ДОБРОТОЉУБИЕ – TOM I

2. Поуки од свети Марко, извадоци од неговите други слова
Свети Марко Подвижник

2. Поуки од свети Марко, извадоци од неговите други слова

1.Верата се состои не само во тоа да бидеме крстени во Христа Исуса, нашиот Господ, туку и во тоа: да ги извршуваме Неговите заповеди. Извршеното свето крштение ни дава совршенство, но не го прави совршен оној што не ги извршува заповедите.

2. Ако и по крштението биваме подложни на гревот, тоа не е затоа што крштението не било совршено, туку затоа што ние не се грижиме да ги извршуваме заповедите, туку си угодуваме сами на себе и живееме како што сакаме. Нашата волја и по крштението ни Бог, ни сатаната не ја присилува. Во крштението таинствено се ослободуваме од ропството на гревот, како што е напишано: “Законот на Духот, кој дава живот во Христос Исус, ме ослободи од законот на гревот и на смртта”(Рим. 8, 2). Заради нашата мрзливост и негрижа да ги извршуваме заповедите на Оној, Кој нѐ очистил, ние сме паднале под ропство на гревот. Затоа што не сме ги извршиле заповедите, ние сме станале пак заробеници на ѓаволот.

3. Човекот живее како што сака по својата слободна волја, иако бил крстен, зашто Бог не ја приморува неговата волја. Кога Светото писмо говори “Царството небесно со напор се освојува и силните го грабаат“(Матеј 11, 12), тоа се однесува на секого од нас. Секој по своето крштевање треба со силата на својата волја да се отклонува од злото и да се труди да живее во доброто. Откако сме добиле сила да ги извршуваме заповедите, Господ ни заповеда, како на Свои верни последователи, да се подвизуваме и веќе да не се враќаме назад – во старото ропство.

4. Подвизите не се нешто особено и различно од заповедите; тие се едно исто со нив. Нема подвизи одделно од заповедите. Ако ја спомнеш молитвата, и тоа е заповед; ако ја спомнеш борбата со помислите, и тоа е заповед, зашто ни е заповедано да бидеме будни и трезвени. Ако ги спомнете постот и бдеењето, знајте дека и тоа се заповеди. Па така, и борбата со себе, откажувањето од себе, и тоа се заповеди. Било кое подвижничко дело да спомнеш и која и да е добродетел, сите тие се заповеди. Целтта на подвижништвото е – точно извршувањето на заповедите.

5. Светото крштение, како и покајанието, даваат потполно разрешување од гревовите; да се врзеш пак со гревовите или да останеш слободен преку извршувањето на заповедите, ова зависи од твојата слободна волја. Ако твојата помисла се задржи на некоја гревовна сласт, тоа станува така затоа што ти го посакуваш тоа, а не поради некое присилување. Ние, според зборовите на Светото писмо, имаме власт да ги “уништуваме мудрувањата” (2. Кор. 10, 4). Борбата со лошите помисли е знак на нашата љубов према Бога и не е грев, не е грев самата грешна помисла, грев е кога се насладуваме со неа и другаруваме со неа. Ако не ги сакаме лошите помисли, тогаш зошто да се задржуваме на нив? Она што не го сака нашето срце, и што го мрази, не треба и не може долго да се задржува во него, ако ние на некој начин слободно не учествуваме во него.

6. Кога по светото крштение, иако сме во состојба да ги исполнуваме заповедите, а не ги исполнуваме, тогаш и без да го сакаме тоа, ние пак паѓаме во гревовно ропство и од него можеме да се ослободиме дури тогаш, кога во покајание ќе Му се помолиме на Бога и ќе почнеме да ги извршуваме сите Негови заповеди: Он може да ни помогне и да се ослободиме од гревовите што сме ги правеле со нашата слободна волја.

7. Со крштевањето „во Христа се облековте“ (Гал.3,27) и имаш сила и оружје да „уништуваме мудрувања“(2. Кор. 10, 4). Когa веќе ја имаш оваа сила против нив и не се бориш против нив и не ги победуваш штом се појават, тогаш е јасно дека се согласуваш со нив и се насладуваш од нив. За ваквото твое однесување ти самиот си виновен.

8. Кога без наша согласност ќе нѐ нападне некоја нечиста помисла, која не ја сакаме и кога ненадејно, како разбојник, ќе навлезе во нас, таа ќе успее насилно да завладее со нашиот ум. Но, сепак треба да знаеш дека и таа помисла произлегла од самите нас, затоа што по крштевањето сме се предавале на таа помисла, иако не сме ја извршувале на дело; или, пак, по наша слободна волја, сме задржале во себе некои семиња на злото, поради што лукавиот се утврдува во нас. Тој нѐ држи преку овие семиња и останува во нас сѐ додека не ги отфрлиме. И тогаш нечистата помисла, која останува во нас додека правиме зло, штом престанеме да грешиме, бива изгонувана од нас, – тогаш ќе почнеме да раѓаме плодови достојни за покајанието – кога се трудиме за Господа.
Затоа за ваквите помисли, кои те вознемируваат, си виновен самиот ти, затоа што имаш власт да ги прогонуваш од себе и да го очистуваш твојот ум штом почнат да те напаѓаат, а ти не си го правел тоа, туку слободно си собеседувал со нив, иако не си ги спроведувал во дело. Таквата помисла доаѓа кај тебе, на стоплено место, како при пријател.

9. Koгa почувствуваш помош во твоето срце, знај и биди уверен таа не дошла однадвор, туку дека е тоа благодатта, која ти е дадена таинствено во светото крштение и почнала пак да дејствува во тебе, као што дејствувала во почетокот, така и сега почнала да дејствува, откако си ја намразил лошата помисла.

10. Нашиот Господ Исус Христос, откако преку благодатта на светото крштение, нѐ избавил од силата на лошите помисли во нашето срце, не им забранил да се доближуваат до него, така што, бидејќи намразени од нашето срце, веднаш да бидат забележувани и одгонувани. Тие се задржуваат во нас само, ако ги сакаме, за да се пројави силата на Христовата благодат и силата на нашата слободна волја. Сѐ зависи од благодатните трудови на човековата волја и од човековото грешно самоугодување.

11. Нашите похоти и дејствувањето на лошите помисли дејствуваат едни со други заедно како некое лошо роднинство. Секоја помисла, која ќе се задржи во својот љубител, му бива предавана на својот ближен, па така човекот бива привлекуван со силата на навиката и против својата слободна волја. Зашто кој може да ја одбегне гордоста, ако е исполнет со суета? Или кој е тој, откако добро се наспие и се предаде на секакви наслади, нема да биде победен од блудната помисла? Или има ли таков човек, кој е алчен и исполнет со копнеж кон збогатување, што нема да биде совладан од немилосрдноста? А оние што се насладуваат со сето ова, како можат да ги одбегнуваат раздразнетоста и гневот?

12. И откако ја примиле Божјата благодат, од слободата на нашата слободна волја зависи, дали ќе живееме по плотта или по духот. Но, никој не може да живее по духот – ако ги сака човечките пофалби и телесните наслади, и никој не може да живее по плотта – ако се определил за идниот, а не за сегашниот живот. Затоа треба да ги намразиме човечките пофалби и телесни наслади, преку кои и без нашето слободно самоопределување, во нас напредуваат лукавите помисли. Ние сме должни да Му говориме на Господа: “Co полна омраза ги замразив; ги сметам за непријатели“ (Псал. 138, 22).

13. На оние што се крстиле во Едната Света Православна и Апостолска Црква – таинствено им бива давана благодатта на Светиот Дух и таа живее скриена во нив, а потоа, во зависност од извршувањето на заповедите и духовната надеж, таа се открива во оние што веруваат, според зборовите на Господа: “Koj верува во Мене, како што е речено во Писмото, од неговата утроба, ќе потечат реки од жива вода. А ова го рече за Духот, Кого што ќе Го примат оние, кои веруваат во Него” (Јован 7, 38-39).

14. Поради својата слаба вера, секој од нас потпаѓа под дејството на гревот, бидејќи “секого го искушува неговата похота, која го влече и мами. Потоа похотта, откако ќе се зачне, раѓа грев, а гревот, извршен, раѓа смрт“ (Јак. 1, 14-15). Од похотта се раѓа духовниот грев, а од него произлегува сообразно на него дејство. Откако некој отстапи од обврските на крштевањето, веднаш бива уловуван од гревот.

15. На оние што имаат силна вера Светиот Дух им се дава веднаш во крштевањето, но ние самите Го навредуваме и гаснеме во себе. Затоа апостолот ни заповеда: “Не гаснете Го Духот!“ (1. Сол. 5, 19). И уште: “Не Го оскрбувајте Светиот Дух Божји, со Кој сте запечатени за денот на избавувањето” (Ефес. 4, 30). Ова не значи, дека секој што е крстен и што ја добил благодатта, поради самото тоа да биде неизменлив и дека нема потреба од покајание, туку дека во крштевањето, според Христовиот дар, нам ни била дарувана совршена Божја благодат за извршување на сите заповеди, а потоа, секој ако не ги извршува заповедите, ако се наоѓа под дејство на гревот, бива лишуван од неа затоа што нема христијански дела и што не се заложува за нив. Ако сакаме да бидеме совршени, набргу или постепено, ние сме должни потполно да Му веруваме на Христа и да ги извршуваме сите Негови заповеди, откако сме добиле од Него сила за такви дела. И онолку, колку што ние веруваме и ги извршуваме Божјите заповеди, толку и Светиот Дух ќе ги дава во нас Своите плодови. А плодовите на Духот, по зборовите на светиот апостол Павле, се: “љубов, радост, мир, долготрпеливост, благост, добрина, верност, милосрдност, вера, кротост, воздржливост” (Гал. 5, 22-23);

16. Затоа, ако некој од верните, живеејќи по заповедите, па соодветно со тоа, добил некакво духовно дејство, тој треба да верува, дека тој претходно добил сила за тоа, зашто во светото крштение ја добил благодатта на Духот, која е причина за секое добро и не само на тајни и духовни, туку и на јавни добродетели. И никој од добродетелните да не мисли дека само со своите сили направил нешто добро, зашто “добриот човек од добрата ризница изнесува добрини, а лошиот човек од лошата ризница – изнесува лошотии” (Матеј 12, 35), разбирајќи го Светиот Дух под зборот “сокровиште”, кое е скриено во срцата на верните.

