство и станува здодевно со потсетувањето дека треба да се прави милостиња со заработката од рачната работа; усрдно копнее да ги посетува болните, поттикнувајќи да се мисли на Спасителовите зборови: “Болен бев и Ме посетивте” (Матеј 25,36). Постојано повторува – да се оди кај натажените и малодушните; бидејќи тоа само малодушниот, не советува да ги тешиме малодушните.
6. Кога ќе застанат на молитва – тоа им напомнува за неодложни работи и настојува да ги оддалечи од молитвата со убедливи и слатки зборови, како што со узда се раководат неразумните животни.
7. Секоја од другите страсти биваат победувани со некоја добродетел, а унинието на монахот е сеобемна смрт. Од сите осум предводници на злото – унинието е најтешкиот и најопасниот.
8. Кога не е време за пеење на псалмите, унинието не се појавува; и кога ќе заврши молитвеното правило, на кое обично нѐ напаѓа со поспаност, очите широко ни се отвораат.
9. Кога напаѓа унинието тогаш се пројавуваат силите што се борат против природата; ништо не му дава толку можност на монахот да се удостои со наградни венци, како што може тоа унинието.
10. Оној што плаче за своите гревови, тој не го познава унинието.
11. Монахот, кој ги сака парите, не знае за униние, тој секој час си ги спомнува зборовите на апостолот: “Koj не сака да работи, тој нека и не јаде” (2. Сол. 3,10) и : “За потребите мои и на оние што беа со мене, ми послужија овие мои раце” (Дела 20,34).
12. Унинието понекогаш произлегува од вкусувањето на сетивните задоволства, a понекогаш – и од немање страв пред Бога.
13. Добрата молитва е пропаст за унинието, а споменувањето за Страшниот суд раѓа усрдност во извршувањето на Божјата волја.
14. Силната надеж е меч, со кој монахот го победува и погубува унинието.
15. Исповед на унинието. Прашање: “Кажи ми, страст мрзлива и раслабена, кој е тој што те роди така лоша? Кои се твоите рожби? Кои се оние што се борат против тебе? И кој е твојот убиец? – Одговор: “Јас имам многу родители: понекогаш – тоа е нечувствителноста на мојата душа; друг пат – заборавањето на небесните блага, а понекогаш – и прекумерната работа: – Чедата мои, кои живеат со мене се: менувањето на местото на живеењето, занемарувањето на заповедите од духовниот отец, заборавањето на Страшниот суд, а понекогаш и откажувањето на монашкиот завет. – Мои противници, кои ме врзуваат се: пеењето на псалмите и рачната работа. Непријател мој е: помислата за смртта, а мене ме умртвуваат молитвата и силната надеж на оние што одлучиле да се удостојат со вечниот живот.
е) Борба со суетата и надуеноста
1. Суетата е попусто расфрлање на трудовите, загубување на тешките напори, крадец на духовното сокровиште, мравка на гумното на животот, која, иако е мала, секогаш е готова да го украде нашиот труд и плодовите на нашите трудови.
2. Суетата секогаш се воздигнува. – Се воздигнувам кога постам, а и кога се разрешувам од постот – за да ја сокривам од луѓето мојата воздржливост, – и тогаш се воздигнувам, сметајќи дека сум мудар; се воздигнувам кога сум во нова облека, но кога сум облечен и во лоша облека – пак се воздигнувам; ако почнам да говорам – од суетата бивам победуван, но и кога замолчувам – пак од неа бивам победуван. Како и да го фрлите овој трозабец, тој секогаш е со острицата своја нагоре.
3. Суетниот човек е идолопоклоник. Тој мисли дека Бога го почитува, но всушност не Му угодува на Бога; тој секогаш на луѓето им угодува.
4. Секој човек, кој сака да се покажува, суетен е, а постот на суетниот останува без награда; и молитвата негова е неплодна; и едното и другото тој за човечка пофалба ги прави.
