ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM II

Свети Јован Лествичник

3. За добродетелите и страстите,
– како и за борбата со страстите – воопшто

1. Расудувањето е точно познавање на Божјата волја во секое време на секое место и во секоја работа; него го има само во оние кои имаат чисто срце.

2. Koj ги победил првите три од главните страсти – славољубието, среброљубието и чревоугодието, – тој истовремено ги победил и истите последни страсти – блудот, гневот, жалоста, унинието и гордоста; оној што не се труди да ги победи првите три страсти, тој нема да победи ни една од нив.

3. Сите демонски борби произлегуваат од три главни причини: или од нашата мрзливост, или од гордоста или од демонската завист.

4. Правило во сите случаи е нашата совест да биде раководена од Бога, просветувана со верата и Божјите заповеди, и откако ќе дознаеме од каде дува ветрот, според тоа да ги рашируваме нашите едра.

5. Во сите дела со кои се трудиме да Му угодиме на Бога, бесовите ни ископуваат три јами: најнапред, се трудат да го спречат нашето добро дело; потоа, кога во првиот свој обид се победени, тие се трудат она што сме го направиле да не биде според Божјата волја; а кога и во оваа своја замисла не успеваат, тогаш поткрадувајќи се тивко во нашата душа, тие ни велат дека сме блажени затоа што живееме богоугодно. На првото искушение му се спротивставува ревноста за спасението на нашата душа и грижата за смртта; на второто – послушноста и смиреноста, а на третото -постојаното себепрекорување. Овој труд е пред нас, додека не дојде огнот Божји во нашето светилиште (сп. Псал. 79,16). – Тогаш во нас нема да има насилство на лошите навики, зашто “нашиот Бог е оган, што изгорува” (Евр. 12,29) секое распалување и телесно движење, секоја лоша навика ожесточеност и помрачување, внатрешно и надворешно, видливо и невидливо.

6. Кога бесовите ќе ја победат душата и кога светлината на умот ќе се помрачи, тогаш во нас несреќните нема ни трезвеност ни внимание, ни расудување, ни знаење, ни срам, туку место нив се јавуваат: нечувствителноста, нерасудувањето и духовното слепило.

7. Избезумувањето на душата почнува тогаш кога за добро го сметаме она, во што добро нема. Тоа е лишување на душата од духовните богатства и нејзино заробување. Убивањето на душата е умртвување на разумниот разум со паѓање во лоши дела. Пропаста на душата е паѓање во очајание по извршувањето на некое беззаконие.

8. Да не очајуваат оние што им робувале на страстите и се покајале! Зашто, ако и паѓале во различни јами, и во многу стапици, ако и боледувале со страшна духовна слабост, тие по оздравувањето ќе им бидат на сите светилници и лекари, светила и учители, објавувајќи им ги својствата и видовите на секоја духовна болест и со својата опитност ќе ги спасуваат блиските од паѓања .

9. Еве го списокот на духовните добрини за сите почетници во монашкиот живот: послушноста, постот, костретот, пепелта, солзите, исповедувањето, молчењето, смирението, бдението, храброста, студот, работата, страдањето, понижувањето, скрушеноста, заборавањето на злото што им го направиле, братољубието, кротоста, едноставната вера, негрижата за светот, непорчната омраза према родителите, непристрасноста, незлобивоста и доброволната сиромаштија.

10. Состојбата и белезите на оние што преуспеваат во духовниот живот се: смиреноста, негневливоста, добрата надеж, безмолвието, расудувањето, постојаното сеќавање за страшниот суд, милосрдноста, гостопримството, умерената поука, непрестаната молитва и несреброљубието.

11. А границата, состојбата и законот на совршените души во побожноста се: срце што лесно не се уловува, совршена љубов, извор на смирена мудрост, издигнување на умот, Христова радост, постојана светлина и молитва, просветување на умот, непрестана светлина и молитва, изобилство на Божјо осветување, желба за смртта, омраза према животот, одвратност према телото, молење за светот, молејќи Му се на Бога за милост према светот, сослужување со ангелите, бездна на разумот, дом на тајните, сокровиште на неискажливите откровенија, спасител на луѓето, победник над бесовите, господар над страстите и над телото, заповедник над природата, оддалечен од гревот, дом на бестрастието, подражател на Господа со Неговата помош.