17. Оној што навистина сознал дека тој, според зборовите на апостолот, има во себе сокровиште од светото Христово крштение, оставајќи ги сите работи на овој свет, живее во своето срце и: „од сѐ што е за пазење, најмногу чувај го срцето свое, зашто од него се изворите на животот“ (Изрек. 4, 23). “Зашто Бог е Оној, Кој во вас прави да сакате и да дејствувате според Неговата добра волја”(Фил. 2, 13). Под зборот “добра волја” апостолот ја искажува мислата дека и да се сака и да се извршува доброто – зависи од нашата слобода, а да бидат извршени добрите дела и да бидат искоренети гревовите – тоа е неможно без Бога. Затоа е речено: “…без Мене не можете да направите ништо” (Јован 15, 5). Овие зборови ја имаат истата смисла. Но, во сето тоа има и наше учество.

18. Царствениот ум на секого прима најнапред добри совети од Господа Исуса Христа, Кој живее во скришното живеалиште на нашето срце и ги остварува на дело во својот добродетелен живот, кои одново Му ги принесува на Христа преку својата добра мисла.

19. Благата, што ќе ги добијат праведниците по воскресението на мртвите, се наоѓаат горе, но нивните заложби и зачетоци уште отсега дејствуваат духовно во срцата на верните, за да бидат убедени за она што ќе го добијат во иднина, за да го презреме сето што е сегашно и да Го возљубивме Бога толку да бидеме готови и да умреме за Него. Затоа свети апостол Павле рекол: “Вие, пристапивте кон Сион и градот на живиот Бог, небесниот Ерусалим” (Евр. 12, 22). Зашто ние сме станале способни за ова од крштевањето и ова ќе се удостојат да го добијат само оние што веруваат тврдо и кои умираат секој ден заради Христовата љубов, а тоа се оние што се издигнале над секоја мисла за овој живот и што не помислуваат ништо друго, – освен како да дојдат до совршената Христова љубов. Барајќи ја оваа љубов повеќе од сите, светиот апостол Павле говори: “Се стремам да го достигнам она за кое Христос ме достигна мене” (Фил. 3, 12). И кога ја достигнал оваа љубов, не сакал веќе ни да помислува ни за што друго ни за телесните страдања, ни за прекрасните сознанија, туку сѐ напуштил и вели: “Koj ќе нѐ одвои од љубовта кон Христос ? Дали неволјата? Или маката? Или прогонот? Или гладот? Или голотија? Или погибелта? Или мечот?…“ (Рим. 8, 35-39). Тој не сакал веќе за ништо да помислува, туку да живее во срцето, во Христовата љубов.

20. Апостолот рекол дека ние “ги првините на Духот“ (Рим. 8, 23), покажувајќи каква е мерката на нашето живеалиште, зашто ние не можеме да го сместиме целото дејство на Духот поинаку, отколку со совршената заповед. Како што сонцето, бидејќи совршено, на сите им излива од себе совршена, едноставна и подеднаква благодет, но секој, според тоа колку му е чисто окото, толку прима од сончевата светлина, така и Светиот Дух кај оние кои веруваат во Него – ги оспособил преку светото крштение, да ги примат сите Негови дејствувања и дарови. Сепак Неговите дарови не дејствуваат еднакво во сите, туку на секого му се даваат според мерката на извршувањето на Неговите заповеди – колку ќе го посведочи тоа со своите добри дела и ќе ја покаже мерката на својата вера во Христа.

21. Сатанското приближување се состои само во помислата, која содржи некаква лукава и грешна работа, а и тоа што може да му се приближи на нашиот ум – наоѓа можност само преку нашето маловерие. Зашто, откако ја добиеме заповедта, ние не треба да се гpижиме за ништо, туку ”од сѐ, што е за пазење, најмногу чувај го срцето свое, зашто од него се изворите на животот“(Изрек. 4, 23) и да го бараме внатре во нас царството небесно; умот отстапува од срцето и од спомнатите барања, веднаш се задржува на ѓаволското искушение и со внимание го слуша ѓаволскиот совет. Hо, дури и тогаш ѓаволот нема власт да ги става во движење нашите помисли; инаку тој не би нѐ штедел, наведувајќи нѐ на секаква лоша мисла и не би ни дозволувал да помислуваме за ништо што е добро. Но, тој има власт само да нѐ наговара да помислиме и да направиме нешто што не е добро, нешто со што сака да ја искуша нашата внатрешна расположба, да види на каде е таа наклонета – кон неговите совети или кон Божјите заповеди, а тие се спротивни едни на други.

22. Кога лошата демонска помисла се задржи внатре во нас, тоа не зависи од нашата нова расположба, туку од тоа на какво влијание сме биле изложени пред тоа. Таквиот напад останува неподвижно едномислен; противставувањето на срцето не му дозволува да премине во многумислење и страст. Едномислената и голата помисла, која е намразена од оној што внимава на себе, нема во себе сили да го вовлекува умот во многумислие. Тоа бива само кога нашиот ум е оддаден на некоја од страстите. И затоа, ако потполно отстапиме од согласување со некоја од страстите, тогаш таа помисла не наоѓа прием кај нашите мисли, останува сама, па затоа не може да биде штетна за нас, ниту може да ја осуди нашата совест.

23. Кога умот ја признае неуспешноста на своето спротивставување на богоспротивните помисли и ја исповеда пред Бога својата претходна вина, веднаш бива победувано и неговото искушение и умот одново ја има својата власт да внимава на срцето и да го пази и запазува со молитвата, обидувајќи се да навлезе во највнатрешните и најбезопасни клетки на срцето, каде веќе ги нема ветровите на лукавите помисли, кои бучат бурно и ги поттикнуваат и душата и телото кон стрмнините на сладострасноста и кон потокот на нечистотиите. Тогаш нема широк и лесен пат, послан со зборови и образи на светско мудрување, кој ги измамува оние што одат по него, иако тие можат да бидат и многу мудри. Оние што имаат чисти души и чист ум ќе Го примат Христа во себе. Тие нема да имаат во себе ништо лукаво од овој свет; ќе ги имаат во себе само “верата, надежта и љубовта“ (1. Кор.13,13). Затоа, кој ја сака вистината и сака искрено да се труди, тој, како што е веќе речено, може да не биде поведен настрана од пријатните впечатоци, туку тие внимаваат на своето срце и се трудат да се усовршуваат духовно и да се приближуваат до Бога, да бидат неуморни и постојани во молитвите и живеењето со Бога. Не може да не се труди со своето срце оној, кој внимателно се воздржува секој ден не само во надворешните работи, туку и внатрешно, запазувајќи се од духовни искушенија и телесни сласти.

24. Да не бидат доживувани демонските искушенија, тоа Му припаѓа само на Оној Кој има непроменлива природа, а не и на нас што имаме променлива природа. И Адам бил достапен за сатанското искушение, но имал сила и да го послуша и да не го послуша. Искушението со помисла не е грев, туку е само покажување дека имаме слободна волја. Затоа на сатаната му е дозволено да може да нѐ искушува, така што, одлучувајќи се слободно да ги извршуваме Божјите заповеди, да се удостоиме со победни венци за верност и, ако се поведеме по нашите грешни желби за неверност према Бога, да се покажеме достојни за осудување. Но, и ова треба да го знаеме, дека нема да бидеме предавани на суд по секоја наша неверност, нема да бидеме осудувани како достојни за отфрлување, ниту како искусни, достојни за награда, туку тогаш кога ќе бидеме испитувани за целиот наш живот на земјава, откако сме победувале и сме биле победувани, сме паѓале и сме станувале, сме отстапувале и сме оделе по правиот пат. Тоа најнапред ќе биде кога нашата душа ќе излезе од телото, по завршувањето на нашиот земен живот тогаш за сѐ ќе бидеме судени и пофалени. Значи, самото искушение не е грев. Никако не е грев! Иако искушението ни укажува можности да постапиме спротивно на Божјата волја, тоа не нѐ принудува да го направиме гревот; ние сме добиле од Господа способност и сила да го направиме или да не го направиме тоа, зашто имаме слободна волја: да испитаме со нашиот ум што е штетно и што е корисно. Ние можеме да ги отфрламе и да ги прифаќаме предлозите на искушителот. Тие се умножуваат не по потреба, но во зависност од нашата душевна расположба.

25. Бидејќи нашата душа, откако се помрачила од сластољубие и суета, паднала во длабината не безумието, таа престанала да ги слуша заповедите на Светото Писмо, природниот разум и советите на опитните, а ги следи само своите замисли и желби. Затоа што ги задржува во себе овие причини на злото, таа не може да биде слободна од дејствата што ѝ се својствени. Секој што Му верува на Господа дека има идни блага, ги презира и човечката слава и земните задоволства; тој може да им се спротивставува и на грешните помисли и е многу поспокоен од оној што ги сака грешните задоволства. Затоа и можеме да ги разликуваме луѓето едни од дуги и по нивните помисли и по начинот на нивното живеење.

26. Биди потполно уверен дека Господ ги гледа срцата на сите луѓе. Он се застапува за оние што не ги сакаат лукавите помисли веднаш штом се појават кај нив, како што ветил, и не дозволува мноштвото на ваквите мисли, устремувајки се против нив, да им ги осквернат и умот и совеста. А оние што не се борат со ваквите помисли и што се насладуваат со нив, Бог, како неверни, ги остава без Својата помош: дозволува да бидат биени од лошите помисли и не ги оддалечува од нив, затоа што тие не само што не ги мразат и не им се спротивставуваат, туку ги сакаат и се насладуваат со нив.

27. Никој не нѐ принудува насилно ни на добро ни на зло, ние слободно се одлучуваме дали ќе Му служиме на Бога или на ѓаволот. Откако се одлучиме, биваме поттикнувани од Бога кон доброто, или од ѓаволот – кон злото и кон гревот.

