ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM II

Свети Исак Сирин

1. Подвижнички поуки

1. Стравот Божји е почетокот на добродетелите; тој е рожба на верата и се сее во срцето, кога умот е отстранет од светската расеаност, за да ги собере своите расеани мисли во размислување за идното востановување.

2. За да може да постави основа на добродетелите, најдобро од сѐ е – човекот да биде оддалечен од животните работи и да живее во законот, кој ги осветува правите и свети патеки, како што посочил Светиот дух преку псалмопеачот давид [сп. Псал. 20,3; 118,35].

3. Почетокот на патот на животот е: секогаш со умот наш да се поучуваме во Божјите зборови и да го минуваме животот во сиромаштија. Напојувањето со едното помага на усовршувањето во другото. Ако се напојуваш со поучувањето на Божјите зборови, тоа ќе ти помогне да преуспеваш во сиромаштијата, а преуспевањето во доброволната немаштија ти дава доволно слободно време за да преуспеваш во изучувањето на Светото писмо. А со помошта на едното и на другото брзо бива издигнувана зградата на добродетелите.

4. Без оддалечување од светот – не е можно приближување до Бога. Оддалечување го нарекуваме не телесното преселување, туку оддалечување од делата на светот. Добродетелта на оддалечувањето од светот се состои во следново: умот наш да не се занимава со светот.

5. Кога ќе се умножи во човекот благодатта, тогаш исчезнува во него стравот од смртта, на патот кон саканата праведност или пред пречките на овој пат, – и во душата своја наоѓа тој многу причини, поради кои е готов и поради стравот Божји – да претрпува многу маки, како нешто неопходно. Тогаш сето она што му е непријатно на телото и сѐ што може да му причини страдање, – во неговите очи не значи ништо во споредба со она, што се надева да добие во иднина. Но кога ќе се зголеми во човекот недостигот на благодатта, кога она што се случува со него бива спротивно на реченото; тогаш знаењето, поради истражувањата, кои можат да се потпираат само на опипливото, станува кај него повеќе од верата, нема надеж во Бога во секоја работа и Божјата промисла за човекот ја разбира поинаку. Таквиот човек непрестајно бива изложуван на стравови поради искушенијата на оние што ги ставаат стрелите свои на тетивите, за да стрелаат во темнина (сп. Псал. 10,2).

6. Сомнувањете на срцето доведуваат страв во душата, а верата може да ја зајакнува волјата и да ги смирува телесните страсти. Во каква мерка расте во тебе љубовта према телото, во таква мерка не можеш да бидеш смел и без трепет при многуте напади, со кои е опкружено сето она што го сакаш.

7. Не е целомудрен оној, во кого се прекинуваат срамните помисли за време на борбата, трудот и подвигот, туку оној, кој со вистинитоста на своето срце го прави целомудрен погледот на својот ум, не дозволувајќи му да се доближува до лошите помисли. И кога чесноста на неговата совест со погледот на очите сведочи за неговата верност на законот на чистотата, срамот, како завеса виси над сокровишницата на помислите и над неговата непорочност и Христос ја запазува како целомудрена девојка со силата на верата.

8. За одвраќање на душата од лоши расположби ништо не е толку корисно, како што е тоа вдлабочувањето во љубовта према изучувањето на Светото Писмо и навлегувањето во длабочината на неговите мисли. Кога мислите проникнуваат во насладата од разбирањето на она што е скриено во зборовите на Божјата премудрост, тогаш човек извлекува од нив просвета во толкава мерка, во колкава мерка го заборава светот и заборава сѐ што е во светот. Но и тогаш кога умот плива врз површината од водите на морето на Светото Писмо и не може да проникне до длабочината на мислите на Светото Писмо, и самото тоа што е зафатен со изучувањето на Божјите зборови е доволно за него, за да може со една помисла за Божјата прекрасна убавина силно да ги поврзе своите помисли и да ги спречи да се стремат кон земното и телесното.

9. Во сѐ, што ќе сретнеш во Светото Писмо, испитувај која е и каква е смислата и целта на неговите зборови, настојувај да проникнеш во длабочината на мислите на светиите и со најголема точност да ги сфатиш. Оние што се раководени со божествената благодат во својот живот кон просветувањето секогаш чувствуваат како некој духовен зрак да минува низ стихијата на напишаното и ги одделува голите зборови од она што му е кажано на душевното знаење преку големата мисла.

10. Ако човек чита многу важни стихови, без да се вдлабочува во нив, тогаш и неговото срце останува празно и ништо не чувствува, во него изгаснува светата сила, која во случај кога душата ја разбира нивната сила – тоа значи и најсладок вкус за срцето.

11. Секоја работа обично се стреми кон она што ѝ е сродно. И душата, која има во себе дух, кога ќе слушне зборови, кои содржат во себе скриена духовна сила, пламенито ја повлекува кон себе содржината на тие зборови. Не секој човек го побудува кон вчудоневиденост духовното и она што има во себе голема духовна сила. Зборовите за добродетелта бараат срце, кое не е зафатено со земјата; во оној човек, чиј ум е оптоварен за грижите за преодното, добродетелта не разбудува помисла за тоа – да ја возљуби добродетелта, ниту желба – да ја придобие.

12. Одделувањето од земното со своето битие му претходи на сојузот со Бога, иако често, според Божјата промисла на благодатта, кај некои последното му претходи на првото. Начинот на Божјата промисла за монасите се разликува од оној за мирјаните. Ако кај тебе претходи Божјата благодат, тогаш тоа е нејзина работа, а ако не, тогаш и ти издигнувај се на висината на духовната кула.

13. Ненаситеноста на душата во придобивањето на добродетелите ги придобива во своја полза и дел од видливите и чувствителните желби на телото, со кое е соединета. Сѐ се украсува со верата; без верата сѐ станува штетно и грдо.

14. Сакаш ли со твојот ум да општиш со Бога? – Послужи ѝ на милостињата. Кон духовната љубов, која го отпечатува невидливиот Божји образ во себе, нема друга патека за приод, освен, ако човекот, пред сѐ, не почне да бива милостив во таква мерка, во каква е совршен и нашиот небесен Отец, како што вели нашиот Господ Исус Христос: “Бидете милосрдни како што е милосрден вашиот Отец” (Лука 6,36).

15. Она што е сликарот, кој слика вода на ѕидовите, со која не може да се изгаснe нашата жед, тоа е и зборот што не е потврден и докажан со дело. Оној што говори за добродетелта, која самиот ја има и ја извршува, тој кога му говори за неа на својот слушател, тој е сличен на човек, кој на ближниот свој му дава пари, кои самиот ги заработил со својот труд. И оној што сeе во ушите на своите слушатели од она што тој самиот од опит го сознал, тој смело ја отвора својата уста кога им говори на своите духовни чеда, како што престарениот Јаков му рекол на целомудриот свој син Јосиф: “И јас ти давам еден дел повеќе отколку на браќата твои, од она што го зедов од рацете аморејски, со својот меч и со својот лак” (1. Мој. 48,22).

16. Прекрасно рекол некој, дека смртниот страв го ожалостува човекот, кого неговата совест го осудува, а оној, чија совест не го прекорува, тој ја посакува смрта толку колку и животот.

17. Ако нешто толку се соединило со твојата душа, сметај го тоа за своја придобивка не само во овој живот, туку биди уверен дека тоа ќе појде заедно со тебе и во идниот живот. И ако тоа е нешто добро, весели се и благодари Му на Бога во својот ум, а ако е тоа нешто лошо, тогаш тажи и воздивнувај и труди се да се ослободиш од него додека си уште во твоето тело.

18. Имај ги секогаш во твојот ум страдањата и маките на големите страдалници, за да можеш ти самиот да Му благодариш на Бога за твоите мали и ништожни маки и да можеш на тој начин да ги поднесуваш со радост.

19. Кога си духовно студен и расеан, замислувај си ја твојата поранешна ревност, кога си се грижел за сѐ, дури и за најситните работи, за тоа какви подвизи си покажувал, со каква ревност си им се спротивставувал на оние, кои му пречеле на твоето духовно издигнување. Со овие и вакви спомени твојата душа пак ќе се разбуди како од длабок сон, ќе се облече во пламенот на ревноста и ќе воскресне како од мртвите и со силно и решавачко спротивставување на ѓаволот и на гревот, пак ќе се врати кон својата некогашна состојба.

20. Стварноста на крстот е двојна: едната се состои во трпеливото поднесување на телесните тешкотии и лишувања, кои се неизбежни во борбата со страстите и се нарекува телесен подвиг, а другата се состои во истенчено дејствување на умот, во божествено размислување, во молење и во други духовни подвизи, ова се нарекува соѕерцание. Првата го очистува страсниот дел на душата, а втората – го просветува умниот дел на душата. Секој човек, кој, пред совршената обука во првиот дел, преминува кон вториот, кој привлекува со своите сладости, а не велам веќе поради својата мрзливост, почнува да се гневи затоа што најнапред не ги умртвил “своите земни членови” (Кол. 3,5), односно што не ги излекувал немоќите на своите помисли преку трпеливо поднесување на крсното унижување и што се осмелил пред време да мечтае во својот ум за славата на крстот. Токму такво е и значењето на зборовите, кажани од древните отци: “Ако умот посака да се издигне на крстот пред да бидат умртвени земните членови и пред да биде исчистена неговата телесност, да биде исцелена од својата немоќ, тогаш него го постигнува Божји гнев.
Чиј ум е осквернет од срамни страсти и кој е брз да ги исполнува сите мечтателни помисли на својот ум, нему му се забранува да ја отвора својата уста затоа што најнапред не го очистил својот ум преку разни страдања и не ги покорил своите телесни желби, туку надевајќи се на она што го слушал со своите уши и на она што е напишано со мастило, се устремил да оди право напред по патот, додека бил уште исполнет со темнина и со своите слепи очи”.

21. Замисли си дека добродетелта е тело; а соѕерцението душа, а дека и едното и другото се еден совршен човек, соединет со духот од двата дела – од телесниот и од разумниот. И како што е неможно душата да го пројавува своето битие без совршената поврзаност со сите делови на телото, исто така, и душата не може да дојде до соѕерцание без претходно извршување на делата на добродетелите.

22. Откако ќе чуеш дека треба да се оддалечиш од светот, да го оставиш светот, да се очистиш од сѐ што е од светот, уште во самиот почеток треба да сфатиш и да разбереш, не според просто-народните поими, но чисто разумно што значи самиот збор свет, од кои и какви делови е составен. Тогаш ќе можеш да дознаеш за твојата душа, колку е таа далеку од светот и што има во неа измешано од светот. Зборот свет е збир на именка, која ги содржи во себе и таканаречените страсти. Кога сакаме да ги именуваме страстите во нивната севкупност, тогаш ги нарекуваме свет, а кога сакаме да ги разликуваме по нивното различно именување, ги нарекуваме страсти.

23. Кога ќе разбереш што е светот, тогаш ќе почнеш да правиш разлика меѓу сѐ што се подразбира под ова именование; ќе го разбереш и тоа со што си врзан со светот и со што си се одрекол од него. Ова ќе го кажам понакратко: светот e телесен живот и мудрување на телото. По самото тоа што човекот се оттргнал од светот, се познава дека тој излегол од светот.

24. Стравот за телото кај луѓето бива толку силен, така што често тие остануваат неспособни да направат нешто добро и славно. Но кога кон стравот за телото се додаде и стравот за душата, тогаш стравот телесен ослабнува пред стравот за душата, исчезнува како восок пред силата на огнот што гори.

25. Душата по својата природа нема страв. Страстите се нешто додатно; за нив е виновна самата душа. – Ако некогаш природата на душата била светла и чиста, поради тоа што ја примила во себе божествената светлина, таа се покажува пак таква кога се враќа во својата првобитна состојба. Значи, несомнено е дека душата излегува вон својата природа веднаш штом доаѓа во страсна состојба, како што тврдат чедата на Светата Црква.

26. Природната состојба на душата е знаење на Божјите созданија – земни и духовни. Нејзината натприродна состојба е движење – или дејство или состојба на соѕерцанието на пресуштествениот Бог. Нејзината противприродна состојба е таква каква што бива кај страсните луѓе, кои им робуваат на своите страсти. Затоа е сосема јасно дека душевните страсти не се душевни по својата природа.

27. Ако сакаш да ги дознаеш човечките тајни, а уште не си успеал во тоа, да можеш да ги дознаваш по духот, можеш да ги дознаеш по зборовите, по начинот на живеењето и по расположбата на секого. Кој е чист во својата душа и непорочен во начинот на живеењето, тој секогаш со целомудреност ги изговара зборовите на Светиот Дух и соодветно на тоа, сразмерно со своето расудување – размислува и за Божјото и за она што е во него самиот. А чие срце е исполнето со страсти, кај него и јазикот се става во движење од нив. Ако почне тој да говори и за духовното, тој ќе расудува и тогаш под влијание на самите страсти. Мудриот го забележува таквиот човек при првото среќавање, а чистиот ја насетува неговата миризба.

28. Делата на монахот се: слобода од телесното, во молитвите има телесен труд и непрестајно спомнување за Бога во срцето.

29. Едно е молитвата, а друго е – соѕерцание во молитвата, иако молитвата и соѕерцанието си го позајмуваат почетокот едно на друго. Молитвата е сеење, а соѕерцанието жетва и собирање, при што оној што жнее се вчудоневидува на неискажливото знаење – како од малите и голи зрна, што ги посеал, одеднаш израснале пред него такви прекрасни класја.