12. Ние сме должни непрестано да се грижиме за духовното чувство и да го бараме, зашто кога тоа ќе се јави тогаш надворешните чувства престануваат да дејствуваат и да ја измамуваат душата. Знаејќи го тоа, премудриот Соломон рекол: “Ако увото твое внимателно ја слуша мудроста, ако срцето твое се приклони кон размислување, ако со нив го поучиш синот твој; ако ги повикаш знаењето и разумот, ако ги бараш како сребро и ги истражуваш како ризница – ќе го разбереш стравот Господов и ќе го најдеш знаењето за Бога ” (Изрек. 2,3-5).

13. Монашкиот живот, неговите дела, зборови, помисли и движења треба да се движат во чувствата на срцето. Ако не е така, тогаш тој живот не е монашки, не е ангелски.

14. Некои, така да се рече, по природа се наклонети кон воздржливоста, или кон молчењето, или кон чистотата, или кон скромноста, или кон кротоста, или кон духовната радост, а други имаат природа, која е сосема спротивна на спомнатите добри особености, но тие насилно ја принудуваат и ја потчинуваат на доброто, макар што понекогаш биваат и победувани, сепак, јас ги пофалувам повеќе од првите затоа што го победуваат злото во својата природа.

15. Светлина на монасите се ангелите, монасите им се светлина на сите луѓе; затоа тие треба да се трудат да бидат добар пример во сѐ: “никому никаков повод за соблазна не даваме“ (2. Кор. 6,3), ни со дела, ни со зборови.

16. Со помошта на Света Троица да се вооружиме против трите главни страсти со трите добродетели. Ако ова не го правиме, тогаш си навлекуваме мноштво тешкотии.

17. Ако Бог воскресне во нас преку дејствувањето, тогаш, ќе се распрснат неговите непријатели; и ако преку видение се приближиме кон Него, тогаш ќе избегаат оние што Го мразат и Него и нас од лицето Негово и од нашето.

18. А потоа најмногу со труд, а не со празни зборови, да се потрудиме да ги научиме божествените вистини, зашто не зборовите, а делата наши треба да ги покажеме тогаш кога нашата душа ќе излезе од телото.

19. Оние што слушнале дека некаде е скриено големо богатство, го бараат и, откако со голем труд го најдат со голема грижа го запазуваат најденото; оние што се збогатиле без труд – безумно го расфрлаат своето богатство.

20. Кои гревови произлегуваат од осумте главни страсни помисли и која од трите е главен родител на останатите пет? – Мајка на блудот е прејадувањето; мајка на очајанието – барањето празна слава; жалоста и гневот се раѓаат од осумте главни страсни помисли, но кај страстите нема ни смисла ни ред; секоја од нив е безредие и безумност.

21. Ненавремената смеа, на пример, некогаш се раѓа од бесот на блудот, некогаш од славољубието, кога самиот човек внатре во себе бесрамно се фали; а понекогаш смеата се раѓа и од прејадувањето.

22. Долгото спиење некогаш произлегува од пренаситувањето; некогаш од постот, кога испосникот се фали со својот пост; некогаш од опивање, а некогаш едноставно од самата природа.

23. Прекумерното зборување понекогаш произлегува од пренаситувањето, а понекогаш – од славољубието.

24. Хулењето е пород на гордоста; често се раѓа и од осудувањето на ближниот во она што и самиот хулител го прави или од пакосната завист на демоните.

25. Ограбувањето на срцето понекогаш настанува од прејадување, понекогаш од нечувствителност или од силна приврзаност кон некого или кон нешто. А ваквата приврзаност доаѓа и поради блудните помисли, среброљубието, чревоугодувањето, славољубието и поради многу други причини.

26. Лукавството произлегува од воздигнувањето и од гневот.

27. Лицемерието настанува од самозадоволство и од своеволието.

28. А спротивните добродетели на овие пороци и страсти се раѓаат од поинакви родители, различни од тие на пороците и страстите. Но бидејќи немав време да размислувам за секоја добродетел пооделно, ќе кажам воопштено за сите нив, дека слабеењето и умртвувањето на пороците и страстите е смирената мудрост. И кој ја придобил оваа добродетел, тој ги победил сите страсти.

29. Стравот што го имаат луѓето во светот према своите претпоставени, да ни биде нам пример за нашиот страв од Бога, а љубовта што ја имаат тие према телесната убавина, да ни биде пример за нашата љубов према Бога. Не е лошо и ништо не ни пречи, ако земеме примери за нашиот добродетелен живот и од живот на оние што живеат во светот.