5. Суетниот подвижник самиот себе двојно се навредува: телото свое го истоштува, а награда не добива.
6. Господ често ги крие од нас нашите добродетели, кои сме ги придобиле, а оној што нѐ фали или поточно – кој нѐ измамува, со својата пофалба – очите ни ги отвара и на тој начин, преку очите богатството наше исчезнува.
7. Измамникот е слуга на бесовите, водач на гордоста, уништувач на добродетелите; тој нѐ оддалечува од вистинскиот пат. Светиот Божји пророк Исаија вели: “Народе мој, твоите водачи те доведуваат до заблуда и го растураат патот по кој одеше” (Иса. 3,12)
8. Сум видел јас луѓе кои плачат кога ги фалат, на пофалбата со гнев се разгоруваат. И, како што се случува во трговијата: една страст за друга разменуваат.
9. Кога ближниот твој, кога си присутен или отсутен, те прекори, тогаш ти покажи љубов и пофали го.
10. Голема работа е да знаеме како да ја отфрлиме човечката пофалба од нашата душа, а она што е уште поголемо и од ова е: да ја одбиваме од нас пофалбата демонска.
11. Не покажува смиреност оној, кој се напаѓа себе (кој се навредува себе), но смирен е оној, кој кога го навредуваат, не ја намалува својата љубов према оние што го навредуваат.
12. Кога демонот на суетата ќе види дека некој подвижник придобил макар и назнатен мир во своето срце, тој веднаш го поттикнува да оди во светот, велејќи му: “Оди и спасувај ги душите што загинуваат!”
13. Суетата ги поттикнува лесномислените пред непознатите да се облекуваат во смиреност и тоа како во своите постапки, така и со своето лице и со гласот, да ја покажуваат својата побожност; кога не се на трпеза – ги тера забележливо да се воздржуваат, а кога се пеат псалми мрзливите ги прави ревносни и безгласните – гласовити.
14. Суетата ги прави горделиви оние што ги фалат, а презираните ги тера да бидат злопамтливи.
15. Суетата многу лесно се приспособува према природните дарби; преку нив најчесто ги победува своите несреќни робови.
16. Еднаш видов како бесот на суетата го одгони својот брат – бесот на лутината. Едниот брат му се налути на другиот, но токму тогаш дошле мирјани, и тој веднаш се смирил и стивнал, предавајќи ѝ се на суетата, зашто не можел истовремено да им служи на двајцата господари.
17. Кој ѝ станал роб на суетата, тој двојен живот живеел: еден надворешен, а друг – према своите мисли и чувства; еден – кога е со другите, а друг – кога е самиот со себе.
18. Оној што веќе вкусил од небесната слава, се разбира, ја презира земната слава; и јас би се чудел кога оној; што не ја вкусил првата, – да може да ја презира втората.
19. Сум видел јас како некои го почнувале својот духовен живот од суета, но потоа, отакако ја измениле својата основна намера, лошиот почеток го овенчале со пофален крај.
20. Оној што се вознесува со своите сопствени природни дарби, какви што се: остроумноста, разбирањето, вештината во читањето и изговорањето, бистрината на умот и други слични способности, кои сме ги добиле без никаков труд од наша страна, – тој никогаш нема да ги прими натприродните блага, зашто “верниот во малку и во многу е верен, а несправедливиот вомалку и во многу е несправедлив” (Лука 16,10).
21. Кој проси од Бога дарови за своите трудови, тој се утврдува на опасна основа, а, напротив, оној што се смета за постојанен Божји должник, тој и покрај сето свое неочекување, одеднаш ќе се види збогатен со небесно богатство.
22. Не слушај го твојот духовен непријател, кој те поучува да им ги објавуваш твоите добродетели на оние што те слушаат, зашто “каква полза е за човек ако го придобие целиот свет, а на душата своја ѝ напакости?” (Матеј 16,26). Ништо повеќе не им ползува на нашите ближни од нашето смирено и искрено однесување и истите такви наши зборови. На тој начин и другите ќе ги побудуваме и тие да не се воздигаат. А има ли нешто покорисно од ова?