30. Спасителот наш го започнал делото на нашето спасение со пост. И сите оние што одат по Него на оваа основа го зајакнуваат почетокот на својот подвиг; бидејќи постот е оружје подготвено од Бога. – И кој, ако го зенемари ова оружје нема да биде прекорен? – Ако постел самиот Законодавец, тогаш како нема да пости кој и да e од оние што се должни да го пазат Законот? Затоа до постот човечкиот род не знаел за победа и ѓаволот никогаш не доживел пораз од нашата природа; тој бил победен со силата на ова оружје. Нашиот Господ бил водач и првенец на оваа победа, за да го стави првиот победнички венец врз главата на нашата природа. И ѓаволот штом ќе го види ова оружје на некого од луѓето, веднаш овој противник и мачител, бива исплашуван, помислувајки и спомнувајќи си за својот пораз во пустината од Спасителот, – и силата негова набргу бива победена и погледот на ова оружје, кое ни е дадено од нашиот Спасител – ќе го изгори. – Оној што е облечен во оружјето на постот во секое време бива распалуван со ревноста на постот. – Кој живее во него, умот негов е непоколеблив и готов да ги пречека и да ги одбие сите страсти.

31. Делата и трудовите тогаш ѝ даваат на душата бестрасност, умртвување на земните членови и успокојување на помислите, тогаш кога ќе го започнеме безмолвието, кога во душата ке се прекрати збунетоста, предизвикувана од впечатоците на надворешните чувства. Друг начин за успех на ова нема и не може да има. Зашто, ако дрвото секојдневно се полива, зарем некогаш ќе се исуши коренот негов? Смртоносна ли е водата во некој сад, која секојдневно се менува? – Кога човекот почне да живее во безмолвие, тогаш душата лесно ги разликува страстите, и внатрешниот човек, откако се разгори со желба за духовен живот, го победува, и од ден на ден ја издигнува својата душа кон чистотата.

32. Кога можеме да кажеме дека некој достигнал чистота? Тогаш, кога тој сите луѓе ќе ги гледа како добри и никој од нив нема да му се претставува како нечист и осквернет; тој навистина е човек со чисто срце.

33. Што му е својствено на подвижникот, на оној што живее во безмолвие, да прави во својата ќелија? Зарем ревносниот и трезвениот по душа има потреба да прашува што треба да прави кога е сам во својата ќелија? И има ли нешто подобро од ова? Самиот живот на монахот во неговата осамотеност, кој се споредува со живеење во гроб, далеку е од секоја човечка радост; таквиот живот го учат монахот, дека главната негова работа е плачот. И сите светии во плач се преселиле од овој живот. – И ние да Му се молиме на Господа и нам да ни подари плач. Зашто, ако ја добиеме оваа благодат, која е подобра па и повозвишена од другите дарови, тогаш со нејзина помош, и ние ќе дојдеме до чистотата. И штом ќе ја добиеме, таа веќе никогаш нема да биде одземена од нас сѐ до нашето излегување од овој живот.

34. Блажени се чистите по срце, зашто нема време кога тие не би се насладувале со сладоста на солзите, – во која секогаш Го гледаат Господа. Додека имаат солзи во своите очи, тие се удостојуваат да ги гледаат Неговите откровенија на височината од својата молитва. И нема кај нив молитва без солзи. Токму тоа и значат зборовите: “Блажени се оние што плачат, оти ќе се утешат” (Матеј 5,4). Зашто тогаш, кога монахот ќе се удостои со помош на солзите да ја премине областа на страстите и навлезе во рамнината на чистотата, тогаш го сретнува утехата, која Бог им ја дава на оние што плачат за нивната чистота. Да лееме солзи и да плачеме – тоа е дарот што им се дава на бестрасните. И ако солзите и жалостите на оние што плачат само привремено, можат не само да ги водат кон бестрасноста, туку можат и потполно да го очистат и да го ослободат нивниот ум од спомнувањето на неговите страсти, тогаш што можеме да кажеме за оние кои дење и ноќе свесно се занимаваат со оваа работа?

35. Некој од светите луѓе рекол: “Телото му станува пријател на гревот, ако се плаши од искушенија, ако се плаши да не дојде до крајност и да не биде лишено од својот живот”. Затоа Светиот Дух го тера да умре и на подвижникот му внушува да се предаде себе на смрт. Зашто знае дека, ако не умре, нема да го победи гревот. Ако некој сака во него да живее Господ, тој го принудува своето тело да Му служи на Господа и да ги извршува заповедите на Духот, напишани од апостолот и ја пази својата душа од телесните дела, опишани во Посланието до Галатјаните од светиот апостол Павле, кој вели: “Делата на телото се познати: тие се: блудство, нечистота, бесрамност, служење на идоли, магии, непријателство, кавги, ревнувања, гнев, раздори, расцепи, зависти, пијанство, и други слични работи” (Гал. 5,19-21). Телото кое се предало на гревот, се успокојува во телесните дела, и Божјиот Дух не се успокојува во неговите плодови. Зашто кога телото изнемоштува во постот и смирението, тогаш душата се укрепува со молитва.

36. Телото, кое бива измачувано од тешкотиите на безмолвието, трпи лишувања и недостатоци и се приближува до тоа да се лиши од својот живот; тогаш тоа обично ти вели: “Дај ми малку слобода, за да поживеам како што треба; и сега живеам праведно, зашто трпам секакви страдања”. И штом ќе му ги олесниш маките и ќе го успокоиш од страдањата, ќе му дадеш можност малку да здивне, тоа веднаш ќе почне нежно да ти нашепнува: “Можеме и близу до светот да живееме добро, според истите правила, според кои живееме и сега, затоа што сме проверени во многу работи. Провери ме само, па, ако не бидам таков, можеме пак да се вратиме. Пустината нема да ни избега”. – Не верувај му, макар и силно да те моли и да ти дава многу ветувања. Тоа нема да го изврши она што го ветува. Ако се согласиш и ја прифатиш неговата молба, тоа ќе те фрли во големи гревовни паѓања, од кои нема да бидеш во состојба да станеш и да излезеш.

37. Кога од искушенијата ќе дојдеш до очајание и ќе се пренаситиш со него, тогаш речи си самиот на себе: “Ти одново го бараш нечистиот и срамниот живот”. – И ако твоето тело тогаш ти рече: “Голем грев е самиот себе да се убиваш”, ти одговори му: “Јас се самоубивам затоа што не можам да живеам нечисто”. Ќе умрам овде, за да не ја видам вистинската смрт на мојата душа таму – да не умрам за Бога. Подобро е да умрам овде заради непорочноста и да не живеам лош живот во светот. Јас сум ја избрал слободно оваа смрт поради моите гревови. Се убивам себе затоа што Му згрешив на Господа: нема веќе да Го прогневувам Бога. Што ќе ми е животот – оддалечен од Бога? Ќе ги трпам овдешните маки, за да не бидам оддалечен од небесната надеж. Што има за Бога во мојот живот во овој свет, ако живеам лошо во него и ако продолжувам да Го прогневувам Бога?

38. За монахот е штетно да го гледа светот и светското. И каква промена станува во умот на оној, кој долго време живеел во безмолствие, кој живеел осамен и сам со себе, одеднаш одново бива зафаќан од виорот на светот, го гледа и го слуша она што не е прилично за него! – Нека не нѐ мамат оние што тврдат, дека нема никаква штета за нас од тоа што ќе слушаме и што ќе гледаме нешто; дека сме исти во нашите помисли во нашата пустинска осаменост и во светот, дека во ќелијата и надвор од неа не се вознемирува нашата скромност, дека во неа не настануваат лоши промени и дека во среќавањето со луѓе и со предмети не чувствуваме раздвижување на страстите. Ова можат да го тврдат само силните по дух, кои и ако придобијат рани, не ги чувствуваат. Но ние уште не сме стигнале до такво здравје, уште имаме на себе смрдливи рани, кои ќе зовријат со црви, ако за нив не се грижиме само еден единствен ден, ако ги оставиме неисчистени и непреврзани, ако не бидат со мелем намачкани и добро стегнати.

39. Душа, која еднаш Му се предала на Бога и која многупати ја познала Неговата помош, не се грижи веќе за себе, туку се врзува со вчудоневиденост и молчење, и нема можност да се враќа одново кон некогашните начини на своето сознавање и да се служи со нив, да ги употребува на дело, за да не биде лишена од Божјата промисла, која таинствено и непрестано ја надгледува душата, се грижи за неа, постојано ја следи, за да не стане одново самонадејна и одново да не помисли дека, според силите на своето знање, ќе може самата да се грижи за себе.

40. Оние, во кои огреала светлината на верата, не доаѓаат веќе во таква срамна положба – одново да бараат од Бога во своите молитви: “Дај ни ова” или: “Одземи ни го тоа и тоа” , туку ни најмалку не се грижат за себе, зашто со своите духовни очи, со очите на верата, секој миг се свесни за Божјата промисла, која таинствено и непрестано води грижа за нивната душа, дека нивниот вистински Татко, Кој со Својата неизмерно голема љубов ја надминува и најголемата татковска љубов, има преголема сила да ни помага и да ни даде многу повеќе отколку што знаеме и што можеме да помислиме да побараме од Него.

41. Оној што се удостоил да вкуси од сладоста на верата и одново се сврти кон душевното знаење, тој е сличен на човек, кој нашол скапоцен бисер и го заменил за некоја безвредна пара. Исто така е и оној што ја напуштил вистинската слобода и се враќа во некогашната своја духовна сиромаштија, исполнета со страв и со робување.

42. Има три духовни начина, по кои нашето знаење се издигнува и паѓа. Тие начини се преку: телото, душата и духот. Знаењето е Божји дар на природата од разумните суштества, подарен уште во самиот почеток при нивното создавање. По својата природа тоа е едноставно и неделиво, како што е неделива и сончевата светлина, но соодветно со својата дејност – тоа придобива извесни промени и разделби. – Слушај каков е редот на овие разделби.

43. Првиот степен на знаењето. Кога знаењето ги следи телесните желби, тогаш се сведува на следните начини: богатство, суета, раскошен мебел, телесен спокој, грижа за придобивање земна мудрост, неопходна за однесување во овој свет и нови пронајдоци во уметноста, науката и сѐ друго со што се овенчува телото во овој видлив свет. – По овие свои особености ова знаење ѝ е спротивно на верата. – Тоа се нарекува голо знаење, затоа што ја исклучува секоја Божја грижа, а бидејќи во него преовладува телото, тоа внесува во умот неразумна немоќ и сета негова грижа е само за овој свет.
Еве каков е поимот за себе според ова знаење: тоа како да е некаква духовна сила, која таинствено управува со човекот, божествена грижа за него, која го следи и потполно се грижи за него. Затоа на Божјата промисла не му го препишува управувањето со светот, туку учи дека секое добро е во човекот, неговото спасение од она што е штетно треба да му се препише нему, и неговото природно запазување од она што е тешко и од многу други незгоди, кои јавно или тајно ѝ се спротивставуваат на нашата природа, – му се чинат последица на неговата лична ревност и на неговите способности.
Такво е сфаќањето за ова знаење. Тоа замислува дека знае сѐ и дека сѐ бива според човечкиот план. Оние што мислат вака тврдат дека никој не управува со овој свет. Впрочем, тие не можат да живеат без непрестана грижа за своето тело и затоа со нив владеат малодушноста, тагата, очајанието, стравот од демоните, стравот од луѓе, преплашеност од разбојници, од смртта, загриженост од можноста да се разболат, да осиромашат, лишување од најпотребното, стравот од страдања, од диви ѕверови и други слични опасности, кои го прават нивното знаење слично на разбранувано море, кое секој ден и секој час ги напаѓа морепловците со своите бесни бранови.
Бидејќи ова знаење не умее својата грижа да ја остави на Бога, со надеж и со вера во Него, тоа е непрестано зафатено со измислување начини и средства во врска со својата личност. Кога начините и средствата, кои ги замислиле, ќе се покажат неуспешни, тие тогаш во тоа не гледаат дејствување на Божјата промисла, па затоа тие тогаш се судруваат со луѓето, за кои мислат дека им се спротивставуваат и им пречат да го постигнат она што го замислиле. Во овој однос, во ова знаење е насадено дрвото на познавањето на доброто и на злото, кое ја искорнува љубовта. – Во него доаѓаат до израз гордоста и надуеноста. – Тоа се фали, но сепак оди во темнина и својата вредност ја проценува со она што е на земјата и не е свесно дека има нешто подобро од него.

44. Вториот степен на знаењето. – Кога човек ќе го остави првиот степен на знаењето, тогаш бива зафатен со душевни помисли и желби; тогаш во светлината од природата на својата душа, ги извршува следниве извонредни дела: постот, молитвата, милостињата, читањето на Светото Писмо, добродетелниот живот, борбата со страстите и други слични работи. Зашто сите добри дела, сите прекрасни особености, кои биваат забележувани во душата, како и сите чудни начини, кои се употребуваат во Христовото владеење, на овој втор степен од знаењето, во дејствувањето на неговата сила, – се извршуваат со благодатната сила на Светиот Дух. И токму ова му ги покажува на нашето срце патеките, кои нѐ водат кон верата и во срцето ги собира упатствата, за придобивање на вистинскиот живот.
Но и овде знаењето е уште телесно и сложено. Во него само се наоѓа патот што нѐ води кон верата. Има уште еден повисок степен на знаењето. И ако некој успее, тој ќе најде можност, при помошта на Христа, да биде искачен и на тој степен, кога како основа на својата работа ќе го постави во безмолвното оддалечување од луѓето, во читањето на Светото Писмо, во молитвата и во други добри дела, со кои се извршува сѐ што се однесува кон второто знаење. И со него се извршува сѐ што е прекрасно; и тоа се нарекува знаење на делата, зашто преку чулните дела, кои се вршат преку телесните чувства, го извршува своето дело на повисок степен.