30. Бог не се пројавува само во трудовите, туку и во едноставноста и смиреноста. Светиот апостол Павле им пишува на Коринтјаните: “(Божјата) Мојата сила се покажува потполно во слабоста” (2. Кор. 12,9). Господ го отфрла подвижникот кој нема смирение.

31. Болеста понекогаш бива испраќана поради очистувањето од гревовите, а понекогаш и поради тоа да го смири воздигнувањето.

32. Нашиот благ и предобар Господ, гледајќи дека некој е премногу мрзлив према подвизите, го смирува телото негово со некоја болест, која е помалку тежок подвиг; а понекогаш на овој начин ја очистува душата од лошите помисли и страсти.

33. Сѐ што се случува со нас, видливо и невидливо, го примаме на три начина: или со добра, или со страсна или со некаква средна расположба. Сум видел тројца наши браќа, кои претрпеле некаква загуба: едниот од нив негодуваше, вториот ја прифати загубата без жалење и спокојно, а третиот таа истата загуба ја прифати со голема радост.

34. Сум видел јас земјоделци, кои фрлаа в земја еднакви семиња, но при тоа секој од нив имал своја посебна и особена намера: едниот од нив – за да ги отплати своите долгови, вториот – за да се збогати, а третиот – за да Му одаде почит на Господа со своите дарови. Некои од нив имале предвид да заслужат пофалба за своите добродетели од оние што одат заедно со нив по патот на овој живот или да му нанесат мака на својот завидлив непријател или да го избегнат прекорот од луѓето за својата мрзливост. – Еве го именувањето на овие семиња на земјоделците; пост, бдеење, милостиња, разни служења и сѐ што е слично на ова. Затоа, самите браќа внимателно нека ги испитуваат пред Господа своите намери.

35. Како што, кога црпиме вода од извор, понекогаш, без да забележиме, заедно со водата ќе зафатиме и некоја жаба, исто така, трудејќи се за придобивање добродетели, заедно со добродетелите, често ги извршуваме и страстите, кои се таинствено поврзани со нив. Така, на пример, со гостољубивоста бива испреплетено чревоугодувањето; со љубовта – блудот; со расудувањето – непотребната строгост; со благоразумноста – лукавството; со кротоста – подозрението, спороста , мрзливоста, противречењето, своеволието и непослушноста; со молчењето – одбегнување од товарот на учителството; со радоста – високото мислење за себе; со надежта – мрзливоста; со љубовта – осудувањето; со безмолвието – унинието и мрзливоста; со чистотата – огорченоста; со смиреноста – прекумерната смелост, а зад сите нив се наоѓа славољубието.

36. Не треба да жалиме кога долго време просиме нешто од Господа и не биваме услишени. Самиот Господ Бог сака сите луѓе во еден миг да станат бестрасни, но од наша страна среќава големи пречки.

37. Сите што бараат од Бога нешто и не го добиваат, нема сомневање, дека не го добиваат она што го бараат поради една од следниве причини: или затоа што го бараат тоа пред време, или затоа што бараат повеќе отколку што им е потребно и поради празна слава или затоа што, ако го добијат она што го бараат – можат да се погордеат и да станат мрзливи.

38. Се случува не само кај верните, туку и кај неверните, да исчезнат сите нивни страсти и да им остане само една единствена страст и која, иако една, по големината на своето зло, да ги замени сите други страсти и која е толку штетна, што може да симне и од самото небо. Таква страст е гордоста.

39. Природата на страстите се уништува, зашто тие биваат искоренувани од душата со божествениот оган.

40. Понекогаш бесовите отстапуваат од нас и сами по себе, за да нѐ воведат во безгрижност, a потоа нанадејно ја напаѓаат кутрата душа, ја разграбуваат и до таков степен ја свикнуваат да биде порочна, така што потоа и самата себе се напаѓа и се бори самата против себе.

41. Мене ми е познато и едно друго отстапување на овие духовни ѕверови; тоа бива кога душата потполно ќе се утврди во гревовните навики. Пример и потврда за ова гледаме кај дечињата, кои по долгото цицање – кога мајките ги одбијат и не им даваат веќе да цицаат, тогаш си ги цицаат своите прсти.