28. Во почетокот има два вида грешни мисловни предлози, кои нашиот ум не ги забележува. Тоа се: човечката пофалба и угодувањето на телото, кои тогаш, кога ни биваат предложувани, пред да се согласиме слободно и доброволно со нив, тие уште не се ни порок ни добродетел, туку служат само како можност да се види наклоноста и расположбата на нашата волја – кон што е таа наклонета. Господ сакa да претрпуваме навреди и да биваме ожалостувани, а ѓаволот ни го посакува она што е спротивно на ова. И кога им се радуваме на спомнатите демонски предложувања очигледно е дека не сме Му послушни на Господа и дека се согласуваме со сластољубивиот демон, а кога сме тажни во врска со ѓаволските покани на грев, јасно е дека сме со Бога и дека го сакаме тесниот пат. Ете, затоа Бог ги дозволил овие искушенија на луѓето, така што тие што ги љубат Божјите заповеди и се насладуваат со нив, да ја жртвуваат својата волја, пред Христа и Он, наоѓајќи во нив вход за Себе, го упатува нивниот ум кон вистината. Ова треба вака да се разбере и во спротивна смисла оние што ја љубат славата од луѓето и што сакаат да му угодуваат на своето тело, го пуштаат ѓаволот во себе, и тој, кога ќе влезе во нив, им ги предлага своите лукави мисли, и доколку ги прифатат и почнат да се насладуваат на нив, тој не престанува да ги умножува своите богопротивни предлози, сѐ додека не се освестиме и не го намрзиме и него и сите негови предлози. Hо, ние толку многу ги сакаме задоволствата на овој свет, така не само заради нив ги напуштаме добродетелите, туку ги занемаруваме и самите добри помисли за потребата од покајание и приближување кон доброто и кон Бога. Понекогаш заради суетност го измачуваме и своето тело, па поднесуваме и понижување заради тоа да нѐ прославуваат. А кога безгрижно се согласиме со нив, почнуваме да бараме од нив зголемување и на материјалното. Тоа е телесната наслада и суетата за среброљубието, кое според зборовите на Светото Писмо: “коренот на сите зла е среброљубието” (1. Тим. 6, 10).

29. Господ не му рекол на Адама: во оној ден кога ќе јадете од овој плод, Јас ќе ве умртвам, туку, предупредувајќи ги и него и Ева, им го објавил законот на природата, им кажал: “Од секое дрво во градината можеш да јадеш, освен од дрвото за познавање на доброто и на злото; од него не јади; зашто во оној ден кога ќе вкусиш од него, ќе умреш“ (1.Мој.2,16-17). И, воопшто, Господ така уредил – зa секое дело, добро или лошо, да му следи награда или казна по природен пат, а не со некоја посебна уредба, како што мислат некои, кои не го знаат духовниот закон.

30. Ние треба да знаеме дека, ако намразиме некого од нашите еднородни браќа како лош, тогаш и Бог ќе не намрази и нас како лоши; ако некого што се кае го отфрлиме како грешник, тогаш и ние ќе бидеме отфрлени од Бога како грешници. Ако ние не му пристапуваме на нашиот ближен што згрешил, тогаш и ние нема да примимe простување на нашите прегрешенија. Објавувајќи го овој закон, нашиот Господ Исус Христос ни рекол: “He судете и нема да бидете судени; и не осудувајте, за да не бидете осудени; проштавајте и ќе ви биде простено” (Лука 6, 37). Знаејќи го овој закон, и светиот апостол Павле отворено говори: “Co каков суд судиш друг, со таков се осудуваш сам” (Рим. 2, 1). И старозаветниот пророк, кој не го знаел овој закон, вака извикувал кон Бога: “Bo Тебе, Господи, е силата Божја, и дека во Тебе има милост, зашто Ти му плаќаш на секого според делата негови” (Псал. 61, 12). И еден друг старозаветен пророк од името на Бога говори: “Моја е одмаздата и моја наградата, кога ќе им се затресе ногата нивна, зашто денот на загинувањето нивно е блиску, брзо ќе настапи подготвеното за нив” (5. Мој. 32, 35).

31. Во книгата на пророкот Даниил читаме: “Затоа, царе, нека ти биде благоугоден мојот совет; искупи се за гревовите свои со правда, и беззаконијата твои – со милосрдие спрема бедните; ете, со тоа може да се продолжи твојот напредок” (Дан. 4, 24). A можеби ти ќе речеш: “Јас немам пари, па како можам да му помогнам на сиромавиот?”- Ако немаш пари, а имаш желба да му помогнеш, можеш да му помогнеш и на друг начин, а ако имаш пари, откажи се од нив и помогни му на твојот ближен кој е во тешкотии. Ако, пак, не можиш да правиш милостиња со твојата телесна рака, прави ја со она со што можеш, прави му добро со твојата добра волја, според зборовите на Господа: “Ако згреши против тебе братот твој, укори го, и ако се покае – прости му” (Лука 17, 3). Toa што ќе го направиш за твојот брат ќе биде голема милостиња од тебе за него. Ако ние бараме од Бога да ни ги прости нашите гревови, и ние треба да им простуваме на оние што ни згрешиле, за да се исполнат евангелските зборови: “Проштавајте и ќе ви биде простено” (Лука 6, 37). Голема работа е, кога некој има пари, да им дава милостиња на сиромасите, но да им ги простуваме на ближните нивните прегрешенија против нас e поголемо и поважно за простување на нашите гревови, колку што е и душата поскапоцена во споредба со телото. Ако ние, молејќи Му се на Бога да ни ги прости нашите гревови, многупати сме го добиле она, за што сме Му се молеле, и не сме претрпеле никаква казна за нив, а ние не сакаме оние што ни згрешиле да ги направиме учесници на овој дар, со тоа стануваме слични на оној лош слуга, кој, откако добил од својот господар простување на голем долг – десет илјади таланти, на својот другар, кој му должел само сто пенези – не сакал да му ги прости, на кој и Господ, како да се суди со него според законот, па му рекол: ”ʽЗол слуго, јас ти го простив оној долг, зашто ме молеше; не требаше ли и ти да се смилуваш над својот другар, како што се смилував и јас над тебе?ʼ И се разгневи господарот негов, па го предаде на мачители, додека не му го исплати целиот свој долг. Така и Мојот Отец небесен ќе постапи со вас, ако секој од вас не му ги прости од срце грешките на брата си” (Матеј 18, 32-35).

32. Господ рекол: “Тешко вам богати, зашто веќе сте ја примиле својата утеха”! (Лука 6, 24). Но, Он така не ги обвинува сите што се обогатиле, зашто во нивниот број има навистина и такви кои знаат правилно да го употребуваат своето богатство, според волјата на Оној Кој им го дал – според волјата Божја, какви што биле блажениот Авраам и праведниот Jов, кои бидејќи милостиви се обогатиле уште повеќе и во овој и во идниот век, туку ги осудува, како што рековме, оние, кои сѐ што имаат, сметаат дека им е дарувано од Бога само за нив и не сакаат да бидат милостиви према својот ближен. Зашто тоа што им е дадено од Господа не им причинува никаква штета, ако е спечалено со труд и чесност, туку им причинува штета тоа што имаат немилостиво срце и што немаат сочувство кон браќата што се во неволја, а тоа е спротивно на заповедите Христови. Некој може да биде богат и без имот, да има богатство на зборови и на знаење или нешто друго со што може да ја искаже својата милост, зашто тоа што го добил, го добил за да им даде и на оние што им недостасува.

33. Оние што погрешиле не треба да очајуваат. Никако не треба да очајуваат. Зашто ние биваме осудувани не затоа што сме направиле мноштво гревови, туку затоа што не сакаме да се покаеме и да ги признаеме Христовите чудеса, како што говори Господ Исус Христос вечната Вистина: “Мислите ли дека тие Галилејци биле најголемите грешници од сите Галилејци, па затоа така пострадаа? Не, ви велам: но, ако не се покаете, сите така ќе изгинете. Или мислите дека оние осумнаесет души, врз кои падна Силоамската кула и ги уби, беа највиновни од сите други што живеат на Ерусалим? Не – ви велам: но ако не се покаете, сите така ќе изгинете” (Лука 13, 2-5). Гледаш ли дека ќе бидеме осудувани затоа што немаме покајание?

34. Покајанието не се ограничува со време, ниту со некакви дела, туку се извршува преку Христовите заповеди, соодветно на тие дела. Некои од заповедите се општи, кои се однесуваат воопшто на христијанскиот живот, а многу од нив го пресекуваат порокот одеднаш, како што е речено во Светото Писмо; “Секому, кој ти бара, подај; од оној што зема од тебе нешто, не сакај да ти врати!” (Лука 6, 30). И уште: “На оној што бара од тебе, дај му, и не одбивај го оној што ти сака нешто на заем” (Матеј 5, 42). Ова се посебните заповеди. А општа заповед е, на пример, оваа: “Ако сакаш да бидеш совршен, оди, продај го имотот свој и раздели го на сиромаси, и ќе имаш богатство на небото; па дојди и врви no Мене!”(Матеј 19, 21), разбирајќи го под зборот “крст” трпението на страданијата што нѐ постигнуваат. Зашто оној што го раздал целиот свој имот, и го зел својот крст – ги исполнил одеднаш сите спомнати заповеди. И свети апостол Павле говори: “Мажите сакам да се молат на секое место, кревајќи чисти раце без гнев и расправии” (1.Тим. 2, 8); а општа заповед Господова е: “Ти кога се молиш, влези во својата скришна соба и, откако ќе ја затвориш вратата, помоли Му се на твојот Отец, Кој е во тајност; и Твојот Отец, Кој гледа тајно, ќе те награди јавно” (Матеј 6, 6). И уште: “Молете се постојано!” (1.Сол. 5, 17). Да се влезе во својата соба и постојано да се моли, во овие зборови апостолот потполно ја изразил молитвата која се принесува на секое место. Исто така е речено: “Не лажи, не прави прељуба, не убивај итн.” и општо е речено: “и секоја горделивост, што се крева против познанието на Бога, и го заробуваме секој ум за да Му биде покорен на Христа” (2. Кор. 10, 5). Оној што поставил преграда за лошите помисли, тој им ставил пречка на сите пороци. Затоа оние што го љубат Бога и тврдо веруваат во Него, се трудат да ги извршуваат општите заповеди, не оставајќи ги ни посебните, кои ги среќаваме одвреме – навреме заедно. Затоа мислам дека покајанието се извршува преку следниве три добродетели: очистување на помислите, постојана молитва и претрпување на страдањата што нѐ постигнуваат. Сите овие три добродетели треба да бидат извршувани не само на надворешен начин, туку и преку духовни дејности, така што оној што ќе се потруди на ваков начин и преку овие добродетели, ќе стане бестрастен. А, бидејќи делото на покајанието како што покажавме погоре, не може да се изврши без овие три спомнати добродетели, мислам дека со него треба да се користат секогаш сите оние што сакаат да се спасат и грешните и праведните, зашто нема такво совршенство на кое не му е потребно извршувањето на овие добродетели. Преку нив оние што го почнуваат подвижничкиот живот навлегуваат во побожноста, средните преуспеваат во него, а совршените се утврдуваат во него.