45. Третиот степен на знаењето – степенот на совршенството. А сега слушај како човекот се одуховува, како го придобива духовното и како во начинот на живеењето станува сличен со невидливите сили, кои своето служење го извршуваат не преку телесните чувства, туку преку дејноста на својот ум. Кога знаењето се издигне над она што е земно и почне да ги испитува своите помисли за она што е скриено од очите внатре, и ќе се издигне нагоре и ќе ја следи верата во грижата за идниот живот, во посакувањето на она што ни е ветено и во барањето на скриените тајни, кога самата вера ќе го проголта ова знење и се обраќа, го раѓа одново, така што целото се претвора во дух.
Тогаш тоа може да полета како со крила, кон областа на бестелесните, да се допре до длабочините на недопирливото море, да ги замислува во својот ум божествените и чудни дејства, пројавени во природата на духовните и чувстителните суштества, како и да ги испитува духовните тајни, кои се постигнуваат преку едноставен и истенчен ум. Тогаш се разбудуваат внатрешните чувства за духовно дејствување такво, какво што ќе биде во другиот – во бесмртниот и вечен живот, зашто уште во овдешниот како да настанало духовно воскресение, како вистинско сведоштво за општото воскресение.

46. Ова се трите начина на знаењето. – Откако човек почнува да го разликува злото од доброто, додека не излезе од овој свет, знаењето на душата негова се наоѓа во овие три мерки. И полнотата на секоја неправда и секоја нечесност, како и полнотата на правдата, и допирањето до сите тајни на духот, го прави тоа единствено знаење во трите спомнати мерки и во него се наоѓа секое движење на умот, било да се издигнува или спушта, во доброто или во злото или во некоја средна состојба меѓу доброто и злото. Светите оци овие мерки ги нарекуваат: природна, противприродна и натприродна. Ова се трите правци, во кои се издигнува и се спушта спомнувањето на разумната душа, кога, според она што е речено, некој извршува правда или според својата природа се издигнува над природата, се издигнува во своите спомнувања – во соѕерцание на Бога надвор од природата, или излегува да пасе свињи, како оној што безумно го потрошил богатството на својата разумност, служејќи му на мноштво демони.

47. Првиот степен на знаењето ја оладува душата за сѐ што ја води душата кон Бога. Вториот степен ја стоплува душата за поголемо брзање кон сѐ што е на степенот на верата. Третиот степен е смирување на работењето, а се состои само во дејствувањето на умот, кој се насладува само со тајните на идното. Но, бидејќи нашата природа уште не може совршено да се издигне над умртвеноста и тежината на телото, затоа, сѐ додека човекот живее во тело, останува во преодна состојба – од една во друга. Затоа, како кутар сиромав, неговата душа почнува да извршува служење во вториот – средниот степен на добродетелта; та, како оние, кои го примиле духот на посиновувањето, во тајната на слободата, се насладува со духовната благодат, која бива давана од Дародавецот според достоинството. И пак одново се враќа кон смирението на своите дела, кои биваат извршувани со помошта на телото. Затоа несовршениот живот нема совршена слобода.

48. Делото на знаењето на вториот степен се состои во дејствувањето и во продолжителното вежбање; делото на знаењето што е на третиот степен е дејствување на верата, кое не бива преку делата, туку се исполнува со духовни умопретставувања, во дела што се чисто духовни; ова бива над чувствата. А под вера не ја разбираме онаа вера, што ја имаме при размислувањето за божествените Ипостаси и чудната Божја промисла во воплотувањето, при примањето на нашата природа, – макар што и оваа вера е многу висока, туку онаа вера, која изгрева во душата од светлината на благодатта, која со сведоштвото на умот го поткрепува срцето, за да не биде поколебано во несомнената надеж, која е далеку од секое сомневање. И оваа вера се пројавува не во зголемувањето на слухот на ушите, туку во духовните очи, кои ги гледаат скриените тајни во душата, невидливото божествено богатство, кое е скриено од очите на телесните синови, а од Светиот Дух им е откриено на оние, кои се хранат од Христовата трпеза – со поучувањето со Христовиот закон, како што рекол Самиот Господ: ако заповедите Мои ги запазите, Јас ќе ви го испратам Духот Утешител, Духот на вистината, “Кого Отецот ќе Го испрати во Мое име, Тој ќе ве научи на сѐ и ќе ви напомни за сѐ што сум ви зборувал” [Јован 14,26].

49. Уште нешто за разликата меѓу знаењата. – Знаењето, кое се интересира за она што е видливо, за она што бива примано преку усетите, а се предава на видлив начин, се нарекува природно. А знаењето, кое се интересира за духовната сила и за природата на бестелесните суштества, се нарекува духовно; затоа што бива придобивано со духот, а не преку усетите. А поради овие две раѓања (доживувањето на видливите и невидливите работи), има и едно друго знаење, кое го добива душата однадвор. А знаењето, што го дава Божјата сила, се нарекува натприродно; тоа е уште понедостапно за знаењето и е над самото знаење. И соѕерцанието на ова знаење душата не го прима од материјата, која и вон од неа, како и во првите два вида знаење; туку е нематеријално, внатре во неа, се дава на дар, речиси и без некакво очекување, cе објавува и открива од самата внатрешност, зашто според зборовите Христови: “Царството Божјо е во вас внатре” (Лука 17,21). Toa не ја крепи надежта со преобразување, не доаѓа преку запазување, туку е внатре, запечатено и скриено во самиот ум, а се открива само од себе, без помислата за него. Првото знаење се добива со непрестана работа и ревносно учење; второто е последица на добриот живот и разумната вера; а третото ѝ се дава како дел само на верата, со кое се обезвреднува обичното знаење и делата го примаат својот крај.

50. Не сомневај се во силата на молитвата, кога за време на молитвата или непрестаното читање, не следи по нив силно возбудување или постојана скрушеност.

51. Она што ти се кажува врз основа на личен опит, примај го неизоставно, макар и оној што ти го кажува и да не биде учен човек; и царските сокровишта, иако се преголеми и пребогати не го одбиваат и најмалиот дар, што го приложува сиромавиот; и од малите потоци реките стануваат сѐ поголеми и поголеми.

52. И спомнувањето за доброто и спомнувањето за лошото, како со прст покажуваат или на срамот од нашите помисли или на возвишеноста на нашиот живот и секое од нив, према тоа каков е, ги закрепнува во нас или десните (добрите) или левите (лошите) помисли и движења. Со нив сме зафатени таинствено во нашиот ум, но во овој духовен труд се изобразува судбата на нашиот живот и во него можеме да се видиме себе.

53. Има љубов, слична на мал светилник, кој се потхранува со масло и кога тоа се потрошува – светилникот угаснува. Или е слична на порој од дожд, кој престанува штом се сврши дождовницата. Ho има љубов, која е слична на вруток, кој непрестано извира и водата негова никогаш не престанува. Првата љубов е човечка, а втората е Божја, која Го има Бога за своја причина.

54. Сакаш ли да се насладиш со читањето на молитвите на твоето лично молитвено правило и да ја разбереш смислата на зборовите на Светиот Дух, што ги изговараш? – Тогаш остави ја настрана големината и бројот на молитвите и црковните песни, не обрнувај внимание на тоа колку од нив знаеш напамет, и не ги читај громогласно, туку вдлабочувај се со твојот ум во изучување на зборовите на Светиот Дух, сѐ додека твојата душа не cе возбуди за возвишено разбирање и преку тоа не биде покрената кон славословие или кон корисна тага. – Во ропската исправност, во тоа што ќе бидат прочитани само одредените молитви, нема мир за умот; а збунетоста обично ги одзема вкусот и разбирливоста и ги разгонува мислите. Збунетоста, со право може да се нарече ѓаволска колесница, зашто сатаната има обичај, слично на јавач, да се качи на нашиот ум, да земе со себе цела толпа страсти и со нив заедно да влезе во несреќната душа и да ја потопи во збунетост.

55. Не спротивставувај им се на помислите, кои ѓаволот ги всејува во тебе; подобро е да го прекинуваш разговорот со него – со твојата молитва кон Бога. Не секогаш, не во секое време, имаме сила вака да им се спротивставуваме на лошите помисли и да ги прекратуваме, туку, напротив, во таков случај често здобиваме рана, која долго време потоа не можеме да ја излекуваме. Не надевај се на целата твоја мудрост и на сета твоја разумност; демоните ќе успеат да те победат. Но и тогаш кога ги победиш, и тогаш нечистотијата ти го осквернува твојот ум и нивната страшна смрдеа долго ќе ја чувствуваш. Употребувајќи го посочениот начин за борба против нив, ќе бидеш ослободен од сето тоа и од стравот, зашто друга помош, освен помошта од Бога, немаме.

56. Кога во твојата ќелија се занимаваш со рачна работа, имај го секогаш над себе покривалото против среброљубието, според заповедта на отците. Во избегнувањето од очајанието потребно е да бидеш зафатен со некаква работа, која сепак не го вознемирува умот, но не заборавај дека молитвата со својата сила е над сѐ друго.

57. Биди уверен дека твојот ангел пазител е секогаш со тебе и дека и ти, заедно со сите други созданија, стоиш под власта на едниот Господ, Кој само во еден миг приведува сѐ во движење и сѐ устројува. Стој храбро и предај Му се потполно нему. Ни демоните, ни крвожедните ѕверови, ниту порочните луѓе можат да ти нанесат штета, ако за тоа не се согласи Оној Кој управува со сѐ и не им дозволи во извесна мерка да те напаѓаат. Затоа говори и на твојата душа: “Имам јас ангел пазител; ништо не може да ме нападне, ако тоа не биде дозволено од Оној, Кој управува со сѐ, ако тоа не биде дозволено одозгора. А, ако тоа го сака и го дозволува мојот Бог и Господ, ако Он понекогаш дозволи лукавиот да го надвладее и Неговото создание, тогаш ова го примам без да се огорчувам, зашто сакам волјата на мојот Господ да се исполни”. – На овој начин за време на твоите искушенија ќе бидеш радосен, зашто и во тоа ќе ја гледаш Божјата волја и Неговата човекољубива промисла. Ете, вака закрепнувај го твоето срце со надеж во Господа.

58. Запазувањето на јазикот не само што му помага на умот да се издигнува кон Бога, туку и на нашите видливи дела, кои ги вршиме со помошта на нашите тела, тајно им дава голема сила за нивното извршување а, исто така, просветува и во тајното дејствување, како што велеле отците, зашто запазувањето на јазикот ѝ помага на душата да се издигнува кон Бога, само, ако го прави ова молчење со знаење.

59. По секоја добра мисла и по секоја добра желба следува ревност, која со својата жештина е слична на распален жар. Таа обично ги оградува ваквите мисли и желби и не дозволува да им се доближуваат некакви спротивставувања, пречки и прегради. Ете, тоа е таа добродетел, без која не може да се направи никакво добро. Некој од оние, кој бил облечен во Христа, оваа ревност ја нарекол куче и стражар на Божјиот закон. Оваа сила на ревноста се разбудува, укрепува и разгорува на два начина, за да го чувствува домот на душата. Исто така, на два начина бива доведувана во состојба на изнемоштеност, поспаност и мрзливост.
Разбудувањето и разгорувањето на оваа ревност бива, пред сѐ, тогаш кога на човекот му доаѓа некаква мисла на страв за запазување на духовното богатство, кое го насобрал во својата душа или има предвид да го насобере, за да не биде украдено и уништено. Кога ќе се појави овој страв, тогаш оваа ревност гори дење и ноќе, како разгорена печка, и, слично на херувим, непрестано внимава што има наоколу, го чува своето богатство од сите непријателски искушенија однадвор и одвнатре.
Има и еден друг начин за разгорување на оваа ревност, а тој е – кога душата има најсилна желба за правење на добро. Втор повод за ова е – кога во душата ке навлезе некоја помисла на увереност и смелост да се утврдиме во доброто. Тогаш човекот почнува да се надева, да мисли и да се задржува на таа мисла, дека нема причина да се плаши дека може да претрпи некаква штета од која и да било сила, затоа што тогаш го симнува оружјето на оваа ревност од себе и домот на својата душа го остава без стража, станува невнимателен и го напушта своето стражарско место.
Ова бива поради тоа што во неговата душа навлегла некоја истенчена помисла на гордоста и се вгнездила таму и човекот почнал повеќе да ѝ се предава на грижата за она што е преодно или на честото општење со светот, што е многу опасно за него. Или ова станува од стомакот, овој господар на сѐ што е лошо. Секојпат кога подвижникот почнува да општи со светот, неговата душа веднаш изнемоштува. Ова истото се случува со него секогаш кога се среќава со многу луѓе, кои од суета неизбежно ѝ нанесуваат штета на неговата душа. Умот на подвижникот, кој општи со светот, сличен е на кормилар, кој спокојно и безгрижно плови по морето, и одеднаш наидува на опасни подводни карпи и претрпува бродолом.

60. Да ѝ даваме предност на добрата желба, тоа е работа на оној што посакува, а остварувањето на добрата желба – е дело Божјо. За ова имаме потреба од Божја помош. Затоа, треба да постапуваме вака: веднаш по појавувањето на добрите желби во нас, – по нив да следат и честите молитви; тогаш треба да се молиме не само да ни биде дадена помош, туку и да ни биде покажано дали таа наша желба Му е угодна на Бога или не е. Зашто не секоја добра желба што влегува во нашето срце е од Бога, туку само онаа, која е корисна за нашето спасение.

61. Понекогаш човек посакува некое добро, но Бог не му помага, зашто понекогаш таквата добра желба влегува во нашата душа и од ѓаволот и не е за наша полза, или затоа што тоа што го посакуваме не е според нашите желби и затоа што уште не сме дошле до соодветната издигнатост на нашиот живот, или затоа што е спротивно на избраниот од нас начин на живеење, или затоа што уште не ни дошло времето – за да можеме да го извршиме тоа или да почнеме да го исполнуваме, – или затоа што немаме ни знаење, ниту соодветни телесни сили за неговото исполнување, – или затоа што временските прилики не одговараат за него. Меѓутоа, ѓаволот се труди таа наша желба за извршување на замисленото од нас добро да го украси така и да го направи уште попривлечно за нас, за да ни го расипе нашиот внатрешен мир и да му нанесе штета на нашето тело. Затоа треба со големо внимание да размислуваме и за нашите добри желби. Добро е сѐ што правиме да го правиме откако ќе се советуваме со искусни духовни учители.