42. Познавам и ваква бестрасност, која се настанува во душата поради нејзината голема едноставност и нејзината бескрајна незлобивост. На таквите им бива испраќана помош од Бога, зашто Бог ги спасува оние што имаат вистински и незлобиви срца (сп. Псал. 7 ,11), така што и тие самите не Го забележуваат Оној Кој ги избавува од нивните страсти. Исто како и децата, кои воопшто не забележуваат кога им ја соблекуваат облеката и не се свесни за својата голотија.

43. Се разбира, гревот и страстите не се во природата на самиот човек. Бог не е Создател на страстите. Он ѝ подарил на нашата природа многу добродетели, меѓу кои се: милостивоста зашто и незнабошците имаат сочувство; љубовта зашто често и неразумните животни прелеваат солзи при загубувањето на некој свој близок; верата – зашто сите ние сами од себе ја раѓаме; надежта – зашто сите ние и кога даваме на заем, или кога сееме, или кога пловиме или кога правиме нешто друго, – се надеваме да добиеме и да се збогатиме. Па така, ако, како што е познато, и љубовта и добродетелта ѝ се својствени на нашата природа, а љубовта е исполнување на законот, тогаш е јасно дека добродетелите не ѝ се туѓи на нашата природа. Затоа, нека се засрамат оние што се оправдуваат за своето неработење околу придобивање на добродетели со тоа дека се немоќни.

44. А што се однесува за добродетелите: чистотата, негневливоста, смиреноста, молитвата, постот и непрестаната духовна радост, тие добродетели се над нашите природни сили. На некои од нив нѐ научиле некои луѓе со својот пример, а обрасци за други ни биле самите ангелски сили, а за трети, пак, Учител и Дародавец ни е Самиот Бог Слово, Спасителот наш Исус Христос.

45. Се случува некогаш да ни се укаже можност да направиме некое добро дело, кое не дозволува никакво одлагање. Во тој случај предимство треба да му се даде на делото на љубовта. Зашто љубовта е нешто повеќе од молитвата; молитвата е делумна добродетел, а љубовта владее над сите добородетели.

46. Понекогаш Бог, раководејќи се со Својата промисла, и кај духовните луѓе остава некои полесни страсти, така што, гледајќи ги овие речиси безгрешни слабости, да се прекоруваат многу и преку тоа да се здобијат со богатсвото на смирената мудрост, кое никој не може да им го украде.

47. Оној кој во почетокот не живеал во послушност, тој не може да придобие смирение, зашто секој сам се научува на уметноста – да мисли високо за себе.

48. Светите оци го сведуваат дејателниот (подвижничкиот живот) главно на пост и на послушност. Тоа го прават сосема со право, зашто постот го победува сластољубието, а послушноста ја запазува оваа победа со помош на смирението. И плачот има двојно значење: од една страна – го уништува гревот, а од друга – ја раѓа мудрата смиреност.

49. Да му дава милостиња на секого што проси, тоа му е својствено на оној што сака да Му угодува на Бога, но да им се прави добро и да им се дава милостиња и на оние, што не бараат, тоа е уште повозвишено и посовршено, а да не им бараме да ни го вратат она што сме им го дале на заем, особено, ако се во состојба да ни го вратат, тоа им е својствено само на бестрасните.

50. По однос на сите страсти и добродетели, треба најпрво тајно да внимаваме и да испитуваме – каде се наоѓаме ние: дали во почетокот, или во средината или сме веќе на самиот крај.

51. Сите демонски напади против нас произлегуваат од следниве три причини: од нашето самоугодување, од нашата гордост и од демонската завист.

52. Една работа е да се молиме против грешните помисли; друга е – да им се спротивставуваме, а трета – да не обрнуваме никакво внимание на нив и да се издигнуваме над нив или да владееме над нив. Средниот од нив, односно оној што може да им се спротивставува, често прибегнува кон првиот начин, затоа што не е потполно подготвен, но првиот уште не може според начинот на вториот да ги одбива своите духовни непријатели; а третиот на крајот се подбива со своите духовни непријатели.

53. Како што оние што имаат добар осет за мирис можат да ги чувствуваат добрите мириси, и тогаш кога некој ги пази некаде скриени во својата облека, исто така, и чистата душа ја распознава благодатната миризба кај другите, која и таа самата ја добила од Бога, како и демонската смрдеа, од која потполно се ослободил макар другите да не го заблежуваат тоа.

54. Иако сите не можат да бидат бестрасни, сепак сите можат да се спасат.