23. Пофалбите ја терат душата да се воздигнува и да се надувува, а кога душата се воздигнува, тогаш ја опфаќа гордоста, а таа се издигнува до небесата, а потоа – ја урнува душата во пеколната бездна.
24. Нечистата суета нѐ учи да се покажуваме како да сме добродетелни тогаш кога во нас нема добродетели, а дека ги мамиме другите покажуваат зборовите на Господа: “Така треба да свети пред луѓето и вашата светлина, за да ги видат вашите добри дела и да Гo прослават вашиот Отец, Кој е на небесен! ” (Матеј 5,16).
25. Не сокривај го својот срам со мислата, за да не му даваш на ближниот твој повод за препнување; можеби и нема потреба од вакво лекарство, затоа е многу подобро да се каеш за своите гревови.
26. Кога оние што нѐ фалат почнат да нѐ фалат, а подобро е да се рече: да нѐ мамат, тогаш треба да побрзаме да си го спомнеме мноштвото на нашите гревови, зашто Божјиот суд не е еднаков со човечкиот, и ќе видиме дека не сме достојни за она што го прават во наша чест и што го говорат луѓето за нас.
27. Оние што имаат прости срца не се склони да бидат труени со овој отров, зашто суетата е загубување на простотата и на извештаченото живеење.
28. Често се случува некој црв, откако ќе дојде до потполна возраст, да добие крила и да полета во висините; така и суетата, кога ќе се засили, ја раѓа гордоста, која е началница и завршителка на сите зла.
29. Почетокот на искоренувањето на суетата е пазењето на устата и љубовта према понижувањето; средината е отсекувањето на сите нејзини породи; а крајот, само, ако има крај во бездната, – без смутеност да го правиме она што служи за нашето понижување.
30. Сокривај го твоето благородно потекло и не издигај се со твојата познатост, за да не се најдеш поред твоите зборови – во една, а по делата твои – во друга состојба.
31. Видов јас еднаш еден неискусен ученик, кој во присуство на некои луѓе, се фалеше со добродетелите на својот учител, па, помислувајки да си присвои слава на тој начин, место тоа, доби само посрамување, кога сите му рекоа: “Колку ли убаво дрво, а пуштило таква неплодна гранка! ”
32. Суетата сака да се појавува на високо седиште – со многу зборови; молчењето на устата ја уништува суетата.
33. Оние што му се покоруваат на бесот на суетата – им се потчинуваат на безвремените движења на похотите, кога тие, откако привремено се ослободат од блудните помисли, почнуваат високо да мислат за себе. А одново подигнатите блудни помисли го доведуваат до тоа да ја здогледа суетата што се крие во него – во длабината на неговото срце, научувајќи го повремената чистота на своето срце да не ја припишува на себе – на своите сопствени грижи и усилби, следејќи го она што ни го кажува апостолот: “Штом си примил, зошто се фалиш, како да не си примил?” (1. Кор. 4,7) – на дар, или непосредно од Бога и со помошта на други или преку нивните молитви.
34. Молчењето и безмолвието се непријатели на суетата, но ако се наоѓаш во општежитие, тогаш поднесувај ги понижувањата.
35. Ако е крајна, суета, кога човек, не гледајќи никого околу себе, кој би го фалел, тој почнува да пројавува суетни постапки, тогаш белегот на совршената смиреност е: кога сме и во присуство на други – на суетни мисли да не се предаваме.
ж) Борба со гордоста
1. Гордоста е отфрлање на Бога, презирање на луѓето, мајка на осудувањето, рожба на пофалбите, одгонување на Божјата помош, виновник за паѓањето, извор на гневот, строг испитувач на туѓите дела, нечовечен судија, Божја противничка и корен на хулата.