35. Господ наш Исус Христос, им заповеда на сите велејќи: “Покајте се” (Матеј 4, 17), така што и оние што се веќе напреднале во духовниот живот не треба да ја занемаруваат оваа заповед, не треба да ги оставаат без внимание и најмалите свои прегрешенија, оти е речено: “Оној што ги презира малите работи, набргу и без нив ќе остане” (Муд. Сир.19, 1). Не вели: “како може да падне духовниот?“ – Ако духовниот остане духовен, тој нема да падне, но ако си дозволи да направи нешто спротивно, и ако тоа остане во него, без да се покае, тогаш и тоа што е мало, ако не биде исповедано, ќе порасне. Тоа што го направил не останува такво и не останува само; тоа го влече да се соединува со други и слични гревови. На тој начин, останувајќи подолго време приврзан за тие гревови, тој создава долга железна верига од гревовни алки, кои се надоврзуват една со друга. Но, ако почне да се бори со ова зло преку молитва, ако го отфрли, тогаш, иако згрешил, тој ќе се задржи во висината на својот духовен раст. Но, ако се очае и ако не почне да се бори, противејќи му се на злото, тоа ќе го совлада и постепено ќе ја напушти борбата и ќе го занемари молитвениот труд. Ова, пак, ќе го мами и ќе го води кон други гревови и страсти. Па така, бивајќи постепено оддалечуван од Бога и од добродетелите, тој бива лишен и од Божјата помош, така што, најпосле, почнува да извршува и поголеми престапи, и без да сака, зашто законот на гревот веќе владее во него. Hо, ти ќе ми речеш: “Зар не можел тој, кога бил во почетокот на злото, да Му се моли на Бога, да го запази од конечното зло?” И јас ти велам дека можел, но тој, омаловажувајќи го малото зло и сметајќи го за неважно, не се молел на Бога да му помогне да се ослободи од него, без да знае дека тоа мало зло е почеток и причина на поголемото зло. Така бива и во доброто и во злото! Кога се засили некоја страст и кога таа во согласност со неговата слободна волја најде во него место, таа подоцна се издигнува над него и го победува. Тогаш, добро е ако човекот ја сознае својата несреќа и почне да Му се моли на Бога, водејќи борба со духовниот непријател, кого од незнаење, пред тоа го заштитувал и го бранел пред луѓето. Понекогаш, човекот и кога е услишан од Господа, не добива веднаш помош, бидејќи Божјата помош не доаѓа така како што мисли човекот, туку така како што уредува Бог за наша корист, знаејќи го нашето непостојанство и леснотијата повторно да паднеме во истиот грев, Он ни испраќа многу страдања. Ако се избавиме од гревовите и страстите лесно и без страдања, можеме лесно пак да се вратиме на нив и да продолжиме да грешиме. Затоа тврдам дека е неопходно да ги трпиме сите страданија што нѐ постигнуваат и да бидеме во постојана покајна расположба.

36. Ти секако ќе ми речеш “Какво покајание им е потребно на оние, кои вистински Му угодиле на Бога и што стигнале до совршенство?“ Дека имало и дека има такви луѓе тоа го знаме и ти и јас. Но, послушај ме внимателно што ќе ти кажам и ќе сфатиш, дека и таквите имаат потреба од покајание. Погледнувањето на жена со желба, Господ ја оценува како прељуба; гневот против ближниот го нарекува убиство, а рекол дека и за секој празен збор ќе дадеме одговор пред Бога (Матеј 5, 28; 12, 36). A Koj е тој што не погрешил со поглед со желба? Кој е тој што никогаш не се прогневил на својот брат. А има ли и таков што не е виновен за некој празен збор? Па зарем сите овие немаат потреба од покајание? Ако во сегашнината и не е таков; тој бил таков во минатото; тој е должен да се кае до самата смрт? Но, да претпоставиме, дека има некои што ги немаат овие слабости и дека од своето раѓање се чисти од секаков порок, макар што тоа е неможно, според зборовите на светиот апостол Павле, кој пишува: “Сите згрешија и лишени се од славата Божја. Но ќе бидат оправдани преку дар, со Божјата благодат, а преку откупот во Исуса Христа” (Рим.3, 23-24). Впрочем, ако има вакви, сепак и тие произлегуваат од Адама, сите се родиле со трагите на првородниот грев и затоа, според Божјата пресуда се осудени на смрт и не можат да се спасат без Христа.

37. Разгледај го животот на сите што изминале низ овој свет, и ќе ја видиш побожноста на сите, кои Му угодувале на Бога се пројавувала и се извршувала преку покајанието. Никој не бил осуден, ако не го потценил и презрел, и никој не бил оправдан, ако не се грижел за себе. Самсон, Саул и Илиј со своите синови, сите тие речиси делумно ја добиле светињата, и кога почнале да не се грижат за покајанието, најнапред ја загубиле светињата, а потоа, откако изминало времето на нивниот живот, умреле во страшна смрт. Ако ѓаволот не престанува да се бори со нас, тогаш ниту покајанието никогаш не треба да го занемаруваме. Светиите се принудуваат на покајание и за своите ближни, зашто не можат да бидат совршени без дејствената љубов.

38. Ако покајанието е барање милост од Бога, тогаш оние што имаат сѐ и не им е потребна таа милост, треба да се грижат да не ги чујат зборовите “Презаситени сте” (1.Кор.4, 8), дотолку повеќе што оној, кој нема, треба да моли за она што му е потребно, зашто во светото Евангелие читаме: “Секој што моли, добива, и кој бара, наоѓа, и на оној што чука, ќе му се отвори” (Матеј 7, 8). Ако оној што е милостив према другите, и самиот ќе биде помилуван, тогаш според моето мислење, целиот свет се одржува преку покајанието, зашто, според Божјата промисла, еден на друг си помагаме. Преку покајанието, Бог ги спасил Ниневјаните, а оние што не се грижеле за него, ги изгорел со оган од небото.

39. Ако и до смртта се подвизуваме во покајанието, тогаш и со тоа нема да направиме сѐ што сме должни да го направиме. Зашто, како што јадеме, како што пиеме, како што зборуваме или како што слушаме, така сме природно должни, и да се каеме. Оној што е достоен за смрт, тој според законот умира, а тој што живее, живее со вера заради покајанието. Ако не од нашите лични гревови, тогаш од прародителскиот грев, сме биле очистени преку крштавањето и откако сме се очистиле, сме ги добиле заповедите. Ако не ги извршуваме заповедите, тогаш го осквернуваме и крштевањето, како што говори апостолот: “А кој ги нема овие доблести, тој е слеп, кусоглед и заборава дека се очистил од поранешните гревови” (2. Петр. 1, 9), од кои ниеден ден не е слободен, макар и да не пропуштил ништо од она што му е заповедано – да го направи. Па затоа покајанието им е потребно на сите, зашто тоа ни укажува на гревовите што сме ги направиле некогаш слободно и доброволно, а сега ги правиме и без да сакаме, кога ги мразиме страстите и кога посакуваме да се оддалечиме од нив. Оној што го ограничува и занемарува покајанието, тој се враќа пак на она што било и ги обновува своите некогашни гревови.

40. Во нашиот подвижнички живот не можеме да направиме ништо без покајанието, но Господ многу нѐ милува поради нашите добри намери. Оној што се труди, што се приморува на покајание и се кае до својата смрт, тој и ако погреши во нешто, ќе се спаси затоа што се трудел и што се приморувал, зашто ова го ветува Господ во Своето Евангелие. Оној што говори дека нема потреба од покајание, тој смета дека е праведен; таквиот во Светото Писмо се нарекува “пород на лукавиот”, зашто преку тоа што се смета за праведен, тој покажува како да го изминал патот на покајанието и, без и тој самиот да е свесен за тоа, место да се распне, пак се соединува со страстите. Оној што има такво мислење за себе, не може да се спаси зашто во Светото Писмо е речено: “Горделивиот нема да се одржи; тој ја раширува устата своја како пеколот, и ненаситен е како смртта; ги собира кај себе сите народи и ги ограбува сите племиња” (Авакум 2, 5). Ако смиреномудрието не му е штетно на совршениот, тогаш да не ја изоставува и неговата причина – покајанието. Верниот Авраам и праведниот Јов, кои биле исполнети со длабоко смирение, се нарекувале земја и пепел, а овие зборови се белег на мудрата смиреност. Трите момчиња, кои биле вистински великодушни и големи маченици, говореле и се исповедале среде огнените пламења, велејќи за себе: “Ние згрешивме и беззаконевме!” – Се каеле за гревовите што ги направиле во далечното свое минато, се каеле и тогаш кога биле совршени. Всушност, целата нивна песна е натопена со чувство на длабоко покајание. Па, ако тие, угодувајќи Му секогаш на Бога и секогаш совршени во своите дела, се користеле со помошта на покајанието сѐ до самата смрт, тогаш кој може да се надева на себе и да го смета покајанието непотребно, мислејќи дека е совршено праведен?

41. Ние сме должни да му простуваме на оној што нѐ навредил, знаејќи, дека наградата што се дава за простување на навредите е многу поголема од наградите за секоја друга добродетел. А, ако ова не можеме да го правиме затоа што сме победени од нашите гревови, должни сме да бдееме и со трпеливо поднесување на сите страдања да Му се молиме на Господа, за Он да се смилува на нас и да ни подари таква сила. При тоа, должни сме во секое време, на секое место и при секакви навреди од луѓето да се радуваме и да не тажиме; да се радуваме не едноставно и не без расудување, туку да се радуваме што имаме прилика да им простиме на нашите непријатели што ни згрешиле и на тој начин да добиеме простување на нашите гревови. Зашто во тоа и се состои вистинското богопознание. Кое е многу пообемно од секое знаење и со чија помош можеме да Му се помолиме на Бога и да бидеме услишени. Тоа е плодородието на верата; со него и преку него се докажува нашата вера во Христа. Преку него можеме да го земеме својот крст и да Го следиме Христа. Тоа е мајка на првите и големи заповеди, зашто преку него можеме да Го возљубиме Бога со сето наше срце и ближниот наш како себе. А за ова треба да постиме, да бдееме и да го измачуваме нашето тело, така што нашето срце и нашата внатрешна расположба да можат да се ослободат од секое зло и да го примаат во себе и веќе никогаш да не се одвојуваат од него. Тогаш, затоа што му ги простуваме на ближниот неговите согрешенија, ќе видиме дека благодатта, која ни е дадена во светото крштение, ќе продолжи да дејствува во нас не веќе незабележливо, туку сосем забележливо и за нашето сознание и за нашите чувства.