62. Добродетелта е мајка на жалоста. Од жалоста се раѓа смирението, а на смирението му се дава благодатта. А наградата не ѝ бива давана на добродетелта, ниту му се дава на трудот за нејзиното придобивање, туку му се дава на смирението што се раѓа од нив. Ако не го придобиеме смирението, и нашиот труд и добродетелта ќе бидат попусто.

63. Господ не сака само да ги извршуваме Неговите заповеди; многу повеќе сака да ја поправаме нашата душа, за која цел ги дал и заповедите. – Телото наше подеднакво дејствува и во добрите и во лошите дела, а нашиот ум прави добро или греши во зависност од својата расположба.

64. Дарот без искушенија е пропаст за оној што го прима. Ако правиме добро пред Бога, и Он ни го дава Својот дар, треба да Му се молиме да ни даде знаење како да се смируваме, колку што можеме, или да ни подари стражар да можеме да го запазиме тој дар или да ни го одземе, за да не стане причина за нашата пропаст. Зашто за сите не е корисно да имаат богатство и да го чуваат.

65. Добродетелите се соединети со жалостите. Оној што не ги сака жалостите и се оддалечува од нив, тој неизоставно се оддалечува и разделува и од добродетелта. А, ако ги сакаш добродетелите, тогаш предавај ѝ се на секоја жалост, сѐ додека не го добиеме вистинското знаење, сѐ дотогаш, до смирението се приближуваме само преку искушенијата. Кој се наоѓа во својата добродетел без жалост, за него е ширум отворена вратата на гордоста.

66. Koгa човек живее во гордоста, тогаш ангелот пазител се оддалечува од него, кој инаку е близу до него и го поттикнува да се грижи за праведен и богоугоден живот. Кога човекот ќе го натажи својот ангел и тој се оддалечи од него, тогаш кон него се приближува темниот демонски дух; и оттогаш во него нема веќе никаква грижа за праведен живот.

67. Бог често допушта добродетелните луѓе да бидат искушавани со нешто, дозволува отсекаде да ги напаѓаат искушенија: нивното тело бива повредувано, како и телото на многустрадалниот Јов, биваат фрлани во сиромаштија, напуштани од луѓето, да го загубуваат она што го придобиле со труд; само не им дозволува Бог на демонските сили да се допрат на нивната душа и да ѝ направат некакво зло. И неможно е кога одиме по патот на правдата да не ја сретнеме жалоста, а телото наше да изнемоште во болести. Ова бива со нас кога сакаме да живееме добродетелно. Кога човек оди по Бог и го сретне нешто слично, тој тогаш не треба да ја напушта таа патека, туку е должен да го прифати сето тоа со радост, да го прифати без љубопитност и да Му благодари на Бога што му ја испратил оваа благодат и што се удостоил поради Бога да падне во искушение и да им стане сострадалник на пророците, апостолите, мачениците и на другите Божји угодници, кои на својот богоугоден земен пат се удостоиле да имаат многу маки и страдања за Бога. Дали овие маки и страдања се од демоните, од луѓето, или од неговото тело ќе дојдат врз него искушенијата, сето ова треба за него да биде повод за благодарење. Зашто е јасно дека на оној што посакал да живее со Него, Бог сака да му направи добро – не на друг начин, туку токму на овој начин што му испраќа искушенија и страдања за вистината. Бог сака човекот да се удостои со претрпување на овие искушенија и потоа да се радува. Но сето ова не може да се трпи и да се претрпи без благодатната Христова помош.
Оваа работа е толку голема, така што и самиот свети апостол Павле тоа го нарекува дар, кога човек ќе се удостои да пострада поради својата надеж на Бога, велејќи им на Филипјаните: “Вам ви се даде дар поради Христос не само да верувате во Него, туку и да страдате за Него” (Фил. 1,29). Исто така и светиот апостол Петар пишува: “Ако и страдате за правда, блажени сте” (1. Петр. 3,14), затоа што сте станале соучесници на Христовите страдања.
Затоа не треба да се радуваш кога живееш спокојно; патот што води кон Бога е пат на крсни страдања. Откаде ти е таа мисла: дека лесно може да се оди по Божјиот пат, според тоа можеш да разбереш дека не одиш по Божјиот пат и дека се оддалечуваш од него, дека не сакаш да одиш по чекорите на светиите или дека имаш намера да градиш друг своевиден пат и без страдања да одиш по него. Патот Божји е секојдневно носење на крстот. Никој што одел по широкиот пат не се издигнал на небото. Знаеме каде ги води широкиот пат оние што одат по него.

68. Вистинските праведници секогаш мислат во себе дека не се достојни за Бога, а самото тоа дека се вистински праведници се дознава од тоа што се сметаат за грешни и недостојни за Божјата грижа, а ова го исповедаат и тајно и јавно; во ова ги умудрува самиот Свет Дух, за да живеат во трудови и тешкотии сѐ додека се наоѓаат во овој живот. Времето за вистински спокој Господ им го запазил за во идниот живот. А оние во кои живее Господ не сакаат токму затоа да живеат во спокојство и да бидат слободни од маки и страдања, иако одвреме – навреме им се дава утеха во духовното.

69. Таква е волјата на Духот: Неговите возљубени да живеат во трудови. Духот Божји не живее во оние, кои живеат во спокој. По тоа и се одликуват Божјите синови од другите, што тие живеат во жалости и страдања, а светот се гордее со својот раскош и со спокојот. Бог не посакал Неговите возљубени да се успокојуваат додека се во овој свет, туку посакал, додека се во овој свет, да живеат во жалости, во тешкотии, во трудови, во немаштија, во унижување, во голотија, во навредување, во измачено тело, со жалосни мисли, за да се исполни на нив она што е речено во Светото Евангелие: “Во светот ќе имате маки” (Јован 16,33). Господ знае оти оние што живеат во овој свет спокојно, не можат да живеат во Бога, па затоа не им дава спокој и уживање во него.

70. Со својата љубов, што ја покажувале светиите према Бога, страдајќи за Неговото име, нивното срце добивало смелост да Гo гледаат Бога со непокриено лице и да Му се молат со надеж. Голема е силата на смелата молитва. Затоа дозволува Бог Неговите светии да бидат искушувани со голема жалост и општо да ја сознаваат Неговата помош и тоа – колку Он промислува за нив. Поради искушенијата тие добиваат мудрост и од својот опит црпат знаење за сѐ, за да не доживеат подбивање од демоните. Кога Бог би ги вежбал само во добриот дел, не би имале искуство во другиот дел и тогаш во духовните борби со демоните би биле слепи.

71. Ако човекот најнапред не би бил искушуван со испитувањето во лошото, тој не би имал вкус за доброто, така што кога ќе сретне во лошото добро, да може да се користи со него со знаење, како со своја сопственост. Колку е пријатно знаењето, позајмено од личниот опит и од личното дејствување и каква сила му дава тоа на оној, кој го придобил во себе во својот долговремен опит, – ова го знаат оние, кои го познале содејството на ова знаење: како немоќ на природата и како помош на Божјата сила и се увериле во тоа. Зашто само тогаш ќе го познаат тие тоа, кога Бог, не давајќи им ја отпрвин Својата помош и не помагајќи им, им помага да ја сознаат немоќта на својата природа, да ги доживеат тешкотиите на искушенијата, демонското лукавство и тоа – со кого им претстои борба, каква е природата, со која се облечени, и како биле пазени со Божјата сила, како и колку се немоќни во борбата со своите страсти, ако се оддалечува од нив таа Божја сила, така што од сето тоа добиваат смирение, се приближуваат до Бога, почнуваат да ја очекуваат Неговата помош и да бидат постојано во молитва. И откаде би го знаеле тие тоа, ако не би придобиле опит за големото зло, во кое паднале по Божјо допуштање, како што вели апостолот: “За да не се превознесувам со премногу откровенија, во телото ми се даде трн, ангел сатанин, да ме боцка по лицето, да не се превознесувам” (2. Кор. 12,7)? Но во искушенија, доживувајќи ја многупати Божјата помош, човекот придобива и тврда вера. Од тоа станува смел и добива добродушност во искушенијата.

72. Искушението е корисно за секој човек. Подвижниците биваат искушувани, за да придодадат нешто кон своето богато искуство; биваат раслабувани, за да се запазат од она што е штетно; туркани во сонливост за да се приготвуваат за разбудување; оддалечувани, за да се приближуваат кон Бога; присвојувани од Бога, за да се веселат во Него и со Него со смелост. Секој неизучен син прима богатство од домот на својот Отец не за своја полза. Затоа Бог најнапред искушува и измачува, а потоа покажува и дарува.

73. Човекот, сѐ додека не почне да се подвизува, се плаши од смртниот час, а кога ќе се приближи до Бога, се плаши од Страшниот суд; кога потполно ќе му се предаде на она што го очекува во вечноста, тогаш целиот бива проголтуван од љубовта, а тогаш и стравот е друг. А зошто? – Затоа што додека човек останува во телесното знаење и живеење, сѐ дотогаш се плаши од смртта, а кога преминува во духовното знаење и добриот живот, тогаш умот негов секој час е зафатен со спомнувањето на Страшниот суд, бидејќи не се оддалечува од својата природа, чекори според барањата на својата душа, се интересира за својот живот и за своето знаење и прави сѐ за да Му се приближи на Бога. Но кога ќе дојде до вистинското знаење на вистината, откако заживеало во него знаењето на Божјите тајни и по закрепнувањето на надежта во идното, тогаш љубовта го проголтува и телесниот човек; слично на животно што се плаши да не биде заклано, таков е и разумниот човек, кој се плаши од Божјиот суд, а оној што станал Божји син – се украсува со Божјата љубов и не бива застрашуван од жезлото што вразумува, велејќи: “А, пак, јас и домот мој ќе Му служиме на Господа, бидејќи Тој е свет” (Ису. 24,15).

74. Блажен е оној човек што секогаш помислува за Господа и кој живее со Него во разговор на своето знаење. Радоста во Господа е посилна од овдешниот живот. Оној што ја придобил неа не само што ги занемарува страдањата, туку воопшто и не го свртува своето внимание на нив и не се грижи ни за својот живот. Љубовта е послатка и од животот, а самото знаење за Бога – послатко е и од медот. Оној што љуби не жали и да умре за оние што ги љуби. Љубовта е раѓање на знаењето, а знаењето е рожба на душевното здравје, а душевното здравје е сила, која произлегува од продолжителната трпеливост.

75. Вечниот живот е утеха во Бога, а оној што ја добил утехата во Бога, тој ја смета за непотребна утехата на овој свет.
Ако примил некој мудрост од Духот, тој од самата мудрост познава и сознава; таа го учи на смиреност во неговата длабока внатрешност, и во неговите чувства.
Дали некој стигнал до смирението, тоа ќе го дознае ако не сака да му угодува на светот со своето општење со него или со тоа што ќе му угодува со зборови, како и со тоа: ако во неговите очи е одвратна славата на овој свет.

76. Страстите се прирастоци на душата, кои биваат создавани од предметите на овој свет; тие нѐ привлекуваат под изговор дека се неопходни за задоволување на животните потреби. Овие прирастоци не престануваат сѐ додека постои овој свет. Но оној човек, кој се удостоил да ја прими Божјата благодат, вкусил и почувствувал нешто повозвишено од ова; тој не им дозволува на овие прирастоци да навлегуваат во него во – неговото срце, зашто, место нив, во него завладеало нешто друго, нешто посакано од нив; кон неговото срце не се приближуваат ни самите овие прирастоци, не се раѓаат во него; остануваат недејствени. Затоа неговото срце останува мртво за нив и тоа живее за нешто друго. Ова не е затоа што се успокоил тој како последица на својата разумност и своите дела, туку затоа што во неговиот ум нема никакво вознемирување; неговото сознание е наситно, откако се насладило со нешто возвишено.

77. Ако го пазиме законот на трезвеноста и делото на разумноста во знењето, тогаш борбата со страстните прирастоци воопшто нема да се приближи до умот. На нив им е забрането да навлезат во срцето не преку борба, туку од наситеноста на сознанието и знаењето, со кои е наполнета душата, како и од чудесните желби и соѕерцанија, кои се наоѓаат во душата.
Сѐ додека живее човекот, тој има потреба од трезвеност, грижи и од храброст, за да го запазува своето духовно сокровиште. Но, ако го изостави даденото му задолжение да пости, тој ќе ослабне и ќе биде покраден.
Монахот не е должен да се труди само додека не ги види плодовите од своите трудови, туку треба да се труди сѐ до своето излегување од телото. Зашто често градот го уништува и зрелиот плод.

78. Ако научиме добро да размислуваме и да се поучуваме во нашето срце, ќе се срамиме од страстите и од самото среќавање со нив; ќе се срамуваме и од самата нивна беззаконитост.

79. Кога сакаш да направиш нешто добро од љубов према Бога, како граница на тоа добро дело постави ја смртта. На тој начин во тоа дело ќе се удостоиш да се издигнеш до мачеништво во борбата со секоја страст; нема да имаш никаква штета од тоа со што ќе се сретнеш во тие граници, само ако претрпиш до крај и не ѝ се предадеш на мрзливоста. Помислата на немоќното расудување ја прави немоќна и самата сила на трпеливоста, а постојаниот ум и она што следи по неговата помисла – ѝ дава таква сила на помислата, каква што нема ни природата.

80. Животот на овој свет е сличен на поредокот на напишаните букви. И кога некој посака, тој може да ги зголемува и да ги намалува, како и да прави некакви измени на нив. А идниот живот е сличен на ракописи, напишани на чисти свитоци, кои се запечатени со царски печати, со кои не се дозволува во нив никакво допишување или бришење. Затоа, да бидеме внимателни додека можеме да ги правиме овие изменувања, додека имаме власт над списот од нашиот живот; да се потрудиме да направиме во него со нашите раце дополнувања и отстранувања со нашиот добар живот, како и да ги бришеме недостатоците од нашиот претходен живот. Зашто сѐ додека сме во овој живот, Бог не го става Својот печат ни врз нашето добро, ниту врз нашето зло – сѐ до нашето излегување од овој живот.