2. Почетокот на гордоста е вкоренување на суетата; средината – понижување на ближниот, бесрамно нагласување на својот труд, самопофалба во срцето, омраза на изобличувањето; крајот – отфрлање на Божјата помош, горделива надеж на своите напори и ѓаволско однесување.
3. Сум видел луѓе што со устата своја Му благодарат на Бога, а во мислите свои – се фалат само себе. Јасен доказ за ова претставува евангелскиот фарисеј, кој вели: “Боже, Ти благодарам” (Лука 18,11).
4. Таму каде што е направен грев, пред тоа, таму царувала гордоста, зашто гордоста е гласница на паѓањето во грев.
5. Горделивиот монах силно противречи, а смирениот не само што не противречи, туку не смее ни очите свои да ги подигне.
6. Кипарисот не се преклонува и не се пружа на земја; така и горделивиот монах не може да има смирена послушност.
7. Ако “Бог се противи на горделивите” (Јак. 4,6), тогаш кој ќе може горделивиот да го помилува? – И ако “секој горделив по срце е одвратен пред Господа” (Изрек. 16,5), тогаш кој ќе може да го очисти?
8. Оној што го отфрла изобличувањето, – ја открива страста на горделивоста; а кој го прима – тој се одврзал од веригите на гордоста.
9. Некој мудар старец го советувал својот горделив брат, но тој, заслепен душевно, му рекол: “Прости ми, оче, но јас воопшто не сум горд”. Тогаш мудриот старец рекол: “Па со што друго, синко мој, можеш јасно да докажеш дека си горд, ако не со твојата увереност дека не си горд?”
10. За горделивите луѓе многу е покорисно да бидат под послушание, да водат живот груб и да бидат презирани, како и да читаат раскази за погубните последици на гордоста и за натприродните лекарства што ја лекуваат оваа страст.
11. Срамно е да се издигнуваме со туѓи украси и крајна безумност е да се гордееме со Божјите дарби. Гордеј се само со оние добродетели, што си ги имал пред твоето раѓање, а оние што ги имаш по твоето раѓање, нив Бог ти ги дарувал; Он ти го подарил дури и самото твое раѓање. – Ако си извршувал некои добродетели без помошта на умот; само тие можат да бидат твои, зашто и самиот ум ти е подарен од Бога. – И ако без твоето тело си покажал некои подвизи, тогаш само тие би можеле да бидат плод на твоите напори, зашто и телото не е твое, – тоа е Божјо создание.
12. Не надевај се на твоите добродетели сѐ додека не ја слушнеш последната пресуда на Судијата за тебе, зашто од Светото Евангелие гледаме, дека и на оној што бил на свадбената трпеза – му биле врзани рацете и нозете и дека бил фрлен во крајната темнина.
13. Да не престанеме да се самоиспитуваме и да го споредуваме нашиот живот со животот на светите отци и Божјите светила, кои живеале пред нас. Тогаш ќе видиме дека ние уште еден чекор не сме направиле за да одиме по нив, – да чекориме по животот на овие големи луѓе; ние уште заветот наш не сме го извршиле како што треба, туку уште живееме како што живеат мирските луѓе.
14. Монахот е бездна на смирение, во која пропаднал и во која го потопил секој лош дух.
15. Од гордоста произлегува заборавањето на нашите согрешенија; а спомнувањето за нив е закрилник на смирението.
16. Гордоста е сиромаштија на душата, која се замислува дека богата и, наоѓајќи се во темнина, смета дека е богата.
17. Гордиот е сличен на јаболко, кое одвнатре е изгниено, а однадвор има сјајна убавина.
18. Гордиот нема потреба од бес што ќе го искушува; тој самиот станал за себе и демон и искушувач.
19. Bo горделивите срца хулни зборови се умножуваат, а во душите на смирените има небесни виденија.
20. Не знам како станува тоа, што многумина од горделивите, не познавајќи се себе, мислат дека ја достигнале бесмртноста, и дури кога ќе излезат од овој свет – ја согледуваат својата сиромаштија.