42. Оние што се мудри на зборови сметаат дека се виновни само оние што ги навредуваат, а умудрените од Духот и тогаш кога биваат навредувани од другите – себе се обвинуваат, иако не со радост и доброволно ги претрпуваат тие навреди, и не се самообвинуваат само за тоа, туку и поради тоа што сметаат дека сите навредувања се како последица и казна за нивните некогашни вини, иако едниот грев е полесен од другиот. Оној што самиот за себе си се одмаздува, тој како да Го осудува Бога за недостатна правосудност, а оној што го претрпува страдањето како да го постигнало заради негова сопствена вина, на тој начин – го исповеда злото што го направил некогаш, поради кое страда и трпи.

43. Добродетелите што ги простуваат навредите стануваат пречки за развивање на две страсти – на суетата и на сластољубието. И затоа е потребно, пред сѐ, да се откажеме во својот ум од нив, а потоа да се трудиме за придобивање на тие добродетели. Затоа, веднаш навлези со твојата волја, за да ги победиш овие страсти. Оваа борба станува внатре во нас, таа е внатрешна, зашто не треба да се бориме со нашите ближни, туку сами со себе. Затоа никој од луѓето не може да ни помогне во оваа борба. Во неа ќе имаме само еден помошник, Кој е скриен во нас уште од времето на нашето крштение, нашиот Господ Исус Христос, Кој е непобедив и од Кого ништо не е скриено. Он ќе ни помага во оваа борба, ако ние, според нашите сили, ги извршуваме Неговите заповеди. А нашите противници се, како што рековме погоре: сластољубието, кое е соединето со телото и суетата, која владее и со мене и со тебе. Тие ги нзмамиле и Ева и Адам: сластољубието им го посочило дрвото: како добро за јадење и пријатно за очите, а суетата кон ова го придодала и следното: “Бог знае оти оној ден кога ќе вкусите од него, ќе ви се отворат очите, па ќе станете како богови и ќе знаете што е добро, а што зло. Кога жената, виде дека родот на дрвото е добар за јадење, и убав за изглед, и дека дрвото е пожелно поради тоа што дава знаење, набра род од него и го изеде, па му даде и на мажот свој, та и тој јадеше” (1. Мој. 3, 5-6;).

44. Од каде го зеле монасите образот на својот живот? Монасите не се раководат со некаква мудрост, која ѝ е спротивна на Црквата, туку се трудат да ја следат мудроста Христова, според зборовите на апостолот: “Бидејќи вие треба да ги имате истите мисли, што ги има Исус Христос, Кој, иако беше во Божји лик, не сметаше дека треба да го искористи тоа што е еднаков со Бога, но Сам Себе се понизи, земајќи лик на слуга се изедначи со луѓето и по изглед се покажа како човек” (Фил. 2. 5, 7). А знај дека ваквиот вид на мисли и на живот е даруван од Бога и ја раѓа големата добродетел – смирената мудрост или мудрата смиреност. А Господ Исус Христос заповедал да се извршува ова дело во Црквата, велејќи: “Работете не за храна што се расипува, туку за храна што останува за вечен живот” (Јован 6, 27). А што е и какво е тоа дело? – Тоа е со молитва да го бараме царството Божјо и неговата правда, кое е внатре во нас, како што рекол нашиот Господ (Лука 17, 21), ветувајќи им го на оние што Го бараат – сето она што им е потребно на нивното тело (Матеј 6, 23). Оние што го чуле ова од Господа и што поверувале во Неговите зборови и кои, според своите сили, го извршуваат ова што го чуле, ако речеме дека сето тоа го прават не според своите природни сили, значи да Го откажуваме Бога, Кој го заповедал сето ова.

45. А како тогаш монасите, кои се раководат од ова – паѓаат? Не паѓаат оние што живат според овие заповеди, туку оние што ги напуштаат, па бидејќи измамени од суетната слава и грижите за овој свет, не се грижат за она што е најглавно, односно за молитвата и за смирението. Затоа ѓаволот и не ни пречи да мислиме и да се трудиме за потребите на овој живот; само да може преку тоа да нѐ оддалечи од она што најмногу му пречи: од молитвата и смирението, зашто знае тој, дека сѐ што се прави без овие две добродетели, макар и да е добро, сето тоа тој , порано или подоцна ќе ни го одземе. Под молитва не разбирам само она што го правиме само со нашето тело, туку и она што Му го принесуваме на Бога со нашата нерасеана мисла. Зашто, ако едното од двете – телото или мислата – ако бидат одделени едно од друго, тогаш оној што се моли не претстои пред Бога, туку само пред својата волја.

46. Блажениот Павле, сакајќи никој никогаш да не биде негрижлив за молитвата, пишува: “Молете се постојано!” (1. Сол. 5, 17), а освен тоа, укажувајќи на нерасеаноста на умот, рекол: “Не сообразувајте се со овој век, туку преобразете се со возобновување на вашиот ум за да можете да испитувате и осознавате што е волјата Божја” (Рим. 12, 2). Бидејќи Бог, поради нашата маловерност и немоќ ни дал различни заповеди, така што секој во овој свет, според своите сили и трудови, да може да ги избегне маките и да добие спасение, затоа апостолот нѐ поучува на совршената Божја волја, за да не бидеме никако ни судени, ниту осудени, а знаејќи дека молитвата помага за исполнувањето на сите Божји заповеди, свети апостол Павле ни говори за неа многупати и ни заповеда, говорејќи: “Cо секаква молитва и молба во секоја пригода молете се во духот. Затоа бидете постојано будни со сета истрајност и молитва за сите светии” (Ефес. 6, 18).

47. Молитвата секогаш е различна, зашто едно е да Му се молиме на Бога со нерасеана мисла, а сосем друго, да стоиме на молитва со нашето тело, а мислата да ни биде расеана. А, исто така, едно е да одбираме кога ќе молиме, односно откако ги завршиме разговорите и работите во врска со овој свет, а сосем друго да ја претпоставуваме молитвата над сѐ друго, над сите светски грижи, да постапуваме според зборовите на апостолот, кој вели: “Господ е близу! За ништо не грижете се, туку во сѐ преку молитва и молба со благоданост изнесувајте ги пред Бога своите барања” (Фил. 4,5-6). Како што говори и блажениот апостол Петар: “Близу е крајот на сѐ. Па бидете мудри и бодри во молитвите… Сите ваши загрижености префрлете ги врз Него, зашто Тој се грижи за вас” (1.Петр. 4, 7; и 5, 7). А и Самиот Господ наш Исус Христос, знаејќи дека сѐ се утврдува со молитвата, рекол: “Не грижете се и не говорете: што да јадеме, или што да пиеме, или во што да се облечеме?… Ho, бapajтe го најнапред царството Божјо и Неговата правда, и сѐ ова ќе ви се придодаде” (Матеј 6, 31 и 33). A можеби со ова Господ нѐ повикува и кон поголема вера, зашто, секој што ќе ја остави грижата за привременото и не претрпи никакво лишување, нема да Му поверува на Бога и по однос на вечните блага? Објавувајќи го токму ова, нашиот Господ и Спасител рекол: “Верниот во малку и во многу е верен” (Лука 16, 10).

48. Бидејќи е неизбежна нашата секојдневна грижа за телото, Господ не ни забранил да се грижиме за него секој ден, но божествено и човекољубиво ни заповеда да не се грижиме и за утрешниот ден. Зашто за луѓето кои се облечени во тело, неможно е воопшто да не се грижат за своето тело; преку молитвата и воздржливоста овие многубројни грижи можат да бидат сведени на неколку, но неможно е сѐ што се однесува на телото да биде сосем занемарено. Затоа, оној што сака, според зборовите на Светото Писмо, да израсне “до состојбата на совршен човек, до мера на возраста на Христовата полнота” (Ефес. 4. 13), не треба да ѝ ги претпоставува на молитвата другите работи и задолженија и без потреба да не ги презема врз себе, но не смее да ги отфрла од себе оние, кои му се наложувани по Божја промисла, под изговор дека треба да се моли, но потребно е да знае кога е тоа Божја волја, и тогаш без многу размислување треба да го врши она што Му е угодно на Бога. Оној што мисли и што мудрува поинаку, тој не верува дека една заповед во Светото Писмо е поголема и поглавна од другата. Таквиот не сака, според зборовите на пророкот, “да се управува според сите Твои заповеди” (Псал. 118, 128), со кои се среќава според Божјата промисла.

49. Неизбежни и неопходни се извесни работи со кои се среќаваме во нашиот живот, но многу непотребни работи треба да отфрламе, давајќи ѝ предимство на молитвата; особено треба да ги отфрламе оние што нѐ вовлекуваат во големи штети и собирање на непотребен имот. Зашто, доколку некој, со Божја помош, ќе се ослободи од многу непотребни работи, дотолку и неговата мисла ќе се запази од расеаност. А доколку ја запази својата мисла нерасеано, дотолку неговата молитва ќе биде почиста, а со тоа ја покажува и својата искрена вера во Христа. А, ако некој, поради својата слаба вера или поради некоја друга своја немоќ, не може тоа да го прави, тој треба да ја знае вистината и да се движи напред според своите сили, обвинувајќи се дека се наоѓа во периодот на своето духовно детство.

50. Да се потрудиме со силата на надежта и молитвата да ја оддалечуваме од себе секоја грижа на овој свет, ако не можеме ова да го извршиме до совршенство, тогаш да исповедиме и да признаеме пред Бога дека сме немоќни, но грижата за молитвата никако да не ја занемаруваме, за што е подобро да се прекориме за извесни пропусти, отколку потполно да ја изоставиме. Од сето она што ни е речено за молитвата и за тоа дека треба неизоставно да го извршуваме нашето молитвено правило, имаме голема потреба. Самиот Бог да нѐ вразумува што треба да знаеме: кога и кои работи треба да ѝ ги претпоставиме на молитвата. Зашто секој што се занимава со некоја работа, мисли дека извршува неопходно служење, заборавајќи дека сите наши работи што ги правиме треба да Му бидат угодни на Бога, а не да ни бидат угодни на нас. А уште е потешко да сфатиме дека и тие неизбежни и неопходни работи, не секогаш се еднакви и дека една од нив во свое време треба да ѝ биде претпоставена на другата, бидејќи секоја служба не се извршува секогаш, туку кога е нејзиното време, а молитвеното служење треба да биде непрестано. Затоа сме должни неа да ја претпоставуваме на секоја работа, за која не постои некаква неопходност. И сите апостоли, кои им проповедале на различни народи, сакајќи да ги поучат на служење, им говореле: “He е добро ние да го оставиме словото Божјо и да послужуваме на трпезите. Затоа, браќа, одберете меѓу вас седуммина чесни луѓе, исполнети со Дух Свети и мудрост, па ќе ги поставиме на таа служба; а ние целосно ќе и се посветиме на молитвата и службата на словото’. Предлогот му се допадна на сиот народ” (Дела 6, 2, 5). Ha што можеме да се поучиме од ова? – На тоа, дека оние луѓе, кои не можат да пребиваат во молитва, добро е да извршуваат некоја служба, така што ние да не бидеме лишени и од едното и од другото, така што оние кои можат, подобро е да се грижат за она што е повозвишено.