81. Молитвата има потреба од повторување, за да може умот да се умудрува од неа како последица на нејзината долговременост. На молитвата ѝ претходи отшелништвото, односно осамување или одделување на мислата од сѐ што ѝ е туѓо. Отшелништвото е потребно заради молитвата, а молитвата – за придобивање на Божјата љубов, зашто преку молитвата се наоѓаат причините на љубовта према Бога.

82. Треба да знаеме дека секој разговор со Бога, кој се прави тајно, секоја грижа на добриот ум за Бога, секое размислување за духовното се востановува преку молитвата и се нарекува со името “молитва” и под ова име е опфатено сѐ: различните четива, гласното славословие на Бога, загрижената тага во Господа, телесните поклони, пеењето на псалмите и сѐ друго од што е составена вистинската молитва, од која се раѓа Божјата љубов. Затоа: љубовта е од молитвата, а молитвата е: од живеењето во осаменост. Кога сме во заедништво, тогаш имаме потреба од тоа поудобно да Му се молиме на Бога – да разговараме со Него.

83. Пази се од сомневања за време на добрите промени во тебе. Твојата немоќ и незнаење во разбирањето на тенкоста на ова сомневање ревносно откривај Му го на Господа во твојата молитва, за да не бидеш изоставен и да не бидеш искушуван во нешто срамно, зашто по гордоста следува блудот, а за сомневањето – измамата.

84. Кога на едната страна ќе ги ставиш сите дела на подвижништвото, а на другата само молчењето, тогаш ќе видиш дека тоа е потешко од сите нив. Многу совети има кај луѓето, но кога некој се зближи со молчењето, ќе се покаже дека е излишно нивното пазење, ќе се покаже дека се излишни и другите дела и самиот тој ќе се покаже дека ги надминал сите нив, бидејќи се доближил до совршенството.

85. Кај тебе милостињата секогаш нека биде на прво место. Нашата милосрдност нека биде огледало, за да ги видиме во себе образот и подобието, кои се наоѓаат во природата и суштината на Бога. Тврдото и немилосрдно срце никогаш нема да биде очистено. Милостивиот човек е лекар на својата душа, затоа што како со силен ветар ја одгнал темнината на страстите. Тоа е, според зборовите на Светото Евангелие, според зборовите на животот, оној добар долг, што му се дава заем на Бога.

86. Кога ѝ се приближуваш на твојата постела, кажи ѝ: “Во оваа ноќ можеби ќе ми бидеш гроб, постело моја! И не знам дали во текот на оваа ноќ, нема да ми дојде, место привремениот, вечниот сон” Затоа, уште додека имаш нозе, оди и извршувај ги оние работи што се бараат од тебе, пред да бидеш врзан со вериги, од кои никој не ќе може да те одврзе. Сѐ додека ги имаш твоите прсти, распни се во молитва, пред да дојде твојата смрт. Сѐ додека ги имаш очите, исполнувај ги со солзи, пред да бидат покриени со земниот прав. Како што розата, само што ќе дувне ветрот на неа, таа овенува, така и во тебе, ако дувнат ветриштата на една од стихиите, кои влегуваат во составот твој, и ти ќе умреш. Човеку, имај ја во срцето твое помислата оти ти претстои часот кога ќе излезеш од овој свет и непрестано зборувај во себе: “Еве, пред мојата врата е дојден пратеникот што треба да ме изведе од овој свет. Зошто седам? Јас се преселувам во вечноста, враќање оттаму нема”.

87. Оној што сака да разговара со Христа, тој сака да биде сам и одделен. А оној што сака да биде со многумина, тој е пријател на овој свет. Ако го сакаш покајанието, сакај го и безмолвието, зашто вон од безмолвието покајанието не стигнува до своето совршенство. Ако го сакаш безмолвието – мајката на покајанието, тогаш со задоволство засакај ги и: телесните маки, и прекорувањата, и навредите, и навредите што ќе бидат опсипани врз тебе поради твоето безмолвие. Приврзаноста кон безмолвието е непрестано очекување на смртта. Оној што навлегува во безмолвието без оваа помисла, тој не ќе може да го носи она што е поврзано со ваквиот начин на живеење.

88. Да го засакаме безмолвието сѐ додека светот не биде умртвен во нашите срца. Секогаш да си спомнуваме за смртта. Со ова ќе се приближиме кон Бога со нашето срце, a со тоа ќе ги презреме задоволствата на светот.

89. Еден од безмолвниците рекол: “Јас се подвизувам во безмолвие, за да ми бидат слатки и стиховите за време на читањето и молитвата. А кога од задоволството од она што сум го разбрал замолкне јазикот мој, тогаш, како во сон, навлегувам во една чудна згуснатост на моите мисли и чувства. И тогаш, кога во текот на ова безмолвие ќе се смири моето срце од метежот на спомените, тогаш непрестано ми биваат испраќани бранови на радост од моите внатрешни помисли, кои и преку моето очекување – доаѓаат да го насладуваат моето срце.”

90. Еден друг базмолвник го рекол ова: “Безмолвието ги отсекува предлозите и причините кон нови помисли, а внатре меѓу своите ѕидови доведува до застарување и овенување на сето она што сме го презеле. А кога застареат во мислите старите работи, тогаш умот, исправувајќи ги, се враќа во својата природна состојба.”

91. И друг некој безмолвник рекол: “Избери си ја работата што ќе ти дава наслада – бдеењето во ноќта, кога сите отци се соблекувале од стариот човек и се удостоиле со обновен ум. Во овие часови душата го чувствува бесмртниот живот и преку ова чувство ја соблекува од себе облеката на темнината и Светиот Дух Го прима во себе.”

92. Речено е и ова: “Надворешните чувства не е можно да ѝ бидат потчинети на власта на душата без безмолвието и без оддалечувањето од луѓето, зашто разумната душа, откако била суштествено соединета и сврзана со овие чувства, бива, без да сака, повлекувана од нив, под нивно влијание, ако човекот не биде внимателен и силен во својата скриена и тајна молитва”.

93. Како што од семето на потта од постите израстува класот на целомудрието, така од ситоста настанува телесното распалување, а од пренаситувањето – нечистотата. При гладен и смирен стомак во душата никогаш не навлегуваат срамни помисли.

94. Целомудрие, како се просвети твојата убавина со твоето лежење на гола замја, со гладувањето што сонот го одзема, со страдањето на телото, кое, при воздржувањето од јадења меѓу ребрата и стомакот станува слично на длабока јама! Секое јадење, што го примаме во себе и секое попуштање на телото создава во нас срамни претстави, разврати и мечтаења. Тие раѓаат во нас срамни дела, на кои им претходат скришни наклоности. А празниот стомак и мислите наши ги прави чудна пустина, невознемирувана од помислите и спокојна од сите немирни помисли.

95. Некои потребни упатства за безмолвникот. – Ако за време на разни служби, си далеку од лутањата на умот твој, ако оддеднаш се прекратува стихот на јазикот твој, ако на јазикот твој се ставаат окови на молчење, без учество на твојата слобода, а сето тоа се случува по долговремено престојување во безмолвие, тогаш знај дека во безмолвието свое напредуваш и дека кротоста почнала да се вдлабува во тебе. Простото безмолвие достојно е за осуда.
Ако забележуваш во твојата душа дека со појавувањето на секоја мисла во неа, при секое сеќавање, како и за време на соѕерцанијата, што ги имаш во твоето базмолвие, дека очите твои се исполнуваат со солзи и дека без принудување течат по твоите образи, тогаш знај дека почнала пред тебе да се отвора преградата за уништување на спротивностите.
Ако наоѓаш во себе одвреме – навреме дека твојата мисла, без претходно помислување за тоа, вон од вообичаениот ред се вдлабочува внатре во тебе и се задржува во таква состојба подолго време, а потоа забележиш дека владее мир во твоите помисли, а и дека ова се повторува со тебе секогаш, тогаш знај дека облак почнал да ја засенува твојата скинија.
Ако, стапувајќи во ваква состојба, не наоѓаш мир од страстите што те вознемируваат, не вчудоневидувај се. Ако земјата, по оддалечувањето на сончевите зраци од неа, останува темна и мрачна, ако миризбата од различните аромати и од мирото, кои го исполнуваат воздухот, сепак по извесно време се разнесува и исчезнува, исто така, и страстите, а тие уште повеќе, слично на кучиња, кои свикнале да лижат крв во месарница, кога не им ја даваат обичната храна, стојат и лајат, сѐ додека не биде уништена силата на нивната некогашна навика.
Тогаш кога напредуваш ќе ги најдеш следниве очиглени признаци во твојата душа: во сѐ ќе се укрепуваш со надеж и ќе се збогатуваш со молитва; никогаш во твојот ум нема да недостасува она што служи за корист, кога се среќаваш со луѓе и ја чувствуваш слабоста на човечката природа; секој таков случај да те запазува од гордоста. Недостатоците на твојот ближен ќе станат недостојни за твоето внимание; ќе посакаш да излезеш од твоето тело со таква силна желба, со каква би сакал да живееш во идниот век; во сѐ непријатно, што ти се случува јавно или тајно, ќе видиш дека ти се случува справедливо сето тоа и ќе Му принесуваш благодарност на Бога.

96. Страстите се раздвижуваат или од некаква вообразба или од некое чувство, без вообразба, како и со спомнување, кое е во почетокот без страстни движења и помисли, кои потоа предизвикуваат раздразнувања.

97. Секогашното бдеење со читање, како и честите поклони по него, набргу на ревносниот ќе му дадат спокојно устројство на срцето. И оној што го добил ова, го добил токму со овие средства. Оние што сакаат одново да го добијат имаат потреба да живеат во безмолвие, а истовремено со извршување на кажаното. Пред сѐ, тие не треба да се приврзуваат со својата мисла кон ништо друго, освен со својата душа, да се занимаваат со внатрешно дејствување, а и во расудување за самите дела, да се ограничуваат на она, што ги утврдува во добра расположба.

98. Во секоја разумна природа има безброј промени и во секој човек секој час стануваат изменувања. Разумниот може да стане мудар, ако ги разбира сите овие промени и ако се самоиспитува; ако биде трезвен и ако се надгледува со својот ум, лесно може да дознае кога која промена ја прима неговата мисла и како одеднаш од мирна состојба преминува во вознемиреност и поради какви причини.
За ова свети Макариј им напишал поука на браќата: во времето кога настануваат спротивни промени, да не очајуваат, зашто и кај оние што се во степенот на чистотата, како што станува заладување и во воздухот, се случуваат често паѓања од добра во лоша состојба и тогаш кога тие не ги ослабуваат своите трудови и кога продолжуваат да бидат строги спрема себе; и тогаш кога тие стојат цврсто и го извршуваат својот подвиг, на нив им се случуваат слични паѓања, спротивни на намерата на нивната лична волја.
Ова истото го тврди и блажениот Марко велејќи: “Промените, како и во воздухот, ги има кај секого”. Значи, “кај секого, а не само кај несовршените, туку и кај совршените.” Како што во природата бива студ, а набргу потоа топлина, а потоа град, а по него пак ведро и топло, така бива и во нас, во нашиот душевен живот, ту духовна борба, ту помош од благодатта и духовен мир; некогаш душата бива разбранувана и шибана од бесни бранови, и потоа настанува промена, таа бива посетувана од Божјата благодат и го исполнува човековото срце со радост, со мир од Бога и со целомудрени и мирни помисли.

99. Затоа, ако некогаш си зафатен од духовна бура, не очајувај, и кога си под сенката на мирот, не превознесувај се. Напротив, подобро е да ги разгледаш нечистите помисли во себе и оние неприлични вообразби, кои се утврдиле во твојот ум за време на твојата духовна бура, во часот на вознемиреноста и безредието на твоите помисли. Размислувај и за тоа колку брзо си се свртел на страстите и си разговарал со нив во помраченоста на твојот ум. И знај дека сето ова го дозволила Божјата промисла да нѐ снајде за наше смирение, зашто Бог промислува за секого од нас и го прави за нас она што ни е корисно.

100. Смирението и без подвизи многу наши прегрешија ги прави простиви; без смирението и подвизите не се корисни, па дури ни подготвуваат многу лоши работи. Она што е солта за секое јадење, тоа е смирението за секоја добродетел. За неговото придобивање е потребно непрестајно да се ожалостуваме со мислата за потценување и со мисловна тага. Ако го придобиеме, тоа ќе нѐ направи синови Божји.

101. Господ ни ја дал молитвата за поткрепа во нашата немоќ и ни вели: “Разбудете се”, “Бидете будни и молете се, за да не паднете во искушение” (Матеј 26,41). Молете се и не бидете мрзливи, “бидете постојани во молитвата” (Кол. 4,2). “Сакајте и ќе ви се даде; барајте и ќе најдете; чукајте и ќе ви се отвори; зашто секој што моли, добива, и кој бара, наоѓа, и на оној што чука ќе му се отвори” (Матеј 7,7-8), Овие свои зборови Спасителот ги потврдил и кон уште поголема ревност нѐ поттикнал со онаа евангелска парабола за човекот, кој во полноќ дошол кај својот пријател и барал од него леб назаем. Господ ја завршува оваа Своја парабола со зборовите: “Ви велам дека, макар и да не стане да му даде затоа што му е пријател, сепак ќе стане заради неговата настојчивост и ќе му даде, колку што му треба” (Лука 11,8). И вие молете се не бидете мрзливи. Каков неискажлив поттик кон смелоста!

102. Господ не ја одзема од нас можноста за отклонување и промена; ние лесно се менуваме и преминуваме од добродетел кон порок – човек лесно го прифаќа спротивното. Затоа Господ ни заповедал да бидеме внимателни и ревносни кон непрестајна молитва. И не ни заповедал само затоа да се молиме непрестано, туку и поради тенкоста и несфатливоста на она што се случува со нас, што често не можеме да ги сфатиме со нашиот ум состојбите во кои се наоѓаме не по наша волја. Зашто, иако имаме одлучни и непоколебливи мисли во доброто, Божјата промисла нѐ остава не еднаш во границите на искушенијата и нѐ фрла во нив, како што рекол светиот апост. Павле: “Ми се даде бодило во телото” (2. Kop. 12, 7-9).