55. Не им дозволувај на нечистите духови, кои сакаат да те поттикнуваат да ги испитуваш неиспитните патишта на Божјата промисла по однос на другите луѓе и кои потајно те наведуваат на мислата дека Бог не е еднаков према сите, дека према некои е лицемерен. Ова е пород на сомневањето и тој се покажува како таков.

56. Некои од светитe отци рекле, дека едни од демоните им се спротивставуваат на други, а јас сум се уверил, дека сите тие се еднодушни и согласни во едно: сите ја бараат нашата пропаст.

57. На секој подвиг, видлив или невидлив – духовен, му претходи одлука на нашата слободна волја и наша искрена желба, кои, со Божја помош, преминуваат во дело. Зашто, ако најнапред нe се пројават одлуките на нашата волја и нашата желба, тогаш нема да се пројави ни Божјата помош.

58. Писателот на старозаветната книга Проповедник вели, дека има време за сѐ. Па затоа, да не дозволуваме да бидеме вознемирувани од горделивата и нетрпелива усрдност, поттикнувајќи нѐ да го бараме пред време она, што треба да дојде подоцна – во свое време. Да не го бараме во времето кога се сее она што можеме да го добиеме во времето кога се жнее, зашто има време кога се сее, а има и време кога се жнее, кога се собираат плодовите на неискажливите благодатни дарови. Во спротивен случај, и во свое време нема да го добиеме ни она што треба да го добиеме тогаш кога е време за него.

59. Некои, според неиспитливите причини на Божјата промисла, добиле благодатни дарови пред своите трудови, други ги добиваат овие дарови за време на самите трудови, трети по трудовите, а четврти – дури при самата смрт. Вредно е да се испита кои од сите нив се најсмирени.

60. Има очајание што доаѓа од мноштвото гревови и од немирната совест, а има очајание, чија причина се гордоста и воздигнувањето, кога паднатите мислат дека не требало да бидат оставени да паднат. Од првиот вид очајание исцелува воздржувањето од гревовите и надежта на Божјата милост, а од вториот – смирението и неосудувањето.

61. Во сите зафаќања со некоја работа и во текот на самата работа, надворешна или внатрешна, испитувај дали навистина ги преземаш сите овие работи и дали ги извршуваш со намера да Му угодиш на Бога. Како знак за тоа дека тоа што го преземаме, што го правиме, Му е угодно на Бога, кај почетниците е смирението, кај средните – престанувањето на духовната борба, а кај совршените – умножувањето и изобилството на божествената светлина.

62. Кога воздухот се очистува од облаците, тогаш сонцето се покажува во целиот свој сјај. Така е и со човечката душа, која се удостоила да ѝ бидат простени гревовите и да се ослободи од страстните навики и помисли; таа тогаш, несомнено ја гледа божествената светлина.

63. Некои многу ги ценат и повеќе од сѐ ги сметаат даровите на чудотворството и другите видливи духовни дарови, без да знаат дека има и други многу попревосходни дарови, кои се скриени и кои се сигурни и вон од секаква опасност од демонските напади.

64. Оној што потполно се очистил од своите страсти ја гледа душата на својот ближен, не само нејзината суштина, туку и нејзиното устројство, нејзините чувства и расположби, а оние што напреднале во духовниот живот – тие судат за душата и по нејзините телесни пројавувања и дејствувања.

65. Оние што имаат немоќна душа треба да ги распознаваат Господовата посета и Неговата милост према себе според телесните болести, страдањата и надворешните искушенија, а оние што се совршени – Божјата посета ја распознаваат според присуството на Светиот Дух во нив и според умножувањето на духовните дарови.

66. Меѓу лошите дарови има еден дух – дух – претходник, кој веднаш штом се разбудиме ни пристапува да нѐ искушува и да ги осквернува нашите први помисли и мисли. Затоа, посветувај Му ги на Господа првите почетоци на секој твој ден, зашто тие кому најнапред ќе му ги дадеш – негови ќе бидат. Еден искусен духовен отец ми ги рече еднаш овие зборови, кои се достојни за сериозно внимание: “Според тоа какво ми е утрото дознавам каков ќе ми биде целиот ден”.

67. Демоните нѐ напаѓаат преку искушенијата што ги имаме, за да кажеме и да направиме нешто неразумно, а кога не успеат да нѐ победат, тие тивко се прикрадуваат и ни нашепнуваат горделиви помисли – да Му благодариме на Бога што не сме паднале.