51. Да го започнеме делото на молитвата и преуспевајќи постепено во неа, ќе се увериме дека, не само надежта во Бога, туку и тврдата вера и нелицемерната љубов, и незлобивоста и љубовта према браќата, и воздржливоста и трпеливоста, и избавувањето од искушенијата, и благодатните дарови, и искреното исповедање, и срдечните солзи – ќе им бидат дадени на верните преку молитвата. И не само сите овие работи што ги спомнавме, туку, преку молитвата, ќе добиеме: трпение во страданијата што нѐ снаоѓаат, и чиста љубов према ближниот и познавање на духовниот закон и изнаоѓање на Божјата правда, и вдахновението со Светиот Дух, и царување на духовните сокровишта и сѐ друго што им ветил Бог на верните да им даде во сегашниот и во идниот живот. Сето ова ќе го добијат тие преку молитвата. Со еден збор, не е можно на друг начин образот Божји да биде востановен во нас; ова може да се постигне со силата на Божјата благодат и со верата, ако човекот со големо смирение пребива со умот свој во нерасеана молитва.

52. Има три вида побожност: првиот е да не грешиме, вториот – кога погрешиме, да ги поднесуваме со трпение придружните страдања, а третиот е кога не можеме да ги истрпуваме страдањата, тогаш да плачеме што немаме трпение. Она што останува непоправено со соодветни средства за примирување со Бога – тоа неопходно повлекува суд во идниот живот. Кога Бог ќе нѐ види да плачеме и да се смируваме, Он ќе ни ги прости нашите гревови со силата на Својата благодат.

53. 0, колку се прикрива и колку е незабележлива страста – човекоугодувањето! Тоа ги совладува и измамува и мудрите. Дејствата на другите страсти лесно биваат забележувани од оние што ги извршуваат, па затоа најпосле ги доведуваат оние што страдаат нив до плач и длабоко смирение. А човекоугодувањето се прикрива со ласкави зборови и со привидна побожност, па затоа оние што страдаат од него тешко можат да ги согледаат неговите разновидни промени.

54. Слушај како Светото Писмо го прекорува човекоугодувањето. Пред сѐ, светиот пророк Давид говори: “Господ ќе им ги растури коските на оние што те опколуваат” (Псал. 52, 5). А светиот апостол Павле пишува: “Не работете само за пред очи, како оние што сакаат да им се умилкуваат на луѓето, туку како Христови слуги, извршувајќи ја волјата Божја од срце” (Ефес. 6, 6). И уште: “Ако бев сакал да им угодувам на луѓето, немаше да бидам Христов слуга” (Гал. 1, 10). И многу вакви искажувања ќе најдеш во Светото Писмо, ако го прочиташ внимателно.

55. Кои се различните видови на човекоугодието? Мајка на сите овие видови на човекоугодието е неверувањето, а по него, како негови рожби, следат: зависта, омразата, лагата, љубомората, караниците, лицемерието, служењето само пред очите на другите, лажната побожност и други гревови слични на овие. А најлошо од сѐ друго е тоа што некои го фалат сето ова со вешти зборови како добро, а штетата што се скрива во него – ја прикриваат. Ако сакаш, јас ќе ти го раскријам и нивното лукавство: лукавиот човекоугодник, некого советува, а на друг му става стапица; еден пофалува, а друг куди и напаѓа; учејќи го ближниот свој, себе се фали; се јавува пред судии не да му помогне на правосудието да донесе правична пресуда, туку за да му се одмазди на својот непријател; изобличува со ласкање, додека; прекорувајќи го непријателот свој, не е прифатен од него; клевети, а не се кажува кој е, за да ја прикрие својата клевета; ги убедува оние што не се алчни да му кажат од што имаат потреба, како да сака да им го даде тоа; и кога тие му го кажат тоа, на цел глас раскажува дека го молеле да им ги подари тие работи; пред неискусни се фали, а пред искусни се понижува, ловејќи пофалба и од едните и од другите; кога ги фалат добродетелите, тој негодува, и почнува да раскажува нешто друго, оддалечувајќи ја пофалбата од нив; ги осудува оние што управуваат кога се тие отсутни, a кora се присутни ги фали пред нивните очи; се извинува на смирените и ги набљудува учителите, за да ги прекори; ја кори простотијата, за да се покаже мудар; добродетелите на сите ближни ги остава без внимание, а пропустите нивни секогаш ги памети. Накусо речено: тој наоѓа погодно време да им робува на некои личности, пројавувајќи ја разновидната страст на човекоугодието, се обидува да ги сокрие своите лоши дела со распрашување за делата на другите. Вистинските монаси не постапуваат така, туку напротив: Од чувство на милосрдност не го свртуваат своето внимание кон туѓите лоши дела, своите отворено ги покажуваат пред Бога. Затоа биваат напаѓани од луѓето, без да ги знаат нивните вистински намери. Тие не се грижат да им угодат на луѓето; нивната единствена грижа е да Му угодат на Бога. Па така, кога Му угодуваат на Бога, тие сакаат себе да се понизат, а и за едното и за другото очекуваат награда од Господа, Кој рекол: “Секој што самиот себе се возвишува, ќе биде понизен, а кој се понизува себе самиот, ќе биде возвишен” (Лука 18, 14).

56. Сѐ што ни се случува тажно и жалосно, ништо од сето тоа не нѐ постигнува несправедливо, туку сѐ што се случува, се случува според праведниот Божји суд. Едни страдаат поради своите лоши дела, а други поради лошите дела на своите ближни. И трите момчиња, кои биле фрлени во распалената печка, нѐ поучуваат така да мислиме, кога велат дека биле фрлени во неа, по своја вина (Дан. 3, 28, 31) и по Божја наредба, иако ја примиле казната поради клеветите на други луѓе. И светиот пророк Давид, кој бил наведуван од Семеј, изјавил дека е навредуван по своја вина и по Божја заповед (2. Цар. 16,11). И, Исаија, Јеремија, Језекиил, Давид и другите пророци им претскажувале на Израилците и на незнабожечките племиња, дека во иднина ќе ги стигнат страдања, соодветни на нивните гревови, објавувајќи им ги истовремено и нивните вини и нивните страдања, велејќи: затоа што правевте и говоревте така, ве стигнуваат овие страдања. И блажениот Давид, објаснувајќи го ова, говори: “Знам, Господи, дека Твоите судови се праведни, и според справедливоста Твоја Ти ме казни” (Псал. 118, 75), и уште: “Занемев и не ја отворам устата, зашто Ти така направи. Отстрани ги од мене ударите Твои, изнемоштувам од Твојата силна рака.” (Псал. 38, 9-10).

57. Оној што нѐ прекорува, да го примиме како да е испратен од Бога, за да ги изобличи лошите мисли во нас, та да ни помогнат точно да ги разгледаме нашите мисли и да се поправиме, зашто ние не знаеме какво сѐ зло се скрива во нас. Зашто само совршениот може да ги знае сите свои недостатоци. Ако не можеме лесно да ги знаеме ни нашите јавни недостатоци, уште помалку можеме да ги знаеме нашите помисли; не го знаеме поголемиот дел од злото што се крие во нас, а се прашуваме зашто нѐ постигнуваат страдањата. Да бидеме разумни и да разбереме зошто Бог ни испраќа страдања; забораваме дека Он со тоа ни прави само добро. Пред сѐ, преку тоа ни ги открива нашите тајни мисли, кои владеат со нас; тоа го прави и затоа што сака да ни даде вистинско и нелицемерно смирение. Освен тоа, Он преку тоа нѐ избавува од суета и гордост и потполно откривање на секое зло што се крие во нас. Добро знајте, дека ако не ги поднесуваме трпеливо страдањата што нѐ постигнуваат со вера и со благодарност, тогаш не можеме да го познаеме злото што е скриено во нас. А, ако ова не го познаеме и не го признаеме јавно, тогаш и нашите сегашни помисли не можеме да ги отфрлиме, не можеме да се молиме ни за очистување на нашите зла од минатото, а не можеме да бидеме тврдо убедени дека ќе ни бидат простени и во иднина.

58. Се чини дека страдања и изобличувања што нѐ постигнуваат не се соодветни на нашите вини, но во духовен однос тие ја запазуваат сета правда. Ова можеме да го видиме и во Светото Писмо. Зарем оние што изгинале под урнатините на Силоамската кула ја урнале кулата и врз другите? Зарем заробените кои биле одведени на покајание во Вавилон, заробувале и други на покајание? Не се такви случаите кога се накажува, туку како што војниците, ако бидат изобличени за некој престап, се подлагани на казна со тепање, но не трпаат маки, какви што им причиниле тие на другите; така и сите ние сме накажувани со маки, кои се корисни за нашето покајание, тогаш кога е тоа потребно и на соодветен начин. Ова и ги доведува многумина до неверување во Божјата правда; нив ги збунува одложувањето на времето и несоответноста на нашите страдања со нашите вини.

59. Причина за секое наше страдање се нашите мисли. Јас би можел да кажам дека, причина за нашите страдања се и нашите зборови и дела, но бидејќи тие не можат да бидат пред мислите, затоа за сите нив мислата ја сметам како причина за сите наши страдања. Мислата претходи, а потоа преку зборовите и делата ние општиме со нашите ближни. Има два вида ошптење: едниот вид општење произлегува од пакост, а другиот од љубов. Преку општењето се доаѓа до врска со луѓето, дури и со оние што не ги познаваме, а за прифаќања на ближниот неопходно се потребни страдањата, како што се вели и во Светото Писмо: “Синко, ако си зел одговорност за својот ближен и си ја дал раката своја за друг” (Изрек. 6,1). Па така, секој страда не само поради себе, туку и за својот ближен и затоа што го прифатил како свој.