21. Оној што е заробен од гордоста, тој има потреба од извонредно голема Божја помош, за да се избави; зашто сите човечки средства за спасение се неуспешни.
22. Хулните помисли се раѓаат од гордоста, а гордоста не им дозволува на горделивите да му ги откријат на својот духовен отец. Затоа често се случува оваа и ваква душевна состојба многумина од нив да ги фрли во очајание, уништувајќи ја сета нивна надеж, како што црвот го уништува дрвото што го разјадува.
23. Нема толку тешки помисли, кои гордиот не може да ги исповеда, како што се тоа хулните помисли. Затоа тој често живее во многу такви помисли сѐ до самата своја смрт. Меѓутоа, ништо не ги засилува бесовите и лошите помисли толку многу, како тоа што не ги исповедаме, туку ги скриваме во нашето срце; тоа ги храни и зајакнува.
24. Никој не треба да мисли, дека е виновен за хулните помисли, зашто Господ го знае нашето срце; Он знае дека таквите зборови и мисли не се наши, туку дека се од нашите духовни непријатели.
25. Да се научиме да го презираме духот на хулата и никако да не внимаваме на таквите помисли, што ги навева во нас, туку да му велиме: “Бегај од мене, сатано; на Господа, мојот Бог ќе Му се поклонувам и само Нему ќе Му служам”. Па тогаш, како што вели пророкот: “И злобата негова му падна на главата негова, а врз неа и неправдата негова слезе” (Псал.7,16).
26. Оној што го презира овој непријател, тој се ослободува од неговото измачување, а ако некој има намера на друг начин да се бори со него; тој совладан ќе биде од него. Оној што сака демоните со зборови да ги победи, тој е сличен на оној, кој настојува да им заповеда на ветровите.
27. Кога ќе почне во нас да цути светото смирение, тогаш почнуваме да ги презираме секоја пофалба и слава од луѓето. А кога тоа ќе узрее, тогаш не само што нема за ништо да ги сметаме нашите добри дела, туку ќе ги сметаме за одвратност, мислејќи дека секојдневно го зголемуваме товарот на нашите гревови што не ни се познати и со добродетелите што ги загубуваме.
28. Доброто покајание и плачот очистен од секоја нечистотија, изградувајќи го храмот на смирението во нашето срце, ја уриваат старата гревовна куќарка изградена на песокот на гордоста.
29. Белезите за тоа дека исчезнала гордоста и дека се настанило смирението се: радосното прифаќање на навредите и унижувањата, смирувањето на лутината и недовербата во своите добродетели.
30. Крајот на сите страсти се: – суетата и гордоста, а тие се последица од крајното невнимание према себе. А нивниот уништувач – смирението го пази својот сожител неповреден од секој смртоносен отров на оваа страст.
31. Смирениот монах не е љубопитен за несфатливите прашања; а гордиот сака да ги истражува и длабочините на Божјата промисла.
32. Кај еден од разумните браќа пристигнале демони и почнале да го фалат, но тој, кој бил смирен, им рекол: Ако престанете да ме фалите во мојата душа, според тоа што ќе се оддалечите од мене јас би можел да заклучам дека сум голем; ако, пак, не престанете да ме фалите, од вашите пофалби ја гледам мојата нечистотија, зашто “секој горделив по срце е одвратен пред Господа ” (Изрек. 16,5). Затоа или оддалечете се од мене, за да можам да се сметам за голем човек; или фалете ме – и јас преку тоа ќе добијам големо смирение”. Со овој меч со две острици тие биле поразени и веднаш исчезнале.
33. Една работа е да се гордееме, друга е – да не се гордееме, а трета е – да бидеме смирени. Еден, цел ден другите ги осудува, друг – никого не осудува, но и себе не се осудува, а трет, иако невиновен – секогаш себе се осудува.
34. Кога само еден трча, тој мисли дека трча брзо, но кога трча со повеќемина – тогаш ја познава својата спорост. Споредувај се со најдобрите и ќе го избегнеш сомневањето.