68. Оние што за време на земниот свој живот размислувале за своето издигнување на небото – по својата смрт се вселуваат таму, а оние што се прилепувале за земното – пропаѓаат во пеколот, зашто за душите, кога се одвојуваат од своите тела, нема трето или средно место.

69. Како што еленот, кога гори од жед, бара вода, така и монасите бараат да ја извршуваат Божјата волја. И не само што ја извршуваат оваа волја, туку се трудат да дознаат и дали ја извршуваат само Божјата волја или со неа се меша и нивната лична волја или дејствува волјата на спротивните сили. Но и тоа треба да биде уште предмет на нивното расудување за тоа: кои работи треба неизоставно да бидат извршени и без задржување, а кои со претпазливост.

70. Сите оние што сакаат да ја познаат Божјата волја – должни се да ја умртват во себе својата сопствена волја, па, откако ќе Му се помолат на Бога со вера и искрено, без лукавство, да ги прашуваат своите духовни отци и браќата за совет со смирено срце и без секакво сомневање; да ги примаат нивните совети, како да се од Божјата уста, макар тие и да се сосема спротивни на нивното расудување. Со голема смирена мудрост се исполнети оние, кои се раководат со ова правило со смирение и без сомневање. – И Бог не дозволува ваквите да бидат измамени.

71. Некои ја познавале Божјата волја на овој начин: ја откинувале својата помисла од секаква приврзаност на својата душа за едно или за друго, кон она што ги поттикнува кон нешто или ги одвратува од тоа, па така, ослободувајќи го својот ум од својата лична волја, го усмерувале со пламена молитва кон Господа во текот на извесен број денови. На тој начин тие ја познавале Божјата волја со тоа што Божјиот ум му го кажувал на нивниот ум – со тоа сите нивни лични мисли потполно исчезнувале.

72. А други, врз основа на страдањата и тешкотиите, со кои бил пречекан нивниот почеток, заклучувале, дека сето тоа е согласно со Божјата волја. Други, пак, напротив, по ненадејната помош, која ја добивале во своето дело, чувствувале дека тоа Му е угодно на Бога, говореле: ”Бог им помага на оние што се одлучуваат за доброто”.

73. Оној што со просветата одозгора Го придобил Бога во себе, нему набргу му била објавувана Божјата волја, како во итните и неодложни работи, така и во оние што дозволуваат провлекување.

74. Бог е праведен и нема да ги заклучи вратите на Својата милост за оние, кои чукаат на нив со смирение.

75. Во сите случаи треба да ја испитуваме нашата намера, зашто Господ во сите наши дела најнапред ја гледа нашата намера. Сѐ што е туѓо на некаква пристрасност и на секоја нечистота, а се врши единствено заради Бога, а не поради нешто друго, ќе ни биде примено како добро, макар кога тоа и не е сосема добро.

76. Има храбри души, кои, водени од силна љубов према Бога и од смиреноста на своето срце, се обидуваат да извршат нешто што ги надминува нивните сили, но има и горделиви срца, кои се одлучуваат на такви потфати по внушување на демонските сили. Бидејки овие наши духовни непријатели често нѐ поттикнуваат на дела, кои ја надминуваат мерката на нашите сили, заради тоа, откако не успееме по нашиот потфат, да паднеме во очајание, да ги напуштиме и оние работи, за кои имаме и сили и можности и на тој начин да им станеме предмет за подбивање на нашите духовни непријатели.

77. Јас сум видел луѓе немоќни душевно и телесно, кои, поради мноштвото свои гревови, преземале подвизи, кои биле над нивните сили и што не можеле да ги носат. Јас им реков, дека Бог суди и за покајанието не според големината на трудовите, туку според мерката на смирението, придружувано со плач, скрушеност и згрозување од гревот.

78. Честопати воспитувањето бива причина за големи зла, а понекогаш и лошото дружење, но најчесто и личната развратност на душата е достатна за нејзината пропаст. Оној што се избавил од првите две зла, тој можеби ќе се избави и од третото, а оној во кого владее третото зло, тој е непотребен на секое место. Но нема побезопасно место од небото, но сепак и таму некои загинале од својата развратена волја.

79. Меѓу нечистите духови има такви, кои се полукави од другите. Тие не се задоволуваат со тоа само нас да нѐ воведат во грев, туку ни советуваат и другите да ги правиме соучесници во злото, за да нѐ направат достојни за најстрашни маки. – Јас сум видел човек, кој на друг му ја предал својата гревовна наука, а потоа, кога се освестил и кога почнал да се кае и кога се ослободил од својот грев, но бидејќи оној што бил од него научен да греши – не престанал да греши, па и неговото покајание не било вистинско.