103. Овој свет е место за натпревари и за натпреварувања. Времето на нашиот земен живот е време на борби. А за време на овие борби и натпреварувања Царот не суди; дури по завршувањето на земниот живот Царот ќе ги повика натпреварувачите и ќе испита дали храбро се бореле до крај или срамно избегале од местото на натпреварите. Засега овде постои само еден единствен закон: да бидеме бодри и да се спротивставуваме. Да не биваме мрзливи за молитва, да бидеме секогаш подготвени да Му се молиме на Бога за помош, без Кого не можеме да направиме ништо од она што Му е Нему угодно. Постојано да мислиме за тоа дека сѐ додека сме во овој свет, сѐ додека сме во нашето тело, макар да сме издигнати сѐ до самото небо, не смееме да бидеме без дела, без труд и без грижи.

104. Совршенството на земниот живот се состои во следново: во покајанието, во чистотата и во себеусовршувањето. Оној што се покајал стапува во борба со страстите и се бори за да го очисти своето срце, а очистеното срце е крајната граница на оваа борба и врата, низ која се влегува во пределите на совршенството.

105. Некого го прашале: “Што е покајанието?” А тој одговорил: “Тоа е напуштање на минатото и жалење заради тогашната лоша состојба. Исто така, тоа е и срце скрушено и смирено”.

106. Потоа пак го прашале: “Како може човек да добие смирение?” Тој одговорил: “Со непрестано спомнување на своите гревови и за тоа дека нашата смрт е близу, со облекување во сиромашна облека; секогаш да го сакаме последното место; секогаш и секаде со радост да го сакаме унижувањето; секогаш да бидеме послушни и никогаш непослушни; да бидеме молчаливи; да не сакаме да одиме на собири; да сакаме да бидеме непознати и недостојни за каков и да е избор; да немаме никаков личен имот; да го мразиме разговарањето со многу луѓе; да не сакаме никакви придобивки; а, над сѐ, никого да не унижуваме и да не го обвинуваме; да бидеме над завидувањето; да не бидеме од оние луѓе, чии раце би биле врз сите и рацете на другите луѓе – врз нас, туку да живееме осамени и да се занимаваме со нашата работа и да не водиме грижа за ништо во овој свет, освен за себе. Накусо речено: да живееме отшелнички, да бидеме сиромаси и да живееме осамено. Еве, од сето ова се раѓа смирението и очистувањето на срцето.

107. Знакот на оној што стигнал до совршенство е ваков: ако бидат предавани и десетпати дневно на изгорување за својата љубов према ближните, тие не се задоволуваат со тоа, како што покажале Мојсеј (сп. 2. Мој. 32, 32), блажениот апостол Павле [сп. Рим. 9,3] и другите апостоли. Бог Отец Го предал Својот Единороден Син на смрт од љубов према своите созданија. А, ако имал и нешто поскапоцено, и тоа би го дал, за со тоа да го придобие за Себе човечкиот род. Следејќи го ова, и сите светии, стремејќи се кон совршенството, се трудат да Му угодат на Бога со совршенството на љубовта према ближниот.

108. Никој не може да се издигне до степенот на оваа љубов, ако во себе не ја почувствува таинствено својата надеж. Не можат да ја придобијат љубовта према луѓето оние што го љубат овој свет. Кога некој ќе ја придобие ваквата љубов, заедно со оваа љубов се облекува во Самиот Бог. А оној што се удостоил да Го придобие Бога, не само што нема неопходна потреба, заедно со Бога, да придобие и нешто друго, туку треба да се труди да го соблече и своето сопствено тело. Ако со љубовта према светот се облечеме во овој свет и во земниот живот, тогаш нема да се облечеме во Бога – сѐ додека не го занемариме овој свет. И Самиот наш Господ сведочи, велејќи: “Ако некој дојде кај Мене и не го намрази татка си и мајка си, жена си и децата свои, браќата и сестрите, па дури и душата своја, тој не може да биде Мој ученик” (Лука 14,26). Значи, потребно е не само да ги остави, туку е должен и да ги намрази.

109. Зошто е толку слатка надежта, така што сите нејзини дела се лесни? – Затоа што во тој час се разбудува во душата на светиите желбата на доброто живеење и надежта им дава да го пијат ова во манастирот од својата чаша и духовно ги опива. Затоа веќе не го чувствуваат трудот, стануваат нечувствителни према него и према сите жалости и во текот на сето свое чекорење чувствуваат како да не одат по земја, туку како да се движат во воздухот, дека не чекорат со човечки чекори. Затоа и не ги забележуваат тешкотиите на патувањето, пред нив нема ни ридишта ни потоци, нерамните патишта им биваат израмнети (сп. Иса. 4О,4). Нивното внимание е свртено кон прегратките на нивниот Отец, а нивната надеж, како со прст, секој миг им го посочува оддалеченото и невидливото, но кое сепак бива видливо за нивното таинствено око на верата и од желбата по ова што е оддалечено, како со оган ги распламтува сите делови на нивната душа. Кон тоа се насочени сите устрели на нивните помисли, таму секогаш брзаат да стигнат. – Така надежта ги распалува како со оган и не можат да здивнат во овој непрестаен стремеж и брзо и постојано чекорење, исполнето со небесна радост.

110. Бестрасноста не се состои само во тоа да не ги чувствуваме страстите, туку и во тоа да не ги примаме во себе. Како последица на мноштвото различни добродетели, јавни и скриени, што ги придобиле светиите, страстите во нив сосема изнемогнале и не можат лесно да ја напаѓаат нивната душа и нивниот ум нема потреба непрестано да биде во внимателно расудување, зашто тој во секој миг е исполнет со мисли, кои се разбудуваат во неговото сознание, мислејќи и разговарајќи за возвишеното и светото. И штом страстите почнат да се раздвижуваат, умот веднаш се згрозува од нив и од нивната близина; тогаш страстите што се во нив, според зборовите на блажениот Марко, стануваат немоќни за никакво дејствување.

111. Умот, по дејството на благодатта, извршувајќи ги добродетелите, и откако ќе се приближи до вистинското знаење, чувствува сосема малку од она што го составува лошиот и неразумен дел на душата. Зашто знаењето го издигнува кон висините и го оддалечува од сѐ во овој свет. Поради непорочниот живот на светиите и тенкоста, лесната подвижност и острината на нивниот ум, а и поради нивните подвизи, нивниот ум се очистува поради исушеноста на нивното тело. И поради нивната свикнатост на безмолвниот живот и долгото живеење во него, лесно и брзо им се дава секакво внатрешно соѕерцание и тоа ги издигнува над сѐ светско. Тие при ова се преполни со соѕерцанија и нивниот ум никогаш не останува во недостиг од нив и никогаш не бива без она што го дава плодот на нивниот дух. Од долговремената навика во нивното срце се бришат сите спомени, со кои обично се возбудуваат страстите во срцето и се ослабува силата на демонската власт. Зашто кога душата не се дружи со страсните помисли, тогаш, бидејќи е зафатена со други грижи, силата на страстите не може да ги задржи нејзините духовни чувства во своите нокти.

112. Како што високото мислење за себе ја издигнува душата високо и ѝ дава слобода да лета во облаците на своите помисли и да талка по сите созданија, така и смирението ја собира и усредсредува душата со силата на безмолвието и се прибира сама во себе. Како што е душата скриена внатре во телото од погледот и општењата со луѓето, така и вистински смирениот човек не сака да го гледаат и да го познаваат луѓето, туку сака да се вдлабочи самиот во себе, да стане вечен, како да не постои и како да уште не почнал да суштествува. И сѐ додека ваквиот човек бива скриен, сѐ додека е заклучен во себе и одделен од светот, – тој сецело живее во својот Господ.

113. Смирениот никогаш не се задржува да гледа големи собири на луѓе и возбудувања; тој не ја сака вревата и не се расејува во прошетки. Тој не го свртува своето внимание на човечките зборови и разговори и не ги расејува своите чувства; тој не сака да има многу и бега од тоа да биде постојано зафатен со многу работи, туку сака да биде слободен, да нема грижи и неговите помисли да не излегуваат надвор од него. Зашто е уверен дека, ако им се предаде на многу работи, дека тогаш помислите негови не можат да останат спокојни и невознемирени, а и дека преку тоа ќе му биде затворена вратата на мирот. Затоа смирениот се запазува од сѐ што е многу и преку тоа секогаш, во секој миг, бива во тишина, во спокој, во мир, во скромност и во длабока побожност.

114. Смирениот никогаш не брза, не е збркан, тој нема возбудливи и лесни мисли, тој секогаш живее во мир; нема ништо што може да го вчудоневиди, да го збрка и да го преплаши. Тој ни во страотиите и жалостите се преплашува и не се изменува, ниту во веселбите се самозаборава и загубува. Сета негова веселба и сета негова радост е во она што Му е угодно на неговиот Господ.

115. Смирениот не смее на Бога да Му се помоли, не смее да побара нешто од Него; тој не знае за што да се помоли и што да проси од Него. Тој молчи со сите свои чувства; ја очекува Божјата милост и она што Му е угодно на Бога и на Неговата татковска љубов. Кога се преклонува со лицето свое до земјата, а погледот на срцето негово е издигнат до вратите на Светињата на Светињите, каде е Оној од Чија божествена светлина се затвораат очите и на серафимите, и се осмелува само да говори и да се моли:” Господи, со мене нека биде така, како што ѝ е угодно на Твојата света волја”.

116. Оди пред Бога во простота, а не во мудрувањето на твојот ум. По простотата следи верата, а по истенчената и изменлива мудрост и по сомневањето – оддалечувањето од Бога.

117. Кога ќе застанеш на молитва пред Бога, во мислите твои биди како немоќно детенце. Не говори пред Него за она што го знаеш, туку со детски мисли приближувај се до Него, за да се удостоиш со Неговата татковска промисла, како што ја имаат дечињата од своите татковци. Рeчено е: “Господ ги пази слабите” (Псал. 114,6), и не само на тие малечките, туку и на мудрите во овој свет, кои, оставајќи го своето знаeњe, доброволно станале како младенци и почнале да се учат на вистинската Прeмудрост, која не се постигнува со трудовите на учењето од книги. Моли Му се на Бога да стигнеш до ваквата вера. За ова постојано и неуморно – моли се. За ова моли се со усрдна топлина. Со голема ревност моли Му се на Господа сѐ додека не го добиеш овој голем дар. А со него ќе се удостоиш, ако се трудиш со вера сета твоја грижа да ја оставиш на Бога, а твојата загриженост да ја замениш со Неговата света промисла. И кога Бог ќе ја види оваа твоја желба, кога ќе види дека Му се предаваш со сета своја мисла повеќе на Него, отколку на себе, дека се приморуваш да се надеваш повеќе на Него, отколку на себе и на својата душа, тогаш ќе се всели во тебе онаа таинствена сила и ќе почувствуваш дека е сигурно во тебе, ќе ја почувствуваш таа сила, која, кога ја чувствувале многумина во себе, оделе и во оган и не се плашеле, оделе и по вода и не се колебале со својата помисла, не помислувале дека можат да потонат.

118. Нели ти се чини дека ова духовно знаење можеш да го добиеш и преку душевното знаење? Не само што е неможно преку душевното знаење да се добие духовното, туку дури нема ни можност него да го почувствува ни оној кој ревносно се труди во душевното знаење. И ако некој од нив посака, да се приближи кон духовното знаење, – сѐ додека не се оттргне од душевното знаење и сите негови искривувања, на неговите тенкости и неговите многувидни начини, без да се постават себе како младенци и со младенечки начин на мислење, сѐ до тогаш не можат ни најмалку да се доближат до духовното знаење. Напротив, за нив претставуваат пречка и нивната навика и поимите на нивното душевно знаење, сѐ додека постепено не го отстранат од себе. Духовното знаење нема да засјае никогаш во душевните помисли, сѐ додека разумот не се ослободи од многуте помисли и не навлезе во единствена едноставност на чистотата, сѐ дотогаш не може да се удостои да го почувствува духовното знаење.

119. Ако еднаш си Му се доверил на Господа, Кој може сецело да те запазува и да се грижи за тебе, тогаш престани да се грижиш за себе, туку кажи ѝ на твојата душа: “сѐ може да направи за мене Оној, на Кого еднаш Му ја предадов мојата душа. Мене ме нема овде; Он знае сѐ”. – Тогаш на дело ќе ги видиш Божјите чуда: ќе видиш дека секогаш и секој миг е близу до тебе и до сите, за да ве избави од оние од кои се плашите и како Божјата промисла ги опкружува сите, иако е невидлива. Но тоа што твојот Бранител останува невидлив за твоите телесни очи, не треба да се сомневаш и да помислуваш дека Го нема, зашто Он не ретко им се открива и на телесните очи, за да биде спокојна душата твоја.

120. Штом човек отфрли од себе секаква видлива помош и секаква човечка надеж, па со вера и со чисто срце појде по Бога, веднаш потоа следи Божјата благодат и му ја открива својата сила, помагајќи му на најразлични начини. Најнапред му се јавува во ова видливо и опипливо тело, давајќи му ја својата помош со промислата за него, за да може и во сето тоа да ја почувствува силата на Божјата промисла. Откако ќе се увери во оваа помош во она што е видливо, за да може уште посилно да ја почувствува силата на Божјата промисла и во она што е невидливо, тогаш Божјата благодат му помага и му открива да ги сфати и најтешките мисли и помисли и лесно може да ги сфати нивната смисла и нивното значење, нивната взаемна врска, нивната измамливост, и тоа како се раѓаат една од друга, како и тоа како ја погубуваат нивната душа. Во исто време Божјата благодат пред неговите очи ги посрамува злобните демони и како со прст му укажува сѐ што би претрпел од нив, кога не би му биле откриени тие работи. Тогаш во него се раѓа мислата, дека секоја работа, и мала и голема, треба во молитва да ја испросува за себе од својот Создател.