60. Прифаќање на ближниот, кое произлегува од пакост, не е доброволно. Се случува вака: оној што го лишува својот ближен од нешто, макар и да не сака, ги прима врз себе искушенијата на онеправданиот; и оној што клевети – ги прима врз себе искушенијата на оние што ги наклеветил. И така натаму; оној што грабел од ограбениот, оној што презаморува од преуморениот; оној што озборува ги прима искушенијата на оној што е озборуван; оној што презира на презрениот; оној што мами на измамениот. И да не ги набројувам сите случаи пооделно, ќе кажам накусо: секој што го навредува својот ближен соодветно со навредата што му ја нанел, ги прима врз себе искушенијата на оној кого го навредил. За ова сведочи и Светото Писмо, велејќи: “Кој копа јама, ќе падне во неа, и кој тркала камен угоре, врз него ќе се врати” (Изрек. 26, 27). Исто така: “Ждрепка се фрла во скут, но сѐ што решава таа, од Господа е” (Изрек. 16, 33). А светиот апостол Павле вели: “Дали е Бог несправедлив, кога се гневи?” (Рим. 3, 5). Бог се гневи не само против оние што ги вразумува преку страдања, туку и против оние што неразумно се бунтуваат против овие страдања.

61. Да го примиме нашиот ближен од љубов е она, што ни го предал нашиот Господ Исус Христос. Тој најнапред ги исцелил нашите душевни немоќи, а потоа ги исцелил сите наши телесни немоќи и болести; ги зел врз Себе гревовите на светот, обновувајќи ги сите оние што поверувале во Него и исчистувајќи ја нивната природа; им подарил избавување од смртта; им заповедал да Го почитуваат Бога, ги учел да живеат според Неговите заповеди, покажувајќи ни дека треба од љубов према ближните да страдаме дури до смртта. А потоа ни дарувал и трпеливост преку даровите на Светиот Дух и идните блага, според зборовите на свети апостол Павле, велејќи: “Она што око не видело, уво не чуло, ниту на човек на ум му дошло, тоа Бог го приготвил за оние, кои Го љубат” (1. Кор. 2, 9). Затоа прима и искушенија за нас, претрпува навреди, бива предаден, тепан по образите, напојуван со оцет и жолчка, прикован со клинци, распнат, прободен со копје. Па така, откако се соединил со нас и телесно и духовно, примил за нас страдања, Он потоа им го дал овој закон на Своите свети апостоли и ученици, на пророците, оците, патријарсите; едните ги научил на ова преку Светиот Дух, а на другите им го покажал преку причастието со Своето Тело. Укажувајќи на ова прифаќање на Себе, Он говори: “Никој нема поголема љубов од оваа: да ја положи душата своја за своите пријатели” (Јован 15, 13). Затоа и светиот апостол Павле, угледувајќи се на Господа, говори: “Сега се радувам во своите страдања за вас и го пополнувам недостигот од Христовите маки во моето тело за телото Негово, кое е Црквата” (Кол. 1, 24), укажува на прифаќањето по љубов.

62. Сакаш ли појасно да разбереш како сите апостоли кои и со мисла и со зборови и со дела стапиле во општење со нас и преку тоа општење претрпеле за нас искушенија? Тие го правеле тоа преку мислата, напомнувајќи ни што е напишано, наведувајќи пророштва, советувајќи нѐ да веруваме во Христа, како Избавител, уверувајќи нѐ, дека сме должни да Му служиме Нему, како на Син Божји по природа, Кој се моли за нас, Кој пролива солзи и прави сѐ што можат да направат оние што се верни со својата мисла. Молејќи нѐ, заканувајќи ни се, учејќи нѐ, изобличувајќи нѐ, прекорувајќи нѐ за маловерност, осудувајќи го нашето незнаење, објаснувајќи ни го Светото Писмо, откривајќи го времето, исповедајќи Го Христа и проповедајќи дека е Он распнат за нас, тврдејќи дека овоплотеното Слово е едно, а не две, иако знаеме дека се состои од две природи, кои се соединети неразделно и неслиено; во секое време, на секое место и во секое дело; тие го отфрлаат погрешното верување, не се согласуваат со лагата, не разговараат со оние што се фалат по тело, не живеат заедно со суетните, не се плашат од гордиот, го уништуваат лукавиот, ги примаат смирените, ги присвојуваат побожните и ги учат да го прават тоа истото. А со своите дела: бидејќи гонети, исмеани, лишувани, навредувани, фрлани во затвори, убивани и страдале за нас. Стапувајќи со нас во општење, тие ги примиле и нашите искушенија, светите апостоли велат, дека се утешуваат кога се спасуваме, а тажат заради нашето спасение, зашто го примиле законот од Господа, Кој рекол: “Никој нема поголема љубов од оваа: да ја положи душата своја за своите пријатели” (Јован 15, 13). И апостолите ни го предале тоа истото, велејќи: “љубовта ја познаваме по тоа, што Тој ја положи за нас душата Своја; но и ние сме должни да ги полагаме душите свои за браќата” (1.Јов. 3, 16). И уште: “Поднесувајте го товарот еден на друг, и исполнувајте го така законот Христов” (Гал. 6,2).

63. Па, бидејќи запознавме два вида општење еден со друг, односно примање, кое бива по нужда, и тоа што произлегува од љубов, тогаш не треба да се чудиме за искушенијата што ги имаме и да се прашуваме: како, кога и преку кого тие нѐ напаѓаат, зашто нивната соодветност со нашите вини, времето на нивното неизбежно настанување и последиците нивни за целата твар – ги знае само Бог. А ние треба само да веруваме во Божјата правда и да знаеме дека сѐ што станува со нас станува или поради љубовта или поради злобата и дека сме должни да трпиме и да не бегаме од страдањата, та со тоа да не додадеме уште еден грев кон нашите гревови.

64. Волјата на плотта е природно движење на телото со распалувањето без помисли, што следи потоа, кои закрепнуваат од долгото спиење и спокојот на телото. За ова говори и блажениот Павле: “Не чудете се на огненото искушение, што ви се праќа за да ве испита, како нешто необично да ви се случува” (1. Петр. 4, 12). И блажениот Павле вака говори за ова: “Телото сака противни работи на духот, а духот противни на телото: тие се спротивни еден на друг, за да не го правите она што го сакате. Ако ве води Духот, вие не сте под Законот” (Гал. 5, 17-18). Ова го кажале светите апостоли за и ние со таквите движења во себе да не се согласуваме.

65. Оној што се подвизува треба започнатиот подвиг на добродетелта да го доведува до крајот. И младите и старите, тие што имаат здраво тело, кои не се плашат од трудови и огорченост – корисно е со голема усрдност да го сакаат постојаниот пост: да јадат леб умерено, а и вода да пијат со мерка одвреме-навреме. Да престануваат да јадат тогаш, кога чувствуваат дека се сеуште гладни и да престануваат да пијат кога уште чувствуваат жед, така што јадењето и пиењето да не им биде пречка на неопходното служење на Бога. Ако јадеме и пиеме многу вода, ќе посакаме пак да јадеме. А, ако не се наситуваме до крај, тогаш, бидејќи секогаш гладни, ако и сакаме да се наситиме, тогаш ќе бидеме задоволни, и ако се наситиме само со леб.

66. Не е лесно да владееме со бесрамниот стомак, зашто тој им станува бог на оние што ги победува; неможно е да биде невиновен оној што му се покорува нему. И не само од наситувањето јас ја гледам опасноста, зашто кога во текот на многу денови не земаме храна, тогаш во нас ќе си најде место унинието, и ќе востане и ќе се бори против нас; нашето ноќно бдение го претвора во сон, а дневната молитва во плотски помисли, така што поради сонот не добиваме никаква полза и се изложуваме на голема опасност од плотските помисли. Зашто, помислувајќи дека постиме повеќе од другите, почнуваме да мислиме високо за себе си и да ги потценуваме другите, а ваквото мислење за себе и за другите потешко е од секој грев.

67. Како што е неразумен оној земјоделец, кој, иако потрошил многу за орање на своите ниви, ги остави непосеани, па целиот свој труд попусто го правел, така и ние, ако го измачуваме нашето тело со тешки трудови и со големо внимание према себе, а не го сееме во нас семето на молитвата, ќе излезе како да сме се трудиле и да сме работеле сами против себе. Но, можеби некој ќе рече: “Ако во молитвата е она што е најважно во делото на правдата, тогаш какво е значењето на постот?” – Се разбира, големо е и ова значење, зашто како што кутриот земјоделец, ако ја посее својата нива, која откако ќе обрасне со плевел, ја запостави и не ја обработува понатаму, тогаш место пченица ќе пожнее трње; така и ние, ако го сееме семето на молитвата, а нашето тело пред тоа не го победуваме со пост, тогаш, место плодови на правдата, ќе родиме плодови на гревот. Зашто и телото наше е од истата земја и ако не биде и тоа обработувано грижливо, како и нивата, и тоа нема да роди плодови на правдата.

68. Постот, како што им придонесува полза на оние, кои му пристапуваат разумно, така е и штетен за оние кои неразумно го започнуваат. Затоа, оние што се грижат за постот, треба да се пазат и од штетата што може да им ја донесе, од суетата. И лебот што го јадеме по завршувањето на постот, што сме си го одредиле, треба да го разделиме и на оние денови кога не јадеме никаква храна, така што, ако секој ден јадеме по малку, би можеле да го покориме мудрувањето на нашето тело и да имаме крепко срце за извршување на корисна молитва, така што на тој начин, со помошта на Божјата сила, да бидеме запазени од гордост и во текот на целиот наш живот да останеме смирени; без смирение никој никогаш не можел да Му угоди на Бога.