80. Слушање на расказите за подвизите и добродетели на духовните отци ги поттикнуваат кон поголема ревност умот и душата, а и слушањето на нивните поуки е светилник во темнината, враќање на заблудените на вистинскиот пат и просветување на слепите.

81. Кој сака да Му го даде на Господа своето тело целомудрено и чисто, тој треба да ги запазува негневливоста и воздржливоста, зашто без овие две добродетели целиот ваш труд ќе биде некорисен.

82. Меѓу добродетелите има ќерки и мајки добродетели. Разумниот најмногу се труди да ги придобие мајките добродетели. Самиот Бог се труди да ги научи мајките, а за научувањето на ќерките има многу учители.

83. Треба да внимаваме скудноста на храната да не ја пополнуваме со излишно спиење или спротивно, зашто неразумно е така да се постапува.

84. Меѓу нечистите духови има и такви, кои во почетокот на нашиот духовен живот ни го толкуваат Светото Писмо: Тие го прават ова обично во срцата на славољубивите и особено кај оние, кои се учени во светските науки, така што, мамејќи ги малку пo малку, најпосле, да ги заведе во ереси и хули. Ова демонско богословие или подобро, богоборство, се распознава во смутеноста и несредената и срамна радост, која се појавува во нивната душа за време на овие толкувања.

85. Никогаш нема да престанеме да напредуваме во добродетелите и во љубовта, ни во овој живот ни во идниот, просветувани со светлината одозгора, примајќи секогаш слава кон слава и разум кон разум.

86. Не биди строг судија за оние, кои со зборови поучуваат за големите добродетели, а кои се мрзливи да ги извршуваат, зашто недостатокот на нивното дело често се дополнува со користа од нивното учење. Ние сите не сме добиле сѐ во еднаква мерка. Некои имаат поголема дарба повеќе во зборови, отколку во дела, а кај други, напротив, делото е посилно од зборовите.

87. Бог не е Создател на злото, затоа грешат и нѐ заблудуваат оние, кои говорат, дека некои од страстите ѝ се природни на нашата душа, не можејќи и не сакајќи да сфатат, дека ние самите нашите природни својства за добро сме ги претвориле во страсти. На пример, пo природа имаме семе за раѓање деца, а ние го употребуваме за беззаконо сладострастие; пo природа имаме и гнев, но него треба да го употребуваме против ѓаволот, а ние го насочуваме против ближниот; нам ни е дарувана ревност, за да ја пројавиме во придобивање на добродетелите, а ние ја пројавуваме за зајакнување во пороците и страстите.

88. Душата што не е мрзлива ги подига бесовите на борба против себе, а со преумножување на овие борби се умножуваат и венците. Оној што не е ранет од противниците, тој не добива венец; и оној што не се обеспокојува духовно од тие падови, него ангелите го фалат како добар војник.

89. Испитувај ги непрестано во себе пројавите на страсните движења и ќе видиш дека во тебе се наоѓаат многу страсти, кои наоѓајќи се во духовни болести, не можеме да ги распознаеме, или затоа што сме немоќни или затоа што гревовната навика длабоко се вкоренила во нас.

90. Бесовите често нѐ одвлекуваат од најлесното и од најкорисното и нѐ поттикнуваат да го преземаме она што е најтешко.

91. Општожитието, е устроено според Божјата волја, тоа е духовно белење, кое го отстранува секое петно, секоја грубост и секоја грдост од душата. Отшелништвото може да се нарече место за разубавување и украсување за оние, кои најнапред се очистиле од грешните желби, од злобата и раздразнителноста, а потоа се оддалечиле во безмолвие.

92. Бесот на блудот, и бесот на гневот, бесот на ненаситноста и алчноста, бесот на унинието и сонливоста немаат својство да го погордуваат нашиот ум, туку, напротив, го смируваат, а бесовите на среброљубието, бесот на желбата за богатеење, бесот на многоглаголанието – обично кон сите овие гревови го придодаваат и злото на превознесувањето. И бесот на осудувањето им е сличен по ова.