121. Кога Божјата благодат ја утврдува во него мислата, дека во сѐ треба да се надева на Бога, тогаш почнува постепено да навлегува во искушенија. И благодатта допушта искушенијата да го напаѓаат, но тие никогаш не ги надминуваат неговите сили, за да може да се спротивставува на нивната сила. Но и во овие искушенија тој може да ја чувствува Божјата помош како му се приближува, за да може постепено да добие мудрост и, надевајќи се на Бога, да може да ги презира своите непријатели. Зашто, да стекне човек мудрост во духовните борби, да Го познае својот Промислител, да Го чувствува својот Бог и таинствено да се утврди во верата во Него, не е можно инаку, освен само по претрпувањето на сите демонски искушенија и напади.

122. Штом Божјата благодат забележи, дека во човековата помисла почнало да се појавува сомневање и дека почнал тој високо да мисли за себе, веднаш допушта да се засилат искушенијата против него; тие продолжуваат да го напаѓаат сѐ додека не почне да ја сознава својата немоќ и одново во своето смирение не се доближи до Бога.

123. Не вчудоневидувај се дека тогаш, кога ќе пристапиш кон добродетелта, отсекаде почнуваат да те напаѓаат жестоки и силни измачувања, зашто и добродетелта не се смета за добродетел, ако не биде придружувана од тешкотии и маки. Затоа и преподобниот отец Јован Колов рекол: “Добродетелите обично биваат среќавани од тешкотии; тие се недостојни за пофалба, ако се поврзани со спокој”. И блажениот Марко вели: “Секоја совршена добродетел се именува крст, тогаш кога ја исполнува заповедта на Духот”. Такво е и апостолското учење, дека „сите, што сакаат да живеат побожно во Христос Исус ќе бидат гонети” (2. Тим. 3,12), а и нашиот Господ Исус Христос вели: “Кој сака да го спаси животот свој, ќе го загуби; а кој ќе го загуби животот свој заради Мене, ќе го најде” (Матеј 16,25). Затоа Он ни го предлага најнапред крстот, за да се одредиме пред сѐ за крстот и потоа да ја испратиме нашата душа да оди по Него.

124. Ништо не е посилно од очајанието. Тоа не знае некој да го победил со добро или со лошо. Кога човек во мислата своја го лиши својот живот од надежта, тогаш нема пострашно од него. Никој од неговите непријатели не може да му се спротивстави; ништо не е во состојба да ја победи неговата мудрост, зашто секое страдање е полесно од смртта, а очајниот ја наведнал својата глава, за да ја прими смртта.

125. Надежта за спокојот во текот на сите времиња ги терала луѓето да го забораваат она што е големо и добро, да ги забораваат и добродетелите. И пред нас и досега, не од нешто друго, но токму од тоа страдаат луѓето, и не само што не стануваат победници, туку се лишуваат и од најубавото. Затоа ќе кажеме накусо, дека, ако човек не се грижи за царството небесно, тоа го прави затоа што бара радости и спокој овде на земјава. Кој не знае дека и птиците се приближуваат до распнатите стапици, имајќи ги предвид уживањата?

126. Кога умот почнува да пројавува ревност за некоја добродетел, тогаш и надворешните чувства не дозволуваат да бидат победени од некакви тешкотии. Кога срцето ќе почне духовно да ревнува, тогаш телото не жали што претрпува тешкотии и што страда, не се плаши и не трепери од страв, зашто тогаш умот, тврд како дијамант, со својата тврдост му помага да им се спротивстави на сите искушенија. Да почнеме да ревнуваме и ќе избега од нас негрижливоста, од која се раѓа мрзливоста. Ревноста ја раѓа смелоста и на душата ѝ дава победоносна сила. Каква демонска сила може да устои, кога душата ќе ѝ се спротивстави со својата природна ревност?

127. Нашите древни отци, знаејќи дека нашиот ум не секогаш е во состојба да устојува и да стои на стража, дека понекогаш дури не може да забележи што е тоа што му нанесува штета, се облекувале во сиромаштија, како во оклоп и оружје, и оделе во пустина, каде нема животни грижи и работи, кои служат како причина за страстите, за да немаат поводи за раздразливост, грешни желби и паметење на злото. Против сето тоа тие се оградувале со сиромаштија, како со неразрушлива кула.

128. Кога човек непрестано живее во сиромаштија и немање желба за придобивање имот, тој има постојано една мисла: што побргу да се пресели од овој живот. Кон ова постојано ја додава својата грижа да се подготви за тој живот. Тој бега од секој мир, помислата за занемарувањето на овој свет постојано е присутна во неговиот ум. Го закрепнува своето срце за среќавање со страстите и не се плаши од нив; не се плаши ни од смртта, зашто погледот негов постојано е устремен на неа. А маките и страдањата, што го среќаваат, ги прима со веселба и радост, знаејќи дека поради нив се даваат награди. Ако му се случи да добие нешто преодно, уште во истиот час почнува да се пројавува љубов према телото, никнуваат и помисли за успокојување на телото и за начините, кои можат да му го овозможат тоа. Потоа му бива одземана отпорноста на неговото срце, што ја имал пред тоа, кога со својата љубов кон сиромаштијата бил над земниот свет; тогаш неговата душа почнуваат да ја измачуваат мислите, кои му го навеваат стравот за животот. Ете, вака ја загубува својата силна надеж на Бога.

129. Разни изреки и поговорки. – Како што оној, чија глава е во вода, не може да вдишува воздух, така и оној што ќе ја нурне својата душа во земни грижи, не може да вдишува во себе дожувувања од новиот – од духовниот свет. Како што смртоносната смрдеа го разорува телото, така и умот го разорува – непристојната претстава и слика на овој свет.
Како што стаклото не може да остане цело кога ќе го удри камен, така и светиот човек кога подолго останува со жена и разговара со неа, не може да остане во својата чистота и да не се оскверни.
Како што силните порои искорнуваат и големи дрвја, така се искорнува и љубовта према светот во човековото срце од надојдениот порој на искушенија, устремени против телото.
Како што горчливите лекарства ги уништуваат болестите во телото, така и острината на страдањата го очистува срцето од лукавите страсти.
Како што не може да остане неповреден оној што својот непријател го закрилува на бојното поле, така е неможно и за подвижникот душата своја да ја избави од смрт, ако го штеди своето тело.
Како што младата девојка, исплашена од нешто, притрчува кон своите родители, се фаќа за нивната облека и ги моли да ѝ помогнат, така и душата, исплашена од страшните искушенија, брза кон Бога и Го повикува на помош со својата непрестана молитва. И се додека искушенијата продолжуваат да ја напаѓаат едно по друго, таа продолжува да се моли, а штом ќе ја добие бараната помош, мислите нејзини почнуваат да се расејуваат.
Како што некој, кој ќе му донесе на царот голем дар, ја добива наградата со тоа што бива погледнат од него со пријатен поглед, така и оној што има солзи за време на својата молитва, великиот Цар на небото, Бог, му ги простува сите негови гревови и го погледнува милостиво.
Како што оној човек, кој има кај себе некој скапоцен бисер, одејќи по пат, покрај кој се прикриваат и демнат разбојници, се наоѓа во постојанен страв дека може да биде нападнат од нив и ограбен, така и оној што го има бисерот на целомудрието и оди по светот, кој е преполн со духовни друмски разбојници, не може да биде слободен од стравот од овие разбојници, сѐ додека не помине низ вратата на гробот во местото на упокојувањето.
Како што човекот, кој пие вино во денот на плачот и, откако се опие, заборава во ваквата своја состојба за големата жалост, во која се наоѓа, така и оној што се опил со Божјата љубов, во овој свет, во овој дом на плачот, ги заборава сите свои трудови и жалости и поради својата пијана состојба станува нечувствителен кон сите свои гревовни страсти, срцето негово се поткрепува со надежта во Бога, душата негова е лесна, како вистинска леснокрилеста птица, неговиот ум секој час се издигнува кон небото, со своите мисли и помисли е издигнат над сѐ што е човечко и кај Севишниот се насладува со бесмртност.

130. Смирението е Божја облека. Во него се облекло овоплотеното Божјо Слово и преку него разговарало со нас во нашето тело, откако ја скрило со него Својата величина со Своето смирение, така што созданието да не биде изгорено со тоа што ќе погледне на Него. Созданието не би можело да Го погледне, ако не беше зело дел од него; на тој начин можел Он да разговара со него. Затоа секој што се облекува во оваа облека на смирението, се облекол во Самиот Господ Исус Христос, за да посакува и тој да се облекува така, како што бил облечен Исус Христос – да сака и тој по својот внатрешен човек да се облече така.

131. Смирението е некаква таинствена сила, која, по завршувањето на овој живот, ќе ја примат совршените светии. Оваа сила им се дава само на совршените во добородетелите со силата на благодатта, бидејќи само оваа добродетел заклучува во себе сѐ.

132. Не секој што е скромен, молчалив и кроток достигнал веќе до степенот на смиреноста. Па и оној што е смирен кога си спомнува за своите гревови и што се скрушува поради нив, нема да го наречеме смирен, макар и таков, каков што е, е за пофалба, зашто тој уште го нема смирението, туку постепено се приближува до него; тој само копнее по смирението, но тоа уште не е во него. Оној што е совршено смирен, тој нема потреба да мудрува и да измислува причини за смирението, туку во сѐ го пројавува смирението без труд и без самопринудување.

133. Ако праша некој како се придобива смирението, ќе му одговориме: “Доста е за ученикот да биде како неговиот учител и на слугата да биде како неговиот господар”. Гледај како го пројавувал Своето смирение Оној, Кој ни заповедал да бидеме смирени и Кој ни го дава овој дар. Угледај се на Него и ќе го придобиеш.

134. Треба особено да бегаме од она што ги раздразнува страстите во нас. Особено треба да ги отсекуваме причините на страстите и тоа: иако се мали, да настојуваме да не ги доведуваме во дејство, но кога, и покрај сите настојувања да го спречиме нивното пројавување, тие сепак почнуваат да дејстуват, должни сме да се бориме против нив со сите наши сили. А за ова е најдобро да се вдлабочиме во внатрешноста на нашиот човек и таму да бидеме осамени и постојано да го обработуваме лозјето на нашето срце. Кога нашиот ум се наоѓа таму осамено и отшелнички, тогаш веќе не тој самиот ја води борбата со страстите; тогаш се бори Божјата благодат и таа победува.

135. Целта на доаѓањето на Спасителот, тогаш кога ни ги дал животворните Свои заповеди, како очистувачко лекарство за нашата страшна состојба, била: да ја очисти душата од нејзината повреда, причинета од првиот гревовен престап и да ја доведе до нејзината првобитна состојба. Она што се лекарствата за болното тело, тоа се заповедите за болната душа. Очигледно е дека заповедите се дадени за дејство против страстите, за излекување нa престапната душа.

136. Нашата повреда настанала од престапувањето на заповедите. Од ова произлегува јасно, дека здравјето одново се враќа преку нивното запазување. Ако не ги извршуваме заповедите, ако не појдеме по патот, кој води кон душевната чистота, не можеме ни да сакаме ниту да се надеваме да бидеме душевно очистени. Таков е Господовиот суд и Светата Црква не ни заповеда да се молиме за тоа. Јудеите, кога се враќале од Вавилон во Ерусалим, оделе по природен пат, а светиот пророк Језекиил стигнал во Ерусалим на натприроден начин и во своите божествени откровенија предвидел за идното обновување на градот. Истото бива и во расудувањето за душевната чистота. Едни одат по утапкан пат, преку извршувањето на заповедите во својот многу тежок живот, преку својата крв доаѓаат до душевна чистота, а други се удостојуваат со неа според дарот на Божјата благодат. И чудно е тоа што не ни е дозволено да се молиме за чистота, која се дава по благодат, а му се откажува на оној што живее во извршувањето на заповедите. Зашто и на богатиот младич, кој го прашал Господа: “Учителе, што да направам да добијам живот вечен“? Господ му дал јасен одговор (Лука 10,25) да ги извршува заповедите. А кога богатиот младич сакал да знае нешто повеќе за тоа, тогаш Господ му рекол: “Ако сакаш да бидеш совршен, оди, продај го имотот свој и раздели го на сиромаси, и ќе имаш богатство на небото; па дојди и врви по Мене” (Матеј 19,21). A ова значи: умри за сѐ што имаш во себе, а потоа живеј во Мене; излези од стариот свет на страстите, а потоа навлези во новиот свет на духот. Зашто Господ рекол: “Ако некој сака да врви по Мене, нека се одрече од себе, нека го земе својот крст и нека Ме последува” (Матеј 16,24). Co ова Господ нѐ учи да умреме за сѐ во овој свет. И откако ќе умреме за стариот човек во нас, Он тогаш ни заповеда да го земеме својот крст и да одиме по Него. Стариот човек не може да оди по Христовиот пат.

137. Свети Василиј Велики и свети Григориј Богослов, кои ја сакале пустината и го пофалувале безмолвието, живееле најнапред во светот, ги исполнувале заповедите, кои се должни да ги исполнуваат оние што живеат заедно со други луѓе, и потоа дошле до душевната чистота и се удостоиле со духовно соѕерцание. Потоа тие побрзале и излегле во пустината – да живеат безмолвен живот. И оттогаш живеале со својот внатрешен човек. Затоа постанале умозрителни и се удостиле со возвишени соѕерцанија – а потоа биле повикани од благодатта Божја да бидат пастири на Христовата Црква.