35. Нечистите демони тајно му вложиле на еден внимателен подвижник пофалба во срцето. Но тој, поучуван од Божјото вдахновение, знаел да го победи лукавството на лошите духови со ваква богоугодна итрина: ги напишал на ѕидот во својата ќелија имињата на највозвишените добродетели – совршената љубов, ангелското смирение, честата молитва, духовната чистота и други слични добродетели. Кога потоа почнувале помислите да го фалат, тој им говорел: “Ајде да појдеме на изобличување”. И приближувајќи се до ѕидот, ги читал имињата на напишаните добродетели, и тогаш велел: “И тогаш кога ќе ги придобиеш сите овие добродетели знај дека си уште далеку од Бога”.
36. Сакаш ли да добиеш силна љубов спрема молитвата, научи го, пред сѐ, твоето срце да не ги бара туѓите согрешенија, но и пред ова треба да биде омразата кон суетата.
37. Ако сакаме да се исправиме, да не престануваме да се самоиспитуваме и да се самонакажуваме; ако постојано го имаме во себе чувството дека нашиот ближен е подобар од нас, тогаш Божјата милост нема да биде далеку од нас.
38. Многумина се нарекуваат грешници, а можеби и така мислат за себе, но срцето се испитува кога другите нѐ понижуваат.
39. Оној што вели дека ја сеќава пријатната миризба на смирението, а тогаш кога го фалат, срцето негово бива макар и малку насладувано, таквиот да не се мами, зашто е измамен.
40. “Не нам, Господи, не нам, туку на Твоето име дај му слава” ѝ рекол некој на својата душа (Псал. 113,9), зашто тој знаел каква е човечката природа знаел дека пофалбите не можат да се примат без штети. Затоа додава: “За Тебе е похвалата моја во великото собрание”(Псал. 21,25). – во идниот живот, а пред тоа не можам да ја примам без опасност.
41. Природното својство на лимоновото дрво е вакво: кога е бесплодно, гранките негови се издигнуваат нагоре, а кога се наведнати – набргу биваат плодни. – Оној што има духовно знаење,тој знае што значи ова.
42. Ако гордоста некои од ангелите ги претворила во демон, нема сомневање, дека смирението може и од демоните да направи ангели. Затоа, да не очајуваат паднатите и нека се надеваат на Бога.
43. Ништо толку не ја смирува душата како сиромаштијата и прехранувањето – од милостињата што ни ја даваат другите.
44. Ако во разговорот некој сака да го заштитува своето мислење, па макар тоа било и правилно, тој треба да знае дека боледува од гордоста; ако постапува во разговорите вака со оние што се рамни со него, можеби изобличувањето на постарите ќе го излекува; а ако постапува исто и со поголемите и со помудрите од себе, тогаш луѓето воопшто не можат да го излекуваат.
45. Еднаш прашав еден од поискусните старци: “На кој начин послушноста има смирение?”. – Тој ми одговори: “Благоразумниот послушник, ако и мртовци воскреснува, ако примил и дарба на солзи, ако стигнал и дотаму да биде избавен и од духовна борба, – секогаш мисли дека сето тоа го прави молитвата на неговиот духовен отец и останува далеку од помислата на суетното издигнување. Па и може ли да се превознесува за она, за кое и самиот сознава, дека го направил со помошта на друг, а не само со своите лични напори.
46. Кога живееш во општожитие, внимавај воопшто да не се покажуваш поправеден од другите браќа; во спротивно, ќе направиш две зла; твоите браќа ќе ги повредиш со твојата лажна и прикриена ревност, а на себе ќе си дадеш повод за гордост.
47. Биди ревносен, но во својата душа, без да пројавуваш во своето надворешно однесување, ни со својот надворешен изглед, ни со некој збор, ниту со некој двосмислен знак; во сѐ биди сличен со браќата, за да го избегнеш високото мислење за себе.