69. Кога би се грижеле да бидеме смирени, тогаш не би имало потреба да бидеме накажувани, зашто секое зло и секое страдање нѐ постигнува плот, поради нашата гордост. Ако на апстолот, заради негово смирување, Бог дозволил да има “ангел сатанин”, тогаш колку повеќе на сатаната, ќе му биде дозволено нас да не победува, за да се смируваме? Нашите праоци имале големи домови, богатство, жени, се грижеле за своите деца, но и покрај сето тоа, поради своето ненаситно смирение, тие разговарале со Бога, а ние, кои сме се оддалечиле од светот, кои сме го презреле богатството, сме ги напуштиле нашите домови и мислиме дека разговараме со Бога, сме изложени на подбивање од демоните поради нашата гордост. Горделивиот не се познава себе, зашто кога би ги видел своето безумие и својата немоќ, тој не би се гордеел, а како може оној што не се познава себе да Го познае Бога? Оној што Го познава Бога, тој ја созерцава Неговата величина, се прекорува себе и постојано говори, како што говорел праведниот Јов: “Бев слушал за Тебе со слухот на увото; сега, пак, очите мои Те гледаат; затоа јас се откажувам и се покајувам во прав и пепел” (Јов 42, 5-6). Оние што се угледуваат на Јов, тие Го знаат Бога. Затоа, ако сакаме и ние да Го видиме Бога, да се самопрекоруваме и да се смируваме, така што не само да Го видиме Бога пред себе, туку да Го имаме и во себе да живее и да почива во нас; да се насладуваме во Него. Зашто само вака нашата безумност ќе се умудри со Неговата премоќ и нашата немоќ ќе закрепне со Неговата сила во нашиот Господ Исус Христос.

70. Добри работи се постот, бдеењето и поклоничките патувања и само тоа се трудови на надворешен добар живот, но животот на христијаните е повеќе внатрешен, отколку надворешен, што се гледа во телесните добродетели; никој не треба да се надева само на нив. Зашто се случува со некои браќа, тие да бидат удостоени со благодат и, истовремено, непријателската злоба уште да се скрива во нив, устројува стапици и доброволно им прави отстапки, не дејствува туку ги тера да мислат дека нивниот ум веќе се очистил и потоа ги води кон самоизмама, убедувајќи ги дека се совршени христијани. А потоа, кога тие мислат дека се веќе слободни, стануваат безгрижни. Тогаш биваат напаѓани од духот на злобата кој како разбојник им прави заседа, ги чека притаено и ги напаѓа одназад, ги опкружува од сите страни и ги убива. Сето ова демонската злоба, која живее веќе толку илјади години, знае да го извршува многу посовршено и од разбојниците: знае како вешто да ги убива човечките души. Умее таа да прави тајна заседа во човечкото срце и во текот на извесно време да не дејствува со цел да ја доведе душата до самоизмама: да мисли дека е совршена. Основната мудрост во христијанскиот живот е: колку добри дела и да прави, да си дозволува да биде спокоен и да не се смета за нешто големо, но секогаш да биде беден по дух (Матеј 5, 3). A, ако и се удостои да прими благодат, да не помисли дека постигнал нешто и да не си замислува дека е веќе голем човек и да почне да им бива учител на другите, туку и кога живее добар живот, кога строго пости и живее во молитва и постојани поклоненија, а биде удостоен и со благодат, никако да не си дозволува да мисли високо за себе и за својата душа; да знае дека благодатта му е дадена, за да биде поттикнат кон уште поголем груд, глад и жед, така што да не биде никако наситен во својот стремеж кон духовното совршенство; да не се смета дека е праведен и духовно богат, богат во благодатта, туку да рида и да плаче, како што плаче мајката, која имала син единец и кога веќе го одгледала, кога пораснал, ненадејно умрел.

71. Кој го исполнува законот само на надворешниот живот и во надворешното однесување, тој е слободен само од последиците на надворешната престапност, жртвувајќи Му го на Бога само неразумното дејство на страстите и таквиот се задоволува со ваквото дејствување поради својата незрела духовна возраст.

72. Оној што вистински го засакал евангелскиот живот, тој го уништил и почетокот и крајот на лошиот морален живот, и во своите дела и во своите зборови минува низ секоја добродетел, принесувајќи ја жртвата на восфалувањето и исповедувањето, откако се избавил од секое вознемирување, кое произлегува од дејството на страстите и е слободен во умот од борбата со нив, има само надеж во ненаситна наслада со оние блага, кои ја хранат душата.

73. Стравот од пеколот го зголемува подвигот на добродетелите кај почетниците во духовниот живот, за тие да се оддалечуваат од лошиот живот, а да ја јакнат желбата да ги добијат вечните блага и да се трудат поусрдно во напредувањето во доброто. Тајната на љубовта го издигнува умот над сѐ што е создадено, правејќи го човекот слеп за сѐ што е далеку од Бога. И само нив, тие што станале слепи за сѐ освен за Бога, Господ ги умудрува (Псал. 145, 8), покажувајќи им го она што е најбожествено.

74. “Царството небесно приличи на квас, што го зема жена и го клава во три мери брашно, дури не скисне сето” (Матеј 13, 33). Со овие зборови се кажува, дека умот кој ги примил Господовите зборови во себе, ги сокрил во својата тројна суштина, односно, според светиот апостол Павле, во телото, духот и душата. И сета нивна истенченост во своите помисли, па како расфрлано брашно, ги собрал во едниот квас на верата, очекувајќи во сѐ да се уподоби на зборовите што дејствуваат во него. Исто така, Господ ги споредува Своите зборови на вистината со синаповото зрно, кое, иако мало и ситно, кога се посее во човековото срце, кое ги слушнало евангелските зборови, а потоа растејќи со соодветни дела, израснува како големо дрво, кое стои на високо место – станува дом на засолниште за мислите што ни се приближуваат.

75. Духовен закон со Христовите заповеди, од кои прва и најголема заповед е љубовта. „Таа не мисли зло, туку сите ги сака, се покрива, во сѐ верува, на сѐ се надева, сѐ поднесува“(1.Кор.13:5 и 7), според зборовите на Светото Писмо. По љубовта се разликуваме еден од друг, но никој од нас не се издигнува до полнотата на нејзиното достоинство, туку очекуваме Христовата благодат да ги отстрани нашите недостатоци, само да не бидеме невнимателни во дејствувањето, според нашите сили, зашто Бог знае колку ние не можеме да направиме нешто поради нашата немоќ и колку не ги извршуваме делата на љубовта од мрзливост. Но, бидејќи љубовта закрепнува не само од нашите доброволни трудови, туку и од страдањата што нѐ постигнуваат, ние треба да имаме трпение и кротост, во содејство со Божјата помош. Божествениот апостол Павле говори: “Ако некој мисли дека е мудар меѓу вас во овој свет, нека стане безумен, за да биде мудар” (1. Кор. 3, 18).

76. Халдејската земја (Дела 7, 4) е живеење во страстите, кога биваат изградувани идолите на гревовите и кога се извршува поклонение на нив, а живеењето во Месопотамија (Дела 7, 3) е приближување на обата спротивни начини на живеење. Ветената, пак, земја (Евр. 11, 9) е состојба, која е преисполнета со секое добро. Затоа, секој, слично на древниот Израил, се враќа кон своите стари навики, пак паѓа во ропство на страстите, лишувајќи се себе од дадената слобода.

77. Оној што храбро ги победил телесните страсти и доволно се подвизувал против лукавите духови, успевајќи да ги прогони од својата душа, тој треба да се моли да му биде дадено „чисто срце и нов и прав дух да се всели во неговата утроба“ (Псал. 50, 10), односно потполно да се ослободи од лошите помисли, и, по дарот на Божјата благодат, да се исполни со божествени мисли и на тој начин да стане Божји духовен свет, светол и голем, кој ќе се состои од морални, природни и богословски созерцанија.

78. „Чистото срце“ (Псал. 50, 10) е она, кое Му Го дало на Бога своето паметење, потполно чисто од видливи впечатоци, кое нема никакви слики и кое е готово да ги прими само впечатоците за Бога, од кои тоа станува светло.

79. Оној што со својата божествена желба ја победил својата душевна расположба спрема телото, тој станал неограничен, иако се наоѓа уште во тело. Зашто Бог, Кој ја привлекува желбата на оној што посакува, Он е без споредба над сѐ друго, и не му дозволува на оној што пожелува да ја врзува својата желба кон нешто што е под Божјото достоинство. Затоа, да Го посакуваме Бога со сета сила на нашето пожелба и да направиме предметот на нашите желби да биде слободен избор, кој не се раководи со ништо телесно и да се поставиме со нашите душевни расположби над сите чуствителни и мисловни работи. И тогаш нема да примиме слободно никаква штета од природниот живот, зашто ќе сакаме да бидеме со Бога, Кој е неискажлив по Својата природа.

80. Големиот Мојсеј, кој ја поставил својата скинија надвор од логорот, односно ги утврдил мислата и умот вон од видливото, почнува да Му се поклонува на Бога (2. Мој. 34, 8) и откако влегол во мрак (2. Мој. 20, 21), во невидливото и невештественото место на знаењето, таму останува, бидејќи бил посветуван во божествените тајни.

81. Сѐ додека потполно не излеземе од обичната прилепеност кон нашата суштина и кон сѐ, што е далеку од Бога, ние не добиваме неизменливост во добродетелите. А кога преку љубовта ќе дојдеме до ова достоинство, тогаш ќе ја познаеме силата на Божјото ветување, зашто оние што се достојни треба да веруваат, дека нивната непоколеблива тврдина е таму, каде што умот најнапред со љубов се утврдил со својата сила. Зашто, ако не излезе од себе и од сѐ друго што може да помисли, ако не се установил во молчење, кое е над мислењето, умот не може да биде слободен од изменливоста, која му е својствена на сѐ.

82. Оние што седеле зад затворена врата поради страв од Јудејците (Јован 20, 19), односно поради страв од духовите на злобата, кои живеат без опасност во областа на откровенијата, на височината од божествените соѕерцанија, откако ги затвориле сетилата, како врати, го примаат Божјото Слово, кое доаѓа до нив на несфатлив начин, Кое им се јавува без сетилно дејство, преку објавувањето на мирот, им дарува бесстрасност, а преку вдахновување им го подава Светиот Дух, им подарува власт над лукавите духови и им покажува знаци (Јован 20, 20) и Своите тајни.

83. Оној што минува евангелски шест дена, претходно ги умртвил првите движења на гревот, тој со своите добродетели доаѓа во состојба на бесстрасност, чиста од секое зло, ја празнува саботата со својот ум дури и до најистенчената претстава на страстите во вообразбата. А откако заминал преку реката (1.Мој. 32, 22) Јаков навлегува во областа на знаењето, во која умот, кој бива таинствено израдуван од мирот станува во духот Божјо живеалште.

84. Саботата на саботите (3. Moj. 16, 31) е душевниот спокој на разумната душа, која, оддалечувајќи го умот дури од божествените зборови, кои се скриени во создадени суштества, во восхитот на љубовта сецело го облекла во единиот Бог со танственото богословие го направила умот потполно неодделив од Бога.

Преведе,
Прота Митко Попоски
Виндзор, Канада