138. Пустината ги успива страстите. Ho од човекот бара не само да ги успива своите страсти, туку и да ги искорнува, односно да ги победува кога ќе го напаѓаат, зашто успаните страсти се разбудуваат штом ќе се појави некоја од причините за нивното дејствување. Затоа, да ја сакаме пустината не само затоа што таа ги успива страстите, туку и затоа што при недостиг на сетивното, со оддалечувањето во пустината, можеме да се умудруваме и да му дадеме можност на внатрешниот и духовен наш човек во Христа да се обновува, па да можеме секој час и секој миг да се самонабљудуваме, умот наш да стане бодар, постојано да се запазува во него спомнувањето на неговата надеж.

139. Нашиот Господ ни ја одредил милосрдноста за нашето уподобување на величието на небесниот Отец, а монасите го претпоставуваат безмолвието на милосрдноста. Како да ги измириме овие две работи?
Господ за нашето уподобување на нашиот небесен Отец ја одредил милостињата, затоа што таа милосрдните ги приближува до Бога. Ние, монасите, го почитаме безмолвието, без да ја исклучуваме милосрдноста, а трудејќи се колку е тоа можно да се оддалечуваме од суетната грижа и од метежот, немаме намера да ја занемаруваме нашата должност према ближните, туку се грижиме за безмолвието, за да можеме поточно да ја исполниме нашата друга возвишена должност: да живееме во богомислието, преку кое можеме подобро отколку со што и да е друго, да си ја вратиме чистотата и да се приближиме до Бога. Ако некогаш се појави некаква потреба кај нашите браќа, тогаш сме должни да се грижиме и за нив. Затоа, да се трудиме непрестано да се принудуваме во секој миг да бидеме милосрдни према секое разумно суштество. Зашто ова ни го внушува учењето на Господа, и во него, а не во нешто друго се состои суштината на нашето безмолвие. Ние треба не само да ја запазуваме оваа наша внатрешна милосрдност, туку кога ќе бидеме повикани од соодветни околности, да направиме сѐ за да ја покажеме јавно нашата љубов према ближните.

140. Животодавецот полнотата на заповедите ја свел на две заповеди, кои ги опфаќаат во себе сите други: во љубовта према Бога и во сличната љубов према образот Божји. Првата ги задоволува целите на духовното соѕерцание, а втората – на соѕерцанието и на дејноста. Зашто Божјата природа е едноставна и невидлива и, се разбира, нема потреби. И сознанието во своето самовдлабочување природно нема потреба, во однос према Бога, во телесната дејност; оваа дејност е едноставна и се пројавува во еден дел на умот, сообразно со едноставната Причина, Која е над човечкото чувство. А втората заповед, односно човекољубието, по двојноста на природата, бара од нас – она што го исполнуваме невидливо во нашето сознание, да сакаме, на ист начин да го исполниме и телесно.
Доколку дејноста секогаш му претходи на соѕерцанието, неможно е да се издигнеме до областа на ова што е повозвишено, ако на дело не го исполниме пониското. И ниеден не смее да рече по однос на љубовта према ближниот, дека тој напредува во неа со својата душа, ако го изостави делот, кој според неговите сили, сообразно со времето и со местото, може да се исполни само телесно. Зашто само при ваквото извршување се потврдува дека во човекот има совршена љубов. И кога сме, според нашите можности, верни и вистински во ова, тогаш ѝ се дава на душата сила, во едноставни и со ништо неспоредливи поими – да се доближуваме до областа на високото и божествено соѕерцание. А кога немаме можност љубовта према ближниот да ја пројавиме во видливи дела – телесно, тогаш е достатно пред Бога да ја пројавиме нашата љубов према ближниот со тоа што ќе ја извршиме со нашата душа.

141. Оној што сака да Го возљуби Бога повеќе од сѐ, тој треба да се труди за чистотата на својата душа, а чистотата на душата се придобива преку победата и уништувањето на страстите. Страстите се затворена врата пред лицето на чистотата. Оној што нема да ја отвори оваа заклучена врата, тој нема да влезе во непорочната и чиста област на срцето. А без тоа душата не може да има смелост во часот на молитвата, зашто оваа смелост е плод на чистотата и на трудовите за најзино придобивање. Еве во каков ред и поредок станува ова: трпеливоста со самопринудувањето се бори со страстите за придобивање на чистотата, ако душата ги победи страстите, таа ја придобива чистотата, а вистинската чистота му дава на нашиот ум смелост во часот на молитвата.

142. Да се откажеме од тоа да Му се молиме на Бога за нешто високо, туку, пред сѐ, да се трудиме да придобиеме трпеливост за сѐ што станува со нас, – и со голема смиреност и скрушеност, во себе, во нашите помисли, да се молиме за простување на нашите гревови и за мир во нашите души. Еден од отците ги напишал следниве зборови: “Оној што не се смета себе за грешник, неговата молитва нема да биде примена од Бога”. А Господ Исус Христос вели,: “Царството Божјо не доаѓа забележливо” (Лука 17,20), односно нема да дојде на забележлив начин. Ние од наша страна треба да се трудиме со сите сили да го проникнеме нашето срце со покајни дела и со живот – угоден на Бога, а она што е од Бога ќе дојде само по себе, ако нашето срце биде чисто и неосквернето. А она што го бараме поради исполнувањето на заповедите, односно високите дарови од Бога, тоа не го одобрува Божјата Црква, многумина што ги добиле – со тоа добиле гордост и паѓање во гревови. И тоа не е знак дека човекот го љуби Бога, туку е знак на душевна болест. А и како можеме да бараме високи Божји дарби, кога светиот апостол Павле се фали со своите страдања и како возвишен Божји дар го смета учеството во Христовите страдања.

143. Додека душата боледува од страсти, таа нема сопствено духовно чувство и не умее да го сака, а го посакува само по слухот на своите уши и по она што е напишано во списите. Од овие болести се лекува душевната сила која е скриена во извршувањето на заповедите со приопштување кон Христовите страдања. Првобитната наша природа во воплотувањето Христово примила обновување, се приопштила кон Христовото страдање и кон Неговата смрт; и потоа по обновувањето – со изливањето на крвта се осветила и станала способна за примање на новите и совршени заповеди; кога овие заповеди би биле дадени на луѓето до изливањето на крвта, до обновувањето и осветувањето на нашата природа, тогаш можеби и самите нови заповеди, слично на древните заповеди, би го отсекувале само порокот во душата, а не би можеле да го уништат самиот корен на пороците во душата. А сега не е така: таинственото дејствување и новите и духовни заповеди, кои душата ги запазува, имајќи го стравот Божји, ја обновуваат и осветуваат душата и таинствено ги лекуваат сите нејзини членови. Зашто им е познато на сите која заповед таинствено ја лекува која страст, а дејството нивно им е очигледно и на оној што лекува и на оној што се лекува, како што било со евангелската крвоточива жена.

144. Исцелувањето на страстниот дел од душата може да се изврши и само со силата на благодатта, како што било со блажените апостоли, но тоа е дело на особен Божји избор, душата обично го добива здравјето по пат на извршување на заповедите. Имено: кој со извршувањето на заповедите и со делата на трудовите на навистински христијански живот ги победил страстите, тој по законски – по општ начин добил душевно здравје и бил отхранет со млеко надвор од овој остарен свет и го отсекол од себе некогашниот начин на живеење; бил препороден, како и првобитно, и по благодатта, како оној што ги придобива поимите на внатрешниот човек, станал видлив во областа на духот, примајќи го во себе новиот едноставен свет.

145. Кога е умот обновен и срцето очистено, тогаш сите поими, кои настануваат во него се возбудуваат сообразно со природата на светот, во кој навлегува тој. Најнапред во него се појавува љубовта према божественото, посакува да општи со ангелите и бара откривање на тајните на духовното знаење; неговиот ум го очистува духовното знаење на созданијата и во него почнува да сјае соѕерцанието на Света Троица, како и возвишените тајни на Божјата промисла за нас, а потоа сецело влегува во соединување со знаењето на надежта на иднината.

146. Кога душата, заклучена во областа на страстите, би можела вистински да го разбере духовното, тогаш не би имала потреба да прашува и да дознава за тајните на духовниот свет. Ho познато е дека учењето и знаењето, додека е човек во страсна состојба, не му принесуваат вистинска полза и не се доволни за да му ја отворат вратата, која е заклучена пред лицето на чистотата. А кога ќе бидат страстите изгонети од душата и кога се просветува умот и се поставува на чисто место во природата, тогаш таа нема потреба од прашања, зашто јасно ги гледа благата, кои се наоѓаат на своето место. Зашто како што надворешните сетивни чувства не ја чувствуваат природата, и работите во неа до која се допираат затоа што се обучувани, туку секое ги има тие усети и чувства сосема природно, на таков ист начин замислувај ги и духовните соѕерцанија. Зашто умот, кој проѕира во скриените тајни на духот, ако е во состојба на духовно здравје, потполно ја соѕерцава Христовата слава, па и не прашува и не учи, туку само се насладува со тајните на новиот свет, кој e над нашата слободна волја, соодветно со жештината на верата и надежта во Христа.

147. Ако сакаш твоето срце да стане живеалиште на тајните на новиот свет, тогаш збогатувај се најнапред со телесни подвизи: со постот, бдеењето, извршувањето на службата, подвижништвото, трпеливоста, борбата со помислите и победата над нив и друго. Врзувај го твојот ум со читањето на Светото Писмо и други духовни книги, напиши ги Божјите заповеди пред твоите очи и со непрестан духовен разговор и молитвено самовдлабочување искоренувај ги во твоето срце секој образ и секое подобие, кои си ги примил во себе во минатото. Приучувај го твојот ум секогаш да се вдлабочува во тајните на Божјата промисла. Престани да бараш за себе знаења и соѕерцанија, кои во свое место и во свое време се неизразливи со човечки зборови. Продолжи да ги извршуваш Божјите заповеди; труди се да ја добиеш телесната и душевната чистота и моли Го Господа да живееш умен живот. Почетокот, средината и крајот на овој живот се состои во следново: отсекување од сѐ со соединување со Христа. А, ако посакаш да ги соѕерцаваш тајните, исполнувај ги заповедите во својот живот, а стреми се и кон тоа, да ги знаеш. Духовното соѕерцание дејствува во нас само кога сме чисти.

148. Соѕерцанието кај синовите на таинственото на верата е сврзано со верата и бива пасено на ливадите од Светото Писмо. Оние зборови што не можеме да ги разбереме со знаењето, стануваат разбирливи за нас при помошта на верата, а знаењето на тие зборови го добиваме во соѕерцанието, што настанува по очистувањето. За духовните тајни, кои се над знаењето, а кои не ги доживуваат ни телесните чувства, ниту разумната сила на умот, – Бог ни ја дал верата, со која сознаваме дека ваквите тајни постојат. И од оваа вера се раѓа во нас надежта дека ќе можеме да ги разбереме. Со вера исповедаме дека Бог е Господ и Создател на сѐ. А од ова потоа заклучуваме дека треба да ги извршуваме Неговите заповеди; тогаш сфаќаме дека старите заповеди ги запазува стравот и дека животните Христови заповеди ги запазува љубовта, како што вели и Самиот наш Господ и Спасител Исус Христос: “Ако Ме љубите, пазете ги Моите заповеди. Јас ќе Го молам Отецот, и Тој ќе ви даде друг Утешител за да биде со вас довека” (Јован 14,15-16). Слегувањето нa Утешителот го нарекува царување на откровението на духовното знаење. И Господ ветил дека ќе Го помоли Својот Отец да им го даде Утешителот, така што Он при исполнувањето на заповедите и очистувањето на себе, – ќе остане со нив во векови. Гледаш ли дека умот се удостојува за исполнувањето на заповедите, со благодатта на таинственото соѕерцание и откровението на духовното знаење.

149. Запазувањето на заповедите покажува ваква сила кога бива извршувано од љубов према нивниот Дародавец, а не од страв. Затоа вистинската врата, низ која се влегува во соѕерцанието е љубовта. Божествената љубов, сите оние што ја добиле љубовта ги воведува и изведува на сите издигнувања на откриеното знаење и на таинствените соѕерцанија. Затоа, најнапред треба да се добие љубовта, а потоа духовното соѕерцание бива сосема природно. Разбери ја мудроста на светиот апостол Павле, како ги остави сите дарби, кои биваат давани преку благодатта, а се молел да му биде дадено најсуштественото, она со што се примаат и запазуваат сите дарби, односно љубовта (сп. 1. Кор. 13 г.). Таа е местото на откровението, и на ова место соѕерцанието ни се покажува само по себе. Бидејќи според природната возраст на душата, таа прима во себе сѐ поново и поново знаење за она што постои во светот и од ден на ден сѐ повеќе се учи на ова, така и духовниот човек го прима во себе духовното соѕерцание и чувствувањето на она што е божествено и се поучува во ова сообразно со растењето на умот во разумниот живот. А кога ќе дојде во областа на љубовта, тогаш духовното соѕерцание е на своето место.

150. Сѐ додека човек прави усилби духовното да слегне кон него, тоа не се покорува. И ако тој смело почне да мечтае и почне погледот свој да го подигнува кон духовното и ќе стигнува до него со разбирање не навреме, тогаш набргу ослабува неговиот духовен вид и место да го гледа она што е вистинско, тој гледа призраци и невистински слики. Штом ќе го постигнеш ова преку расудителноста на твојот ум, нема да бараш соѕерцанија пред време. А, ако чиниш дека и сега, пред да си навлегол во областа на чистотата и љубовта, гледаш соѕерцанија, знај дека тоа не се вистински соѕерцанија, туку сенка на призраци, зашто има вистински соѕерцанија, и мечтателни слики на лажни соѕерцанија. И во природниот поредок некогаш се гледа она што е вистинско, а некогаш – она што е спротивно на него; очите место она што е стварно – гледаат некаква сенка: гледаат вода таму каде што нема вода, гледаш згради што висат во воздухот, а тие всушност стојат на земјата. А според ваквите телесни појави – размислувај и за искривените и нестварни духовни претстави.

Обработи и презентира,
Отец Митко Попоски
Виндзор, Канада