93. Ако монах, откако посети мирски луѓе, или ги прими кај себе, еден час или еден ден по разделбата со нив, бива ранет од стрелата на жалоста, место да се радува што се избавил од мрежата на оној што го попречува неговото напредување, тогаш тој им служи како игралиште на славољубивата и блудната страст.

94. Hиe сме должни со многу расудување да се одлучиме кога и во кои случаи треба да стоиме против предметите на нашите страсти и да се бориме со нив и кога да отстапуваме, зашто е можно, поради нашата немоќ, да му дадеме предност и на бекството, за да не умреме душевно.

95. Како што ветровите, кога е времето тивко, ја колебаат само површината на морето, а за време на бура ја раздвижуваат и самата негова длабочина, така треба да размислуваме и за ветриштата на темнината духовна, зашто кога ги напаѓаат со страсти, тие го колебаат самото чувство на срцето, а кај оние што напреднале во духовниот живот – тие ја колебаат само површината на умот; затоа овие побрзо ја востановуваат во себе својата обична тишина, која останува незасегната.

96. Воздржливоста е мајка на здравјето, а мајка на воздржливоста е помислата на смртта и постојаното спомнување за горчевината на жолчката помешана со оцет, од која вкусил нашиот Господ и Бог.

97. Безмолвието е причина и потпомагач на целомудрието; постот ги гасне распалувањата на телото, а скрушеноста на срцето е непријател на лошите и грешни мисли.

98. Како што змијата не може да ја свлече од себе старата своја кожа, ако не помине низ тесна пукнатина, така и ние не можеме да ги отфрлиме нашите некогашни лоши навики, староста на душата и облеката на стариот човек, ако не поминеме по тесниот и стрмен пат на постот и бесчестието.

99. Како што јајцата, стоплувани под крилата, оживуваат, така и помислите, скривани од духовниот отец, преминуваат во дела.

100. Како што добрите коњи, кога заедно трчаат, се сипат еден со друг, така и во општежитието добрите браќа се поттикнуваат еден со друг кон поголема ревност.

101. Како што облаците го закриваат сонцето, така и лошите помисли го помрачуваат и го погубуваат нашиот ум.

102. Како што сиромасите, кога ги видат царските сокровишта, уште подобро ја познаваат својата сиромаштија, така и душата, читајќи раскази за големите добродетели на светите отци, уште повеќе се смирува во своите мисли.

103. Како оној што носи мириси, и против неговата волја го открива пријатната миризба, така и оној што Го има во себе Духот на Господа – се распознава по своите зборови и по своето смирение.

104. Како што крадците не одат да крадат таму, каде што гледаат царско оружје, така и духовните крадци не му пристапуваат на оној, кој во своето срце ја има молитвата и ја утврдил во себе.

105. Како што кораб, кој има добар кормилар, со Божја помош, лесно влегува во пристаниште, така и душата, која има добар пастир, лесно се искачува на небото, макар и да направила пред тоа многу гревови.

106. Како оној што нема водич лесно го загубува својот пат макар и да е многу паметен, така и оној кој самоволно го минува патот на монаштвото – лесно загинува, па макар и да ја знае целата мудрост на овој свет.

107. Оној што има слабо тело, а направил многу тешки гревови, и беззаконија, тој треба да оди по патот на смирението и на сродните со него добродетели, зашто инаку не може да се спаси.

108. Намалувањето на лошите дела раѓа отстапување од нив, а тоа е почетокот на покајанието. Почетокот, пак на покајанието е почеток на спасението, – тоа е решеност да Му угодуваме на Бога. Оваа решеност ги раѓа добрите трудови, а почетокот на трудовите е и почеток на добродетелите – на христијанските дела. Породот на добродетелите е непрестаноста на помислата и ревноста за неа, а плодот на ваквата помисла е создавањето богоугодни навики. Создавањето на ваквите навики е свртеност на душата кон добро, а оваа и ваква состојба е мајка на стравот Божји. Стравот Божји го раѓа запазувањето на Божјите заповеди, небесните и земните, а запазувањето на Божјите заповеди е знак на љубовта. Почетокот на љубовта е богатство на смирението; богатството на смирението е полнота на љубовта, а потоа и совршено вселување на Бога во оние, кои ги очистиле своите срца преку бестрастието, зашто Спасителот наш Господ Исус Христос вели: “Блажени се чистите по срце, зашто тие ќе Го видат Бога!” (Матеј 5,8).

Обработи и презентира
Отец Митко Попоски
Виндзор, Канада, 2022