48. Понекогаш од лажната смиреност се раѓа гордост, а од вистинската смиреност секогаш се раѓа утеха.
49. Оној што со своите солзи се гордее внатрешно и во својот ум ги осудува оние што не плачат, тој е сличен на човек, кој испросил од царот оружје за да војува со непријателот, а самиот се убил со него.
50. Оној што забележал дека лесно бива победуван од гордоста и раздразнетоста, од лукавството и лицемерието, и сака да го потегне против овие свои непријатали мечот со две острици мечот на незлобивоста и кротоста, тој нека побрза да стапи во заеднички манастирски живот, во манастирско братство, како во перална за спасение, и тоа во монашко братство со најстрого живеење, ако сака потполно да се избави од своите порочни навики, така што таму, потресуван од здодевностите, понижувањата и раздразнувањата на браќата, претрпувајќи умствени удари, а понекогаш и телесни, ќе може да ја очисти облеката на својата душа од нечистотиите што се во неа.
51. Сум видел дека гордоста бива причина за смирението. Зашто гревот на надуеноста е паѓање во грев, а паѓањето во гревови за оние што сакаат да се спасат често бива повод за смирение.
52. Гордата душа е робинка на стравот; – надевајќи се само на себе, таа се плаши и од најслабиот звук во светот и од неговите најслаби сенки.
53. Блудните можат да ги поправат луѓето, лукавите – ангелите, а гордите може да ги поправи Самиот Бог.
54. Видливата гордост ја лекуваат тешките и мачни околности, а невидливата – само вечниот и невидлив Бог.
55. Бодро и будно набљудувај ја твојата гордост, зашто меѓу сите измами нема ништо попогубно од оваа страст.
56. Гордоста е кога некој се гордее и со мали и незнатни работи, тогаш спасоносен признак на смирението има вид на смирени мисли и на големи преземања и поправања.
57. Еднаш ја уловив оваа безумна измамница во моето срце, внесена во него на рамениците на нејзината мајка – суетата. Јас тогаш ги врзав обете со веригите на послушанието и ги шибав со камшикот на смирението и ги присилив да ми кажат како навлегле во мојата душа. – Најпосле, по многу тепање, почнаа да говорат и ми рекоа: Ние немаме ни почеток ни раѓање; ние сме им началници и родителки на сите страсти. Не малку нѐ напаѓа еден од нашите непријатели. Тоа е скрушеноста, која се раѓа од послушноста. Ние не можеме на никого да му се покоруваме; ние сме биле началници и на небото и таму не можеме да го поднесуваме покорувањето, па затоа отстапивме оттаму. Накусо речено, ние сме родителки на сѐ што му е спротивно на смирението; сѐ она што му помага нему, нам ни е спротивно. Впрочем, ако ние и на небото имавме таква сила, тогаш каде ќе избегаш од пред нашето лице? Ние често ги напаѓаме оние што трпат кога ги исмеваат, кои сакаат да се поправат преку послушност и кротост, преку незлопаметење и служењето на ближните. Наши рожби се паѓањата на духовните мажи: гневот, клеветата, здодевноста, раздразнителноста, извикувањата, хулата, лицемерноста, омразата, зависта, противречењето, своеволноста и непослушноста. Има само нешто, на што немаме сила да му се спротивставуваме, па бидејќи толку страшно нѐ тепаш ќе ти го кажеме и тоа: ако искрено се прекоруваш пред Господа, ти можеш да нѐ презреш и како пајажина да нѐ раскинеш. Ти гледаш, – проговори гордоста и рече, дека коњот на кој јавам – е гордоста; а препододобното смирение и самопрекорувањето му се потсмеваат и на коњот и на неговиот јавач и со сладост ќе ја запеат онаа победна песна : “Да Го воспеам Господа, зашто славно се прослави: коњите и коњаниците ги фрли в море ” (2. Мој. 15,1), односно во бездната на смирението.
Обработи и презентира
Отец Митко Попоски
Виндзор, Канада, 2022